Ph m Ngũ Lãoạ
Ph m Ngũ Lãoạ (1255–1320) là t ng ướ nhà Tr nầ trong l ch s Vi t Namị ử ệ . Ông là ng i làng Phù ng,ườ Ủ
huy n ệĐ ng Hàoườ , H i D ngả ươ (nay thu c huy n ộ ệ Ân Thi, t nh ỉH ng Yênư, Vi t Namệ). Theo sách Tông
ph k y u tân biênả ỷ ế c a Ph m Côn S n d n gia ph h Ph m, ông là cháu 8 đ i c a t ng ủ ạ ơ ẫ ả ọ ạ ờ ủ ướ Ph m H pạ ạ
th i ờnhà Đinh.
Cu c đ i và s nghi pộ ờ ự ệ
Ph m Đình Hạ ổ trong Vũ trung tùy bút có k l i chuy n Ph m Ngũ Lão ra m t ể ạ ệ ạ ắ Tr n H ng Đ oầ ư ạ đ i ý nhạ ư
sau: H ng Đ o V ng cùng tuỳ tùng đi ngang qua Đ ng Hào th y Ph m Ngũ Lão ng i bên v đ ngư ạ ươ ườ ấ ạ ồ ệ ườ
đang đan s t. Quân lính kéo đ n, d p l i đi. Ph m Ngũ Lão v n ng i th n nhiên, nh không đ ý đ n aiọ ế ẹ ố ạ ẫ ồ ả ư ể ế
c . Quân lính c m giáo đâm vào đùi ch y máu mà ông v n không nhúc nhích, th y v y V ng d ng l iả ầ ả ẫ ấ ậ ươ ừ ạ
h i, b y gi Ph m Ngũ Lão m i tr l i r ng đang nghĩ m t câu trong binh th nên không đ ý. Bi tỏ ấ ờ ạ ớ ả ờ ằ ộ ư ể ế
ng i có tài, Tr n H ng Đ o cho ông ng i cùng ki u đ a v kinh s . T đó Ph m Ngũ Lão tr thànhườ ầ ư ạ ồ ệ ư ề ư ừ ạ ở
môn khách c a Tr n H ng Đ o.ủ ầ ư ạ
Trong hai cu c ộkháng chi nế ch ng quân xâm l c ố ượ nhà Nguyên (1285-1288) Ph m Ngũ Lão l p đ cạ ậ ượ
nhi u chi n công. Năm 1285, trong cu c kháng chi n ch ng quân Nguyên l n th hai ông cùng v i ề ế ộ ế ố ầ ứ ớ Tr nầ
Quang Kh iả ti n đánh Ch ng D ng, Hàm T , đ p tan đ i binh thuy n kh ng l c a gi c và di t quânế ươ ươ ử ậ ộ ề ổ ồ ủ ặ ệ
Nguyên chi m đóng Thăng Long. Sau đó, Ph m Ngũ Lão đ c l nh mang 3 v n quân ph c kích đánh đ chế ạ ượ ệ ạ ụ ị
V n Ki p, ch n đ ng đ ch rút ch y lên biên gi i phía b c và di t đ c hai phó t ng đ ch là Lý Quánở ạ ế ặ ườ ị ạ ớ ắ ệ ượ ướ ị
và Lý H ng.ằ
Trong cu c kháng chi n ch ng quân Nguyên l n th ba, Ph m Ngũ Lão cùng các t ng bày tr n ph cộ ế ố ầ ứ ạ ướ ậ ụ
kích đ ng rút lui c a gi c trên ườ ủ ặ sông B ch Đ ngạ ằ , trong tr n này quân nhà Tr n b t s ng các t ng gi cậ ầ ắ ố ướ ặ
Phàn Ti p, Áo L Xích, Ô Mã Nhi. Ph m Ngũ Lão ti p t c truy kích cánh quân c a Thoát Hoan trênế ỗ ạ ế ụ ủ
đ ng b .ườ ộ
Ph m Ngũ Lão đã b n l n c t quân đi tr ng ph t s xâm chi m, qu y nhi u c a quân Ai Lao, hai l nạ ố ầ ấ ừ ạ ự ế ấ ễ ủ ầ
Nam chinh đánh th ng quân ắChiêm Thành, bu c vua Chiêm là Ch Chí ph i xin hàng.ộ ế ả
Ông đ c ượ Tr n H ng Đ oầ ư ạ g con gái (gi làm con gái nuôi c a Tr n H ng Đ o vì nhà Tr n có quy đ nhả ả ủ ầ ư ạ ầ ị
ch g con gái trong dòng t c) là qu n chúa Anh Nguyên.ỉ ả ộ ậ
Năm 1290, vua Tr n Nhân Tôngầ giao cho ông cai qu n quân Thánh D c, phong ch c H u Kim ngô Đ iả ự ứ ữ ạ
t ng quân. Đ n đ i vua ướ ế ờ Tr n Anh Tôngầ, ông đ c thăng t i ch c Đi n súy Th ng t ng quân, t cượ ớ ứ ệ ượ ướ ướ
Quan n i h u.ộ ầ
Không ch có tài v quân s , mà còn đ l i nhi u bài th v chí trai, lòng yêu n c. Hi n nay tác ph mỉ ề ự ể ạ ề ơ ề ướ ệ ẩ
c a ông ch còn l i hai bài là ủ ỉ ạ Thu t hoàiậ (T Lòng) và Vãn Th ng t ng qu c công H ng Đ o Đ iỏ ượ ướ ố ư ạ ạ
V ng (Vi ng Th ng t ng qu c công H ng Đ o Đ i V ng).ươ ế ượ ướ ố ư ạ ạ ươ
Ngày 1 tháng 11 năm 1320, Ph m Ngũ Lão m t, h ng th 66 tu i. Vua ạ ấ ưở ọ ổ Tr n Minh Tôngầ ngh ch u 5ỉ ầ
ngày.
Nhân dân xã Phù ng d ng đ n th ngay trên n n nhà cũ c a ông. Ông cũng đ c ph i th t i đ n Ki pỦ ự ề ờ ề ủ ượ ố ờ ạ ề ế
B c, Chí Linh, ạH i D ngả ươ t i đ n th Tr n H ng Đ oạ ề ờ ầ ư ạ
Bách khoa toàn th m Wikipediaư ở