Phát ngôn ngữ vi, biểu thức ngữ vi và dấu hiệu ngữ vi

T¹p chÝ Khoa häc ®hqghn, ngo¹i ng÷, T.xxII, Sè 2, 2006<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ph¸t ng«n ng÷ vi, biÓu thøc ng÷ vi vµ dÊu hiÖu ng÷ vi<br /> <br /> Vâ §¹i Quang(*)<br /> <br /> 1. C¸c kh¸i niÖm (dictum) vµ dÊu hiÖu ng÷ vi (IFIDs). DÊu<br /> hiÖu ng÷ vi lµ thµnh phÇn gióp nhËn<br /> Austin lµ ng­êi cã c«ng ph¸t hiÖn<br /> diÖn biÓu thøc ng÷ vi mµ trong ®ã dÊu<br /> kh¸i niÖm “hµnh vi ng«n ng÷”. Hµnh vi<br /> hiÖu h÷u h×nh, næi tréi nhÊt lµ c¸c ®éng<br /> ng«n ng÷ bao gåm ba hµnh ®éng liªn<br /> tõ ng÷ vi. Trong biÓu thøc ng÷ vi cã<br /> quan ®Õn nhau: t¹o lêi (locution), t¹i lêi<br /> nh÷ng tõ c«ng cô chuyªn dông. Ch¼ng<br /> (illocution) vµ m­în lêi (perlocution).<br /> h¹n, trong biÓu thøc ng÷ vi hái lu«n cã<br /> Theo c¸ch hiÓu hÑp, ®èi t­îng nghiªn<br /> nh÷ng tõ hái. Trong biÓu thøc ng÷ vi<br /> cøu cña ng÷ dông häc lµ hµnh ®éng t¹i<br /> biÓu c¶m lu«n xuÊt hiÖn c¸c th¸n tõ.<br /> lêi. Kh¸i niÖm “hµnh ®éng t¹i lêi” lµ sù<br /> Nghiªn cøu hµnh vi ng«n ng÷, suy cho<br /> ph¸t hiÖn vÒ mét ph­¬ng diÖn quan<br /> cïng, chÝnh lµ nghiªn cøu biÓu thøc ng÷<br /> träng cña ng«n ng÷ mµ tr­íc Austin<br /> vi. Muèn nghiªn cøu vÒ biÓu thøc ng÷ vi<br /> ch­a ®­îc ®Ò cËp mét c¸ch cã hÖ thèng<br /> th× ph¶i nghiªn cøu ph¸t ng«n ng÷ vi<br /> trong c¸c c«ng tr×nh ng«n ng÷ häc.<br /> (nguyªn cÊp hoÆc t­êng minh) v× c¸c yÕu<br /> Austin ph©n biÖt hai lo¹i hµnh ®éng t¹i<br /> tè dông häc n»m trong c¸c ph¸t ng«n<br /> lêi: hµnh ®éng t¹i lêi nguyªn cÊp<br /> nµy. Mèi liªn hÖ nµy dÉn ®Õn sù ra ®êi<br /> (primary) vµ hµnh ®éng t¹i lêi t­êng<br /> cña “Gi¶ thuyÕt ng÷ vi” (Performative<br /> minh (explicit). Khi nghiªn cøu vÒ hai<br /> hypothesis) do Austin ®Ò xuÊt.<br /> lo¹i hµnh ®éng ng«n ng÷ nµy nhÊt thiÕt<br /> ph¶i ph©n biÖt rµnh m¹ch hai kh¸i niÖm 2. Gi¶ thuyÕt ng÷ vi<br /> kh¸c nhau nh­ng lu«n ®i cïng nhau nh­<br /> 2.1. Néi dung cña gi¶ thuyÕt ng÷ vi<br /> h×nh víi bãng: ph¸t ng«n ng÷ vi<br /> (performative utterance) vµ mÖnh ®Ò ng÷ Gi¶ thuyÕt ng÷ vi cho r»ng tÊt c¶ c¸c<br /> vi / biÓu thøc ng÷ vi (performative clause ph¸t ng«n ®Òu cã mét ph¸t ng«n ng÷ vi<br /> / expression). BiÓu thøc ng÷ vi lµ phÇn t­êng minh lµm c¬ së. BiÓu thøc kh¸i<br /> cèt lâi cña ph¸t ng«n ng÷ vi. Trong ph¸t qu¸t cña gi¶ thuyÕt nµy ®­îc Austin<br /> ng«n ng÷ vi, ngoµi biÓu thøc ng÷ vi, cßn tr×nh bµy nh­ sau:<br /> cã thÓ cã c¸c thµnh phÇn më réng I (hereby) VP you that (U)<br /> (extended elements). VÝ dô: Trong ph¸t<br /> ng«n “T¸m giê råi. C¸c anh ®i häp ®i.” BiÓu thøc nµy gåm nh÷ng thµnh tè<br /> th× thµnh phÇn “T¸m giê råi” lµ thµnh sau: (i) ®¹i tõ ng«i thø nhÊt “I”; (ii) ng­êi<br /> phÇn më réng cung cÊp th«ng tin gi¶i nghe “you”; (iii) ®éng tõ ng÷ vi V P; (iv)<br /> thÝch cho biÓu thøc ng÷ vi nguyªn cÊp biÓu thøc ng÷ vi nguyªn cÊp (U). Trong<br /> “C¸c anh ®i häp ®i”. BiÓu thøc ng÷ vi ®êi sèng, c¸c biÓu thøc ng÷ vi nguyªn<br /> gåm hai thµnh phÇn: néi dung mÖnh ®Ò cÊp (hµm Èn) th­êng ®­îc sö dông réng<br /> <br /> (*)<br /> TS., Phßng Qu¶n lý Nghiªn cøu Khoa häc, Tr­êng §¹i häc Ngo¹i ng÷, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 18<br /> Ph¸t ng«n ng÷ vi, biÓu thøc ng÷ vi vµ dÊu hiÖu ng÷ vi. 19<br /> <br /> <br /> <br /> r·i. TÊt c¶ c¸c biÓu thøc ng÷ vi nguyªn cña ng­êi nghe, vµ do vËy, lêi håi ®¸p<br /> cÊp ®Òu cã mét biÓu thøc ng÷ vi t­êng cña ng­êi nghe lµ mét bé phËn cña ng«n<br /> minh lµm nÒn (underlying). Nãi c¸ch c¶nh (co-text).<br /> kh¸c, ë cÊu tróc ch×m lµ mét biÓu thøc<br /> 2.3. Nh÷ng h¹n chÕ cña gi¶ thuyÕt<br /> ng÷ vi t­êng minh vµ ë cÊu tróc bÒ mÆt<br /> ng÷ vi<br /> lµ mét biÓu thøc ng÷ vi nguyªn cÊp. VÝ<br /> dô: Ph¸t ng«n ng÷ vi t­êng minh lµm Theo gi¶ thuyÕt ng÷ vi, tÊt c¶ c¸c<br /> nÒn cho ph¸t ng«n ng÷ vi nguyªn cÊp ph¸t ng«n ng÷ vi, ë cÊu tróc c©u, cã thÓ<br /> “H«m qua Mai ®i häc muén” lµ “T«i ®­îc chuyÓn ®æi thµnh biÓu thøc ng÷ vi<br /> kh¼ng ®Þnh víi anh r»ng h«m qua Mai t­êng minh. Ngoµi nh÷ng ­u ®iÓm nh­<br /> ®i häc muén”. ®· tr×nh bµy ë phÇn 2.2., gi¶ thuyÕt nµy<br /> béc lé nh÷ng h¹n chÕ sau:<br /> 2.2. MÆt tÝch cùc cña gi¶ thuyÕt ng÷ vi<br /> (i) Cã nh÷ng ph¸t ng«n chØ cã thÓ lµ<br /> Sù ph©n biÖt “biÓu thøc ng÷ vi t­êng<br /> nguyªn cÊp. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c ph¸t<br /> minh” vµ “biÓu thøc ng÷ vi nguyªn cÊp”<br /> ng«n ng÷ vi nguyªn cÊp ®Òu cã thÓ ®­îc<br /> trong gi¶ thuyÕt ng÷ vi lµ sù ph©n biÖt<br /> t­êng minh ho¸ b»ng mét biÓu thøc ng÷<br /> h÷u Ých. Sù ph©n biÖt nµy gióp x¸c ®Þnh<br /> vi t­êng minh. VÝ dô: Cã thÓ nãi: “Ngµy<br /> c¸c lo¹i h×nh hµnh vi ng«n ng÷: Ph¶i dùa mai tao sÏ cho mµy biÕt tay” (nguyªn cÊp)<br /> vµo biÓu thøc ng÷ vi nguyªn cÊp chø<br /> kh«ng ph¶i dùa vµo biÓu thøc ng÷ vi Kh«ng nãi: “Tao do¹ mµy ngµy mai<br /> t­êng minh ®Ó nhËn diÖn mét hµnh vi tao sÏ cho mµy biÕt tay” (t­êng minh)<br /> ng«n ng÷. ViÖc x¸c ®Þnh lo¹i h×nh cña (ii) Trong nhiÒu tr­êng hîp, khi<br /> hµnh vi ng«n ng÷ ®ang ®­îc thùc hiÖn cã t­êng minh ho¸ biÓu thøc ng÷ vi nguyªn<br /> thÓ dùa vµo sù ph©n tÝch “®éng” (theo cÊp b»ng biÓu thøc ng÷ vi t­êng minh,<br /> qu¸ tr×nh diÔn biÕn cña sù t­¬ng t¸c th× ®· x¶y ra sù biÕn ®æi vÒ nghÜa ë c¸c<br /> b»ng ng«n ng÷) hoÆc dùa vµo sù ph©n møc ®é kh¸c nhau.<br /> tÝch “tÜnh”, tøc lµ dùa vµo ph¸t ng«n håi VÝ dô: Anh cã lµm viÖc nµy kh«ng?<br /> ®¸p nh­ lµ s¶n phÈm ®­îc t¹o ra bëi (hái ®Ó thu nhËn th«ng tin)<br /> ng­êi tiÕp nhËn th«ng ®iÖp. Thùc tÕ cho<br /> thÊy r»ng, mét sè kiÓu c©u, xÐt theo c«ng T«i hái anh cã lµm viÖc nµy kh«ng?<br /> (hái cã ý ®e do¹)<br /> thøc kh¸i qu¸t, lµ biÓu thøc ng÷ vi<br /> nguyªn cÊp cña mét sè hµnh vi ng«n ng÷ (iii) Cã nh÷ng lùc ng«n trung chØ cã<br /> kh¸c nhau. VÝ dô: Ph¸t ng«n “¤ng thÓ ®­îc biÓu thÞ b»ng c¸c biÓu thøc ng÷<br /> Brown ®ang ®Õn” cã thÓ ®­îc hiÓu lµ vi nguyªn cÊp hoÆc chØ b»ng c¸c biÓu<br /> biÓu thøc ng÷ vi t­êng gi¶i thøc ng÷ vi t­êng minh.<br /> (representative), khuyÕn lÖnh (directive)<br /> VÝ dô: Cã thÓ nãi “T«i mêi anh tíi dù<br /> hoÆc biÓu c¶m (expressive). Nh­ vËy,<br /> b÷a c¬m th©n mËt víi gia ®×nh”.<br /> mét ph¸t ng«n cã thÓ t­¬ng øng víi mét<br /> sè lo¹i hµnh vi ng«n ng÷ kh¸c nhau. §Ó Kh«ng thÓ nãi “T«i rñ anh ®i xem<br /> x¸c ®Þnh ®­îc, ph¶i dùa vµo lêi håi ®¸p phim víi t«i b©y giê ®i”<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Ngo¹i ng÷, T.XXII, Sè 2, 2006<br /> 20 Vâ §¹i Quang<br /> <br /> <br /> <br /> 3. BiÓu thøc ng÷ vi vµ viÖc x¸c ®Þnh (i) V× c¸c ng«n ng÷ cã c¸c ®éng tõ kh¸c<br /> hµnh vi ng«n ng÷ nhau cho nªn kh«ng thÓ chØ dùa vµo ®éng<br /> tõ ®Ó x¸c ®Þnh hµnh vi ng«n ng÷;<br /> Chøc n¨ng ng÷ vi nguyªn cÊp chÝnh<br /> lµ lùc ng«n trung cña ph¸t ng«n. Nh©n (ii) Trong lßng mét ng«n ng÷, cã thÓ<br /> tè cÇn thiÕt ®Ó x¸c ®Þnh hµnh vi ng«n cã nhiÒu hµnh vi ng«n ng÷ mµ kh«ng cã<br /> ng÷ lµ biÓu thøc ng÷ vi nguyªn cÊp. ®éng tõ gäi tªn hµnh vi ®ã.<br /> Hµnh vi ng«n ng÷ liªn quan ®Õn ®éng tõ<br /> nãi n¨ng (verbs of saying). PhÇn lín c¸c NÕu viÖc ph©n lo¹i hµnh vi ng«n ng÷<br /> ®éng tõ nãi n¨ng ®­îc dïng ®Ó miªu t¶, cña Austin ®­îc c¨n cø vµo ®éng tõ th×<br /> t­êng thuËt l¹i mét hµnh vi ng«n ng÷ b¶ng ph©n lo¹i cña Searle dùa vµo c¸c<br /> nµo ®ã. Tuy nhiªn, cã nh÷ng hµnh vi biÓu thøc ng÷ vi. Searle sö dông bèn tiªu<br /> ng«n ng÷ kh«ng ®­îc gäi tªn b»ng c¸c chÝ ®Ó ph©n lo¹i hµnh vi ng«n ng÷: (i)<br /> ®éng tõ nãi n¨ng t­¬ng øng. §Ó gäi tªn ®Ých t¹i lêi; (ii) ng­ìng khíp ghÐp víi<br /> c¸c hµnh vi nµy ph¶i dïng c©u ®Ó miªu hiÖn thùc; (iii) tr¹ng th¸i t©m lÝ cña chñ<br /> t¶. Nãi c¸ch kh¸c, chØ cã mét bé phËn thÓ ph¸t ng«n; (iv) néi dung mÖnh ®Ò.<br /> ®éng tõ nãi n¨ng ®­îc dïng trong chøc ¤ng ph©n chia hµnh vi ng«n ng÷ thµnh<br /> n¨ng ®éng tõ ng÷ vi. Muèn x¸c ®Þnh n¨m lo¹i: t­êng gi¶i (representative);<br /> ®éng tõ nãi n¨ng ph¶i dùa vµo biÓu thøc khuyÕn lÖnh (directive); (iii) tuyªn bè<br /> ng÷ vi nguyªn cÊp. Searle, J. ®­a ra (declarative); (iv) cam kÕt (commissive);<br /> c«ng thøc sau vÒ biÓu thøc ng÷ vi (v) biÓu c¶m (expressive).<br /> nguyªn cÊp:<br /> 4. C¸c lo¹i h×nh dÊu hiÖu ng÷ vi<br /> F(P)<br /> VÊn ®Ò ®Æt ra lµ, b»ng c¸ch nµo cã<br /> Trong c«ng thøc nµy, F lµ lùc ng«n thÓ nhËn biÕt ®­îc hiÖu lùc t¹i lêi cña<br /> trung vµ p lµ néi dung mÖnh ®Ò. Tuú mét ph¸t ng«n, nhËn biÕt ®­îc hµnh vi<br /> theo c¸c hµnh vi ng«n ng÷ kh¸c nhau mµ ng«n ng÷ nµo ®ang ®­îc thùc hiÖn? C©u<br /> lùc ng«n trung kh¸c nhau. Mét néi dung tr¶ lêi lµ ph¶i dùa vµo c¸c dÊu hiÖu ng÷<br /> mÖnh ®Ò cã thÓ ®­îc sö dông ®Ó thùc vi (IFIDs). Mét c¸ch kh¸i qu¸t, trong<br /> hiÖn nhiÒu ®Ých ng«n trung, hay nãi râ tiÕng Anh, tiÕng ViÖt vµ nhiÒu ng«n ng÷<br /> h¬n, lµ c¸c hµnh vi ng«n ng÷ kh¸c nhau. kh¸c tån t¹i mét sè lo¹i h×nh dÊu hiÖu<br /> VÝ dô: Ph¸t ng«n “Ch¸y to qu¸.” cã thÓ lµ ng÷ vi chñ yÕu sau: (i) ng«n ®iÖu; (ii)<br /> mét th«ng b¸o vÒ mét sù kiÖn ®ang x¶y ®éng t¸c phi lêi (non-linguistic); (iii)<br /> ra (hµnh vi ng«n ng÷ biÓu hiÖn- ®éng t¸c kÌm lêi (paralinguistic); (iv)<br /> representative) hoÆc lµ mét mÖnh lÖnh biÓu thøc ng÷ vi t­êng minh; (v) c¸c tõ<br /> yªu cÇu mäi ng­êi ph¶i rêi xa ®¸m ch¸y c«ng cô (®éng tõ ng÷ vi, tõ hái, ®¹i tõ,<br /> (hµnh vi ng«n ng÷ khuyÕn lÖnh- c¸c yÕu tè dÞu ho¸,...). Trong sè c¸c lo¹i<br /> directive) vµ còng cã thÓ lµ ph¸t ng«n h×nh dÊu hiÖu ng÷ vi, theo thèng kª,<br /> thÓ hiÖn th¸i ®é, tr¹ng th¸i t×nh c¶m cña ®éng tõ ng÷ vi lµ lo¹i h×nh phæ biÕn<br /> ng­êi nãi (hµnh vi ng«n ng÷ biÓu c¶m- trong c¸c ng«n ng÷ tù nhiªn. §éng tõ<br /> expressive). C¸ch ph©n lo¹i hµnh vi cña ng÷ vi xuÊt hiÖn trong c¸c biÓu thøc ng÷<br /> Searle kh«ng dùa vµo ®éng tõ. Theo «ng, vi t­êng minh, kh«ng tån t¹i trong biÓu<br /> cã hai lÝ do ®Ó lùa chän c¸ch lµm ®ã: thøc ng÷ vi nguyªn cÊp. C¸c ®éng tõ ng÷<br /> <br /> <br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Ngo¹i ng÷, T.XXII, Sè 2, 2006<br /> Ph¸t ng«n ng÷ vi, biÓu thøc ng÷ vi vµ dÊu hiÖu ng÷ vi. 21<br /> <br /> <br /> <br /> vi cã thÓ ®­îc chia thµnh ba nhãm theo trong ng«n ng÷. VËn dông quan ®iÓm<br /> quan hÖ víi c¸c ph¸t ng«n: nµy, Wierzbicka ®· cã nh÷ng nhiÒu ®ãng<br /> gãp vÒ nghÜa häc cña c¸c ®éng tõ nãi<br /> (i) §éng tõ ng÷ vi siªu ng«n ng÷<br /> n¨ng (verbs of saying) trong tiÕng Anh<br /> (metalinguistic performatives): §éng tõ<br /> hiÖn ®¹i ®­îc thÓ hiÖn trong c«ng tr×nh<br /> gióp ng­êi nghe nhËn diÖn ®­îc ph¸t<br /> “English speech acts verbs - 1987 ”.<br /> ng«n lµ s¶n phÈm cña lo¹i hµnh vi ng«n<br /> ng÷ nµo. §©y lµ lo¹i ®éng tõ thùc hiÖn 5. VÊn ®Ò ng«i cña ®¹i tõ trong biÓu<br /> chøc n¨ng siªu ng«n ng÷ b»ng con ®­êng thøc ng÷ vi<br /> tù quy chiÕu (self-referential). CÊu tróc<br /> Quan s¸t c¸c c©u sau:<br /> cña ph¸t ng«n chøa c¸c ®éng tõ nµy lµ:<br /> a) Anh sÏ ®Õn ®©y ngµy mai<br /> §éng tõ ng÷ vi siªu ng«n ng÷ + biÓu<br /> thøc ng÷ vi nguyªn cÊp b) T«i sÏ ®Õn ®©y ngµy mai<br /> VÝ dô: say, speak, tell, protest, object, c) H¾n sÏ ®Õn ®©y ngµy mai<br /> apologize, reject + primary performative<br /> Ba ph¸t ng«n trªn, vÒ mÆt có ph¸p,<br /> clause<br /> ®­îc x©y dùng trªn cïng mét kiÓu c©u.<br /> (ii) §éng tõ ng÷ vi theo nghi thøc C©u (b.) lµ mét lêi høa hÑn. C©u (c.) cã<br /> (ritual performatives): Nh÷ng ®éng tõ thÓ lµ lêi c¶nh b¸o, ®e do¹. C©u (a.) lµ lêi<br /> nµy kh«ng gi¶i thÝch hµnh ®éng mµ biÓu høa nÕu “anh” lµ ng«i thø nhÊt sè Ýt, vµ<br /> thÞ sù thùc hiÖn hµnh ®éng vµ th­êng lµ mét lêi yªu cÇu nÕu “anh” ë ng«i thø<br /> g¾n víi mét thiÕt chÕ x· héi nhÊt ®Þnh hai. Nh­ vËy, viÖc x¸c ®Þnh hµnh vi ng«n<br /> (Chñ thÓ ph¸t ng«n th­êng lµ ng­êi cã ng÷ ë ®©y, ngoµi néi dung mÖnh ®Ò (p),<br /> mét chøc n¨ng x· héi nhÊt ®Þnh). §©y lµ phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ng«i cña ®¹i tõ<br /> lo¹i ®éng tõ xuÊt hiÖn trong ph¸t ng«n trong ph¸t ng«n. VÒ mÆt néi dung mÖnh<br /> thuéc hµnh vi tuyªn bè (declarative) nh­ ®Ò, khi chñ ng÷ ë ng«i thø ba th× c©u<br /> name, baptize, sentence, ... chøa chñ ng÷ nµy ch¾c ch¾n lµ mét c©u<br /> miªu t¶. Nh­ng c©u miªu t¶ nµy ®­îc sö<br /> (iii) §éng tõ ng÷ vi céng t¸c<br /> dông ë hiÖu lùc gi¸n tiÕp nµo th× ph¶i<br /> (collaborative performative): Lo¹i ®éng<br /> dùa vµo ng«n c¶nh vµ c¸c dÊu hiÖu ng÷<br /> tõ nµy lµ sù hiÖn thùc ho¸ vÒ ph­¬ng<br /> vi ®Ó x¸c ®Þnh. Mçi hµnh vi ng«n ng÷ ®ßi<br /> diÖn ng«n ng÷ cña vÞ tõ logÝc ng÷ trÞ 2<br /> hái ph¶i cã nh÷ng c«ng thøc p kh¸c<br /> (two - place predicate) mµ c¸c tham tè<br /> nhau. §ång thêi, c¸c thµnh phÇn cÊu t¹o<br /> ®­îc hiÖn thùc ho¸ b»ng c¸c danh tõ chØ<br /> nªn p còng cã quan hÖ kh¸c nhau víi<br /> ng­êi. VÝ dô: challenge, dare, force,<br /> ng­êi nãi, ng­êi nghe hoÆc nh©n vËt thø<br /> compel, c¸ ®é, ®¸nh cuéc, ...<br /> ba. Nãi gän l¹i, trong c«ng thøc F (P), cã<br /> Trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ mèi t­¬ng quan chÆt chÏ gi÷a cÊu tróc vÞ<br /> ®éng tõ ng÷ vi, cÇn ph¶i ghi nhËn ®ãng tõ (predicate) - tham tè (argument) cña<br /> gãp cña Wierzbicka, A. - häc gi¶ nghiªn p vµ h×nh thøc cña F. Trong mèi t­¬ng<br /> cøu vÒ c¸c ®éng tõ ng÷ vi ë gãc ®é cÊu quan ®ã, ë gãc ®é gi¶i thuyÕt ph¸t ng«n,<br /> tróc - ng÷ nghÜa. Bµ cho r»ng cã thÓ ng«i cña ®¹i tõ trong vai trß tham tè cña<br /> dïng mét sè l­îng h÷u h¹n tõ cã nghÜa mÖnh ®Ò logÝc gãp phÇn quy ®Þnh h×nh<br /> kh¸i qu¸t ®Ó m« t¶ nghÜa cña c¸c tõ thøc cña F. VÝ dô:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Ngo¹i ng÷, T.XXII, Sè 2, 2006<br /> 22 Vâ §¹i Quang<br /> <br /> <br /> <br /> T«i yªu cÇu anh göi l¸ th­ nµy 6.1. §¬n vÞ héi tho¹i<br /> (ph¸t ng«n khuyÕn lÖnh - directive).<br /> VÒ vÊn ®Ò nµy, tr­êng ph¸i Ph¸p-<br /> Mary yªu cÇu anh göi l¸ th­ nµy Thuþ SÜ vµ tr­êng ph¸i Anh-Mü, vÒ c¬<br /> (ph¸t ng«n t­êng gi¶i - representative). b¶n ®Òu ph©n biÖt n¨m ®¬n vÞ héi<br /> tho¹i sau:<br /> 6. Vai trß cña biÓu thøc ng÷ vi trong<br /> ph©n tÝch héi tho¹i<br /> Cuéc tho¹i (Interaction)<br /> §o¹n tho¹i (Transaction) song tho¹i (dialogue)<br /> CÆp trao ®¸p (Exchange)<br /> <br /> <br /> Tham tho¹i (Move)<br /> Hµnh vi ng«n ng÷ (speech act) ®¬n tho¹i (monologue)<br /> <br /> <br /> Cuéc tho¹i, ®o¹n tho¹i, cÆp trao ®¸p ng­êi nghe vµo vÊn ®Ò ®ang ®­îc nãi tíi<br /> vµ tham tho¹i lµ nh÷ng ®¬n vÞ cã cÊu ®Ó cã ®­îc sù håi ®¸p tÝch cùc tõ phÝa<br /> tróc bªn trong. VÝ dô: Trong tham tho¹i ng­êi tiÕp nhËn.<br /> “Th«i. Chóng ta b¾t ®Çu häp nhД th× * Ph¸t vÊn (elicitation): Hái. §ßi hái<br /> “Th«i” lµ s¶n phÈm cña hµnh vi ®¸nh sù tr¶ lêi b»ng ng«n ng÷.<br /> dÊu (marker) vµ “Chóng ta b¾t ®Çu häp<br /> * KiÓm tra (check): - Gióp ng­êi nãi<br /> nhД lµ s¶n phÈm cña hµnh vi khëi ®éng<br /> biÕt râ cã g× trë ng¹i cho sù tiÕn triÓn cña<br /> (starter). Hµnh vi ng«n ng÷ lµ ®¬n vÞ<br /> buæi häc; - kiÓm tra xem häc sinh cã theo<br /> kh«ng cã cÊu tróc néi t¹i. Hµnh vi ®­îc<br /> dâi nghiªm tóc hay kh«ng.<br /> xem xÐt ë ph­¬ng diÖn chøc n¨ng t¹o<br /> tham tho¹i. S¶n phÈm cña c¸c hµnh vi * §iÒu khiÓn (directive): §ßi hái hµnh<br /> ng«n ng÷ lµ c¸c ph¸t ng«n ®­îc x©y dùng ®éng vËt lý cña häc sinh.<br /> trªn mét trong bèn kiÓu c©u: t­êng thuËt * Th«ng tin (informative): - Cung cÊp<br /> (declarative), nghi vÊn (interrogative), cho ng­êi nghe nh÷ng hiÓu biÕt, th«ng tin<br /> mÖnh lÖnh (imperative) vµ c¶m th¸n mµ ng­êi nãi cho lµ cÇn thiÕt; - Håi ®¸p<br /> (exclamative). Trong mét líp häc ch¼ng b»ng hµnh vi nhËn biÕt (d¹, v©ng, ...)<br /> h¹n, chøc n¨ng mµ c¸c hµnh vi (act) chñ<br /> h­íng (head) ®­îc sö dông ®Ó gäi tªn c¸c * Nh¾c nhë (prompt): Hµnh vi<br /> tham tho¹i th­êng ®­îc biÓu thÞ b»ng khuyÕn lÖnh gióp häc sinh thùc hiÖn tèt<br /> nh÷ng nh·n hiÖu (labels) sau: nhiÖm vô ®­îc yªu cÇu.<br /> <br /> * §¸nh dÊu (marker): ChØ ra giíi h¹n * Gîi m¹ch (clue): Cung cÊp th«ng tin<br /> bæ sung gióp thùc hiÖn hµnh vi ph¶n håi.<br /> cña ®o¹n tho¹i (transaction boundary).<br /> VÝ dô: O.K., right, good, ... * Gîi ý (cue): Gîi ra hµnh ®éng xin phÐp.<br /> * Khëi ®éng (starter): Cung cÊp * Xin phÐp (bid): Xin phÐp tham gia<br /> th«ng tin nh»m h­íng sù chó ý cña vai diÔn ng«n.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Ngo¹i ng÷, T.XXII, Sè 2, 2006<br /> Ph¸t ng«n ng÷ vi, biÓu thøc ng÷ vi vµ dÊu hiÖu ng÷ vi. 23<br /> <br /> <br /> <br /> * ChØ ®Þnh (nomination): ChØ ®Þnh, 6.2. Vai trß cña biÓu thøc ng÷ vi<br /> gäi tªn, cho phÐp ph¸t biÓu, ... trong tham tho¹i<br /> * BiÓu ý (acknowledge): DÊu hiÖu Tham tho¹i lµ ®¬n vÞ tèi thiÓu cã cÊu<br /> biÓu thÞ ®· nhËn ®­îc lêi dÉn nhËp vµ tróc bªn trong vµ cã quan hÖ víi bªn<br /> s½n sang håi ®¸p (O.K., Yes, Hm, cö chØ ngoµi (Sinclare, Coulthard). Tham tho¹i<br /> phi lêi, ...) do c¸c hµnh vi ng«n ng÷ t¹o nªn. Trong<br /> lßng tham tho¹i, c¸c hµnh vi ®­îc chia<br /> * Tr¶ lêi (reply): Th­êng lµ b»ng mét<br /> thµnh hµnh vi chñ h­íng (head) vµ hµnh<br /> c©u kÓ.<br /> vi phô thuéc (pre-head, post-head). HiÖn<br /> * Ph¶n x¹ (react): Håi ®¸p phi lêi. nay, c¸c nhµ nghiªn cøu cho r»ng trong<br /> * Chó thÝch (comment): §­îc thùc hiÖn tham tho¹i cã thÓ cã hai hµnh vi chñ<br /> b»ng mét c©u kÓ (statement) hoÆc c©u hái h­íng ®ång nghÜa víi nhau. C¸c nhµ<br /> t¸ch biÖt (tag question). Cung cÊp th«ng nghiªn cøu ng­êi Ph¸p cßn nãi ®Õn kh¸i<br /> tin bæ sung cho th«ng tin chÝnh. niÖm hµnh vi chñ h­íng hµm Èn. Quan<br /> hÖ gi÷a c¸c tham tho¹i trong cÆp tho¹i lµ<br /> * ChÊp nhËn (accept): - §­îc thùc quan hÖ t¹i lêi, tøc lµ quan hÖ ®ßi hái sù<br /> hiÖn b»ng c¸c dÊu hiÖu ng÷ vi nh­ v©ng, håi ®¸p b»ng lêi. §Ó ®µm tho¹i, cÇn ph¶i<br /> kh«ng, tèt, ... hoÆc nh¾c l¹i lêi cña häc dùa vµo hµnh vi chñ h­íng. Austin vµ<br /> sinh; - chÊp nhËn th«ng tin häc sinh ®· Searle cho r»ng hµnh vi chñ h­íng ®­îc<br /> cung cÊp; - chÊp nhËn r»ng c©u tr¶ lêi lµ thùc hiÖn b»ng mét biÓu thøc ng÷ vi<br /> thÝch hîp. t­êng minh hoÆc nguyªn cÊp. V× vËy,<br /> * §¸nh gi¸ (evaluate): Th­êng ®­îc trong ph©n tÝch héi tho¹i, cÇn ph¶i cã<br /> tiÕn hµnh b»ng mét c©u kÓ (statement). hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ b¶n chÊt vµ ®Æc tÝnh<br /> cña biÓu thøc ng÷ vi còng nh­ sù khu<br /> * Chç dõng ®Ó nhÊn m¹nh (silence<br /> biÖt gi÷a biÓu thøc ng÷ vi, ph¸t ng«n<br /> stress): - Sù im lÆng cña thÇy gi¸o còng ng÷ vi vµ dÊu hiÖu ng÷ vi.<br /> ®­îc coi lµ hµnh vi. Sau ®ã cã thÓ lµ mét<br /> hµnh vi ®¸nh dÊu; - ®­îc dïng nh­ mét 7. Thay lêi kÕt<br /> hµnh vi chñ h­íng cña mét cÆp tho¹i giíi H­íng nghiªn cøu cÇn ®­îc ph¸t<br /> h¹n (boundary exchange) cho biÕt giíi triÓn liªn quan ®Õn chñ ®Ò ng÷ vi. “Ph¸t<br /> h¹n cña ®o¹n tho¹i; - Sù im lÆng ®­îc coi ng«n ng÷ vi”, “biÓu thøc ng÷ vi” vµ “dÊu<br /> nh­ lµ mét cÆp tho¹i ®¸nh dÊu. hiÖu ng÷ vi” lµ nh÷ng kh¸i niÖm ph¶n<br /> ¸nh nh÷ng thuéc tÝnh cña ng«n ng÷ tù<br /> * Siªu kh¼ng ®Þnh (metalstatement): nhiªn nh­ mét hÖ thèng kÝ hiÖu trong<br /> §­îc thùc hiÖn b»ng mét c©u kÓ hµnh chøc. Nh÷ng kh¸i niÖm nµy cã thÓ<br /> (statement) cho häc sinh biÕt trong thêi ®­îc sö dông nh­ nh÷ng c«ng cô trong<br /> gian tíi bµi häc sÏ nãi vÒ vÊn ®Ò g×, ch­a ph©n tÝch ®èi chiÕu c¸c ng«n ng÷ mét<br /> ph¶i lµ néi dung diÔn ng«n mµ lµ sù chó c¸ch cã ®Þnh h­íng. Liªn quan ®Õn ba<br /> gi¶i vÒ diÔn ng«n. ph¹m trï nµy, sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c<br /> ng«n ng÷ chñ yÕu n»m ë khu vùc c¸c dÊu<br /> * KÕt luËn (conclusion): Chèt l¹i vÊn hiÖu ng÷ vi. Trong sè c¸c lo¹i h×nh dÊu<br /> ®Ò (so, then, nãi tãm l¹i, ...) hiÖu ng÷ vi, cã nh÷ng lo¹i h×nh lµ nh÷ng<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Ngo¹i ng÷, T.XXII, Sè 2, 2006<br /> 24 Vâ §¹i Quang<br /> <br /> <br /> <br /> hiÖn t­îng ®Æc thï cña tõng ng«n ng÷ cô ... Sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c ng«n ng÷ trong<br /> thÓ vµ cã nh÷ng hiÖn t­îng lµ phæ qu¸t ph¹m vi c¸c hiÖn t­îng phæ qu¸t nµy<br /> nh­: c¸c ®Æc ®iÓm ®iÖu tÝnh (prosodic n»m ë c¸c biÓu hiÖn cô thÓ, c¸c tiÓu lo¹i<br /> features), c¸c kiÓu c©u ph©n lo¹i theo h×nh, møc ®é næi tréi, n¨ng lùc thùc hiÖn<br /> môc ®Ých giao tiÕp (t­êng thuËt, hái, chøc n¨ng ng÷ vi cña c¸c thùc thÓ ng«n<br /> khuyÕn lÖnh, c¶m th¸n), “thøc” nh­ mét ng÷ mang b¶n chÊt kÝ hiÖu. §©y chÝnh lµ<br /> ph¹m trï ng÷ ph¸p cña ®éng tõ (mood), m¶ng trèng cÇn ®­îc tiÕp tôc nghiªn cøu<br /> dÊu hiÖu t×nh th¸i (modality markers), ®Ó phôc vô c¸c môc ®Ých lÝ thuyÕt vµ<br /> c¸c yÕu tè dÞu ho¸ (mitigating devices), thùc tiÔn trong gi¸o dôc ng«n ng÷.<br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> <br /> 1. J. S. Allwood., On the distinctions between semantics and pragmatics (in “Crossing the<br /> boundaries in linguistics”), Dordrecht. Reidel, 1981, p.187,82/76.<br /> 2. D. Bollinger., Yes/No questions are not alternative questions (in H.Hiz(ed) Questionaire),<br /> Dordrecht, Reidel, 1978.<br /> 3. D. Brickerton., Where presupposition comes from? (in “Syntax and semantics”, volume 11).<br /> New York, 1979.<br /> 4. G. Brown and G. Yule., Discourse analysis, Cambrige University Press, 1989.<br /> 5. M. Coulthard., An Introduction to Discourse Analysis, Longman, 1990.<br /> 6. W. Frawley., Linguistic Semantics, Lawrence Erlbaum Associates Publishers, 1992.<br /> 7. G. Gazdar., Pragmatics, implicature, presupposition and logical form, New York, 1979.<br /> 8. H.P. Grice., Meaning (in “The philosophical review”, Volume 66, N03, 1957.<br /> 9. G. Hirst., Semantic interpretation and the resolution of ambiguity, Cambrige U.P, 1987.<br /> 10. R.M. Kempson., Semantic theory, CUP, 1996.<br /> 11. F. Kiefer., Some semantic and pragmatic properties of Wh- questions and the corresponding<br /> answers, (in “SMIL”), N03, 1977.<br /> 12. G. Leech., Semantics, Penguin books, 1978.<br /> 13. G.N. Leech., Principles of Pragmatics, London - New York, 1983.<br /> 14. S.C. Levison., Pragmatics. Cambridge, CUP, London-New York, Repinted, 2000.<br /> 15. J. Lyons., Semantics, Cambridge, Cambridge UP, 1978.<br /> 16. D. Lewis., General sematics (in “Semantics of natural language”), Dordrecht-Holland.<br /> Reidel, 1972.<br /> 17. F. Palmer., Mood and modality, Cambridge , Cambridge, UP, 1986.<br /> 18. Robert, D and Valin, D.Jr and Randy, J., Syntax: structure, meaning and function, CUP, 1999.<br /> 19. T. Schiebe, On presupposition in complex sentences. (in “Syntax and semantics”, Volume<br /> 11), New york ,1979, pp.127-154.<br /> 20. J.R. Searle., Expression and meaning, Cambridge (Mass), 1979.<br /> 21. B.J. Skinner., Verbal bebavior, New York, B. Spolsky Sociolinguistics, Oxford University<br /> Press, 1998, pp.1957.149.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Ngo¹i ng÷, T.XXII, Sè 2, 2006<br /> Ph¸t ng«n ng÷ vi, biÓu thøc ng÷ vi vµ dÊu hiÖu ng÷ vi. 25<br /> <br /> <br /> <br /> 22. J. Thomas., Meaning in Interaction, Longman House, Burnt Mill, 1998.<br /> 23. A. Wierzbicka., English speech act verbs, Academic Press, Australia, 1987.<br /> <br /> <br /> VNU. JOURNAL OF SCIENCE, Foreign Languages, T.xXII, n02, 2006<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> PERFORMATIVE UTTERANCE, PERFORMATIVE CLAUSE AND ifid<br /> <br /> Dr. Vo Dai Quang<br /> Scientific Research Management Office<br /> College of Foreign Languages - VNU<br /> <br /> This article is focused on the following issues:<br /> - Differences between “performative utterance”, “performative clause” and “IFID” in<br /> terms of concept formulation;<br /> - Advantages and disadvantages of Performative Hypothesis;<br /> - Types of IFID;<br /> - The roles played by performative clause in conversation analysis.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Ngo¹i ng÷, T.XXII, Sè 2, 2006<br />