Phát triển đô thị ra vùng ven: Rủi ro và thách thức đối với thành phố Hồ Chí Minh trước các hiểm họa môi trường liên quan đến vấn đề tập trung dân cư và đô thị hóa

Chia sẻ: Nguyễn Tình | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

40
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết liên hệ đến với những thách thức mà thành phố Hồ Chí Minh đã và đang đối mặt, trong đó chú trọng đến ngập lụt, ô nhiễm khói bụi, ô nhiễm tiếng ồn, dịch bệnh để làm cơ sở phân tích và đề xuất một số khuyến nghị đến lập quy hoạch và quản lý đô thị.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Phát triển đô thị ra vùng ven: Rủi ro và thách thức đối với thành phố Hồ Chí Minh trước các hiểm họa môi trường liên quan đến vấn đề tập trung dân cư và đô thị hóa

DIEÃN ÑAØN PHAÙT TRIEÅN ÑOÂ THÒ RA VUØNG VEN: RUÛI RO VAØ THAÙCH THÖÙC ÑOÁI VÔÙI TP. HOÀ CHÍ MINH TRÖÔÙC CAÙC HIEÅM HOÏA MOÂI TRÖÔØNG LIEÂN QUAN ÑEÁN VAÁN ÑEÀ TAÄP TRUNG DAÂN CÖ VAØ ÑOÂ THÒ HOÙA Phan Nhöït Duy* , Nguyeãn Thò Lan Anh**, Traàn Trung Vónh*** Residence concentration and urban space development in the suburban areas of cities near the sea: Risks and challenges for HoChiMinh City to environmental hazards As the global population has been increasing, urban concentration, associated with the urbanisation, has become a common trend driven by economic development especially in major cities. This takes part in the predominance in urban competitiveness inspite of the potential pressure on accommodation and urban services need to be developed. These can be seen as the driving factor to the rapid urbanisation process particularly in suburbs, which are actually the place for local ecological system, e.g. watercourse and vegetation; referred to as the “safety buffer” against environmental harzards to ensure urban sustainable development. Relied on the engineering development in construction to change the natural environment, many cities have seen several new development areas located on low-laying lands vulnerable to environmental attacks such as extreme floods. Addtionally, this process will also exacerbate the increasing pollution of urban environment, even potential trigger and spread of diseases. Hence, the urbanisation and development of sub-urban areas need to be thouroughly considered from different viewpoints, from the economic development versus environmental hazards. By using the results from the research published by Duy et al. (2017, 2018) and Duy (2019), in cooperation with additional secondary data, this paper blames potential environmental problems related to the uncontrolled urban concentration and urbanisation in suburbs. This allows an inform to the challenges to HCMC, with the highlights in urban floods, air and noise pollution, and disease hazards; in order to raise some recommendations in urban planning and management to the local government. Taäp trung daân cö gaén lieàn vôùi ñoâ thò hoùa taïi caùc oâ nhieãm moâi tröôøng vaø caû nguy cô phaùt sinh vaø thaønh phoá lôùn ñaõ vaø ñang laø xu höôùng toaøn caàu laây lan dòch beänh. Do ñoù, quaù trình phaùt trieån vaø khi daân soá theá giôùi taêng nhanh vôùi nhu caàu phaùt ñoâ thò hoùa ôû vuøng ven caàn ñöôïc xem xeùt ôû nhieàu trieån kinh teá vaø tìm kieám cô hoäi vieäc laøm. Xu goùc ñoä khaùc nhau, bao goàm lôïi ích kinh teá vaø caû höôùng naøy goùp phaàn taïo lôïi theá veà con ngöôøi nhöng ruûi ro phaûi ñoái maët. Baèng phöông phaùp cho caùc ñoâ thò phaùt trieån, nhöng ñoàng thôøi cuõng toång hôïp moät soá keát quaû nghieân cöùu ñaõ coâng boá phaùt sinh nhu caàu choã ôû vaø caùc dòch vuï ñoâ thò, cuûa Duy vaø nhoùm taùc giaû (2017, 2018 vaø 2019) voán laø tieàn ñeà cho caùc muïc tieâu phaùt trieån khoâng vaø soá lieäu thöù caáp ñöôïc boå sung, baøi vieát naøy neâu gian ñoâ thò. Tuy nhieân, maët traùi cuûa quaù trình leân moät soá heä quaû cuûa moâi tröôøng lieân quan ñeán naøy laø thuùc ñaåy quaù trình ñoâ thò hoùa dieãn ra quaù trình ñoâ thò hoùa vaø taäp trung daân cö thieáu nhanh choùng taïi caùc vuøng ven cuûa ñoâ thò - voán kieåm soaùt taïi vuøng ven. Töø ñoù, nhoùm taùc giaû lieân chöùa ñöïng heä sinh thaùi töï nhieân goùp phaàn laøm heä ñeán nhöõng thaùch thöùc maø Thaønh phoá Hoà Chí “khoaûng ñeäm an toaøn” tröôùc ruûi ro thieân tai, ñaûm Minh (TP.HCM) ñaõ vaø ñang ñoái maët, trong ñoù chuù troïng ñeán ba vaán ñeà: ngaäp luït, oâ nhieãm khoùi buïi baûo söï caân baèng giöõa moâi tröôøng nhaân taïo vaø töï vaø tieáng oàn, vaø dòch beänh, ñeå laøm cô sôû cho caùc nhieân. Vôùi quan ñieåm chuû quan döïa vaøo söï phaùt yù phaân tích vaø ñeà ra moät soá khuyeán nghò ñeán trieån cuûa khoa hoïc kyõ thuaät vaø coâng ngheä ñeå chính quyeàn thaønh phoá lieân quan ñeán coâng taùc caûi taïo vaø thay ñoåi moâi tröôøng, caùc khu ñoâ thò laäp quy hoaïch vaø quaûn lyù ñoâ thò. môùi ñöôïc quy hoaïch vaø xaây döïng coù vò trí treân nhöõng khu vöïc ruûi ro cao tröôùc caùc bieán coá thieân Töø khoùa: Phaùt trieån khoâng gian ñoâ thò, vuøng ven, khu vöïc môùi phaùt tai nhö ngaäp luït, ñoàng thôøi goùp phaàn laøm taêng trieån, ñoâ thò bieån, hieåm hoïa moâi tröôøng 74 SË 103+104 . 2020
≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝ 1. Giôùi thieäu boái caûnh chung veà ruûi ro ngaäp cao. Quaù trình môû roäng dieän tích 2.1. Taêng tröôûng kinh teá vaø xu höôùng taêng phaùt trieån ñoâ thò vaø taäp trung daân ñoâ thò, ñoâ thò hoùa ôû nhöõng khu vöïc naøy laïi daân soá, thay ñoåi phaân boå daân cö cö taïi caùc ñoâ thò lôùn treân theá giôùi goùp phaàn taêng theâm “söï thu huùt” lao ñoäng TP.HCM laø moät ñoâ thò gaàn bieån (khoaûng Trong nhöõng thaäp nieân gaàn ñaây, daân soá theá nhaäp cö - taêng daân soá cô hoïc, taïo theâm aùp 50km töø trung taâm hieän höõu ñeán cöûa bieån taïi giôùi luoân taêng vôùi xu höôùng taêng söï taäp trung löïc veà haï taàng xaõ hoäi, kyõ thuaät, laøm taêng möùc huyeän Caàn Giôø) vaø ñang trôû thaønh ñoâ thò cöïc phaân boå taïi caùc khu vöïc ñoâ thò, ñaëc bieät laø caùc oâ nhieãm moâi tröôøng, nguy cô dòch beänh vaø lôùn vôùi tieàm naêng phaùt trieån kinh teá vôùi toác ñoä ñoâ thò cöïc lôùn coù tieàm naêng phaùt trieån kinh teá. thaäm chí laøm ñoâ thò caøng deã bò toån thöông bôûi taêng tröôûng cao (khoaûng 9%/naêm vaø ñoùng Soá lieäu cuûa Lieân Hieäp quoác - UN (2014) ñaõ caùc yeáu toá thieân tai - lieân quan ñeán möùc ñoä goùp hôn 20% GDP cuûa Vieät Nam: ITPC, cho thaáy caùc thaønh phoá treân theá giôùi haàu heát phôi nhieãm veà con ngöôøi vaø taøi saûn. Do ñoù, 2015). Vôùi daân soá taêng hôn gaáp ñoâi sau 30 ñeàu coù söï gia taêng daân soá töø 10 - 20 laàn sau baøi vieát naøy seõ trình baøy moät soá vaán ñeà veà ruûi naêm, töø khoaûng 4 trieäu naêm 1988 ñeán hôn khoaûng 50 naêm - töø thaäp nieân 1960, vaø döï ro thieät haïi do ngaäp luït, nhöõng taùc ñoäng ñeán 8 trieäu naêm 2017 (GSOV, 1997 - 2017), baùo khoaûng 68% daân soá theá giôùi taäp trung taïi moâi tröôøng töï nhieân (khoâng khí vaø tieáng oàn) TP.HCM coù daân soá taêng raát nhanh do khaû caùc khu vöïc ñoâ thò cho ñeán 2050 (UN, 2018). vaø nguy cô dòch beänh coù lieân quan ñeán xu naêng thu huùt lao ñoäng töø caùc vuøng laân caän, Soá lieäu gaàn ñaây nhaát cho thaáy naêm 2000 theá höôùng taäp trung daân cö ngaøy caøng cao daãn ñaëc bieät laø töø nhöõng naêm ñaàu 2000, sau söï giôùi coù 371 ñoâ thò hôn 1 trieäu daân thì con soá ñeán quaù trình môû roäng vaø ñoâ thò hoùa nhanh thaønh laäp chính thöùc cuûa caùc quaän môùi phaùt naøy ñaõ laø 548 naêm 2018, vaø döï baùo tieáp tuïc taïi vuøng ven cuûa caùc ñoâ thò lôùn, trong ñoù coù trieån naêm 1997 töø caùc vuøng ven cuûa ñoâ thò taêng leân 706 naêm 2030 (UN, 2018). Caùc TP.HCM. tröôùc ñaây. Treân thöïc teá, daân soá ñoâ thò hieän ñoâ thò lôùn (hoaëc vuøng ñoâ thò cöïc lôùn) luoân laø nay coù theå tôùi hôn 10 trieäu neáu bao goàm caû “ñieåm ñeán” thu huùt lao ñoäng döïa treân caùc lôïi 2. TP.HCM: tieàm naêng phaùt trieån lao ñoäng nhaäp cö taïm thôøi. theá veà vieäc laøm, gaén keát vaø gia taêng giaù trò lao kinh teá - yeáu toá thuùc ñaåy taäp trung ñoäng. Camagni et al. (1998) lyù giaûi raèng caùc daân cö - taêng daân soá, môû roäng Veà phaân boå daân cö theo ñòa giôùi haønh chính, ñoâ thò chöùa ñöïng caùc nguoàn taøi nguyeân veà khoâng gian ñoâ thò ra vuøng ven vaø soá lieäu töø Toång cuïc Thoáng keâ (Hình 2) cho con ngöôøi vaø coâng ngheä taïo lôïi theá phaùt trieån caùc ruûi ro thaùch thöùc töø moâi tröôøng thaáy daân soá ñoâ thò taêng nhanh cuøng vôùi söï kinh teá. Treân thöïc teá, thu huùt lao ñoäng - tích tuï daân cö seõ taïo nguoàn löïc phaùt trieån cho ñoâ thò, ñoàng thôøi cuõng seõ taïo ra söï gia taêng veà nhu caàu choã ôû (lieân quan ñeán thò tröôøng baát ñoäng saûn) vaø caùc nhu caàu dòch vuï ñoâ thò, töø ñoù trôû thaønh yeáu toá thuùc ñaåy quaù trình môû roäng dieän tích ñoâ thò baèng vieäc hình thaønh caùc khu ñoâ thò môùi taïi caùc vuøng ven. Tuy nhieân, nhöõng vuøng ñaát xung quanh caùc trung taâm cuõ cuûa caùc ñoâ thò chính thöôøng laø nôi duy trì heä sinh thaùi töï nhieân ñaûm baûo söï caân baèng veà moâi tröôøng cho ñoâ thò phaùt trieån vaø coù theå chöùa ñöïng nhieàu yeáu toá baát lôïi (hoaëc khoâng phuø hôïp) veà ñieàu kieän töï Hình 2: Bieåu ñoà thay ñoåi daân soá vaø phaân boå daân cö taïi caùc khu vöïc taïi Tp. HCM nhieân chaúng haïn truõng thaáp, hôïp thuûy cuûa Nguoàn: Cuïc thoáng keâ Tp. HCM (1989 – 2015) nhieàu tuyeán soâng ngoøi, keânh raïch daãn ñeán thay ñoåi veà tyû leä phaân boå taïi caùc khu vöïc 2 vaø 3 (saùu quaän môùi phaùt trieån vaø naêm huyeän ngoaïi thaønh), roõ nhaát laø töø naêm 2003. Hai khu vöïc treân tröôùc ñaây coù theå ñöôïc xem laø “vuøng ven cuûa ñoâ thò” - xung quanh khu trung taâm ôû thôøi ñieåm caùch nay khoaûng 20 naêm. Theo taùc giaû Tröông Hoaøng Tröông (2018), vuøng ven ñoâ thò cuûa TP.HCM goàm caùc quaän môùi thaønh laäp veà maët haønh chính (chaúng haïn nhö quaän 2, 7, 9, Thuû Ñöùc, Bình Taân), vaø caùc huyeän ngoaïi thaønh (Nhaø Beø, Bình Chaùnh, Hoùc Moân) laø vuøng ñang bò quaù trình ñoâ thò hoùa taùc ñoäng daãn ñeán nhieàu thay ñoåi. Ngaøy nay, nhieàu trung taâm môùi (caáp thaønh Hình 1: Baûn ñoà vò trí vaø theå hieän söï gia taêng caùc thaønh phoá cöïc lôùn treân theá giôùi. phoá hoaëc caáp quaän) ñaõ ñöôïc hình thaønh taïi Nguoàn: UN (2018) caùc quaän môùi phaùt trieån, chaúng haïn nhö Thuû SË 103+104 . 2020 75
2.3. Thaùch thöùc ñoái vôùi quaù trình phaùt trieån: Ruûi ro thieân tai (ngaäp luït), oâ nhieãm moâi tröôøng (khoùi buïi vaø tieáng oàn) vaø nguy cô deã phaùt sinh - laây lan dòch beänh. Ngaäp luït Boái caûnh chung veà quaù trình taäp trung daân cö vaø ñoâ thò hoùa taïi caùc ñoâ thò lôùn ñaõ phaàn naøo cho thaáy nhöõng ruûi ro thieät haïi cao khi xaûy ra thieân tai, trong ñoù coù ngaäp luït. TP.HCM cuõng ñöôïc Hình 3: Quaù trình môû roäng dieän tích ñoâ thò cuûa TPHCM töø theá kyû 18 ñaùnh giaù laø moät trong caùc ñoâ thò deã bò taùc ñoäng bôûi caùc heä quaû cuûa bieán ñoåi khí haäu (BÑKH) Thieâm (quaän 2), vaø Phuù Myõ Höng (quaän 7); ñaëc ñieåm phaùt trieån cuûa töøng giai ñoaïn. (Nicholls et al., 2011). Ñaùng löu yù, nhieàu ñoàng thôøi “vuøng ven môùi” laân caän caùc quaän Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, höôùng Ñoâng chuyeân gia nhaän ñònh: ngoaøi taùc ñoäng cuûa naøy laïi tieáp tuïc coù xu höôùng ñoâ thò hoùa vaø vaø Nam ñöôïc ñaàu tö phaùt trieån maïnh vôùi nöôùc bieån daâng, tình traïng ngaäp ngaøy caøng taäp trung daân cö vôùi maät ñoä ngaøy caøng cao. söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa hai khu ñoâ nghieâm troïng taïi TP.HCM laø moät phaàn cuûa heä Nhö vaäy, quaù trình phaùt trieån cuûa TP.HCM thò lôùn: Phuù Myõ Höng vaø Thuû Thieâm. Moät quaû töø quaù trình ñoâ thò hoùa nhanh taïi caùc quaän ñaõ chöùng kieán moät tieán trình “xaâm laán” cuûa trong nhöõng lyù do quan troïng ñöôïc caùc môùi phaùt trieån - vuøng ven tröôùc ñaây cuûa ñoâ thò, dieän tích ñoâ thò töø trung taâm ra caùc vuøng ven chuyeân gia lyù giaûi coù hai höôùng phaùt trieån coù lieân quan ñeán söï phaùt trieån cuûa caùc döï aùn töông öùng vôùi möùc taêng tröôûng kinh teá ñoàng naøy laø dieän tích ñaát troáng, vôùi heä thoáng baát ñoäng saûn, tính hieäu quaû cuûa coâng taùc laäp thôøi vôùi taêng daân soá. keânh raïch vaø heä sinh thaùi taïo moâi tröôøng vaø quaûn lyù quy hoaïch (Storch and Downes, soáng toát. Tuy nhieân, caùc khu vöïc naøy laïi laø 2011; Phi, 2013, Duy et al., 2017a, Duy, 2.2. Quaù trình môû roäng dieän tích ñoâ thò vuøng truõng thaáp ñoùng vai troø quan troïng 2019a). Duy vaø nhoùm nghieân cöùu (2017a) ñaõ Ñoái chieáu vôùi lòch söû phaùt trieån cuûa TP.HCM, trong vieäc caân baèng nöôùc maët (thaåm thaáu toång hôïp soá lieäu veà quaù trình trieån khai cuûa caùc quy moâ veà dieän tích vaø daân soá cuûa ñoâ thò ñaõ vaø giöõ nöôùc taïm thôøi tröôùc khi thoaùt ra caùc döï aùn baát ñoäng saûn töø 2010 ñeán 2015, cho taêng raát nhieàu laàn so vôùi quy hoaïch töø theá kyû tuyeán soâng lôùn). Thöïc vaäy, theo baûn ñoà thaáy phaàn lôùn caùc döï aùn ñeàu taäp trung phaân boå 19 (chæ khoaûng 25km2 ñaùp öùng cho khoaûng moâ phoûng ñòa hình (Thinh et al., 2009; vaø taïi saùu quaän môùi phaùt trieån vaø moät soá huyeän 500.000 - 600.000 daân theo taøi lieäu trích daãn Duy, 2019a), ngoaïi tröø höôùng Taây Baéc (lôùn ngoaïi thaønh. Soá lieäu cuûa nghieân cöùu cuõng cho töø: Traân vaø Tröông, online); so vôùi hieän nay hôn +8m, so vôùi möïc nöôùc bieån - ASL) thaáy dieän tích phaùt trieån döï aùn cho nhaø ôû seõ taêng laø 2.095km2 vôùi gaàn 10 trieäu daân. Phaàn ñoâ vaø vò trí khu trung taâm cuõ (khoaûng +4m gaàn 4 laàn ôû khu vöïc 2, vaø hôn 10 laàn ôû khu vöïc thò ban ñaàu chæ taäp trung taïi khu trung taâm cuõ ñeán +8m, ASL), caùc höôùng phaùt trieån coøn 3, ñeán naêm 2030. Döï baùo naøy cuõng phuø hôïp (quaän 1), coù gaén keát vôùi moät trung taâm khaùc laïi ñeàu coù ñòa hình thaáp (döôùi +1m, ASL). vôùi thöïc traïng ôû caùc giai ñoaïn tröôùc ñaây thoâng ôû Chôï Lôùn (quaän 5). Trong quaù trình phaùt Nhö vaäy, TP.HCM ñang coù xu höôùng phaùt qua caùc keát quaû nghieân cöùu veà söï gia taêng cuûa trieån, khi daân soá taêng, dieän tích töø ñoâ thò môû trieån töø khu vöïc coù ñòa hình cao ra höôùng dieän tích ñoâ thò hoùa theå hieän qua aûnh veä tinh roäng ra caùc höôùng, nhöng laïi coù söï thay ñoåi coù ñòa hình thaáp hôn, deã bò taùc ñoäng cuûa (taêng gaàn gaáp ñoâi chæ sau 4 naêm: 2002 - 2006: theo thôøi gian: trieàu cöôøng. Do ñoù, yeáu toá ruûi ro taïi caùc Vaân et al., 2011), vaø ñaùnh giaù thöïc traïng hoaït i) ÔÛ giai ñoaïn ñaàu coù hai khu vöïc ñoâ thò naèm khu vöïc naøy tröôùc taùc ñoäng cuûa trieàu ñoäng xaây döïng cao taïi caùc quaän huyeän vôùi taùch bieät nhau (vò trí taïi quaän 1 vaø 5: hình 3a); cöôøng laø ñieàu deã hieåu; trong vieäc caûi taïo möùc taäp trung cao taïi caùc quaän môùi phaùt trieån ñòa hình (naâng neàn cuïc boä) laïi laø vaán ñeà (Viet, 2008). Ñaùng löu yù, caùc khu vöïc daân cö ii) Hai khu vöïc ñoâ thò treân töøng böôùc ñöôïc maø nhieàu chuyeân gia lo ngaïi veà khaû naêng môùi phaùt trieån ôû höôùng Ñoâng (höôùng ra quaän noái lieàn theo höôùng Ñoâng - Taây, giôùi haïn bôûi taùc ñoäng oån ñònh doøng chaûy cuûa heä thoáng 2, 9, vaø Thuû Ñöùc) vaø Nam (höôùng quaän 7, Nhaø soâng Saøi Goøn; sau ñoù tieáp tuïc môû roäng ra keânh raïch töï nhieân, phaù huûy söï caân baèng Beø vaø Caàn Giôø) vôùi heä thoáng soâng ngoøi, keânh höôùng Taây Baéc (höôùng ñi Hoùc Moân, Cuû Chi: thoaùt nöôùc maët cuûa toaøn ñoâ thò. Ñieàu ñaùng raïch daøy ñaëc, coù ñòa hình raát thaáp so vôùi möùc hình 3b); vaø löu yù ôû ñaây ñoù laø quaù trình “xaâm laán” cuûa ñænh trieàu hieän nay (phaàn lôùn laø döôùi +1m trong dieän tích ñoâ thò hoùa töø khu trung taâm hieän khi ñænh trieàu ñaõ cao hôn +1,7m naêm 2017, iii) Tieáp tuïc môû roäng ra nhieàu höôùng vôùi söï höõu ra caùc vuøng ven, hay noùi caùch khaùc so vôùi möïc nöôùc bieån) neân deã bò taùc ñoäng bôûi thaønh laäp cuûa caùc quaän môùi phaùt trieån, ñaëc dieän tích cuûa vuøng ven töøng böôùc bò thu ngaäp do trieàu cöôøng vaø nghieâm troïng hôn khi bieät vöôït soâng Saøi Goøn vaø hai keânh Teû ñeå heïp. Ñieàu naøy ñoàng nghóa vôùi heä sinh thaùi keát hôïp vôùi möa lôùn. Xem xeùt veà ruûi ro ngaäp phaùt trieån maïnh ra hai höôùng Ñoâng vaø Nam - maët ñaát thaåm thaáu töï nhieân vaø heä thoáng saâu vaø heä thoáng giao thoâng ñöôøng boä bò giao (ra caùc quaän 2, 9, Thuû Ñöùc, vaø höôùng quaän soâng ngoøi keânh raïch ñaõ vaø ñang bò giaûm caét nhieàu bôûi soâng ngoøi, keânh raïch, haïn cheá 7, Nhaø Beø) vaø hieän nay tieán ra höôùng bieån - vaø ñöôïc döï baùo tieáp tuïc bò thu heïp trong khaû naêng keát noái trong tröôøng hôïp khaån caáp, Ñoâng Nam (Caàn Giôø). töông lai. Vaán ñeà caàn quan taâm, töø goùc ñoä Duy vaø nhoùm taùc giaû ñaõ nhaän ñònh raèng ba cuûa caùc nhaø quy hoaïch vaø quaûn lyù laø quaù quaän ôû phía Ñoâng (2, 9 vaø Thuû Ñöùc) laø caùc Nhö vaäy, quaù trình phaùt trieån ñoâ thò cuûa trình naøy seõ dieãn ra ñeán khi naøo, ñeán möùc quaän deã bò toån thöông nhaát. Theo ñoù, quaù trình TP.HCM coù söï môû roäng dieän tích ra caùc naøo laø ñaït ngöôõng ñeå coù haïn cheá vaø neân phaùt trieån caùc khu ñoâ thò môùi taïi caùc khu vöïc höôùng khaùc nhau tuøy vaøo chieán löôïc vaø döøng laïi; hay laø seõ tieáp tuïc voâ haïn. naøy seõ daãn ñeán: 76 SË 103+104 . 2020
≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝ i) Hình thaønh caùc coäng ñoàng daân cö vôùi maät ñoä cao, ñoàng nghóa vôùi kinh teá, phöông tieän, keát caáu ñöôøng vaø trôû thaønh “noãi aùm aûnh” ñoái vôùi vieäc taêng soá löôïng ngöôøi vaø taøi saûn bò phôi nhieãm tröôùc nguy cô ngaäp ngöôøi daân trong ñoâ thò nhaát laø vaøo giai ñoaïn muøa möa keát hôïp vôùi saâu do taäp trung soá löôïng lôùn con ngöôøi vaø taøi saûn ñoái maët vôùi ruûi ro trieàu cöôøng vaøo khoaûng thaùng 8-11. Moät soá nuùt giao thoâng taïi caùc vò taùc ñoäng cuûa thieân tai trong ñoù coù ngaäp luït; trí “ngaõ ba”, phaân nhaùnh cuûa soâng, keânh raïch ñöôïc ñaùnh giaù deã bò ngaäp do hôïp thuûy, daãn ñeán caùc khu ñoâ thò môùi deã bò coâ laäp vaø khoù ii) Caùc hoaït ñoäng xaây döïng, caûi taïo ñieàu kieän moâi tröôøng töï nhieân laøm tieáp caän trong tröôøng hôïp ngaäp nghieâm troïng. Ñaây cuõng laø moät ruûi ro aûnh höôûng ñeán söï oån ñònh vaø caân baèng heä thoáng thoaùt nöôùc maët cuûa maø chính quyeàn ñoâ thò caàn löu yù khi tham khaûo moät soá baøi hoïc kinh ñoâ thò: giaûm khaû naêng tröõ nöôùc do giaûm dieän tích soâng ngoøi, keânh nghieäm töø caùc thaûm hoïa ngaäp taïi ba thaønh phoá New Orleans - USA raïch; giaûm khaû naêng haáp thuï nöôùc (do taêng dieän tích maët phuû khoâng 2005, Manila - Philipines 2009 vaø Bangkok - Thai Lan 2011 lieân quan thaåm thaáu: Phi, 2013); vaø goùp phaàn laøm dieãn tieán ngaäp cuûa toaøn ñoâ ñeán vieäc phaùt trieån ñoâ thò taïi caùc khu vöïc môùi - vuøng ven ñoâ maø thieáu thò caøng phöùc taïp vaø gaây ra khoù khaên cho quaù trình quaûn lyù do thay caân nhaéc caùc yeáu toá ruûi ro tieàm aån (Duy, 2015). ñoåi cao ñoä neàn cuïc boä. a) Naêm 2000 b) Naêm 2020 Hình 4: AÛnh veä tinh minh hoïa quaù trình ñoâ thò hoùa taïi moät soá quaän môùi phaùt trieån (2, 7) coù möùc ñoä ñaàu tö xaây döïng cao daãn ñeán giaûm dieän tích caây xanh, maët nöôùc Ñoái chieáu vôùi thöïc traïng, nhöõng nhaän ñònh treân laø coù cô sôû khi ngaäp luït taïi TP.HCM trong nhöõng naêm gaàn ñaây ñaõ dieãn bieán ngaøy caøng phöùc taïp gaây aûnh höôûng lôùn hoaït ñoäng kinh teá, xaõ hoäi cuûa ñoâ thò. Soá ñieåm ngaäp taêng gaàn gaáp ñoâi qua hai giai ñoaïn: 680 (töø 2003 ñeán 2009: Phi, 2013), vaø 1.250 ñieåm ngaäp (töø 2010 ñeán 2015: Duy, 2019 toång hôïp töø soá lieäu thoáng keâ cuûa SCFC, 2010 - 2015). Nhöõng Hình 5: Thöïc traïng ngaäp taïi moät soá “ñieåm noùng” do heä quaû töø möa ñieåm ngaäp khoâng nhöõng gaây uøn taéc giao thoâng maø coøn gaây thieät haïi lôùn keát hôïp trieàu cöôøng taïi quaän 2 vaø quaän Bình Thaïnh SË 103+104 . 2020 77
≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝ treân soá lieäu ño lieân tuïc ôû traïm quan traéc khoâng khí taïi ñöôøng Nguyeãn Vaên Cöø ñaõ phaân tích hieän traïng oâ nhieãm buïi mòn vaø quy luaät bieán ñoåi theo thôøi gian. Keát quaû cho thaáy haøm löôïng buïi trung bình buïi PM2.5 taïi TP.HCM laø 28,0 ± 18,1µg/m³, vöôït quaù giôùi haïn cuûa Quy chuaån Vieät Nam (QCVN 05:2013) vaø giôùi haïn cuûa WHO (tham khaûo Baûng 1). Vôùi daân soá ñoâng vaø ngaøy caøng taäp trung cao nhö taïi TP.HCM thì möùc ñoä oâ nhieãm ñöôïc döï baùo ngaøy caøng taêng, caøng daãn ñeán nhieàu beänh taät, ñaëc bieät laø caùc beänh veà ñöôøng hoâ haáp. Ñieàu naøy cho thaáy moâi tröôøng soáng cuûa ngöôøi daân trong ñoâ thò ngaøy caøng xuoáng caáp vaø aûnh höôûng ñeán söùc khoûe, chaát löôïng soáng cuûa con ngöôøi dieãn ra “voâ hình” theo thôøi gian. Ñaây cuõng ñöôïc xem laø moät heä quaû cuûa quaù trình taäp trung - tích tuï daân cö laøm aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng khoâng khí töï nhieân. Baûng 1: Quy chuaån chaát löôïng khoâng khí xung quanh cho buïi PM2.5 cuûa moät soá quoác gia vaø toå chöùc. a) Ngaäp nghieâm troïng Nguoàn: D. H. Huy, et al., 2018. (Ghi chuù: (*) Trung Quoác ñöa ra 2 caáp quy ñònh cho buïi mòn) Tieáng oàn Tieáng oàn ñöôïc xem laø moät trong nhöõng moái nguy hieåm lôùn ñoái vôùi söùc khoûe cuûa con ngöôøi, khoâng khaùc gì caùc hieän töôïng oâ nhieãm khaùc (Truong, 2018). Tieáng oàn taùc ñoäng leân con ngöôøi ôû nhieàu khía caïnh: b) Möùc ñoä deã bò toån thöông che laáp aâm thanh caàn nghe laøm suy giaûm phaûn xaï töï nhieân vôùi aâm thanh, gaây beänh ñoái vôùi thính giaùc vaø heä thaàn kinh, giaùn tieáp gaây beänh Hình 6: Moâ phoûng ngaäp vaø nhöõng aûnh höôûng coù theå xaûy ra vôùi heä thoáng giao thoâng daãn möùc ñoä ruûi ro - deã bò toån thöông cuûa moät soá tim maïch; tieáp xuùc vôùi tieáng oàn cao laâu ngaøy daãn tôùi beänh ñaõng trí vaø khu vöïc (Duy et al., 2018; Duy, 2019a) beänh ñieác khoâng theå phuïc hoài. Ñoái vôùi ngöôøi daân trong ñoâ thò, neáu soáng trong moâi tröôøng coù tieáng oàn quaù lôùn thì khoâng chæ coù nguy cô bò Khoâng khí beänh taâm thaàn maø coøn gaây toån thöông phaàn tai trong, daây thaàn kinh Haàu heát caùc ñoâ thò lôùn treân theá giôùi ñang phaûi ñoái maët vôùi tình traïng thính giaùc bò teo laïi (CEDR, 2012). Nghieân cöùu gaàn ñaây cuûa Carey oâ nhieãm khoâng khí ngaøy caøng gia taêng, taäp trung chuû yeáu laø oâ nhieãm vaø nhoùm taùc giaû (2018), ñöôïc taøi trôï bôûi Hoäi ñoàng nghieân cöùu moâi buïi mòn. Buïi mòn laø thuaät ngöõ duøng ñeå chæ caùc haït buïi coù kích thöôùc tröôøng töï nhieân Vöông quoác Anh, khaûo saùt treân 130.978 ngöôøi Anh ôû raát beù toàn taïi lô löûng trong khoâng khí (Dockery, 2001). Trong ñoù, buïi Luaân Ñoân chöùng minh coù söï lieân heä giöõa taùc ñoäng oâ nhieãm tieáng oàn PM2.5 laø caùc haït buïi coù ñöôøng kính ñoäng hoïc beù hôn hoaëc baèng vaø khoâng khí ñeán quaù trình phaùt trieån beänh Alzheimer. 2,5µm, ñöôïc söû duïng nhö laø moät thoâng soá quan troïng trong ñaùnh giaù möùc ñoä oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí. Theo öôùc tính cuûa toá chöùc Y Trong ñoâ thò, tieáng oàn laø daïng oâ nhieãm phoå bieán vôùi nguoàn phaùt sinh teá Theá giôùi - WHO (2012), treân theá giôùi coù khoaûng 3 trieäu ngöôøi thieät chuû yeáu töø caùc phöông tieän giao thoâng vaän taûi (chieám khoaûng 60 - maïng do phôi nhieãm vôùi buïi PM2.5 vaøo naêm 2012. Theo xeáp haïng 80%), vaø tyû leä thuaän vôùi söï phaùt trieån cuûa ñoâ thò (Cao, 2017). Maëc cuûa GBD (Global Burden of Disease), trong soá 79 thoâng soá ruûi ro gaây duø trong khoaûng thôøi gian ít phöông tieän löu thoâng nhaát (töø 22h ñeán beänh taät vaø gaây töû vong, thì buïi PM2.5 xeáp ôû vò trí thöù 5. 6h saùng hoâm sau), keát quaû khaûo saùt taïi 150 ñieåm quan traéc ñaët treân 30 tuyeán ñöôøng trong ñoâ thò cho thaáy tieáng oàn ño ñöôïc vaãn vöôït quaù Taïi TP.HCM, tình traïng oâ nhieãm khoâng khí ngaøy caøng trôû neân nghieâm giôùi haïn so vôùi caû tieâu chuaån Vieät Nam vaø theá giôùi (Nguyeãn, 2007). troïng, vaø coù lieân quan ñeán daân soá taêng nhanh phaùt sinh nhu caàu ñi Cuï theå, so vôùi tieáng oàn toái ña cho pheùp trong ñoâ thò laø 70dBA (Boä laïi vaø phöông tieän giao thoâng khoâng ngöøng gia taêng. Moät nghieân cöùu Taøi nguyeân & Moâi tröôøng, 2010), möùc oàn ghi nhaän ñöôïc taïi caùc traïm bôûi Huy vaø nhoùm taùc giaû (2018) ñöôïc taøi trôï bôøi Tröôøng Khoa hoïc quan traéc dao ñoäng töø 55,09 - 79,30dBA (Nguyeãn, 2007). Keát quaû Töï Nhieân TP.HCM veà thöïc traïng oâ nhieãm buïi mòn töø 2013-2017 döïa khaûo saùt taïi caùc tuyeán ñöôøng ôû TP.HCM gaàn ñaây cuõng cho thaáy möùc 78 SË 103+104 . 2020
oàn (LAeq) coù xu höôùng taêng maïnh, dao ñoäng töø 70 ñeán 77dBA, vaø 3. Baøn luaän vaø phaùt trieån quan ñieåm heä quaû laø khoaûng 95% ngöôøi daân ñöôïc khaûo saùt caûm thaáy bò quaáy Tích tuï daân cö gaàn nhö laø xu theá chung taïi caùc ñoâ thò, ñaëc bieät laø caùc raày bôûi tieáng oàn naøy (Cao, 2017). Töø thöïc traïng treân cho thaáy quaù ñoâ thò lôùn vaø cöïc lôùn ôû nhieàu quoác gia nhaát laø caùc nöôùc ñang phaùt trieån trình taäp trung daân cö - taêng daân soá cuõng goùp phaàn laøm oâ nhieãm moâi ôû chaâu AÙ. Xu höôùng naøy xuaát phaùt töø muïc tieâu phaùt trieån kinh teá, möu tröôøng veà tieáng oàn, giaûm chaát löôïng cuoäc soáng. caàu cuoäc soáng toát hôn cuûa con ngöôøi. Tuy nhieân, nhöõng soá lieäu daãn chöùng vaø caùc laäp luaän ôû caùc phaàn treân ñaõ cho thaáy moâi tröôøng soáng ôû ñoâ thò caøng chöùa ñöïng nhieàu ruûi ro, nguy cô tieàm aån ñe doïa ñeán söùc khoûe, tính maïng vaø taøi saûn cuûa ngöôøi daân neáu quaù trình taäp trung daân cö caøng ñoâng. Theo ñoù, muïc tieâu chính cuûa vieäc nhaäp cö ñaõ “voâ tình bieán maát”. Cô hoäi taêng thu nhaäp vaø khaû naêng tích luõy seõ “ñoàng haønh” cuøng aùp löïc cao veà möùc ñoä caïnh tranh, nguy cô suy giaûm söùc khoûe vaø beänh taät, thaäm chí ñoái maët vôùi ruûi ro thieân tai ñöôïc xem nhö moät “voøng xoaùy” maø moãi ngöôøi daân trong ñoâ thò caàn caân nhaéc giaù trò vaø möùc ñoä coù theå “ñaùnh ñoåi”, töø ñoù choïn moät höôùng ñi phuø hôïp. Nhöng treân thöïc teá, khoâng phaûi taát caû moïi ngöôøi ñeàu nhaän bieát neân vaãn coøn moät boä phaän ngöôøi daân trong ñoâ thò ñang gaëp nhieàu khoù khaên vaø ruûi ro bò toån thöông cao khi gaëp bieán coá, vaø traùch nhieäm naøy moät phaàn thuoäc veà caùc chuyeân gia phaân tích vaø caùc nhaø quaûn lyù, hoaïch ñònh chính saùch. Ñoái vôùi chính quyeàn ñoâ thò, vieäc ñaûm baûo ñoâ thò phaùt trieån beàn vöõng - trong ñoù moâi tröôøng soáng toát veà maët töï nhieân, an toaøn veà maët söùc Hình 7: Caùc möùc ñoä oâ nhieãm tieáng oàn. khoûe - xaõ hoäi vaø giaûm thieåu ruûi ro laø moät trong caùc nhieäm vuï quan Nguoàn: CEDR, 2012. troïng. Taêng daân soá, ñaàu tö haï taàng - phaùt trieån caùc khu ñoâ thò môùi - roài laïi tieáp tuïc taêng daân soá vaø daãn ñeán gia taêng oâ nhieãm moâi tröôøng seõ laø Dòch beänh “voøng troøn khoâng loái thoaùt”, maëc duø khoa hoïc coâng ngheä coù phaùt trieån. Ngoaøi nhöõng ruûi ro veà thieân tai vaø taùc haïi töø oâ nhieãm moâi tröôøng Töông töï, ñoâ thò hoùa vuøng ven seõ laøm giaûm khaû naêng haáp thuï vaø tröõ khoâng khí, tieáng oàn, dòch beänh cuõng laø moät trong caùc hieåm hoïa coù nöôùc daãn ñeán möïc nöôùc noäi ñoâ taêng cao, ñaët ra yeâu caàu cho vieäc phaûi nguy cô cao ñoái vôùi caùc ñoâ thò taäp trung daân cö maät ñoä cao vaø moâi naâng neàn caùc coâng trình, caûi taïo bôø keø, xaây coáng ngaên trieàu... Tuy tröôøng soáng khoâng ñaûm baûo. Lòch söû theá giôùi ñaõ ghi nhaän nhöõng vaäy cuõng chæ laø nhöõng giaûi phaùp tình theá xöû lyù cho nhöõng chieán löôïc traän ñaïi dòch - trôû thaønh thaûm hoïa cho nhaân loaïi xuaát phaùt töø caùc khoâng phuø hôïp veà môû roäng vaø phaùt trieån ñoâ thò. Thay vaøo ñoù, neáu vaán thaønh phoá taäp trung daân cö ñoâng, nhaát laø caùc khu vöïc môùi phaùt ñeà caên cô lieân quan ñeán caùc yeáu toá taùc ñoäng ñeán nhaäp cö (taêng cô trieån daân cö ñoâng ñuùc vôùi moâi tröôøng sinh hoaït thieáu veä sinh laøm hoïc) chöa ñöôïc xem xeùt vaø tìm höôùng giaûi quyeát phuø hôïp thì nhöõng tieàn ñeà cho quaù trình naûy sinh maàm beänh vaø laây lan nhanh choùng. giaûi phaùp phía sau (veà haï taàng kyõ thuaät, xaõ hoäi…) phaàn lôùn chæ laø mang Ñieàu naøy taïo neân moät nguy cô luoân tieàm aån, ñe doïa ñeán haøng trieäu tính taïm thôøi ñeå giaûi quyeát “phaàn ngoïn”. Laáy ví duï, thay vì duøng soá ngöôøi daân trong ñoâ thò maø nhieàu chuyeân gia ñaõ lo ngaïi vaø caûnh baùo tieàn haøng chuïc nghìn tyû ñoàng ñeå môû roäng ñöôøng, caûi taïo, xaây môùi heä veà chaát löôïng moâi tröôøng soáng. Khi nghieân cöùu veà nhöõng ruûi ro xaõ thoáng haï taàng kyõ thuaät phuïc vuï giao thoâng, choáng ngaäp… nhaèm giaûi hoäi, Ulrich Beck, moät nhaø xaõ hoäi hoïc noåi tieáng ngöôøi Ñöùc cho raèng quyeát heä quaû cuûa daân soá taêng nhanh vaø aùp löïc ñoâ thò hoùa thì soá tieàn trong xaõ hoäi tieàn coâng nghieäp, nhöõng ruûi ro thöôøng ñeán töø thieân treân coù theå duøng ñeå hoã trôï coâng aên vieäc laøm cho moät boä phaän ngöôøi nhieân (haïn haùn, maát muøa, ñoùi keùm), thöôøng lieân quan ñeán nguoàn daân, ñaëc bieät laø ngöôøi ngheøo ñang nhaäp cö taïm thôøi taïi coù theå quay nöôùc, mang tính cuïc boä töøng khu vöïc neân deã nhaän bieát vaø coù theå veà vuøng noâng thoân hay moät soá ñoâ thò laân caän ñeå phaùt trieån coâng vieäc kieåm soaùt ñöôïc. Nhöng trong xaõ hoäi ñöông ñaïi, khi daân soá theá giôùi phuø hôïp. Baøi toaùn phöùc taïp seõ trôû thaønh ñôn giaûn ñoái caùc nhaø quaûn lyù caøng taêng vaø nhu caàu giao thöông - ñi laïi caøng phöùc taïp vaø khoâng vaø hoaïch ñònh chính saùch. bieân giôùi thì ruûi ro dòch beänh laïi ñang taêng vôùi nhieàu chuûng loaïi “virus” môùi coù lieân quan ñeán caùc heä quaû cuûa BÑKH toaøn caàu (khí Do ñoù, quy hoaïch ñaàu tö phaùt trieån vaø hình thaønh caùc khu ñoâ thò môùi haäu noùng leân coù theå phaùt sinh moät soá maàm beänh môùi). Töø ñoù, con taïi caùc vuøng ven neân coù söï tính toaùn vaø caân nhaéc giöõa lôïi ích kinh teá ngöôøi soáng trong ñoâ thò caøng chòu nhieàu ruûi ro, vaø moâi tröôøng soáng vaø thieät haïi moâi tröôøng cuøng nhöõng heä quaû theo sau ñeå coù nhöõng chöa chaéc ñaõ toát vaø ñem laïi söï an taâm, haïnh phuùc nhö nhieàu ngöôøi höôùng tieáp caän vaø giaûi quyeát vaán ñeà ñôn giaûn hôn. Moät soá laäp luaän veà mong ñôïi khi nhaäp cö vaøo ñoâ thò. Beck nhaän ñònh xaõ hoäi hieän ñaïi laø khaû naêng “giaõn daân” cuûa caùc khu ñoâ thò, “thaønh phoá môùi”, nhöng treân “moät coäng ñoàng lo aâu” vì taàng lôùp naøo, giai caáp naøo cuõng coù nguy thöïc teá “veát daàu loang” vaãn tieáp dieãn ôû caùc khoâng gian ñeäm - vuøng cô chòu ruûi ro nhö nhau. Ñieàu naøy ñaõ vaø ñang ñöôïc minh chöùng ven nhö hieän nay taïi TP.HCM. Ñieàu naøy coù theå lieân quan ñeán tính thoâng qua nhöõng dieãn bieán phöùc taïp cuûa dòch beänh Covid 19, coù thieáu hieäu quaû cuûa coâng taùc quy hoaïch vaø quaûn lyù, döïa treân moät cô aûnh höôûng vaø möùc ñoä laây lan nhanh choùng, phöùc taïp taïi caùc ñoâ cheá quy hoaïch theo phöông thöùc truyeàn thoáng vôùi heä thoáng caùc baûn thò lôùn, taäp trung daân cö ñoâng ngöôøi vaø hoaït ñoäng giao thoâng ñi laïi ñoà “daïng phaúng”, trong ñoù quy hoaïch söû duïng ñaát ñoùng vai troø chính phöùc taïp nhö ôû Vuõ Haùn - Trung Quoác, NewYork - Myõ vaø TP.HCM, nhöng khoâng ñuû khaû naêng chuyeån taûi heát nhöõng yù töôûng quy hoaïch, Haø Noäi ôû Vieät Nam. nhaát laø veà toå chöùc khoâng gian theo chieàu cao. Beân caïnh ñoù, vieäc xaây SË 103+104 . 2020 79
döïng caùc chính saùch quaûn lyù caàn döïa treân nhöõng nghieân cöùu vaø tính thò khaùc trong vuøng (TP.HCM) trong ñoà aùn quy hoaïch vuøng nhaèm ñaït toaùn xaùc ñònh ra caùc giaù trò löôïng tính cuï theå laøm cô sôû cho vieäc ñeà ñöôïc moät möùc caân baèng phuø hôïp (trong taàm kieåm soaùt vaø khaû naêng ra caùc chính saùch. Neáu ñoâ thò chæ öu tieân môû roäng dieän tích theo dieän ñaùp öùng haï taàng kinh teá cuûa moãi ñoâ thò); xem xeùt caån troïng ñoái vôùi roäng maø thieáu caân ñoái vôùi phaùt trieån chieàu cao taïi caùc khu vöïc ñaát caùc ñoà aùn quy hoaïch phaùt trieån caùc khu ñoâ thò môùi lieân quan ñeán khaû thuaän lôïi thì quaù trình ñoâ thò hoùa vuøng ven daãn ñeán nhöõng taùc ñoäng naêng thuùc ñaåy vieäc taêng daân soá, ñoàng thôøi, caùc quy taéc “hoaøn traû moâi ñeán heä sinh thaùi töï nhieân (bao goàm caû dieän tích maët nöôùc) laø ñieàu khoù tröôøng” (chaúng haïn dieän tích maët nöôùc, caây xanh, möùc xaû thaûi khoâng traùnh khoûi. Vaø ngöôïc laïi, nhöõng taùc ñoäng töø moâi tröôøng töï nhieân ñeán khí) caàn ñaët ra roõ raøng vaø ñöôïc quaûn lyù chaët cheõ; cuoäc soáng cuûa con ngöôøi ngaøy caøng dieãn ra phöùc taïp, nhö laø moät heä quaû taát yeáu cuûa quaù trình töông taùc hai chieàu; maø nhöõng ruûi ro vaø thieät n Môû roäng khoâng gian ñoâ thò trong söï haøi hoøa giöõa giaûi phaùp môû roäng cuõng chính laø… do con ngöôøi taïo ra. dieän tích (cho pheùp) ñoâ thò hoùa vaø phaùt trieån chieàu cao (treân khu vöïc ñaát thuaän lôïi) song song vôùi nhöõng ñaùnh giaù taùc ñoäng vaø chaát löôïng 4. Keát luaän vaø kieán nghò cuûa moâi tröôøng trong ñoâ thò, töø ñoù caàn xaùc ñònh caùc giaù trò ngöôõng Con ngöôøi laø nhaân toá coát loõi trong quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån phaùt trieån veà daân soá töông öùng vôùi möùc phaùt trieån cuûa moâi tröôøng ñoâ thò. Quaù trình naøy cuõng gaén lieàn vôùi taêng daân soá, nhaát laø taêng cô töï nhieân; hoïc vôùi xu höôùng di daân töø caùc vuøng laân caän vôùi muïc tieâu möu caàu lôïi ích kinh teá vaø tìm kieám moâi tröôøng ñeå phaùt trieån. Ñaây chính laø yeáu n Tích hôïp caùc kòch baûn - giaûi phaùp döï phoøng ruûi ro (cho tình huoáng toá tieàn ñeà cho caùc nhaø quy hoaïch vaø quaûn lyù ñoâ thò ñeà ra caùc muïc xaáu nhaát) laøm tieàn ñeà cho caùc kòch baûn phaùt trieån kinh teá linh hoaït tieâu phaùt trieån, môû roäng khoâng gian cuûa raát nhieàu ñoâ thò, töø khu trung baèng caùc phöông phaùp quy hoaïch môùi (chaúng haïn quy hoaïch söû taâm cuõ (hình thaønh ôû giai ñoaïn sô khai) ra caùc khu vöïc xung quanh duïng ñaát coù tính ñeán yeáu toá chieàu cao vaø theo nhieàu kòch baûn). - vuøng ven. Tuy nhieân, caàn löu yù raèng nhieàu khu vöïc thuoäc vuøng ñaát naøy ñaõ khoâng ñöôïc öu tieân xem xeùt phaùt trieån khi ñoâ thò môùi ñöôïc hình thaønh vôùi nhieàu lyù do baát lôïi lieân quan ñeán ñieàu kieän töï nhieân. Trong khi ñoù, vieäc caûi taïo moâi tröôøng töï nhieân cuïc boä seõ coù taùc ñoäng ñeán söï oån ñònh vaø caân baèng cuûa toaøn ñoâ thò; vaø coù theå seõ phaûi traû giaù raát lôùn cho nhöõng thieät haïi veà con ngöôøi vaø taøi saûn. Do ñoù, phaùt trieån ñoâ thò taïi caùc khu vöïc naøy chaéc chaén caàn phaûi caân nhaéc ñeán caùc yeáu toá ruûi ro veà moâi tröôøng ñeå giaûm thieåu nhöõng ruûi ro vaø taùc ñoäng ñeán caùc coäng ñoàng ñònh cö môùi taïi khu vöïc vaø toaøn ñoâ thò. Hôn nöõa, caàn xem xeùt ñeán maët traùi cuûa quaù trình naøy laø seõ tieáp ñaø cho xu höôùng tieáp tuïc taêng daân soá cho toaøn ñoâ thò. Ñoâ thò caøng taäp trung daân cö, thì khi xaûy ra thieân tai, dòch beänh hay nhöõng heä quaû cuûa oâ nhieãm moâi tröôøng thì möùc ñoä lan truyeàn heä quaû kinh teá - xaõ hoäi caøng cao ñeán caùc khu vöïc khaùc (caû trong vaø ngoaøi nöôùc). Ñieàu naøy caøng ñaët ra thaùch thöùc cho caùc nhaø quy hoaïch vaø quaûn lyù ñoâ thò caàn quan taâm hôn ñeán khaû naêng caân baèng phaùt trieån ñoâ thò, möùc ñoä taäp trung vaø phaân boá daân soá giöõa caùc ñoâ thò trong moät vuøng. Ñoái vôùi TP.HCM, môû roäng phaùt trieån khoâng gian ñoâ thò taïi vuøng ven neáu thieáu kieåm soaùt vaø coù giaûi phaùp caân baèng hôïp lyù seõ phaûi ñoái maët vôùi: i) Ruûi ro: thieät haïi con ngöôøi vaø taøi saûn khi xaûy ra thaûm hoïa thieân tai (chaúng haïn nhö ngaäp luït), ñoàng thôøi taêng möùc oâ nhieãm moâi tröôøng gaây ra bôûi khoùi buïi vaø tieáng oàn, vaø khaû naêng laây lan nhanh, phöùc taïp khi xaûy ra dòch beänh; ii) Thaùch thöùc: taïo ra nhöõng taùc ñoäng, heä luïy ñeán caùc khu vöïc ñoâ thò ñaõ phaùt trieån oån ñònh daãn ñeán phaùt sinh nhu caàu caûi taïo naâng caáp heä thoáng haï taàng kyõ thuaät, xaõ hoäi; trong khi heä thoáng quy hoaïch vaãn theo phöông thöùc truyeàn thoáng döïa treân neàn taûng quy hoaïch söû duïng ñaát laø chính, thieáu nhöõng nghieân cöùu chuyeân saâu veà aûnh höôûng vaø taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng. Neáu taêng daân soá, môû roäng khoâng gian ñoâ thò laø moät xu höôùng khoù “ngaên chaën” thì nhöõng giaûi phaùp caên cô trong quaù trình laäp vaø quaûn lyù quy hoaïch (caû quy hoaïch chung cuûa vuøng vaø thaønh phoá) caàn: n Caân ñoái laïi tyû leä lao ñoäng nhaäp cö giöõa ñoâ thò trung taâm vaø caùc ñoâ 80 SË 103+104 . 2020
≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝ hochiminhcity.gov.vn/Media/Uploads/H%C3%ACnh%20H%E1%BB%99i%20 ngaøy nhaän baøi: 29/3/2020 th%E1%BA%A3o%20-%20H%E1%BB%99i%20ngh%E1%BB%8B/2019%20-%20 ngaøy göûi phaûn bieän: 01/4/2020 b%E1%BB%9D%20s%C3%B4ng%20SG%20den%202015/kiyeu_hoithao_bsong%20 ngaøy duyeät ñaêng: 15/4/2020 SG-%C4%91%C3%A3%20n%C3%A9n.pdf 15. General Statistic Office of Vietnam – GSOV (1976 - 2015). Population of Ho Chi Taøi lieäu tham khaûo: Minh from 1986 – 2015 (data extracted). 1. Asia Development Bank – ADB (2010). Ho Chi Minh City Adaptation to Climate 16. Investment and Trade Promotion Center of HCMC (2015). Ho Chi Minh City at A Change. ADB, Philippines, ISBN: 978-971-561-893-9. Glance – 2015 (online). URL: http://www.itpc.gov.vn/investors/Bussiness_Environment/ 2. Boä Taøi nguyeân & Moâi tröôøng - MNRE (2010). Quy chuaån Kyõ thuaät Quoác gia veà tieáng oàn. QCVN 26:2010/BTNMT. index_html/?set_language=en 3. Camagni R., Capello R., Nijkamp P. (1998). Towards sustainable city policy: an 17. Nguyeãn, Ñ. T. (2007). Xaây döïng Baûn ñoà hieän traïng tieáng oàn taïi TP.HCM. Vieän Moâi economy–environment technology nexus. Ecol. Econ. 24 (1), pp. 103–118. DOI: tröôøng & Taøi nguyeân. 10.1016/S0921-8009(97)00032-3. 18. Nguyen, T. H. G. and Nguyen, T. K. O. (2014). Roadside Levels and Traffic Emission 4. Cao, D. T. (2017). Phaàn meàm öùng duïng GIS moâ phoûng oâ nhieãm tieáng oàn do giao Rates of PM2.5 and BTEX in Ho Chi Minh City, Vietnam, Atmospheric Environment, thoâng. Taïp chí Moâi tröôøng soá chuyeân ñeà I. vol. 94, pp. 806–816. 5. Carey, I. M., Anderson, H. R., Atkinson, R. W., Beevers, S. D., Cook, D. G., Strachan, 19. Nicholls, R. J. (2011). A Global Ranking of Port Cities With High Exposure to Climate D. P., Dajnak, D., Gulliver, J., and Kelly, F. J. (2018). Are Noise and Air Pollution Related Extremes. Climatic Change, Vol. 104, pp. 89-111, doi: 10.1007/s10584-010-9977-4. to the Incidence of Dementia? A Cohort Study in London, England. BMJ Open, vol.8(9), doi: 10.1136/bmjopen-2018-022404. 20. Phi, H. L. (2013). Urban flood in Ho Chi Minh City: causes and management 6. CEDR Project Group Road Noise (2012). Value for Money in Road Trafﬁc Noise strategy. Vietnamese Journal of Construction Planning, Vol. 63, pp. 26-29, Hanoi. (In Abatement. Procedia - Social and Behavioral Sciences, Vol.4. DOI: 10.1016/j. Vietnamese). sbspro.2012.06.1112. Steering Center of Flood Control Program of Ho Chi Minh City – SCFC (2016). Flooding 7. Dockery, D. W. (2001), Epidemiologic Evidence of Cardiovascular Effects of reports for the events in 15th September 2015, and in 26th September 2016. Particulate Air pollution. Environmental Health Perspectives, vol. 109, pp. 483-486. 21. Storch, H. and Downes, N.K. (2011). A scenario-based approach to assess Ho Chi 8. Duong, H. H., Nguyen, D. T. C., Nguyen, L. S. P., To, T. H. (2018). Fine Particulate Minh City urban development strategies against the impact of climate change. Cities, Matter (PM2.5) in Ho Chi Minh City: Analysis of The Status and The Temporal Variation Vol. 28, pp. 517-526, doi: 10.1016/J.CITIES.2011.07.002. Based on The Continuous Data From 2013-2017. Science & Technology Development Journal: Natural Sciences, Vol 2, Issue 5., pp. 131 -137. 22. Thinh N.X, Bräuer A. and Teucher V. (2009). Introduction into Work Package Urban 9. Duy P. N. (2015). Khaû naêng phuïc hoài nhanh cuûa ñoâ thò: Töø nhöõng thaûm hoïa cho ñeán Flooding of the BMBF Megacity Research Project Ho Chi Minh City. Environmental caùc baøi hoïc kinh nghieäm trong quaù trình quy hoaïch vaø quaûn lyù khoâng gian nhaèm giaûm Informatics and Industrial Environmental Protection: Concepts, Methods and Tools. thieåu ruûi ro ngaäp luït trong ñoâ thò. Quy hoaïch ñoâ thò, Vol. 22-2015. Hieäp hoäi Quy hoaïch Berlin: Shaker Verlag, ISBN: 978-3-8322-8397-1 phaùt trieån ñoâ thò Vieät Nam. 23. Traân, T. N. H. vaø Tröông T. H. (online). Vieát theâm veà quy hoaïch Coffyn 1862. URL: 10. Duy P. N., Chapman L., Tight M., Thuong L. V., and Linh P. N. (2017a). Increasing http://www.hids.hochiminhcity.gov.vn/c/document_library/get_file?uuid=e6d3c081- Vulnerability to Floods in New Development Areas: Evidence from Ho Chi Minh a50d-4732-b0b7-5514012ff99b&groupId=13025 City. International Journal of Climate Change Strategies and Management, Vol. 10 (1), 24. Tröông H. T (online). Ñoâ thò hoùa vuøng ven ñoâ: Nghieân cöùu söï bieán ñoåi kinh teá - pp.197-212. Emerald. DOI: 10.1108/IJCCSM-12-2016-0169 xaõ hoäi qua tröôøng hôïp xaõ Baø Ñieåm (Hoùc Moân) vaø Vónh Loäc A (Bình Chaùnh). Ñaïi hoïc 11. Duy P. N., Chapman L., Tight M., Thuong L. V., and Linh P. N. (2017b). Urban Resilience to Floods in Coastal Cities: Challenges and Opportunities for Ho Chi Minh City Khoa hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên (online). URL: http://v1.ou.edu.vn/ncktxh/Documents/ and other Emerging Cities in Southeast Asia. Journal of Urban Planning and Development, Seminars/Truong_Do%20thi%20hoa%20vung%20ven%20-%20nghien%20cuu%20 Vol. 44 (01), ASCE. DOI: 10.1061/%28ASCE%29UP.1943-5444.0000419 su%20bien%20doi.pdf 12. Duy P. N., Chapman L., Tight M. (2018). Resilient Transport System to Reduce Urban 25. United Nations (2018). World Urbanisation Prospects – Highlights. New York: Vulnerability to Floods: A Case Study of Ho Chi Minh City, Vietnam. Travel Behavior UN. URL:https://www.un.org/development/desa/en/news/population/2018-revision-of- and Society, Vol 15 (2019), pp. 28 – 43. Elsevier. DOI: 10.1016/j.tbs.2018.11.001 world-urbanization-prospects.html 13. Duy P. N. (2019a). Developing Flood Resilience Transport System for coastal cities: 26. Van T. T., Lan H. T. and Trung L. V (2011). Changes of Temperature on Urban A Case Study of Ho Chi Minh City, Vietnam. PhD thesis to University of Birmingham. Surface during Urbanization by Satellite Method: A Case Study of Ho Chi Minh City URL: https://etheses.bham.ac.uk/id/eprint/9164/9/Duy2019PhD_Redacted.pdf 14. Duy P. N. and Proverbs D. (2019b). Nhöõng aûnh höôûng cuûa giaûi phaùp bôø keø ñoái (translated from Vietnamese). Journal of Earth Sciences of Vietnam, Vol. 33(3), 347-359 vôùi vaán ñeà ngaäp trong ñoâ thò: Baøi hoïc kinh nghieäm cho TP.HCM töø thaát baïi cuûa caùc 27. Viet, L. V. (2008). The Urbanization and Climate Changes in Ho Chi Minh City. heä thoáng baûo veä taïi moät soá ñoâ thò treân theá giôùi. Kyû yeáu hoäi thaûo Quy hoaïch vaø Phaùt Proceedings TEDI of the 10th Conference of Res. Inst. Of Hydrology and Environment, trieån bôø keø soâng Saøi Goøn, soâng vaø keânh noäi thaønh, pp. 212 – 216. URL: https://qhkt. pp. 369 - 375. SË 103+104 . 2020 81