Phát triển kỹ thuật cây thức ăn xanh với nông hộ

Chia sẻ: Nguyễn Bắc Kiều Phong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:75

Thêm vào BST

Báo xấu

179
lượt xem 48
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phát triển kỹ thuật cây thức ăn xanh với nông hộ. Cây thức ăn xanh là những cây cỏ hòa thảo, cây đậu thân thảo hay thân gỗ mà nó có thể được sử dụng làm thức ăn cho gia súc.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Phát triển kỹ thuật cây thức ăn xanh với nông hộ

Ph¸t triÓn kü thuËt c©y thøc ¨n xanh víi n«ng hé Lµm thÕ nµo ®Ó lùa chän nh÷ng gièng tèt nhÊt cho ng−êi n«ng d©n ë vïng §«ng Nam ¸ Peter M. Horne vµ Werner W. StÜr Ng−êi dÞch: Lª V¨n An, Tr−êng §¹i häc N«ng L©m HuÕ Do ACIAR vµ CIAT xuÊt b¶n ACIAR chuyªn kh¶o sè 71
Ch−¬ng tr×nh c©y thøc ¨n xanh cho n«ng hé (FSP) Ch−¬ng tr×nh c©y thøc ¨n xanh cho n«ng hé (FSP) lµ mét ch−¬ng tr×nh vïng §«ng Nam ¸ ®−îc AusAID tµi trî tõ n¨m 1995. Ch−¬ng tr×nh nµy do tæ chøc CIAT (Trung t©m N«ng nghiÖp nhiÖt ®íi quèc tÕ) vµ CSIRO (Tæ Chøc nghiªn cøu khoa häc vµ c«ng nghiÖp cña óc) qu¶n lý. Ch−¬ng tr×nh FSP lµ mét m¹ng l−íi cña nh÷ng ng−êi n«ng d©n nhá, c¸c nhµ ph¸t triÓn vµ c¸c nhµ nghiªn cøu ë Indonesia, Lµo, Malaysia, Philippin, Th¸i Lan, ViÖt Nam vµ Nam Trung quèc. Môc tiªu cña ch−¬ng tr×nh lµ ph¸t triÓn kü thuËt c©y thøc ¨n xanh trong sù hîp t¸c víi nh÷ng n«ng hé nhá ë vïng ®åi nói, n¬i mµ c©y thøc ¨n xanh cã kh¶ n¨ng c¶i tiÕn hÖ thèng nu«i d−ìng gia sóc vµ n©ng cao viÖc qu¶n lý nguån tµi nguyªn. ë ViÖt nam, cuèn s¸ch nµy ®−îc xuÊt b¶n víi sù hîp t¸c cña ViÖn Ch¨n nu«i quèc gia, Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, Tr−êng §¹i häc N«ng L©m HuÕ, Tr−êng §¹i häc N«ng L©m Thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ Tr−êng §¹i häc T©y nguyªn. 2
Australian Centre for International Agricultural Research (ACIAR) GPO Box 1571 Canberra, ACT 260] Australia Tel: (61 2) 6217 0500 Fax: (61 2) 6217 0501 Email: aciar@aciar.gov.au Australian Agency for International Development (AusAID) Canberra, ACT 2601 Australia Tel: (61 2) 6206 4000 Fax: (61 2) 6206 4880 Email: infoausaid@ausaid.gov.au CIAT Forages for Smallholders Project c/o CIAT Regional Office MC P O. Box 3127 1271 Makati City Philippines Tel: (63 2) 845 0563 Fax: (63 2) 845 0606 Email: ciat-asia@cgiar.org ISBN 1 86320 293 5 Horne. P.M vµ Stur, W.W (2000) - ng−êi dÞch Lª v¨n An. Ph¸t triÓn kü thuËt c©y thøc ¨n xanh víi n«ng hé - lµm thÕ nµo ®Ó lùa chän nh÷ng gièng tèt nhÊt cho ng−êi n«ng d©n ë §«ng Nam ¸. ACIAR chuyªn kh¶o sè 71. 80pp. Cuèn s¸ch nµy ®−îc xuÊt b¶n b»ng c¸c thø tiÕng Anh, In®«nªsia, Th¸i Lan, Lµo, ViÖt Nam vµ Trung Quèc Tr×nh bµy b¶n in: Albert Borrero. IRRI. Los Banos. Philippines. VÏ tranh: Dave Daniel. Australia. Tranh b×a: Kongphat Luangrath, Lao PDR. 3
Môc lôc Lêi c¶m ¬n ................................................................................................................................6 1. Tr−íc khi b¾t ®Çu................................................................................................................7 C©y thøc ¨n xanh lµ g×? ..........................................................................................................8 V× sao cuèn s¸ch nµy cÇn thiÕt? .............................................................................................8 2. Lµm thÕ nµo ®Ó ®¸nh gi¸ c©y thøc ¨n xanh víi n«ng d©n ... .........................................10 Khi ®−a c©y thøc ¨n xanh cho n«ng d©n cÇn chó ý:.............................................................11 1. HiÓu ng−êi n«ng d©n cÇn g× ........................................................................................11 2. Chän c¸ch thÝch hîp nhÊt cho viÖc trång vµ sö dông c©y thøc ¨n xanh......................12 3. Chän c©y thøc ¨n xanh thÝch hîp nhÊt víi khÝ hËu vµ ®Êt ®ai.....................................16 4. §−a nh÷ng gièng tèt nhÊt cho n«ng d©n, chø kh«ng ph¶i bÊt kú gièng nµo cña loµi ®ã!......................................................................................................16 5. §−a cho n«ng d©n nhiÒu sù lùa chän ..........................................................................18 3. Lµm thÕ nµo ®Ó chän c©y thøc ¨n xanh tèt nhÊt ... ........................................................19 C©y thøc ¨n cho cõu, dª vµ bª non...................................................................................22 C©y thøc ¨n xanh cho ®éng vËt d¹ dµy ®¬n......................................................................23 C©y thøc ¨n xanh ë d−íi t¸n c©y ......................................................................................24 C©y thøc ¨n xanh víi mïa kh« kÐo dµi ............................................................................25 C©y thøc ¨n xanh trªn ®Êt axÝt, ®Êt nghÌo dinh d−ìng.....................................................25 C©y thøc ¨n xanh ®èi víi ®Êt kiÒm...................................................................................26 C©y thøc ¨n xanh trªn ®Êt ngËp óng.................................................................................26 4
4. Th«ng tin thªm vÒ c¸c loµi ... ...........................................................................................28 Cá hßa th¶o: Andropogon gayanus ......................................................................................30 Cá hoµ th¶o: Brachiana brizantha.........................................................................................32 Cá hßa th¶o: Brachiana decumbens .....................................................................................34 Cá hßa th¶o: Brachiana humidicola .....................................................................................36 Cá hßa th¶o: Brachiana ruziziensis ......................................................................................38 Cá hßa th¶o: Panicum maximum .........................................................................................40 Cá hßa th¶o: Paspalum atalum .............................................................................................42 Cá hßa th¶o: Pennisetum purpureum vµ gièng cao s¶n........................................................44 Cá hoµ th¶o: Setaria sphacelata ............................................................................................46 C©y ®Ëu: Arachis pintoi ........................................................................................................49 C©y ®Ëu: Calliandra calothyrsus...........................................................................................51 C©y ®Ëu: Cenlrosema pubescens, C. macrocarpum.............................................................53 C©y ®Ëu: Desmonthus virgatus .............................................................................................55 C©y ®Ëu: Desmodium cinerea ..............................................................................................57 C©y ®Ëu: Gliricidia sepium...................................................................................................59 C©y ®Ëu: Leucaena leucocephala .........................................................................................61 C©y ®Ëu: Stylotosanthes guianensis .....................................................................................64 Nh÷ng c©y thøc ¨n xanh cã triÓn väng kh¸c ........................................................................66 Cá hßa th¶o ......................................................................................................................66 C©y ®Ëu ............................................................................................................................67 5. Phô lôc................................................................................................................................70 Phô lôc 1: Nguån gèc vµ ®Æc ®iÓm cña mét sè gièng c©y thøc ¨n xanh. .........................71 Phô lôc 2: T×m c¸c gièng c©y thøc ¨n xanh nµy ë ®©u? ...................................................74 5
lêi c¶m ¬n Cuèn s¸ch nµy dùa trªn kinh nghiÖm cña c¸c nhµ nghiªn cøu vµ cña n«ng d©n tham gia trong ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu c©y thøc ¨n xanh cho n«ng hé (FSP) do AusAID tµi trî ë §«ng Nam ¸. Ch−¬ng tr×nh nµy lµ sù hîp t¸c gi÷a c¸c hé n«ng d©n, c¸c c¸n bé ph¸t triÕn vµ c¸c nhµ nghiªn cøu, nh÷ng ng−êi ®ang sö dông ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia cña n«ng d©n ®Ó ph¸t triÓn c¸c kü thuËt c©y thøc ¨n xanh ë trªn trang tr¹i (xem chi tiÕt ë phÝa trong b×a). Trªn 600 lo¹i c©y thøc ¨n xanh ®· ®−îc ®¸nh gi¸ bëi c¸c céng t¸c cña FSP kÓ c¶ nh÷ng gièng ®−îc lùa chän bëi c¸c ch−¬ng tr×nh quèc gia vµ c¸c gièng tõ trung t©m nh©n gièng cña CIAT (Centro Internacional de Agricultura Tropical) vµ cña CSIRO (Commonwealth Scientific and Industrial Research Organization of Australia). C«ng viÖc nµy kh«ng thÓ cã ®−îc nÕu kh«ng cã sù tiÕp nhËn nguån gièng tõ c¸c tËp ®oµn c©y thøc ¨n xanh nµy. TÊt c¶ c¸c gièng c©y thøc ¨n ®−îc ®Ò cËp trong cuèn s¸ch nµy ®ang ®−îc sö dông t¹i c¸c n«ng hé vµ chóng tá ra rÊt cã triÓn väng trong viÖc c¶i tiÕn hÖ thèng ch¨n nu«i gia sóc vµ qu¶n lý nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn. NhiÒu ng−êi ®· ®ãng gãp ®Õn sù ph¸t triÓn vµ xuÊt b¶n cña cuèn s¸ch nµy. Xin göi lêi c¸m ¬n ®Æc biÖt ®Õn c¸c céng t¸c viªn cña ch−¬ng tr×nh FSP bao gåm Lª V¨n An, Perla Asis, Lª Hßa B×nh, Wong Choi Chee, Francisco Gabunada, Liu Guodao, Bryan Hacker, Heriyanto, Ibrahim, Tatang Ibrahim, Peter Kerridge, Tr−¬ng TÊn Khanh, Elaine Lanting, Eduedo Magboo, Willie Nacalaban, Ganda Nakamanee, Chaisang Phaikaew, Phonepaseuth Phengsavanh, Vanthong Phengvichith, Viengsavanh Phimphachanhvongsod, I. Ketut Rika, Tugiman vµ Maimunah Tuhulele. Sù giíi thiÖu ban ®Çu vµ sù ®¸nh gi¸ cña Bert Grof. Nh÷ng ®¸nh gi¸ b−íc ®Çu trªn ®ång ruéng víi sù gióp ®ì cña Trevor Gibson vµ Arthur Cameron. Xin göi lêi c¸m ¬n ®Õn Arthur Cameron, Bruce Cook, Bert Grof, Michael Harel John Hopkinson, John Miles vµ Max Shelton nh÷ng ng−êi ®· ®ãng gãp trªn b¶n th¶o cña cuèn s¸ch nµy. Chóng t«i còng xin c¸m ¬n Albert Borrero vÒ viÖc chuÈn bÞ vµ tr×nh bµy b¶n in, vµ lan Partridge, Nathan Russell vµ Julio MartÝnez ®· ®ãng gãp nh÷ng ý kiÕn trong viÖc tr×nh bµy. C¸c bøc ¶nh ®−îc cung cÊp tõ Jim Holmes, Alan Pottinger, Emma Louie Orencia, Lingkod Sayo (IRRI), Wong Choi Chee, Werner Stur vµ Peter Horne. C¸c bøc ¶nh ®−îc vÏ bëi Dave Daniel vµ tranh vÏ trªn b×a cña Kongphat Luangrath. Chóng t«i ch©n thµnh c¸m ¬n Ts. Chu Th¸i Hoµnh ®· gióp ®ì xö lý c¸c bé ch÷ tiÕng ViÖt cña Ên b¶n nµy. Chóng t«i còng xin c¸m ¬n c¸c tæ chøc CIAT, CSIRO, the Department of Livestock Development (Thailand), Oxford Forestry Insttitute, vµ c¸c ch−¬ng tr×nh quèc gia, quèc tÕ kh¸c ë §«ng Nam ¸, Ch©u Mü Latin vµ óc trong viÖc cung cÊp c¸c th«ng tin vµ h¹t gièng ®Ó tiÕn hµnh ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn vµ ®¸nh gi¸ c©y thøc ¨n xanh ë §«ng Nam ¸. Cuèn s¸ch ®−îc xuÊt b¶n víi sù tµi trî cña ACIAR. 6
1. tr−íc khi b¾t ®Çu… 7
C©y thøc ¨n xanh lµ g×? C©y thøc ¨n xanh lµ nh÷ng c©y cá hßa th¶o, c©y ®Ëu th©n th¶o hay th©n gç mµ nã cã thÓ ®−îc sö dông lµm thøc ¨n cho gia sóc. Nh÷ng c©y nµy còng cã thÓ ®−îc sö dông vµo viÖc qu¶n lý tèt h¬n nguån tµi nguyªn nh− b¶o vÖ ®Êt chèng xãi mßn, lµm t¨ng ®é mµu mì cña ®Êt vµ h¹n chÕ cá d¹i. Trong ph¹m vi cña cuèn s¸ch nµy chØ tËp trung vµo nh÷ng c©y thøc ¨n xanh mµ nã ®ang ®−îc sö dông thµnh c«ng ë c¸c n«ng hé. Th«ng th−êng nh÷ng c©y nµy ®−a l¹i nhiÒu lîi Ých kh¸c nhau. V× sao cuèn s¸ch nµy cÇn thiÕt? Ch¨n nu«i lµ mét bé phËn quan träng trong hÖ thèng s¶n xuÊt vïng ®åi nói ë vïng §«ng Nam ¸. Tr−íc ®©y, nguån thøc ¨n cho ch¨n nu«i dåi dµo. Nguån thøc ¨n tù nhiªn ngµy cµng bi c¹n kiÖt, do ®ã ng−êi n«ng d©n ph¶i tèn ngµy cµng nhiÒu thêi gian ®Ó t×m kiÕm nguån thøc ¨n cho gia sóc. ViÖc trång c©y thøc ¨n xanh cã thÓ gióp ng−êi n«ng d©n gi¶i quyÕt ®−îc ®iÒu ®ã. MÆc dÇu vËy, kh«ng cã ng−êi n«ng d©n nµo cã cïng mét ®iÒu kiÖn vµ cã cïng mét nhu cÇu nh− nhau. C©y thøc ¨n xanh cã thÓ thÝch hîp víi hé gia ®×nh nµy nh−ng l¹i kh«ng thÝch hîp víi hé gia ®×nh kh¸c. C¸ch tèt nhÊt ®Ó ph¸t triÓn mét c¸ch “®óng” kü thuËt vÒ c©y thøc ¨n xanh cho m«i mét gia ®×nh lµ ®Ó cho ng−êi n«ng d©n ®¸nh gi¸ c¸c kü thuËt c©y thøc ¨n xanh cã triÓn väng vµ c¸c gi¶i ph¸p tèt nhÊt trong ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña hä. Trong ph−¬ng thøc tiÕp cËn cã sù tham gia, ë ®ã vai trß cña ng−êi lµm c«ng t¸c ph¸t triÓn lµ ®−a cho n«ng d©n c¸c th«ng tin vÒ lÜnh vùc thøc ¨n xanh víi hy väng sÏ gióp ng−êi n«ng d©n gi¶i quyÕt c¸c khã kh¨n cña hä. Cã rÊt nhiÒu c©y thøc ¨n xanh vµ nhiÒu c¸ch trång chóng trªn c¸c n«ng tr¹i. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ ®Òu phï hîp víi tõng hoµn c¶nh cña ng−êi n«ng d©n vµ 8
®¸p øng ®−îc nhu cÇu cña hä. Cuèn s¸ch nµy sÏ gióp c¸c nhµ ph¸t triÓn lùa chän gi¶i ph¸p thÝch hîp ®Ó ®−a cho ng−êi n«ng d©n. Cuèn s¸ch nµy kh«ng cè g¾ng liÖt kª danh s¸ch c¸c loµi vµ gièng c©y thøc ¨n xanh cã thÓ trång. Nã chØ bao gåm c¸c gièng cã kh¶ n¨ng trång trong nhiÒu ®iÒu kiÖn phæ biÕn vµ ®−îc c¸c n«ng hé sö dông mét c¸ch thµnh c«ng hoÆc cã ý nghÜa trong tiÒm n¨ng ë khu vùc §«ng Nam ¸. Chi tiÕt vÒ viÖc qu¶n lý vµ sö dông c¸c gièng c©y nµy cã thÓ t×m ë mét cuèn s¸ch kh¸c trong bé s¸ch nµy Ph¸t triÓn kü thuËt c©y thøc ¨n xanh víi n«ng hé - lµm thÕ nµo ®Ó trång, qu¶n lý vµ sö dông c©y thøc ¨n xanh. 9
2. Lµm thÕ nµo ®Ó ®¸nh gi¸ c©y thøc ¨n xanh víi n«ng d©n ... 10
Khi ®−a c©y thøc ¨n xanh cho n«ng d©n cÇn chó ý: 1. HiÓu ng−êi n«ng d©n cÇn g×. 2. Chän c¸ch thÝch hîp cho viÖc trång vµ sö dông. 3. Nh÷ng c©y ®−îc lùa chän ph¶i rÊt thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu vµ ®Êt ®ai ë ®ã. 4. §−a cho ng−êi n«ng d©n nh÷ng gièng tèt nhÊt chø kh«ng ph¶i bÊt kú gièng nµo trong loµi ®ã. 5. §−a cho hä nhiÒu sù lùa chän. 1. HiÓu ng−êi n«ng d©n cÇn g× Kh«ng ph¶i tÊt c¶ n«ng d©n ®Òu cÇn c©y thøc ¨n xanh. §«i khi nguån thøc ¨n xanh tù nhiªn ®ñ ®¸p øng nhu cÇu thøc ¨n cña ®µn gia sóc cña hä. ChØ cã nh÷ng ng−êi n«ng d©n thùc sù cã nhu cÇu sÏ ®−îc khuyÕn khÝch vµo viÖc x¸c ®Þnh c©y thøc ¨n xanh vµ thö nghiÖm chóng trong ®iÒu kiÖn cô thÓ cña hä. Mét cuèn s¸ch kh¸c trong tËp s¸ch nµy – Ph¸t triÓn c¸c gi¶i ph¸p n«ng nghiÖp víi c¸c n«ng hé – ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn còng tham gia ®Ó cã kÕt qu¶ ®óng tõ ®Çu -, m« t¶ c¸ch lµm viÖc víi ng−êi n«ng d©n ®Ó x¸c ®Þnh nhu cÇu cña hä vµ ®Ó t×m c¸ch gi¶i quyÕt. Khi chóng ta biÕt vÒ c¸c khã kh¨n riªng biÖt cña tõng n«ng d©n, chóng ta cã thÓ chän c¸ch thÝch hîp nhÊt cho viÖc trång vµ sö dông c©y thøc ¨n xanh mét c¸ch cã hiÖu qu¶. Cïng víi ng−êi n«ng d©n ®Ó ®¸nh gi¸ c©y thøc ¨n xanh ë b¾c Lµo 11
2. Chän c¸ch thÝch hîp nhÊt cho viÖc trång vµ sö dông c©y thøc ¨n xanh Ph−¬ng thøc cã lîi cña viÖc trång vµ sö dông c©y thøc ¨n xanh ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò khã kh¨n cña ng−êi n«ng d©n ®−îc m« t¶ d−íi ®©y. RÊt quan träng lµ còng lµm viÖc víi n«ng d©n ®Ó hiÓu gi¶i ph¸p nµo cã thÓ ®¸p øng ®−îc nhu cÇu cÇn thiÕt cña hä vµ gi¶i ph¸p nµo thÝch hîp víi hÖ thèng s¶n xuÊt cña hä nhÊt. §Ó thu c¾t mang vÒ chuång • DÔ dµng cung cÊp thøc ¨n cho gia sóc b»ng c¸ch c¾t mang vÒ chuång • Thu ®−îc ph©n cña gia sóc t¹i chuång §Ó ch¨n th¶ gia sóc • C¸ch ®¬n gi¶n nhÊt ®Ó nu«i gia sóc nÕu cã ®Êt • CÇn ®−îc rµo b¶o vÖ C©y thøc ¨n xanh lµm rµo • Gi÷ cho gia sóc kh«ng ph¸, hoa mµu hay ®ång cá • Cung cÊp nguån thøc ¨n bæ sung cã hµm l−îng protein cao Trång trªn c¸c b¨ng • Trång trªn c¸c ®−êng ®ång møc trªn ®Êt dèc nh»m gi¶m ®é xãi mßn cña ®Êt • Cã thÓ trång däc theo c¸c ®−êng hµng rµo hay trªn c¸c l« 12
1. §ång cá dïng ®Ó thu c¾t (WS) 2. §ång cá dïng cho ch¨n th¶ gia sóc (WS) 3. C©y thøc ¨n xanh lµm hµng rµo (WS) 4. Trång cá trªn c¸c b¨ng (WS) 13
C¶i t¹o ®Êt bá hãa • Trång c¸c c©y ®Ëu trªn ®Êt canh t¸c bá hãa mét hay nhiÒu n¨m • T¸i t¹o ®é mµu mì cña ®Êt vµ lÊn ¸t cá d¹i C©y che phñ trªn ®Êt canh t¸c mïa vô • C©y ®Ëu trång xen lÉn víi c©y hoa mµu nh− c©y ng« hay s¾n • H¹n chÕ cá d¹i c¶i t¹o ®Êt vµ gi¶m sù xãi mßn C©y che phñ d−íi t¸n c©y cao • C©y ®Ëu ®−îc trång d−íi c¸c t¸n c©y nh− c©y ¨n qu¶, chuèi vµ dõa • H¹n chÕ cá d¹i c¶i t¹o ®Êt vµ chãng xãi mßn 1. C¶i t¹o ®Êt bá hãa (WS) 2. C©y che phñ trªn ®Êt canh t¸c (PH) 3. C©y che phñ d−íi t¸n c©y cao (WS) 14
Trång che phñ ®Êt chèng xãi mßn • Mang tÝnh c¹nh canh, th−êng lµ c¸c c©y hßa th¶o hay c©y ®Ëu th©n bß • Che phñ bÒ mÆt, gi¶m xãi mßn vµ h¹n chÕ cá d¹i Trång c©y ®Ëu lµm thøc ¨n bæ sung trong mïa kh« • C©y ®Ëu cã hµm l−îng protein cao gióp gia sóc ph¸t huy cã hiÖu qu¶ khi sö dông thøc ¨n chÊt l−îng thÊp Trång c©y ®Ëu lµm bét l¸ • L¸ c©y ®Ëu lµm ph¬i kh« cã thÓ cÊt tr÷ vµ lµm thøc ¨n cho gia sóc, ®Æc biÖt ®èi víi gµ vµ lîn, nh− lµ nguån thøc ¨n bæ sung giµu ®¹m Nh÷ng gièng c©y thøc ¨n thÝch hîp nhÊt cho mçi hÖ thèng sö dông ë trªn ®−îc liÖt kª ë B¶ng 1 cña PhÇn 3. 1. Che phñ ®Êt chèng xãi mßn (WS) 2. Nguån thøc ¨n bæ sung cho mïa kh« (WS) 3. Lµm bét cá tõ c©y ®Ëu (WS) 15
3. Chän c©y thøc ¨n xanh thÝch hîp nhÊt víi khÝ hËu vµ ®Êt ®ai Kh«ng cã c©y thøc ¨n nµo sinh tr−ëng tèt ë mäi n¬i. Mét sè c©y mäc tèt trªn ®Êt axÝt; nh÷ng c©y kh¸c kh«ng. Mét sè c©y sinh tr−ëng tèt ë vïng l¹nh; mét sè kh¸c kh«ng nh− vËy. C©y thøc ¨n xanh cã thÕ tån t¹i ®−îc ë nh÷ng vïng n¬i chóng kh«ng thÝch hîp nh−ng chóng sinh tr−ëng kh«ng tèt. §iÒu ®ã cho thÊy cÇn lùa chän c©y thøc ¨n xanh thÝch hîp nhÊt víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu vµ ®Êt ®ai ë mçi ®Þa ph−¬ng. YÕu tè quan träng cña khÝ hËu vµ ®Êt ®ai ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng thÝch nghi cña c©y thøc ¨n xanh lµ ®é dµi cña mïa kh«, nhiÖt ®é, ®é mµu mì cña ®Êt, ®é pH vµ ®é tho¸t n−íc. Sù thÝch nghi cña c¸c loµi víi khÝ hËu vµ ®Êt ®ai ®−îc tr×nh bµy ë PhÇn 3 (B¶ng 2 vµ “Nh÷ng l−u ý ®Æc biÖt”) vµ ë PhÇn 4 “C¸c th«ng tin thªm vÒ mçi loµi”. 4. §−a nh÷ng gièng tèt nhÊt cho n«ng d©n, chø kh«ng ph¶i bÊt kú gièng nµo cña loµi ®ã! Cã rÊt nhiÒu loµi c©y thøc ¨n xanh vµ mçi mét loµi cã mét hay nhiÒu gièng. VÝ dô nh− loµi Brachiaria brizantha (xem S¬ ®ç 1) cã ba gièng kh¸c nhau. Mét trong nh÷ng gièng, 'Serengeti' lµ thÊp c©y vµ mäc thµnh th¶m (t−¬ng tù nh− gièng 'Basilisk' cña B. decumbens) trong khi ®ã hai gièng kh¸c cña B. brizantha lµ gièng cao c©y. Chóng còng ra hoa vµ kÕt h¹t vµo nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c nhau trong n¨m. 16
S¬ ®å 1: loµi vµ gièng lµ g×? Gièng ®−îc lùa chän cho nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng biÖt, vÝ dô nh− kiÓu sinh tr−ëng, thêi gian ra hoa, n¨ng suÊt h¹t, kh¶ n¨ng chèng bÖnh vµ kh¶ n¨ng ngËp n−íc. Nh÷ng gièng míi ®ang ngµy cµng ®−îc s¶n xuÊt thªm ®Ó kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ ph¸t sinh. VÝ dô, loµi Brachiaria decumbens gÇn ®©y chØ cã mét gièng ('Basilisk'). Gièng nµy sinh tr−ëng tèt ë §«ng Nam ¸ nh−ng s¶n xuÊt h¹t gièng r¸t kÐm ë nhiÒu vïng. C¸c gièng míi cña Brachiaria decumbens ®ang ®−îc lùa chän ®Ó kh¾c phôc nh−îc ®iÓm nµy. CÇn ®−a cho n«ng d©n nh÷ng gièng tèt nhÊt kh«ng ph¶i bÊt kú gièng nµo trong loµi ®ã! Cuèn s¸ch nµy giíi thiÖu nh÷ng gièng tèt nhÊt ®èi víi tõng ®Æc ®iÓm khÝ hËu, ®Êt ®ai vµ ph−¬ng thøc sö dông! Lµm thÕ nµo ®Ó x¸c ®Þnh c¸c gièng kh¸c nhau? C¸c tæ chøc nghiªn cøu ë c¸c n−íc ®−a ra mçi gièng víi con sè x¸c ®Þnh riªng. VÝ dô, Arachis pintoi 'Amarillo' ®−îc tæ chøc CIAT cho sè CIAT 17434, tæ chøc CSIRO cho sè CPI 58113 vµ tæ chøc EMBRAPA cho sè BRA 013251 ë Brazil. ChØ khi mét n−íc ®−a ra mét gièng cã tÝnh th−¬ng m¹i th× khi ®ã ng−êi ta ®Æt tªn 'gièng' cña nã. NÕu gièng ®ã ®−îc ph¸t hµnh ë trªn nhiÒu n−íc, nã cã thÓ cã nhiÒu tªn 'gièng' kh¸c nhau. VÝ dô, Arachis pintoi 'Amarillo' ®−îc ®Æt tªn lµ cv. Amarillo ë óc, cv. Mani Forraiero Perenne ë Colombia vµ cv Pico Bonito ë Honduras. Mét sè gièng ®−îc giíi thiÖu ë khu vùc §«ng Nam ¸ kh«ng cã tªn nh−ng chØ ®−îc x¸c ®Þnh b»ng con sè ®iÒu ®ã lµm cho ta rÊt khã nhí. Th«ng qua sù hîp t¸c víi c¸c tæ chøc nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn c©y thøc ¨n gia sóc ë c¸c quèc gia ë §«ng Nam ¸ mçi mét gièng ®· ®−îc ®Æt mét tªn. Tªn nµy dùa trªn tªn c¬ së ban ®Çu cña gièng (vÝ dô 'Amarillo'), c¸c tªn th«ng dông (vÝ dô 'Gamba') tªn cña ®Þa ®iÓm n¬i gièng ®ã ®−îc thu thËp (vÝ dô 'Serengeti') hay tªn cña vïng n¬i gièng ®ã ®−îc sö dông réng r·i (vÝ dô 'Besakih'). Liªn quan ®Õn nh÷ng tªn gièng nµy víi con sè x¸c ®Þnh vµ nguån gèc cña gièng ®−îc m« t¶ ë PhÇn 5 'Phô lôc'. 17
5. §−a cho n«ng d©n nhiÒu sù lùa chän Khi ng−êi n«ng d©n b¾t ®Çu ®¸nh gi¸ c©y thøc ¨n xanh, cÇn lµm râ: • §−a cho hä nhiÒu loµi vµ gièng kh¸c nhau, kh«ng nªn chØ mét hay hai gièng thÝch nhÊt. • Kh«ng nªn ®−a qu¸ nhiÒu sù lùa chän cïng mét lóc. Ng−êi n«ng d©n sÏ gÆp khã kh¨n khi ®¸nh gi¸ mét sè l−îng lín c¸c c©y thøc ¨n xanh míi. Lý t−ëng nhÊt lµ tõ 4 ®Õn 8 gièng. • Trång mçi gièng c©y thøc ¨n xanh trªn mét diÖn tÝch nhá tr−íc khi nh©n réng ra diÖn tÝch lín h¬n. KÕt hîp víi nhiÒu gia ®×nh, mçi gia ®×nh trång víi mét diÖn tÝch nhá h¬n lµ chØ kÕt hîp víi mét vµi gia ®×nh trång trªn mét diÖn tÝch lín. §−a cho n«ng d©n nhiÒu sù lùa chän 18
3. Lµm thÕ nµo ®Ó chän c©y thøc ¨n xanh tèt nhÊt ... Chän nh÷ng c©y thøc ¨n xanh tèt nhÊt ®Ó ®−a cho n«ng d©n ®¸nh gi¸ theo nh÷ng b−íc sau: B−íc 1 Dïng B¶ng 1 ®Ó chän nh÷ng loµi thÝch hîp nhÊt mµ ng−êi n«ng d©n muèn trång vµ dïng chóng. B−íc 2 Dïng B¶ng 2 ®Ó x¸c ®Þnh loµi nµo ®−îc giíi thiÖu cho c¸c lo¹i khÝ hËu vµ ®Êt ®ai kh¸c nhau. C¸c « trèng ë B¶ng 2 cã nghÜa lµ loµi nµy kh«ng thÝch hîp cho lo¹i khÝ hËu hay chÊt ®Êt ®ã. Nh÷ng loµi ®−îc ®¸nh hai dÊu (••) lµ cã sù lùa chän cao nhÊt cho viÖc thö nghiÖm trong ®iÒu kiÖn ®ã. Nh÷ng loµi víi mét dÊu (•) cã thÓ thÝch hîp nh−ng chóng sinh tr−ëng kh«ng gièng nh− nh÷ng loµi cã hai dÊu (••). VÝ dô, Brachiaria humidicola, s(r) sinh tr−ëng tèt n¬i ®Êt mµu mì nh−ng chØ cã mét dÊu (•) v× cã nh÷ng loµi kh¸c, nh− Panicum maximum, sinh tr−ëng tèt h¬n trong cïng ®iªu kiÖn ®Êt ®ai ®ã. B−íc 3 KiÓm tra ë phÇn 'Nh÷ng l−u ý ®Æc biÖt ®Ó xem cã ®iÓm nµo cÇn chó ý kh«ng. B−íc 4 §äc phÇn m« t¶ loµi (xem PhÇn 4 'C¸c th«ng tin thªm vÒ mçi loµi') ®Ó lùa chän gièng c©y nµo ®−a cho ng−êi n«ng d©n ®¸nh gi¸. C¶ 4 b−íc nµy chØ lµ mét sù h−íng dÉn gióp b¹n dÔ dµng h¬n trong viÖc b¾t ®Çu lùa chän c©y thøc ¨n xanh. NÕu thÝch b¹n cã thÓ sö dông B−íc 2 tr−íc B−íc 1. §Õn khi b¹n trë nªn quen thuéc víi c¸c th«ng tin trong cuèn s¸ch nµy, b¹n sÏ c¶m thÊy dÔ dµng ®Ó lùa chän loµi c©y thøc ¨n xanh ®−a cho ng−êi n«ng d©n ®¸nh gi¸. PhÇn 3 chØ liÖt kª c¸c loµi c©y thøc ¨n xanh chÝnh. C¸c loµi vµ c¸c gièng kh¸c còng cã thÓ rÊt cã lîi trong nh÷ng t×nh huèng riªng biÖt, ®· ®−îc m« t¶ trong PhÇn 4 'Th«ng tin thªm vÒ mçi loµi...’ 19
B¶ng 1: TÝnh thÝch hîp cña c©y thøc ¨n xanh ®èi víi c¸c h×nh thøc sö dông kh¸c nhau 20