Phát triển văn hóa và con người Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa và khủng hoảng kinh tế thế giới

PH¸T TRIÓN V¡N HãA Vµ CON NG¦êI VIÖT NAM TRONG<br /> BèI C¶NH TOµN CÇU HãA Vµ KHñNG HO¶NG KINH TÕ THÕ GIíI<br /> <br /> §ç Minh C−¬ng (*)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> V Ên ®Ò ph¸t triÓn v¨n hãa vµ con<br /> ng−êi ViÖt Nam ®ang ®−îc th¶o<br /> luËn trong mét bèi c¶nh ®Æc biÖt: thÕ<br /> dô, tri thøc, gi¸ trÞ th−¬ng hiÖu, thÞ gi¸<br /> cæ phiÕu vµ chØ sè t¨ng cña thÞ tr−êng<br /> chøng kho¸n...) cã thÓ trë thµnh c¸i thËt<br /> giíi cßn chao ®¶o trong cuéc khñng (tiÒn thËt, gi¸ trÞ hµng hãa...) sau mét<br /> ho¶ng tµi chÝnh–kinh tÕ, trong n−íc kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. Nh−ng khi<br /> ®ang ®èi mÆt víi khã kh¨n cña t×nh niÒm tin cña nh÷ng ng−êi tham gia giao<br /> tr¹ng gi¶m ph¸t, thÊt nghiÖp gia t¨ng dÞch bÞ gi¶m thiÓu hay bÞ sôp ®æ th× c¸i<br /> vµ mèi lo xung quanh viÖc tranh chÊp ¶o kh«ng thÓ trë thµnh c¸i thùc, mÆc dï<br /> biÓn, ®¶o víi mét sè quèc gia l¸ng phÇn ®ãng gãp cña nã ®· ®−îc tÝnh ®Õn<br /> giÒng... T×nh h×nh míi ®· xuÊt hiÖn trong c¸c b¶ng c©n ®èi tµi s¶n vµ b¸o<br /> nh÷ng thêi c¬ vµ th¸ch thøc cña nã, c¸o tµi chÝnh cña c¸c c«ng ty vµ ®−îc tr¶<br /> ®ång thêi còng béc lé râ h¬n nh÷ng vÊn l−¬ng, ®−a vµo tiªu dïng theo kiÓu “®Õm<br /> ®Ò vµ khÝa c¹nh phøc t¹p cÇn ®−îc ph©n cua trong lç”. Cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ<br /> tÝch, ®¸nh gi¸ c¶ tõ ph−¬ng diÖn nghiªn thÕ giíi, xuÊt ph¸t tõ khñng ho¶ng tµi<br /> cøu lý luËn vµ tæng kÕt thùc tiÔn. chÝnh Mü, ®ang diÔn ra cho thÊy phÇn<br /> 1. Khñng ho¶ng kinh tÕ thÕ giíi vµ khÝa c¹nh míi ¶o ®−îc tÝch tô trong nhiÒu n¨m nay ®·<br /> lín h¬n phÇn thËt nhiÒu lÇn; ∗cµng<br /> cña kinh tÕ tri thøc vµ v¨n hãa<br /> nh÷ng n−íc cã nÒn kinh tÕ tri thøc vµ<br /> Toµn cÇu hãa ®· ®−îc ph©n tÝch c«ng nghÖ th«ng tin ph¸t triÓn th× phÇn<br /> trong nhiÒu s¸ch, b¸o vµ sù kiÖn truyÒn ¶o cµng nhiÒu; thÕ giíi ®· tiªu xµi thùc<br /> th«ng nh−ng míi h¬n nöa n¨m trë l¹i h¬n rÊt nhiÒu so víi c¸i cã thÓ lµm ra;<br /> ®©y vÉn lµm cho chóng ta bÊt ngê víi con ng−êi ®· trë thµnh con nî cña chÝnh<br /> tÝnh nhiÒu mÆt cña nã. Sù phån vinh m×nh vµ ph¶i tr¶ nî trong nhiÒu n¨m<br /> mµ nã ®em l¹i hãa ra qu¸ mong manh; t−¬ng lai tr−íc m¾t. Hoa Kú, mét n−íc<br /> trong nÒn kinh tÕ vµ ®êi sèng x· héi cña cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nhÊt thÕ giíi<br /> mçi quèc gia lµ thµnh viªn cña WTO (kÓ vµ lµ ®Çu tµu cña trµo l−u toµn cÇu hãa<br /> c¶ nhiÒu n−íc ch−a vµo WTO) ®Òu cã vµ kinh tÕ tri thøc, ®· béc lé nh÷ng mÆt<br /> hai phÇn thËt vµ ¶o: hµng hãa ¶o, tiÒn tr¸i vµ ®iÓm yÕu c¨n b¶n trong khñng<br /> ¶o, tiÒm n¨ng ¶o, t¨ng tr−ëng ¶o vµ c¶ ho¶ng; tõ mét chñ nî lín c¸ch ®©y h¬n<br /> gi¸ trÞ ¶o. Trong ®iÒu kiÖn thuËn lîi, khi<br /> con ng−êi cã niÒm tin vµo sù chuyÓn ®æi<br /> tiÒm n¨ng thµnh hiÖn thùc th× c¸i ¶o (vÝ (∗)<br /> TS., Ban Tæ chøc Trung −¬ng.<br /> Ph¸t triÓn v¨n hãa… 13<br /> <br /> 20 n¨m nay ®· trë thµnh con nî lín hãa. ë ®©y, chóng t«i muèn ®i s©u vµo<br /> nhÊt thÕ giíi. Theo c«ng bè cña Bé Tµi nguyªn nh©n v¨n hãa vµ c«ng nghÖ.<br /> chÝnh Mü, th©m hôt ng©n s¸ch cña n−íc Mét lµ, c«ng nghÖ th«ng tin, bao<br /> nµy trong n¨m tµi chÝnh 2008, tÝnh tõ gåm tin häc, viÔn th«ng, Internet, m¹ng<br /> 1/10/2007 ®Õn 30/9/2008, ®· t¨ng gÊp 3 x· héi ¶o, v.v... ®· t¹o ra mét x· héi ¶o<br /> lÇn so víi n¨m tr−íc, chiÕm 3,2% GDP. tån t¹i song song víi x· héi thùc vµ ®·<br /> Dù ®o¸n n¨m 2009 cã thÓ lªn ®Õn 10- khiÕn con ng−êi ngµy cµng bÞ thu hót vµ<br /> 12% GDP! Hoa Kú cã mét thÓ chÕ tµi ph¶i phô thuéc vµo nã. Con ng−êi sÏ ra<br /> chÝnh ®−îc coi lµ h×nh mÉu cña thÕ giíi sao nÕu vµo ngµy lµm viÖc mµ kh«ng cã<br /> víi tÇng líp häc thuËt, chuyªn gia vµ ®iÖn, ®iÖn tho¹i vµ mÊt Internet? C¸c<br /> tÇng líp qu¶n trÞ doanh nghiÖp tinh c«ng viÖc hiÖn ®¹i ngµy nay- thuéc vÒ<br /> hoa, víi c¸c thiÕt chÕ qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ tri thøc - ®Òu ho¹t ®éng dùa<br /> hïng m¹nh nh− Côc Dù tr÷ Liªn bang vµo nguån tµi nguyªn ¶o vµ c¸c c«ng cô<br /> (FED, ho¹t ®éng tõ n¨m 1915), Uû ban ¶o hãa thÕ giíi hiÖn thùc. Th«ng tin lµ<br /> Chøng kho¸n Hoa Kú (SEC, thµnh lËp h×nh ¶nh chø kh«ng ph¶i lµ b¶n th©n<br /> n¨m 1934 víi 3.798 nh©n viªn n¨m cña hiÖn thùc. Nh−ng c«ng nghÖ th«ng<br /> 2007), c¸c c«ng ty kiÓm to¸n, c¸c c«ng ty tin hiÖn ®¹i ®· t¹o ra mét thÕ giíi ¶o<br /> ®¸nh gi¸ vµ xÕp h¹ng doanh nghiÖp nhiÒu chiÒu (3D, 4D...) gièng nh− thËt<br /> hµng ®Çu thÕ giíi... nh−ng còng kh«ng vµ cã −u ®iÓm h¬n thÕ giíi thËt vÒ tèc ®é<br /> cã kh¶ n¨ng dù b¸o vµ ng¨n chÆn ®−îc vµ ph¹m vi t×m kiÕm, truyÒn t¶i, ph¶n<br /> sù sôp ®æ cña c¸c ng©n hµng vµ c«ng ty ¸nh vµ trao ®æi tri thøc, giao dÞch<br /> b¶o hiÓm lín; còng kh«ng kiÓm so¸t th−¬ng m¹i, ®Çu t− vµ thanh to¸n tµi<br /> ®−îc c¸c vô lõa ®¶o tµi chÝnh cã quy m« chÝnh... §ång thêi, víi lÜnh vùc ho¹t<br /> h¬n 50 tû USD cña Bernard Madoff, ®éng tµi chÝnh, víi nhiÒu lo¹i hµng hãa,<br /> kho¶ng 8 tû USD cña Allen Stanford (1). dÞch vô, c«ng cô phøc t¹p, rÊt khã kiÓm<br /> Ngoµi n−íc Mü còng ®· xuÊt hiÖn c¸c vô tra møc ®é x¸c thùc cña c¸c b¸o c¸o,<br /> lõa ®¶o tµi chÝnh quy m« lín nh− vô lîi th«ng tin vÒ lîi nhuËn, tµi s¶n vµ gi¸ trÞ<br /> dông c«ng nghÖ th«ng tin ®Ó giao dÞch thùc cña c¸c c«ng ty, ng©n hµng, quü<br /> ¶o lµm mÊt 7,3 tû USD cña Ng©n hµng ®Çu t−... C¸i gi¶ th−êng lÉn lén hoÆc<br /> lín thø hai n−íc Ph¸p SociÐtÐ GÐnÐrale thay thÕ c¸i thùc c¶ trong tr−êng hîp v«<br /> (SocGen) (2), TËp ®oµn tin häc Satyam t×nh vµ h÷u ý. TÝnh chÊt h×nh ¶nh cña<br /> ®øng hµng thø t− Ên §é thõa nhËn gian th«ng tin céng víi thÕ giíi ¶o cña c«ng<br /> lËn kÕ to¸n vµ t¹o lîi nhuËn ¶o lªn ®Õn nghÖ ®· t¹o ra sù nhiÔu lo¹n t©m thøc<br /> 1 tØ USD... vµ hµnh vi cña con ng−êi, trong ph¹m vi<br /> ChÝnh lßng tham cña con ng−êi vµ c¸ nh©n, tæ chøc vµ x· héi; t¹o ra c¸c<br /> sù ph¸t triÓn v−ît tr−íc qu¸ xa cña c«ng hµnh ®éng “cã tÝnh bÇy ®µn” trong<br /> nghÖ, tr−íc hÕt lµ c«ng nghÖ th«ng tin ph¹m vi quèc gia vµ toµn cÇu. T©m lý<br /> vµ c«ng nghÖ tµi chÝnh, so víi n¨ng lùc ho¶ng lo¹n vµ kh¶ n¨ng lan truyÒn<br /> kiÓm so¸t cña c¸c chÝnh phñ lµ nguyªn m¹nh mÏ cña nã cã thÓ lµm sôp ®æ<br /> nh©n chÝnh dÉn ®Õn cuéc khñng ho¶ng nhiÒu ng©n hµng vµ thÞ tr−êng chøng<br /> tµi chÝnh-kinh tÕ hiÖn nay. kho¸n ngay c¶ ë c¸c n−íc ph¸t triÓn.<br /> Nguyªn nh©n cña khñng ho¶ng xuÊt Cã hai vÝ dô tiªu biÓu cho t×nh tr¹ng<br /> ph¸t tõ nhiÒu ph−¬ng diÖn: kinh tÕ, nµy: (1) Vµo lóc thÞ tr−êng chøng kho¸n<br /> chÝnh trÞ, n¨ng lùc l·nh ®¹o-qu¶n lý cña ë n−íc ta lªn cao nhÊt (th¸ng 2 ®Õn<br /> chÝnh quyÒn, khoa häc-c«ng nghÖ vµ v¨n 8/3/2007), cæ phiÕu cña ®a sè c¸c c«ng ty<br /> 14 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6.2009<br /> <br /> trªn Së Giao dÞch chøng kho¸n TP. Hå nghiÖm vµ lý luËn kinh tÕ, kinh doanh<br /> ChÝ Minh ®· t¨ng tõ 10 ®Õn h¬n 60 lÇn v.v... Ng−êi ViÖt Nam dÔ cã Ên t−îng víi<br /> so víi mÖnh gi¸ (10.000®/CP), cã mét sè c¸ch thøc kÝch cÇu tõ doanh nghiÖp ®Õn<br /> tiÕng nãi ®· c¶nh b¸o vÒ t×nh tr¹ng thÞ nhµ n−íc vµ lèi “tiªu dïng kiÓu Mü”,<br /> tr−êng ph¸t triÓn qu¸ nãng vµ hiÖn th−êng hiÓu r»ng c¸c tû phó Mü sèng<br /> t−îng bong bãng nh−ng ®· bÞ c«ng rÊt sang träng vµ tiªu xµi hoang phÝ,<br /> chóng nhµ ®Çu t− phª ph¸n lµ ý kiÕn song l¹i Ýt quan t©m ®Õn sù chuyªn cÇn,<br /> thiÕu tÝnh x©y dùng vµ bÞ bá qua, nay tiÕt kiÖm c¸ nh©n vµ hµo phãng trong<br /> thÞ gi¸ c¸c cæ phiÕu nµy cã møc gi¶m ho¹t ®éng tõ thiÖn cña nh÷ng doanh<br /> trªn d−íi 10 lÇn khiÕn c¸c nhµ ®Çu t− nh©n vÜ ®¹i cña n−íc Mü. Hai n¨m gÇn<br /> ®ã mÊt ®i sè tiÒn t−¬ng øng. §¸ng tiÕc ®©y sè l−îng xe “siªu sang” nhËp khÈu<br /> lµ hÇu hÕt c«ng chóng ®Çu t− n−íc ta lµ<br /> cho c¸c doanh nh©n n−íc ta ®· kho¶ng<br /> nh÷ng nhµ ®Çu t− c¸ nh©n nhá lÎ ®·<br /> 50 chiÕc, trÞ gi¸ mçi chiÕc dao ®éng<br /> ®Çu t− vµo chøng kho¸n sè tiÒn cã<br /> trong kho¶ng tõ 150 ngµn ®Õn 1,35<br /> nguån gèc tõ b¸n tµi s¶n thùc (®Êt ®ai,<br /> triÖu USD, trong khi ng−êi giµu nhÊt<br /> vµng...) hoÆc tõ tiÕt kiÖm tiªu dïng cña<br /> thÕ giíi lµ Bill Gate ®Õn ViÖt Nam ®i<br /> gia ®×nh hä. T×nh tr¹ng gi¸ c¶ bong<br /> cïng ®ång nghiÖp tõ s©n bay Néi Bµi vÒ<br /> bãng ®· l©y lan sang thÞ tr−êng nhµ ®Êt.<br /> (2) §Õn nay, chØ sè t¨ng, gi¶m cña c¶ Hµ Néi b»ng chiÕc xe minibus 16 chç<br /> hai sµn giao dÞch chøng kho¸n ViÖt ngåi, cßn ng−êi giµu thø hai thÕ giíi lµ<br /> Nam vÉn bÞ chi phèi chñ yÕu bëi sù t¨ng Warrant Buffet ®ang sö dông mét chiÕc<br /> gi¶m cña thÞ tr−êng chøng kho¸n Mü xe « t« cò cã gi¸ thÞ tr−êng kho¶ng 10<br /> cïng ngµy kÕt thóc tr−íc ®ã h¬n lµ sù ngµn USD. Vµ chóng ta cµng khã hiÓu<br /> phô thuéc cña t×nh h×nh kinh doanh cña h¬n khi c¶ hai tû phó nµy ®Òu ®· cam<br /> c¸c c«ng ty niªm yÕt vµ tin tøc tõ nÒn kÕt sÏ hiÕn tÆng h¬n 95% tµi s¶n cña hä<br /> kinh tÕ vÜ m« n−íc ta. cho c¸c quü tõ thiÖn cña thÕ giíi. Cßn ë<br /> n−íc ta cã tû phó nµo hiÖn nay cã h¶o<br /> Hai lµ, toµn cÇu hãa, xuÊt ph¸t tõ t©m hiÕn tÆng ®Õn 1/3 tµi s¶n cña m×nh?<br /> cuéc c¸ch m¹ng khoa häc-c«ng nghÖ, tù<br /> do hãa th−¬ng m¹i vµ ®Çu t−, ®· h×nh<br /> Sù céng sinh, hîp lùc gi÷a ®iÖn<br /> thµnh nªn c¸c khu«n mÉu hµnh vi x·<br /> ¶nh-v¨n hãa vµ kinh doanh cña Hµn<br /> héi vµ lèi sèng cã tÝnh lan truyÒn, quèc<br /> Quèc ®· t¹o ra mét thø héi chøng yªu<br /> tÕ hãa cao víi tÝnh c¸ch nhiÒu mÆt vµ<br /> thÝch hµng xø Hµn t¹i ViÖt Nam, trong<br /> khã l−êng cña nã. Trong c¸i v¨n hãa vµ<br /> khi h×nh ¶nh ViÖt Nam ë n−íc hä l¹i<br /> “ph−¬ng thøc sinh ho¹t” toµn cÇu nµy, chñ yÕu lµ c¸c c« d©u ViÖt v¨n hãa thÊp<br /> thËt gi¶ khã ph©n biÖt, gi¸ c¶ th−êng vµ bé phËn tu nghiÖp sinh lao ®éng bÊt<br /> lÉn lén víi gi¸ trÞ, c¸i hay cña nã th× ta hîp ph¸p (ph¸ hîp ®ång). §iÒu ®¸ng lo<br /> kh«ng biÕt häc hái, ph¸t huy, cßn c¸i dë, ng¹i lµ trong thêi gian gÇn ®©y, “th−¬ng<br /> mÆt tr¸i cña nã th× dÔ b¾t ch−íc nªn dÔ hiÖu quèc gia” cña ViÖt Nam bÞ gi¶m gi¸<br /> bÞ thua thiÖt víi c¸c n−íc ®i tr−íc. V¨n do t×nh tr¹ng tham nhòng cã tæ chøc (vô<br /> hãa khuyÕn khÝch tiªu dïng, “lèi sèng PCI – Dù ¸n §¹i lé §«ng – T©y lµ mét vÝ<br /> Mü” ®· hiÖn diÖn vµ ®−îc truyÒn b¸ ë dô), sù thiÕu tù träng d©n téc vµ thãi v«<br /> n−íc ta b»ng nhiÒu con ®−êng vµ h×nh ®¹o ®øc trong kinh doanh nh− lµm hµng<br /> thøc kh¸c nhau, nh− hµng hãa, phim gi¶, hµng nh¸i, l¹m dông hãa chÊt cã<br /> ¶nh, truyÒn h×nh, truyÒn th«ng, kinh h¹i tíi søc kháe con ng−êi trong c¸c mÆt<br /> Ph¸t triÓn v¨n hãa… 15<br /> <br /> hµng thùc phÈm xuÊt khÈu vµ tiªu dïng thÝch øng nh÷ng nhu cÇu ®êi sèng vµ<br /> trong n−íc... ®ßi hái cña sù sinh tån” (3, tr.431). Nãi<br /> Thùc tÕ cho thÊy, c¸c gi¸ trÞ vµ b¶n c¸ch kh¸c, v¨n hãa lµ sù nh©n c¸ch hãa<br /> s¾c v¨n hãa d©n téc ch−a t¹o ra ®−îc bé cña con ng−êi víi thÕ giíi kh¸ch quan,<br /> läc lo¹i bá nh÷ng ¶nh h−ëng tiªu cùc vµ lµ s¶n phÈm cña t×nh c¶m, trÝ tuÖ con<br /> ph¸t huy ®−îc mÆt tÝch cùc cña tiÕn ng−êi. Con ng−êi lµ “mét loµi ®éng vËt<br /> tr×nh toµn cÇu hãa ®Ó ®−a n−íc ta vµo cã v¨n hãa” nªn chóng ta th−êng ®ång<br /> quü ®¹o ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng. nhÊt ®êi sèng con ng−êi víi ®êi sèng hay<br /> MÆc dï cã nhiÒu thµnh tÝch trong t¨ng ph−¬ng diÖn v¨n hãa cña nã. §ã lµ mét<br /> tr−ëng kinh tÕ trong gÇn hai thËp kû trë sù trõu t−îng hãa qu¸ møc dÉn ®Õn sai<br /> l¹i ®©y nh−ng chóng ta ch−a t¹o ra ®−îc lÇm trong nhËn thøc vµ hµnh ®éng.<br /> m« h×nh ph¸t triÓn thµnh c«ng cã thÓ so Trong hiÖn thùc, tr−íc khi cã ®êi sèng<br /> s¸nh víi c¸ch lµm cña NhËt B¶n, Hµn v¨n hãa, con ng−êi v¨n hãa, ®· cã con<br /> Quèc, Singapore, §µi Loan, Hong Kong. ng−êi tiÒn v¨n hãa, con ng−êi mang<br /> Nãi c¸ch kh¸c, ®¸ng lÏ cÇn häc theo sù nÆng tÝnh b¶n n¨ng víi c¸c nhu cÇu<br /> thµnh c«ng cña m« h×nh §«ng ¸, hiÖn sinh lý vµ rÊt c¬ b¶n cña hä lµ ¨n, mÆc,<br /> nay ph−¬ng thøc ph¸t triÓn kinh tÕ cña ë, ®i l¹i vµo møc trung b×nh cña x· héi<br /> ViÖt Nam l¹i gièng m« h×nh §«ng Nam ®−¬ng thêi. NÕu ch−a gi¶i quyÕt ®−îc<br /> ¸ nhiÒu h¬n. c¸c nhu cÇu rÊt c¬ b¶n cña con ng−êi th×<br /> rÊt khã ®ßi hái hä cã ®−îc ®êi sèng v¨n<br /> II. Quan ®iÓm míi vÒ ph¸t triÓn v¨n hãa, con hãa phong phó hay nh÷ng hµnh vi nh©n<br /> ng−êi vµ d©n téc v¨n cao c¶. Trong thêi kú toµn cÇu hãa,<br /> Trong khñng ho¶ng lu«n cã nh÷ng sÏ lµ ng©y th¬ vµ ¶o t−ëng khi mong<br /> c¬ héi; nh÷ng n−íc ®i tr−íc bÞ khñng muèn x©y dùng mét tæ chøc hay x· héi<br /> ho¶ng cã thÓ lµ c¬ héi tèt cho nh÷ng cã møc ph¸t triÓn kinh tÕ thÊp, ®êi sèng<br /> n−íc ®i sau häc hái, rót kinh nghiÖm vµ vËt chÊt nghÌo nh−ng l¹i cã ®êi sèng<br /> tiÕn lªn; t×nh thÕ khã kh¨n kh«ng cßn v¨n ho¸ cao. V¨n hãa d©n gian ®· tæng<br /> ®−êng lïi còng t¹o ra c¬ héi ®Ó chóng ta kÕt vÊn ®Ò nµy trong ca dao, tôc ng÷;<br /> ph¶i ®æi míi thÓ chÕ qu¶n lý nÒn kinh tÕ ch¼ng h¹n, “®ãi ¨n vông, tóng lµm cµn”;<br /> vµ c¬ cÊu l¹i hÖ thèng doanh nghiÖp ®Ó “®ãi th× ®Çu gèi ph¶i bß”... K. Marx còng<br /> t¹o ra hiÖu qu¶ chung. VËy cuéc khñng nãi ®Õn “hµnh vi lÞch sö ®Çu tiªn” vµ<br /> ho¶ng kinh tÕ ®ang diÔn ra ë Mü, thÕ t×nh tr¹ng “bÞ tha hãa” cña con ng−êi;<br /> giíi vµ trong n−íc gióp chóng ta rót ra con ng−êi tr−íc hÕt cÇn cã c¸i ®Ó ¨n,<br /> nh÷ng nhËn thøc g× cã ý nghÜa ph−¬ng mÆc, ë tr−íc khi cã thÓ s¸ng t¸c th¬ vµ<br /> ph¸p luËn, cã Ých cho sù ph¸t triÓn v¨n sinh ho¹t t«n gi¸o, triÕt häc... Khi x· héi<br /> hãa vµ con ng−êi ViÖt Nam? Theo chóng r¬i vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kinh tÕ<br /> t«i, ®ã lµ: dÔ dÉn ®Õn khñng ho¶ng niÒm tin, t−<br /> t−ëng, lý luËn... vµ chóng ta ph¶i chñ<br /> 1, CÇn nhËn thøc ®Çy ®ñ h¬n vÒ v¨n ®éng phßng chèng víi c¸c nguy c¬ hµnh<br /> hãa vµ vai trß cña nã ®èi víi sù ph¸t triÓn vi lÖch chuÈn t¨ng cao. V× vËy, v¨n hãa<br /> cña con ng−êi vµ d©n téc ViÖt Nam ph¶i v× sù ph¸t triÓn cña con ng−êi hiÖn<br /> V¨n hãa, theo nghÜa réng nhÊt, “lµ thùc, tr−íc hÕt trong ®êi sèng kinh tÕ,<br /> sù tæng hîp cña mäi ph−¬ng thøc sinh chø kh«ng ph¶i ®Ó k×m h·m c¸c nhu cÇu<br /> ho¹t cïng víi nh÷ng biÓu hiÖn cña nã ph¸t triÓn tù nhiªn cña con ng−êi b»ng<br /> mµ loµi ng−êi ®· s¶n sinh ra nh»m c¸c quan ®iÓm, quy chuÈn gi¸o ®iÒu vµ<br /> 16 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6.2009<br /> <br /> cøng nh¾c. Còng kh«ng nªn kú väng Chóng t«i ®· nhiÒu lÇn luËn chøng<br /> qu¸ cao r»ng nÒn v¨n hãa d©n téc cã r»ng v¨n hãa d©n téc lµ môc tiªu, lµ ®éng<br /> b¶n s¾c sÏ t¹o ra n¨ng lùc c¹nh tranh lùc, lµ linh hån vµ hÖ ®iÒu tiÕt ph¸t triÓn<br /> vµ sù kh¸c biÖt cña c¸c doanh nghiÖp cña c¸c quèc gia; v¨n hãa kinh doanh lµ<br /> n−íc ta trªn thÞ tr−êng toµn cÇu. mét nguån lùc vµ c¸ch thøc ph¸t triÓn<br /> V¨n hãa còng cã tÝnh ¶o vµ mÆt ¶o kinh doanh bÒn v÷ng; kinh doanh cã v¨n<br /> so víi hiÖn thùc kh¸ch quan. NÒn v¨n hãa cã thÓ t¹o ra sù giµu cã l©u bÒn cho<br /> hãa nµo còng cã tÝnh hai mÆt; cã yÕu tè chñ thÓ (xem thªm: 5, tr.46-55; tr.72-77).<br /> t¹o sù ¶o gi¸c, tù b»ng lßng vµ tÝnh b¶o Thùc tiÔn ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi n−íc<br /> thñ. §èi víi c¸c qu¸ tr×nh ho¹t ®éng ta h¬n 20 n¨m qua cho thÊy rÊt khã thùc<br /> thùc tiÔn vµ ph¸t triÓn, v¨n hãa th−êng hiÖn ®−îc lý luËn nµy vµ vai trß tÝch cùc<br /> tån t¹i d−íi d¹ng tiÒm n¨ng trong c¸c c¸ cña v¨n hãa kh«ng chØ cã nh− vËy. Nay<br /> nh©n, céng ®ång. NÕu c¸c chñ thÓ l·nh cÇn nhËn thøc thªm c¸c vai trß hay chøc<br /> ®¹o, qu¶n lý kh«ng cã kh¶ n¨ng khai n¨ng cña v¨n hãa ®èi víi ®êi sèng c¸c c¸<br /> th¸c, ph¸t huy nguån tµi nguyªn tiÒm nh©n vµ céng ®ång:<br /> Èn nµy th× v¨n hãa d©n téc m·i vÉn lµ Bé läc cña v¨n hãa lµ c¸ch nãi h×nh<br /> mét nguån lùc ¶o hay mét thø “quy t−îng vÒ kh¶ n¨ng tiÕp thu cã chän läc<br /> ho¹ch treo” phi thùc tiÔn, thËm chÝ nã cña c¸c chñ thÓ v¨n hãa d©n téc víi c¸c<br /> cã thÓ tù ph¸t t¹o nªn h×nh thøc “v¨n nÒn v¨n hãa, v¨n minh tõ bªn ngoµi<br /> hãa xÊu”, “v¨n hãa yÕu” hoÆc v¨n hãa trong qu¸ tr×nh giao l−u kinh tÕ vµ v¨n<br /> ph¶n v¨n minh, c¶n trë sù ph¸t triÓn. hãa. Phanh h·m cña v¨n hãa lµ kh¶<br /> NhËn thøc vÒ vai trß tÝch cùc cña n¨ng b¶o tån vµ ®iÒu chØnh trong mét<br /> v¨n hãa d©n téc n−íc ta ®· cã sù ®ång giíi h¹n an toµn cña b¶n s¾c d©n téc<br /> thuËn x· héi theo tinh thÇn cña NghÞ tr−íc nguy c¬ ph¸t triÓn qu¸ nhanh,<br /> quyÕt §¹i héi VIII cña §¶ng, n¨m 1996: qu¸ nãng, t¨ng tr−ëng cao song kÐm<br /> “V¨n hãa lµ nÒn t¶ng tinh thÇn cña x· hiÖu qu¶ vµ chÊt l−îng cña nÒn kinh tÕ<br /> héi, võa lµ môc tiªu võa lµ ®éng lùc cã thÓ khuyÕn khÝch lèi kinh doanh tèi<br /> thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi” m¾t v× c¸c lîi Ých ng¾n h¹n “®æi v¨n hãa<br /> (4, tr.10). Nh−ng vÊn ®Ò cÇn tiÕp tôc lÊy sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ”. Van x¶ cña<br /> lµm râ thªm lµ néi hµm cña côm tõ “nÒn v¨n hãa lµ nãi vÒ chøc n¨ng b×nh æn,<br /> t¶ng tinh thÇn” lµ g×? MÆt tr¸i, ¶nh gi¶i táa nh÷ng bøc xóc, stress... cña v¨n<br /> h−ëng tiªu cùc cña v¨n hãa d©n téc ®èi hãa (nghÖ thuËt, thÓ thao, niÒm tin t«n<br /> víi sù ph¸t triÓn cña d©n téc ta hiÖn gi¸o...) ®Ó chñ thÓ v¨n hãa cã mét cuéc<br /> nay lµ g×? Mèi quan hÖ gi÷a hai mÆt cña sèng c©n b»ng, an l¹c, h¹nh phóc. BiÕt<br /> v¨n hãa n−íc ta ®ang diÔn ra nh− thÕ hÝt thë, c−êi, nghØ ng¬i... ®óng c¸ch còng<br /> nµo? T¹i sao trong giai ®o¹n hiÖn nay lµ nh÷ng kü n¨ng lµm t¨ng thªm chÊt<br /> chóng ta kh«ng ph¸t huy ®−îc søc l−îng cuéc sèng.<br /> m¹nh cña v¨n hãa d©n téc nh− trong<br /> hai cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Trong lèi sèng, v¨n hãa cña mçi<br /> Ph¸p vµ ®Õ quèc Mü? d©n téc cã s¾c th¸i vµ møc ®é kh¸c nhau<br /> vÒ ba yÕu tè trªn. VÝ dô, v¨n hãa Mü cã<br /> 2, CÇn bæ sung nhËn thøc vÒ vai trß bé läc m¹nh (v¨n hãa cña “c¸i nåi hÇm<br /> “bé läc”, “phanh h·m” vµ “van x¶” cña nhõ”), nh−ng yÕu vÒ kh¶ n¨ng phanh<br /> v¨n hãa ®èi víi con ng−êi trong lÜnh vùc h·m vµ van x¶; Mü cã tû lÖ ng−êi mÊt<br /> ho¹t ®éng kinh tÕ, kinh doanh kiÓm so¸t b¶n th©n cao khi bÞ khñng<br /> Ph¸t triÓn v¨n hãa… 17<br /> <br /> ho¶ng dÉn ®Õn nhiÒu vô giÕt ng−êi, tù téc theo nghÜa kh«ng hÑp hßi, cùc ®oan;<br /> s¸t. NhËt B¶n cã nÒn v¨n hãa lµm bé läc chóng ta nãi nhiÒu vÒ néi lùc trong n−íc<br /> vµ phanh h·m tèt nh−ng hÖ thèng van lµ quyÕt ®Þnh, ngo¹i lùc quèc tÕ lµ quan<br /> x¶ cã vÊn ®Ò víi héi chøng kar«si vµ tû träng nh−ng vÉn ch−a chØ râ ®−îc quan<br /> lÖ doanh nh©n tù s¸t kh¸ cao. Cßn v¨n hÖ gi÷a lîi Ých d©n téc vµ lîi Ých nh©n<br /> hãa ViÖt Nam? DÔ nhËn thÊy, chóng ta lo¹i trong chÝnh s¸ch; dïng côm tõ “gi¶i<br /> lµ mét d©n téc sèng l¹c quan, cã van x¶ quyÕt hµi hßa” còng ch−a t−êng minh.<br /> tèt nh−ng bé läc vµ hÖ thèng phanh h·m ThÕ nµo lµ gi¶i quyÕt hµi hßa quan hÖ<br /> rÊt khã ®¸nh gi¸ chÊt l−îng. NÕu nh×n gi÷a d©n téc vµ quèc tÕ, nh©n lo¹i?<br /> vµo viÖc chÝnh quyÒn Hµ Néi ®· cÊp<br /> Trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu hãa vµ héi<br /> phÐp cho x©y kh¸ch s¹n ë c«ng viªn<br /> nhËp quèc tÕ th× xu h−íng chñ nghÜa<br /> Thèng NhÊt vµ c¸ch tæ chøc lÔ héi Chïa<br /> d©n téc cµng næi lªn râ nÐt; lèi sèng<br /> H−¬ng, Yªn Tö... th× d−êng nh− chóng<br /> khoan dung, céng sinh vµ t«n träng sù<br /> ta s½n sµng bá v¨n hãa vµ m«i tr−êng<br /> kh¸c biÖt cña ng−êi kh¸c ®−îc thÕ giíi<br /> trong lµnh ®Ó lÊy kinh tÕ. Chóng ta cÇn<br /> t«n träng vµ truyÒn b¸ nh− mét v¨n hãa<br /> sù ph¸t triÓn cã v¨n hãa, cÇn c¸c nh©n<br /> øng xö - v¨n hãa chÝnh trÞ chuÈn mùc.<br /> tè v¨n hãa trë thµnh ®éng lùc ®Ó ph¸t<br /> ViÖc Na Uy, Thôy Sü kh«ng gia nhËp<br /> triÓn kinh tÕ, song còng cÇn c¶ chøc<br /> EU, n−íc Anh kh«ng thay thÕ ®ång<br /> n¨ng bé läc, phanh h·m vµ van x¶ cña<br /> B¶ng cña m×nh b»ng Euro... lµ xuÊt<br /> v¨n hãa - ®ã lµ vai trß dù tr÷ sinh quyÓn<br /> ph¸t tõ c¸c gi¸ trÞ tù do vµ d©n chñ<br /> cña v¨n hãa cho ®êi sèng trong lµnh vµ<br /> trong chÝnh trÞ vµ b¶n lÜnh cña giíi cÇm<br /> an l¹c cña con ng−êi ViÖt Nam.<br /> quyÒn chø kh«ng ph¶i v× mét phong<br /> 3, Thùc hiÖn chÝnh s¸ch −u tiªn lîi trµo toµn thÕ giíi hay v× lîi Ých tr−íc<br /> Ých d©n téc, quèc gia trong mét thÕ giíi m¾t cña c¸c bªn h÷u quan. HÖ thèng bé<br /> toµn cÇu hãa läc vµ phanh h·m cña nÒn v¨n hãa c¸c<br /> n−íc nµy râ rµng lµ m¹nh.<br /> Gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a lîi Ých<br /> d©n téc vµ quèc gia kh«ng chØ lµ bµi ViÖt Nam ngµy cµng héi nhËp s©u<br /> to¸n khã ®èi víi c¸c nhµ chÝnh trÞ mµ réng h¬n vµo tiÕn tr×nh toµn cÇu hãa<br /> cßn lµ mét th¸ch ®è víi giíi khoa häc vµ kinh tÕ vµ tù do hãa th−¬ng m¹i. §· ®Õn<br /> mèi quan ng¹i cña nh©n d©n. Tõ n¨m lóc chóng ta cÇn kh¼ng ®Þnh lîi Ých d©n<br /> 1924 quan ®iÓm chñ nghÜa d©n téc “lµ téc lµ c¬ së quan träng nhÊt trong c¸c<br /> ®éng lùc lín cña ®Êt n−íc” cña l·nh tô chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i vµ an ninh quèc<br /> NguyÔn ¸i Quèc (6, tr.465) chØ lµ thiÓu gia; chñ nghÜa d©n téc lµ nguån ®éng lùc<br /> sè so víi quan ®iÓm cña Quèc tÕ Céng vµo lo¹i lín nhÊt cÇn ®−îc nu«i d−ìng<br /> s¶n vÒ cuéc c¸ch m¹ng v« s¶n trªn toµn vµ ph¸t huy. Nh÷ng kinh nghiÖm vµ bµi<br /> thÕ giíi víi ¶nh h−ëng lín cña nã trong häc lÞch sö cho thÊy, nhµ n−íc nµo còng<br /> phong trµo vµ chñ nghÜa x· héi hiÖn x©y dùng ®−êng lèi, chÝnh s¸ch vµ dïng<br /> thùc kÐo dµi 65 n¨m sau ®ã - tíi khi nhiÒu biÖn ph¸p nh»m b¶o vÖ cho lîi Ých<br /> Liªn X« tan r· víi sù ph¸t triÓn chñ cña d©n téc m×nh; phÇn lín c¸c chÝnh<br /> nghÜa d©n téc nhiÒu mµu s¾c, trong ®ã phñ v¨n minh vÉn s½n sµng “nãi mét<br /> cã h×nh thøc cùc ®oan. ë ViÖt Nam ®»ng lµm mét nÎo” nÕu ®iÒu ®ã cã lîi<br /> trong thêi kú §æi míi, chñ tr−¬ng cña cho ®Êt n−íc hä. Liªn quan tíi lîi Ých<br /> §¶ng ph¸t huy tinh thÇn- chñ nghÜa quèc gia, d©n téc th× kinh tÕ ®−îc −u<br /> yªu n−íc cã hµm ý ®ã lµ chñ nghÜa d©n tiªn h¬n v¨n hãa; v¨n hãa th−êng ®−îc<br /> 18 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6.2009<br /> <br /> sö dông nh− mét c«ng cô ®Ó ®¹t tíi c¸c chÝnh trÞ, tuyªn truyÒn, ®µm ph¸n vµ<br /> môc tiªu chÝnh trÞ vµ kinh tÕ (chÝnh lóc cÇn cho viÖc ph©n xö t¹i Tßa ¸n quèc<br /> s¸ch ngo¹i giao bãng bµn, ngo¹i giao tÕ (7).<br /> b»ng dµn nh¹c giao h−ëng, v.v...). Trong bèi c¶nh toµn cÇu hãa vµ héi<br /> Kh«ng thÓ v× t×nh c¶m hay t×nh nghÜa nhËp quèc tÕ kh«ng nªn cã ¶o t−ëng vÒ<br /> gi÷a c¸c giíi cÇm quyÒn mµ nh−îng bé lîi chñ nghÜa quèc tÕ thay thÕ cho chñ<br /> Ých chÝnh trÞ vµ kinh tÕ l©u dµi, tr−íc hÕt nghÜa d©n téc, t×nh h÷u nghÞ vµ c¸ch<br /> lµ vÊn ®Ò toµn vÑn l·nh thæ vµ ®éc lËp øng xö v¨n hãa cao h¬n c¸c lîi Ých kinh<br /> d©n téc. Trong viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tÕ-chÝnh trÞ. Lîi Ých d©n téc vÉn lµ “hÖ<br /> tranh chÊp chñ quyÒn hai quÇn ®¶o ®iÒu hµnh” vµ ®éng lùc cña c¸c ho¹t<br /> Hoµng Sa, Tr−êng Sa vµ biªn giíi trªn ®éng vµ qu¸ tr×nh chÝnh trÞ, kinh tÕ,<br /> biÓn cña n−íc ta hiÖn nay, chóng t«i nhÊt ngo¹i giao... cña mét quèc gia. Nguån<br /> trÝ víi nhËn ®Þnh cña Héi th¶o “Tranh lùc to lín nhÊt cña n−íc ta chÝnh lµ søc<br /> chÊp chñ quyÒn t¹i BiÓn §«ng: LÞch sö, m¹nh ®¹i ®oµn kÕt d©n téc, bao gåm c¶<br /> §Þa chÝnh trÞ vµ LuËt ph¸p quèc tÕ” do céng ®ång ng−êi ViÖt Nam ë trong vµ<br /> Häc viÖn Ngo¹i giao tæ chøc ngµy ngoµi n−íc; søc m¹nh cña quèc tÕ, nh©n<br /> 17/3/2009 r»ng: Kh¶ n¨ng tiÕn hµnh lo¹i tr−íc hÕt lµ tõ luËt ph¸p vµ v¨n hãa<br /> th−¬ng l−îng hoµ b×nh vÒ chñ quyÒn gi÷a thÕ giíi. KÕt hîp c¶ hai søc m¹nh nµy<br /> c¸c n−íc cã tranh chÊp ®−îc ®Ò cËp ®Õn mét c¸ch s¸ng suèt, kh«n ngoan v× môc<br /> nh−ng tÝnh kh¶ thi kh«ng ®−îc ®¸nh gi¸ tiªu ph¸t triÓn con ng−êi, d©n téc ViÖt<br /> cao do kh«ng n−íc nµo muèn nh©n Nam mét c¸ch toµn diÖn, bÒn v÷ng lµ<br /> nh−îng vÒ chñ quyÒn. §ång thêi chóng mét triÕt lý chÝnh trÞ cña chóng ta.<br /> t«i còng ®ång thuËn víi c¸c khuyÕn nghÞ<br /> chÝnh cña Héi th¶o nh− sau:<br /> - §Êu tranh b¶o vÖ chñ quyÒn cña Tµi liÖu tham kh¶o<br /> ViÖt Nam ®èi víi quÇn ®¶o Hoµng Sa, 1. http://vietnamnet.vn/thegioi/2009<br /> Tr−êng Sa, biÓn §«ng dùa trªn hai søc /02/829736/<br /> m¹nh lµ d©n téc vµ thêi ®¹i. D©n téc: lµ 2. http://vietbao.vn/Kinh-te/Dien-<br /> khèi ®¹i ®oµn kÕt d©n téc (trong vµ bien-vu-lua-dao-tai-chinh-lon-nhat-<br /> ngoµi n−íc); vµ Thêi ®¹i lµ luËt ph¸p nuoc-Phap/30216753/87/<br /> quèc tÕ, tÝnh chÝnh nghÜa cña ViÖt Nam. 3. Hå ChÝ Minh toµn tËp (T.3). H.:<br /> - Quèc héi cÇn th«ng qua luËt vÒ chñ ChÝnh trÞ quèc gia, 1995.<br /> quyÒn ®èi víi Hoµng Sa - Tr−êng Sa. 4. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn<br /> ChÝnh phñ cÇn cã chiÕn l−îc biÓn toµn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø<br /> diÖn vµ ®ång bé, liªn quan ®Õn nhiÒu VIII. H.: ChÝnh trÞ quèc gia, 1996.<br /> lÜnh vùc, trong ®ã chó ý ®Õn viÖc hiÖn 5. §ç Minh C−¬ng. V¨n hãa kinh<br /> ®¹i hãa qu©n ®éi nh»m t¨ng c−êng søc doanh vµ triÕt lý kinh doanh. H.:<br /> m¹nh r¨n ®e. ChÝnh trÞ quèc gia, 2001.<br /> 6. Hå ChÝ Minh toµn tËp (T.1). H.:<br /> - Nªn 4 hãa vÊn ®Ò tranh chÊp ë<br /> ChÝnh trÞ quèc gia, 2000.<br /> BiÓn §«ng: X· héi hãa, C«ng khai hãa,<br /> Quèc tÕ hãa vµ Phi nh¹y c¶m hãa. 7. TrÇn Tr−êng Thñy. Nh÷ng khuyÕn<br /> nghÞ sau Héi th¶o BiÓn §«ng.<br /> - Ph¶i x©y dùng ®−îc hå s¬ ph¸p lý http://www.tuanvietnam.net/vn/tu<br /> ®Çy ®ñ vÒ vÊn ®Ò nµy dïng ®Ó ®Êu tranh lieusuyngam/6428/index.aspx<br />