Tham khảo tài liệu 'phòng chống các rối loạn do thiếu iot và một số vi chất dinh dưỡng khác', y tế - sức khoẻ, y dược phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả
AMBIENT/
Chủ đề:
Nội dung Text: PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN DO THIẾU IOT VÀ MỘT SỐ VI CHẤT DINH DƯỠNG KHÁC
- PHÒNG CH NG CÁC R I LO N DO THI U I T VÀ
THI U M T S VI CH T DINH DƯ NG KHÁC
M C TIÊU
Sau khi h c xong bài này, sinh viên có th :
1. Phân tích ư c ý nghĩa c a b nh thi u máu do thi u s t i v i s c kho c ng
ng.
2. Trình bày ư c nguyên nhân, phương pháp ánh giá và phòng b nh thi u máu do
thi u s t.
3. Trình bày ư c h u qu , nguyên nhân và bi n pháp phòng ch ng thi u k m, thi u
vitamin B1, và thi u vitamin D.
N I DUNG
1. PHÒNG CH NG THI U I T
1.1. Vài nét v l ch s
Năm 1811, l n u tiên De Courois phát hi n ra i t t cây rong bi n. Nh ng
năm sau ó (1819), Andrew ch ng minh s có m t c a i t trong cơ th ng v t. Năm
1820, l n u tiên Coinder m t th y thu c ngư i Th y s ã i u tr thành công cho
các b nh nhân m c b nh bư u giáp v i i t. Năm 1822, v i thí nghi m phân tích i t
trong nhi u lo i th c ph m như th t, h i s n, rau xanh, nư c, Chatin ã i n k t lu n
r ng i t phân b m i nơi trong t nhiên nhưng hàm lư ng i t trong th c ph m
nh ng vùng bư u c a phương th p hơn các vùng khác. Quan sát trên ây c a Chatin
có ý nghĩa r t quan tr ng, t o h u thu n cho ni m tin r ng bư u c là do thi u i t. T
ó các ti n b trong lâm sàng và xét nghi m ã làm sáng t cơ ch gây b nh và các
bi u hi n do thi u i t.
Th p k 50 và 60, ngư i ta b t u quan tâm t i phòng ch ng thi u i t trên
c ng ng thông qua các chi n lư c tăng cư ng i t vào th c ph m. y ban phòng
ch ng các r i lo n do thi u i t qu c t (ICCIDD) cũng ã ư c thành l p. nư c ta,
vào nh ng năm 70 ã có các ho t ng ch ng bư u c . T nh ng năm 90, chương
trình mu i tr n i t ã tri n khai m r ng d n. Năm 1999, Chính ph ã có Ngh nh
v mu i i t t o hành lang pháp lý cho ho t ng thanh toán các r i lo n do thi u i t
nư c ta.
1.2. Ý nghĩa s c kho c ng ng
Thi u i t là m t v n l n hi n nay c a nhân lo i, là n n ói “ti m n” có ý
nghĩa toàn c u. Chính vì v y mà nhi u di n àn qu c t , ngư i ta ã ra m c tiêu và
169
- kêu g i các qu c gia tích c c hành ng lo i tr “n n ói gi u m t” này vào năm
2000.
Theo th ng kê c a T ch c Y t Th gi i, trên th gi i hi n có hơn m t trăm
nư c có v n thi u i t, kho ng m t t rư i ngư i s ng trong vùng thi u i t và có
nguy cơ b các r i lo n do thi u i t, trong ó có hơn 11 tri u ngư i b ch ng n n
do thi u i t.
Vi t nam là m t nư c n m trong vùng thi u i t. Nhi u năm trư c ây, tình tr ng
bư u c thư ng ư c ghi nh n các vùng mi n núi. Th c t không ph i như v y mà
thi u i t t n t i t t c các a phương trong c nư c. Cu c i u tra qu c gia năm
1992 nư c ta cho th y 84% trư ng h p b thi u i t (d a vào nh lư ng i t ni u),
trong ó t l thi u n ng là 16% (i t ni u dư i 2 µg/dl) thi u v a là 45% (i t ni u t 2
- 4.9 µg/dl), thi u nh là 23% (i t ni u t 5 - 9.9 µg/dl). Năm 1994-1995, cu c i u tra
m r ng toàn qu c cho th y vùng ng b ng sông C u Long, t l m c bư u c là
18%, trong khi ó t l bư u c vùng ng b ng sông H ng dao ng t 10-30%.
Các t nh mi n núi, nơi ã dùng mu i i t và d u i t tiêm t năm 1976, nay t l bư u c
có gi m i và xét nghi m nư c ti u th y i t m c trung bình, trong khi ó các t nh
chưa ư c phòng b nh, i t nư c ti u vào m c r t th p. Năm 2000, t l có m c i t
ni u th p vào kho ng trên 30%. Như v y tình tr ng thi u i t nư c ta mang tính toàn
qu c, không k mi n núi, thành th hay vùng ng b ng, ven bi n.
Chính vì v y mà vi c phòng ch ng, kh ng ch và ti n t i thanh toán tình tr ng thi u i t
t ra r t c p bách. Năm 1992, chương trình phòng ch ng các r i lo n do thi u i t
ưc
1.3. Nguyên nhân thi u I t
Trong thiên nhiên ph n l n i t ư c d tr trong nư c bi n. T bi n, i t theo
hơi nư c b c lên ư c ưa vào t li n. Mưa b sung i t cho t nhưng cũng chính
mưa lũ gây ra n n xói mòn làm trôi i t ra bi n, làm nghèo i t trong t. Th c ăn là
ngu n cung c p i t ch y u, con ngư i và ng v t dùng lương th c và cây c nuôi
tr ng trên t thi u i t s d n t i tình tr ng thi u i t. Ph n có thai và cho con bú, tr
em là i tư ng có nguy có nguy cơ b thi u i t cao hơn c .
Nhu c u i t:
Lư ng i t t i ưu cho cơ th ngư i trư ng thành là 200 µg i t/ngày, gi i h n an
toàn là 1000 µg/ngày. Theo khuy n ngh c a Vi n nghiên c u khoa h c M (1989),
nhu c u hàng ngày c a m t s i tư ng ngh như sau:
170
- Tu i/ i tư ng Nhu c u/ngày (µg)
Tr 0 - 6 tháng 40 - 90
Tr 6 -12 tháng 50 - 90
Tr 1 - 3 tu i 70 - 90
Tr 4 - 6 tu i 90
Tr 7 - 10 tu i 120
Thanh thi u niên 150
Ph n có thai 175 – 200
Ph n cho con bú 200
1.4. ánh giá các r i lo n do thi u i t
1.4.1. ánh giá lâm sàng
Thi u i t gây bư u c . Bư u c có nhi u m c khác nhau:
- Bư u c không nhìn th y rõ khi c v trí bình thư ng nhưng thày thu c có kinh
nghi m có th s th y khi khám là bư u c 1.
- Bư u c nhìn th y khi c v trí bình thư ng là bư u c 2.
- Bư u c to là bư u c 3.
D a vào t l bư u c l a tu i h c sinh (8-11 tu i), có th ánh gía m c thi u
i t c a c ng ng như sau:
+ Thi u m c nh : t l bư u c t 5 n 19,9%
+ Thi u m c v a: t l bư u c t 5 n 19,9%
+ Thi u m c n ng: t l bư u c t 30% tr lên
Tr m i sinh n 4 tháng tu i n u có d u hi u: khó bú, khó nu t, ít c ng, cơ
nh o, r n l i, thóp r ng, lư i dày, tóc m c thưa c n ưa t i khám t i các cơ s y t .
ây là các d u hi u thi u năng tuy n giáp sơ sinh.
Thi u năng tuy n giáp tr nh : tr b ch m phát tri n trí tu , ch m ch p, hay
ng nhi u, hay quên, h c kém.
B nh n n: Tr h u như không giao ti p ư c v i c ng ng, ho c giao ti p
ư c r t ít. Tr thư ng có v m t ng ng n, có hành vi b t thư ng như khóc cư i vô
c , chân bư c lòng khòng, thư ng kèm theo các khuy t t t như nói ng ng, ngh nh
ngãng, m t lác, li t 2 chân.
171
- 1.4.2. Xét nghi m m c i t trong nư c ti u.
N ng i t trong nư c ti u ph n ánh tình tr ng , thi u, hay th a i t c a cơ
th . V i m t lư ng i t t i ưu, y cho cơ th thì n ng i t ni u ph i t t
10µg/dl tr lên.
Các m c i t sau ư c ưa ra ánh giá m c thi u i t:
+ Thi u n ng: i t nư c ti u dư i 2 µg/dl
+ Thi u v a i t nư c ti u: 2- 4,9 µg/dl
+ Thi u nh : i t nư c ti u: 5-9,9 µg/dl
1.4.3. Các ch s ti n t i thanh toán các r i lo n do thi u i t (theo ICCIDD, 1995)
- các nư c có i u ki n ti n hành nh lư ng TSH thư ng xuyên, có th d a vào
ch s này. Khi dư i 3% tr sơ sinh có m c TSH ≥5 µol/L thì có th coi là không có
tình tr ng thi u i t nư c ó.
- các nư c chưa th c hi n ư c thư ng xuyên nh lư ng TSH như nư c ta, ngư i
ta quy nh c n t ít nh t hai trong 3 ch s sau ây coi là không có tình tr ng
thi u i t:
Mu i i t: Toàn b mu i ăn dùng cho ngư i và gia súc ư c i t hoá; mu i
i t nơi s n xu t có hàm lư ng i t 30-100 ppm và nhà dân có hàm lư ng i
t 20-50 ppm.
I t ni u: trên 50% m u nư c ti u l y trên cơ s ch n ng u nhiên i di n và
có giá tr th ng kê t ≥10µg/dl và trên 80% s m u nư c ti u có n ng i
t trên 5µg/dl.
T l bư u c toàn ph n tr em l a tu i i h c (6-12 tu i ho c 8-14 tu i)
dư i 5% ( i u tra m u i di n).
1.5. Phòng ch ng các r i lo n do thi u i t
1.5.1. S d ng mu i I t.
Bi n pháp quan tr ng phòng ch ng thi u i t hi n nay là v n ng toàn dân s
d ng mu i tr n i t. M c tiêu c a chương trình là t nay t i năm 2000, ph mu i i t
toàn qu c (90% h gia ình dùng mu i) t 2000 - 2010: ti p t c ph mu i trên toàn
qu c. Ngoài mu i, hi n nay chương trình còn áp d ng ưa i t vào b t gia v và ang
nghiên c u ưa vào các th c ph m khác.
M t s lưu ý khi s d ng mu i i t
Là phương pháp chính b sung i t vào cơ th là dùng mu i i t trong b a ăn
hàng ngày, cách này phù h p theo nhu c u sinh lý c a cơ th . I t không thay i mùi,
172
- màu hay v c a mu i, n u mu i có v hay mùi là do ch t lư ng mu i ch không ph i
do i t.
Mu i i t ch có tác d ng phòng b nh khi có lư ng i t. T ch c y t th gi i
khuy n ngh ch nên dùng dư i 6 gam mu i/ngày.
Mu i i t ph i ư c ng trong túi nh a hàn kín. Nhi t và m cao s làm
gi m hàm lư ng i t trong mu i, m t ph n i t b m t i trong quá trình v n chuy n lưu
kho. Trong c a hi u và trong các h gia ình c n gi mu i i t nơi khô ráo vì mu i d
hút nư c i t s b m t i. Tránh nơi nóng, ánh n ng m t tr i, dùng xong ph i bu c kín
mi ng túi ho c mu i trong l có n p y kín tránh i t b bay hơi.
Lư ng i t trong mu i gi m khi n u. Ví d , i t trong cá gi m 20% khi rán và
nư ng, gi m 58% khi lu c, t 500 µg ch còn l i 200 µg trong 10 gam mu i sau khi
n u. B i v y, nên b mu i i t vào th c ăn sau khi n u chín, không rang mu i i t vì i t
s b bay hơi nhi t cao. N u th c ăn c n ư p mu i trư c khi n u thì ch b m t
chút mu i, sau khi n u chín s b s mu i còn l i vào cho v a .
1.5.2. V i nh ng vùng có t l bư u c cao trên 30%, nơi có giao thông khó khăn,
vi c ưa mu i i t n ngư i dân không thư ng xuyên thì d u i t ư c cung c p
phòng b nh n n và các r i lo n do thi u i t. Tr em dư i 15 tu i và ph n t 15 -
45 tu i là i tư ng ưu tiên ư c dùng d u i t phòng b nh n n tr và tránh
cho ph n sinh ra nh ng tr n n. I t ư c cung c p qua ư ng tiêm, viên nh ng
u ng và d u phun, 6 tháng hay m t năm/ m t l n tùy theo li u.
1.5.3. Các phương pháp khác b sung I t.
M t s nư c có các phương pháp khác b sung i t như: cho i t vào nư c và
th c ph m (bánh bich qui, s a, nư c m m). Nhân dân mi n núi Thái lan nh i t vào
v i nư c ăn c a gia ình. úc, i t ư c cho vào th c ăn h p trong quá trình ch
bi n. nh ng nư c, nơi mà th c ph m ư c v n chuy n t nơi này sang nơi khác,
nhân dân có th mua các h i s n tươi có nhi u i t và rau qu ư c tr ng mi n t có
i t. B ng cách này, nhân dân có th nh n gián ti p m t ph n i t t th c ph m và
tr c ti p do vi c b sung i t vào mu i và nư c. Vi c nghiên c u cho i t vào nư c m m
và các th c ph m ph bi n khác ang ti n hành Vi t nam.
II. THI U K M
G n ây k m ư c bi t n như m t vi ch t dinh dư ng quan tr ng, thi u k m
l i nhi u h u qu x u cho s c kho . Thi u k m r t ph bi n ph n có thai và tr
nh . Trong cơ th , k m tham gia vào nhi u men chuy n hoá c a cơ th , tham gia vào
h th ng mi n d ch, tiêu hoá c a cơ th . c bi t k m có vai trò quan tr ng i v i
hormon tăng trư ng.
H u qu s c kho c a thi u k m:
- ph n có thai: tăng nguy cơ non, d d ng thai
173
- - tr nh : thi u k m gây ch m phát tri n th l c và trí tu , gi m áp ng mi n d ch,
d m c các b nh nhi m khu n, làm cho tình tr ng khi m c các b nh nhi m khu n
n ng thêm.
- tr con: có nguy cơ cao b thi u k m.
Các bi u hi n lâm sàng c a thi u k m: thư ng nghèo nàn. Tr b suy dinh dư ng n ng
thư ng kèm theo tình tr ng thi u k m bi u hi n lư i ăn, tiêu hoá kém, s ng kháng
gi m và thi u máu vì k m cũng tham gia vào quá trình t o máu. Thi u máu thi u s t
thư ng i li n v i thi u k m và thi u vitamin A
Ngu n cung c p k m: K m ư c cung c p cho cơ th t ngu n th c ăn hàng ngày.
Ngu n k m ch y u t th c ăn ng v t, h i thu s n ( c bi t là trai, h n, sò huy t),
cá. S a m là ngu n k m quý giá i v i tr sơ sinh. K m còn có nhi u trong ngũ c c
nhưng giá tr sinh h c không cao.
Nguyên nhân thi u k m
- Kh u ph n ăn thi u k m. i u này c bi t quan tr ng ph n có thai, cho con
bú, i li n v i nguy cơ thi u s t.
- Tr non, cân n ng sơ sinh th p
- Tr b suy dinh dư ng, kèm thi u máu thi u s t và có th thi u vitamin A.
Phòng ch ng thi u k m:
V nguyên t c c n c i thi n ch ăn (th c ăn giàu k m ngu n ng v t), a
d ng hoá b a ăn. Hi n nay, phác b sung a vi ch t, trong ó có k m cho các i
tư ng c n thi t ang ư c khuy n khích.
III. THI U VITAMIN B1 VÀ B NH TÊ PHÙ (BERIBERI)
Beri beri là m t b nh thi u dinh dư ng hay g p nh ng nư c ăn g o. nư c ta
trư c ây, b nh còn lưu hành nh t là vào các th i kỳ giáp h t, sau úng l t, các a
phương ăn g o xay xát k và nghèo các th c ăn b sung. B nh có th x y ra thành d ch
khi nhi u ngư i cùng ăn ch ăn gi ng nhau d a trên cùng m t lo i g o. u nh ng
năm 80, m t s v d ch thi u B1 còn l t x y ra m t s a phương.
Tri u ch ng lâm sàng:
B nh b t u b ng các tri u ch ng kín áo. Trư c tiên có th th y kém ăn, khó
ch u, i l i khó vì chân y u và n ng, ôi khi có phù nh các chi hay m t, thư ng ánh
tr ng ng c và hay au vùng trư c tim, m ch hơi nhanh. Có c m giác au các cơ b p
chân và tê các chi. Ph n x gân thư ng gi m, ôi khi tăng. Tình tr ng trên có th kéo
dài, cu c s ng và lao ng tuy có v bình thư ng nhưng năng su t kém. B t kỳ lúc nào
b nh cũng có th chuy n sang các th n ng hơn. Có 3 th lâm sàng là th ư t, th khô
và th Beriberi tr em. Riên tr em, th c p tính có th suy tim nhanh chóng, a tr
có th tím tái, co gi t, khó th , hôn mê và ch t.
174
- i u tr và phòng b nh:
i u tr :
Khi ã xác nh b nh tê phù, c n i u tr càng s m càng t t. Ngh ngơi hoàn
toàn và tiêm b p l p t c li u 25 mg thiamin hai l n/ngày trong 3 ngày sau ó cho u ng
li u 10mg thiamin hai ho c ba l n m i ngày cho n khi ph c h i. ng th i ph i c i
thi n ch ăn gi m d n lư ng thu c. tr em, c n cho tiêm b p li u 10-
20mg/ngày trong 3 ngày u. Sau ó, cho u ng li u 5-10mg/hai l n trong ngày. ng
th i, ngư i m u ng 10mg thiamin 2 l n m i ngày. các trư ng h p n ng ho c hôn
mê, co gi t, li u ban u có th lên t i 25-50mg tiêm m ch máu r t ch m.
Phòng b nh:
G o là ngu n cung c p vitamin B1 quan tr ng do ó c n chú ý n xay xát thích
h p, không xay quá tr ng và c n b o qu n g o t t. Tăng cư ng các th c ph m giàu
vitamin B1 trong kh u ph n ăn hàng ngày c bi t là h u, rau u, nh t là b a ăn
c a ngư i m trong th i kỳ có thai và cho con bú.
IV. THI U VITAMIN D VÀ B NH CÒI XƯƠNG
Còi xương là m t b nh bi u hi n b ng r i lo n quá trình c t hóa có liên quan
n r i lo n chuy n hóa photphocanxi do cơ th thi u vitamin D và thư ng g p tr
em ang th i kỳ l n nhanh. Ngày nay ngư i ta coi còi xương là m t b nh dinh dư ng
ch u s chi ph i l n c a i u ki n môi trư ng. Nư c ta là m t nư c nhi t i giàu ánh
sáng m t tr i nhưng b nh còi xương v n là m t v n s c kh e tr em c n ư c quan
tâm.
Nguyên nhân:
Ngu n vitamin D c a cơ th d a vào th c ăn và t ng h p t các sterol. Dư i tác
d ng c a tia t ngo i c a ánh sáng m t tr i, ch t 7-dehydrocolesterol dư i da ư c
chuy n thành colecanxiferol (vitamin D3). Nói chung, các th c ăn u nghèo vitamin D
(k c s a m và s a bò). M t s th c ăn có nhi u vitamin D là các lo i cá, tr ng, gan.
c bi t là các lo i d u gan cá bi n như cá thu có r t nhi u vitamin D. ăn u ng thi u
(k c d u m , vì vitamin D tan trong d u) và không ư c t m n ng thích h p d n t i
thi u vitamin D và n nh còi xương. B nh thư ng x y ra tr 6-11 tháng, ch ăn
nghèo th c ăn ng v t. Tr còi xương thư ng kèm theo tình tr ng nhi m khu n kéo
dài và có th thi u máu v a ho c n ng.
Bi u hi n lâm sàng
Tri u ch ng m m h p s , lâu li n thóp, chu i h t sư n, to các u chi, di ch ng
mu n hơn là bi n d ng thân xương dùi và c ng chân (vòng ki ng). Các bi n i có th
xương c t s ng và xương ch u gây gù, v o và h p khung ch u sau này. Cơ: gi m
trương l c.
175
- Các xét nghi m X quang và hóa sinh có ý nghĩa quan tr ng, lư ng photphataza
ki m thư ng tăng lên rõ r t. Trong i u ki n th c a có th k t lu n còi xương khi có
ít nh t 2 trong s các tri u ch ng sau âu: chu i h t sư n, to u chi, m m h p s , bi n
d ng c hi u l ng ng c kèm theo gi m trương l c cơ.
Phòng b nh:
- Giáo d c v sinh (v sinh thân th , t m n ng úng), giáo d c dinh dư ng chú ý ăn
u ng m, m và canxi, c i thi n i u ki n nhà , nhà tr .
- Dùng Vitamin D d phòng: tr dư i 18 tháng, nh t là tr nh cân, suy dinh
dư ng: 6 tháng/l n li u cao 200.000-400.000 ơn v qu c t ho c phác hàng
ngày 1.000 UI /ngày (u ng).
176
- TÀI LI U THAM KH O
1. Hà Huy Khôi, Nguy n Công Kh n (ch biên) (1998), Phòng ch ng các b nh thi u
vi ch t dinh dư ng. Vi n Dinh dư ng Qu c gia.
2. Hà Huy Khôi, T Gi y, (1994), Các b nh thi u dinh dư ng và s c kho c ng ng
Vi t nam, NXBYH, Hà n i, .
3. Hetzel B.S., Pandav C.S, (1996), S.O.S. for a billion: The consequence of iodine
deficiency disorders. Oxford University Press, .
4. B nh vi n N i ti t, (2000), K y u toàn văn công trình Nghiên c u khoa h c N i
ti t và Chuy n hoá. Nhà xu t b n Y h c, Hà n i.
5. Nguy n Xuân Ninh, (2000), Thi u k m có ph i là v n áng chú ý tr em Vi t
nam hay không. Vi n Dinh dư ng. M t s công trình nghiên c u v dinh dư ng và
VSATTP, Nhà xu t b n Y h c, Hà n i, tr. 149-59.
177
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
