Phong tục và tập quán Việt Nam: Phần 1

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:49

Thêm vào BST

Báo xấu

39
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu "Phong tục và tập quán Việt Nam" phần 1 là tài liệu tham khảo được sưu tầm, biên soạn dựa trên những phong tục tập quán cổ truyền về lễ tết, cưới xin,... đã tồn tại gắn liền với đời sống tinh thần của người Việt Nam qua hàng nghìn năm lịch sử. Mời các bạn cùng tham khảo để nắm nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Phong tục và tập quán Việt Nam: Phần 1

Jllllilllllllilllllillliil DW.012851
NHA XUAT BAN MONG BAN DOC G O P Y K I E N , PHE BINH HOI D A P VE PHONG TUC, TAP QUAN VIET NAM • ' • • 37(V) 64 - 2008 NHA XUAT B A N QUAN D p i N H A N D A N QDND - 2008 HANOI-2008
Ldl NOI DAU To chlic ban thdo: - P H O N G B I E N T A P S A C H L Y L U A N C H I N H TR\ Van hoa Viet Nam di/cfc hinh thanh vd phdt trien gdn - Tien si N G U Y E N V A N C H I N H lien vdi lich siC di/ng ni(dc vd giit niCdc cua dan toe; do Id - Thac SI D A U X U A N L U A N sdn pham cua siX sang tao, quy tu tinh tuy vdi siCc song - Thac sr T R A N V A N R I I N trUdng ton vd hen viing ciing thbi gian. - Thac SI N G U Y I N OINH THIEN Phong tuc, tap qudn - mot bo phdn dac biet quan trong cdu thdnh cua nen van hoa Viet Nam, Id nhiJCng quy iCdc trong doi nhdn xii the, trong giao tiep xd hoi giiia cd nhdn vdi cqng dong, vdi tdtien... Phong tuc, tap qudn phdn dnh khdt vong song chdn chinh, net dep dao ly co nhdn vd chiiu sdu cua tdm hon con ngildi, da vilOt qua mgi khodng cdch ve khong gian, thdi gian de gdn ket cong dong vd hinh thdnh nen bdn sac van hoa dan toe. Cudn sdch "Hoi dap ve phong tuc, tap qudn Viet Nam" Id tdi lieu tham khdo diiOc situ tdm, bien soan dita tren nhUng phong tuc tap qudn co truyen ve le tet, cildi xin, tang ma... dd ton tai gdn lien vdi ddi song tinh than cua ngitdi Viet Nam qua hdng nghin nam lich sit. Qua trinh to chiic bdn thdo, chung tdi co sii dung tit lieu vd ket qud cdc cong trinh nghien cihi cua nhiiu cd
nhdn vd tap thi da duac cong bo trong thdi gian gdn day. Xin Chan thdnh cam On vd mong nhdn dUdc y kien dong gop, phe binh. Xin trdn trong gidi thieu cung ban doc. Phdn thit nhat NHOM TAG GIA PHONG TUC, T A P QUAN TRUYEN TH6NG TRONG ilr^d VI£T NAM I. NH&NG LI TET TRUYEN THONG CHU YEU 6 VIET NAM Cau hoi 1: Theo phong tuc, tap quan truyen thS'ng, trong m6t n5m ot Viet Nam c6 bao nhi#u \i tet c6' truyen? Traldi: Theo phong tuc, t a p q u a n t r u y e n thong, t r o n g m o t n a m b V i e t N a m c6 12 le t e t co t r u y e n c h u yeu, do l a : 1. Tet Nguyen dan 2. Tet Khai ha 3. Tet Thitcfng nguyen 4. Tet Thanh minh 5. Tet Han thUc 6. Tet Doan ngg V M 7. Tet Trung nguyen 8. Tet Trung thu 9. Tet Trung citu 6 7
10. Tei Triing thdp Do vay, y nghia thieng lieng nhat ciia Tet Nguyen dan la dip de ngUdi Viet nh6 ve coi nguon, ong ba to tien. Ngay 11. Tet Ha nguyen Tet dem lai mot sU khdi dau m6i, r u bo nhiing gi khong 12. Tet Tdo qudn hay, khong dep cua nam qua nen moi ngifdi deu c6 gang vui ve, do lUdng v6i nhau, bo qua hiem khich cii. Long Ciu h6i2:Tet Nguyen dan dUOc t^chiic vao thdi gian nao? Co ngiicJi nao cung tran day hoai bao ve hanh phuc va thinh y nghia gi? vUdng trong nam m6i. Tral&i: Cau hoi 3: Tet Khai ha diidc to" chiic vao thdi gian nao? Co y • Tet Nguyen dan diidc to chiic dung mung 1 thang nghia gi? Gieng am lich, la ngay Tet 16n nhat nen con diidc goi la Tet Ca. Hai chfl "Nguyen dan" c6 goc chQ Han; "Nguyen" Trildi: CO nghia la s\i khdi dau hay sd khai va "Dan" la buoi sang Theo each tinh cua ngufdi xifa, ngay mung 1 thang s
f. T h i f d n g nguyen la mot ngay le t r o n g dai: " L d Phat q u a n h T u y n h i e n , r a t n h i e u v u n g t r o n g ca niJdc, n h a n dan t a n a m k h o n g hkng rhm t h a n g Gieng". T r u y e n r l i n g , do la l a i k h o n g t i e n h a n h vao dip t r i i 6 c Tet ma l a i de d a n h den ngay Diic P h a t giang l a m t a i cac chiia chien de chttog do T h a n h m i n h . N h i e u gia d i n h k h o n g c h i c h a m soc cho mo long t h a n h cua t h i e n n a m , t i n nut. Cho nen, d chua nao cua n h i i n g n g i i d i t h a n ma con h i i d n g k h o i cho ca n h i i n g cung vay, vao ngay rkm t h a n g Gieng bao gid cung r a t dong ngoi mo cua n h i i n g gia d i n h k h o n g c6 ngifdi t h d tiJ, mo ngifdi d i l l Phat. v6 chu. Theo cac n h a t h u a t so t h i ngay rhm t h a n g Gieng l a Thong t h i f d n g , le Tao mo c h i dien r a t r o n g v a i ba ngay, ngay v i a T h i e n Q u a n nen n g i i d i t a l a m le c i i n g sao hay l a d i i n g t i e t T h a n h m i n h . V i the, k h i p cac n g h i a t r a n g , h a u dang sao de g i a i t r i i t a i ach t r o n g n a m . D a n c i i n g sao diidc nhif n d i nao ciing r a t dong n g i i d i d i tao mo. Co mo t h i g i i y difng theo tarn cap: T r e n l a cung T r d i - P h a t - T i e n t h a n h ; sach CO, k h o n g d i p t h e m p h a n mo, c6 mo t h i d i p cao t h e m . d giQa Cling sao T h u menh; dxidi c i i n g ciing bo t h i c h i i n g Sau k h i dap mo, tao mo, ho t h i p hifdng va cau k h a n cho s i n h . L l v a t c i i n g sao l a hoa qua, t r a u cau, oan, che, v a n g h n h hon cua ngifdi qua co diidc t h a n h t h a n n d i coi am, p h u ma va h i n h n h a n . ho do t r i cho con chau b i n h an, m a y m d n . Cau hoi 5: T e t T h a n h m i n h dudc to chiic vao thori gian nao? Ve hoi Dap thanh: To chiic vao Tet T h a n h m i n h , c6 Nghi l l c h u y e u l a g i ? nguyen goc t i f T r u n g Quoc. D a p t h a n h c6 n g h i a la gi&m dap len c6 x a n h , c h i viec m o i ngifdi d i tao mo t r e n cac Tralai: n g h i a dia, b a i t h a ma c6 moc x a n h r d n . T h a n h m i n h la dip t i e t t r d i t r o n g sang, m a t me n h a t . Sau k h i tao mo, m o i ngifdi tiep tuc v u i x u a n . N h i e u gia Theo phong tuc cua ngifdi V i e t , Tet T h a n h m i n h k h o n g d i n h , dong ho to chiic a n uong, b a n chuyen hoc h a n h , l a m xac d i n h vao mot ngay cu the nao do, ma n g i i d i t a t i n h an. T r a i gai gap gd, giao duyen. C i i n g c6 n h i e u n d i to chiic bang each cii sau ngay lap x u a n h a n g n a m d i i n g 60 ngay. cac t r o chdi d a n g i a n r a t v u i va soi n d i . T r o n g dip Tet T h a n h m i n h , ngoai l i v a t c i i n g gia t i e n va dat t r d i theo t r u y e n thong, n h a n dan to chiic l l Tao mo Cau hoi 6: Tet H a n thiic dxiofc to chiic vao thdi gian nao? C o y va h o i Dap t h a n h . n g h i a gi? Ve Tao mo: T r o n g n a m , de chuan h i Tet N g u y e n dan, n h i e u gia d i n h , dong ho da d i d^p mo - tao mo cho ngifdi Trildi: qua CO, k h a n m d i ho ve an Tet, s u m hop ctmg v 6 i gia d i n h , Tet H a n t h i i c (hay con goi l a Tet B a n h t r o i , b a n h chay) con chau. diidc to chiic vao ngay m u n g 3 t h a n g 3 a m l i c h . 10 11
Theo tuc t r u y e n , Tet H a n thiJc c6 nguon goc d T r u n g T r o n g q u a n n i e m cua n g i i d i V i e t N a m , Tet Doan ngo Quoc til t h d i X u a n T h u co dai de g h i nhd ngay chet ciia chi d i l n g t h i i h a i , sau Tet N g u y e n dan, con goi la "Tet giet Gidi T i i T h o i - mot be t o i t r u n g t h a n h cua v u a V a n Cong sau bo" - v i t r o n g giai doan chuyen mua, chuyen t i e t , dich n h a T a n . K h i len ngoi, vua da quen m a t cong lao ciia Gidi benh de p h a t sinh. N g i i d i ta q u a n n i e m , t r o n g ngay nay, T i i T h o i . Ong ben dUa me vao t r o n g n u i cay cuoc. K h i vua cac loai sau bo deu hoang hot, t r o n chay v i n h a ai cung c6 cho goi, Gidi T i i T h o i n h a t d i n h k h o n g r a . V u a cho dot bi3a C O "giet sau bo" vao sang sdm v6i cac loai hoa qua d a u riCng, me con G i d i T i i T h o i danh c h i u chet chay. V u a an mtia. N g h i t h i i c ciing le va tap tuc ngay Doan ngo cung r a t h a n va to long t h i i d n g x6t, tuf do cam dan g i a n k h o n g diidc phong p h i i va m a n g dam ban s^c v a n hoa V i e t N a m . T u y dot Ilia va chi diJdc an do nguoi vao ngay ay. theo moi v u n g ma ngUdi ta c6 the t i e n h a n h cac tuc sau: T e t H a n t h u c thUdng c6 b a n h t r o i , b a n h chay. H a i - Tam nUdc Id miii: L a tap tuc ma cac l a n g que thUdng l o a i b a n h nay da t r d t h a n h mon qua n g o n Ua t h i c h ciia C O . N g i i d i t a d u n la mCii, la t i a to, k i n h gidi, la sa, la t r e moi n g i f d i . Do vay, cii vao ngay m u n g 3 t h a n g 3 a m l i c h vao chung mot noi, r o i moi n g i i d i gia tre t h a y n h a u miic h a n g n a m , b a n h t r o i , b a n h chay l a h a i le v a t khong tim. M u a nong l a i tim nxidc nong c6 la t h d m , mo hoi toat the t h i e u diidc t r e n ban t h d cua cac gia d i n h de t h d c i i n g r a , cam giac k h o a n k h o a i de c h i u , t h d m tho l a m cho con to t i e n . ngifdi p h a n chan va c6 le ciing t r i diidc cam mao, bdi nxidc la m u i la v i thuoc n a m . C i u hoi 7: T et D o a n ng9 duoc to chiic vao thdi gian nao? N g h i - Hai thuoc miing 5: Cay c6 q u a n h ta c6 n h i e u t h i i t r d le c h u y e u la gi? t h a n h v i thuoc chiia benh. N h i f n g neu cac loai thao moc ay dUdc h a i vao ngay m u n g 5 t h a n g 5 a m l i c h , l a i d u n g vao Tralai: gid Ngo t h i t i n h diidc cang diidc t a n g len, c6 the chiia cac Tet Doan ngo con dUdc goi l a Tet Doan difdng, Tet N i i a benh cam mao, nhiic dau, dau xvfdng... Do vay, dan gian n a m . Doan la md dau; ngo la g i i i a t r i i a , la liic k h i difdng t h i i d n g h a i n g a i ciiu, d i n h lang, t i a to, k i n h gidi... dem dang t h i n h . . . Xet ve dia ban t h i ngo h vao phifdng N a m , phdi kho cat d i , k h i nao l a m b e n h t h i sic uong. ma cung Ngo thuoc dUdng va t h a n g 5 cung la t h a n g Ngp, - Treo cay ngai ciiu trii ta ma: N g i i d i ta con lay cay n g a i do vay t h a n g 5 a m l i c h la t h a n g k h i diidng t r a n ngap. c i i u buoc gom t h a n h n i m , treo d dau nha, trvfdc cvfa de t r i i N g i i d i ta con goi Tet D o a n ngo la Tet T r u n g n g u hay ta ma. T h i i c te t h i h i i d n g t h d m la n g a i se g i i i p con n g i i d i D o a n n g i i (ngay 5 t h a n g 5). Do vay ma cac ngay m u n g 1, d l c h i u , k h o a n k h o a i , l a i c6 the g i a m bdt nhdc dau, day 2, 3, 4 t h a n g 5 a m l i c h diidc goi Doan n h a t , D o a n n h i , b u n g nen k h i lay la m t m g 5, m o i n g i i d i k h o n g the quen lay D o a n t a m , Doan t i i . la n g a i c i i u . 12 13
Giet sau bo, hai thuoc miing 5, tarn nii6c la mtii, treo la ngiidi treo len cay, mot ngiidi cam dao diing dxidi goc. ngai tvxL ta trong Tet Doan ngo, nh^m lam cho con ngifdi, Ngiidi diing dii6i goc hoi tai sao cay cham r a qua va doa se nhat la the he tre khoe manh de duy tri noi giong, truyen chat bo. Ngiidi tren cay van xin dUdc tha va hufa r a that thong cua cha ong. nhieu qua. Thiidng thi moi dip nay cac canh rxidm r a diidc phat b6t va miia tdi cay se ra qua. Viec nay kho giai thich, - Tuc deo "bua tai bua tui": Ngifdi ta con phong xa nhifng biet dau qua viec lam co, phat b6t canh lai kich nhufng bat tr^c do ma quy, rSn ret lam nguy hai den tinh thich sU r a qua cho cay? mang nen Tet miing 5 thang 5 con c6 tuc deo "biia tui bua tui". Day la thii biia ngii sic de deo vao vong co cho tre em. Ngoai r a , ci mot so dia phiidng, Tet Doan ngo con la dip Ngiidi ta dung vai va chi ngu sic de may, de buoc thanh de cac chang re di seu, hoc tro di tet cac thay day hoc, thay cac tum biia. Trong moi tum c6 mot it hat miii, mot it hong lang, thay day nghe de to long den dn dap nghia. D a n gian hoang va mot so" qua nhii khe, 6t, mang cau... diidc buoc con C O le n h a n miing 5 thang 5 am lich bay to v6i nhau gop thanh biia treo vao co tre em. P h a i chang hat miii ky tinh bang hiiu, xom gieng mat thiet. gio, hong hoang ky r i n ret, con cac qua de giet sau bo, c h i Mac du Tet Doan ngo d i l n r a giiia mCia diidng thinh, ngii s4c la mau s^c cua vii tru: kim, moc, thiiy, hoa, tho, nong bile nhiing cac tuc le ciing that dao dat tinh ngiidi. thiidng dung de trii ma quai, hy vong se dam bao cho the Phai chang cai tinh cam em tham nay vifa bieu hien sU he tre dUdc khoe manh, ton tai va phat trien? nhu, tinh am, khien cho am - diidng giao hoa, tinh ngiidi - Tuc nhugm mong tay, mong chdn: Tet miing 5 thang 5 g^n bo da lam tang them y nghia nhan van cho ngay Tet con C O tuc nhuom mong tay, mong chan cho tre. Ho hai la C O truyen ciia dan toe. mong ve gia nho, lay la vong dum ttUng nhum roi buoc vao mong tay, mong chan. Rieng ngon "than chi" la ngon tay Cau hoi 8: Tet T r u n g n g u y e n dudc t6' chute vao thdi gian nao? tro thi khong buoc. Sang day, mci cac dau ngon tay r a se N g h i l l c h u y e u la gi? thay cac mong tay, mong chan do tiidi, dep mit. Ngoai my thuat, tuc nay con an dung y trii ta ma loi keo lam hai con Trildi: ngiidi. Tet T r u n g nguyen nh^m vao ngay r i m thang 7 am - Tuc khdo cay lay qua: P h a i chang tijf yeu cau lay qua lich, con goi la l l X a toi vong nhan. Nghia chii Trung de giet sau bo, nen ngiidi ta da khao cay lay qua. D a n gian nguyen la ci ch6 hang nam ngiidi ta chia r a tam nguyen: quan niem cay ciing co linh hon nen nhiing cay "chay liidi" Thiidng nguyen la r i m thang Gieng; H a nguyen la r i m khong chiu r a qua phai bi khao. De khao cay lay qua, mot thang 10 va T r u n g nguyen la r i m thang 7. 14 15
Tet T r u n g n g u y e n c6 nguon goc t i f l l V u L a n Bon - con chau m i n h nhCtng mon qua ma c h i i n g yeu t h i c h . C i i n g n g h i a la ciiu kho treo ngifdc, lay bon diJng t r a m v i dem v i le do, n h i e u ngUdi con goi day la Tet cua t r e em. Cling Phat de ciiu vdt cai kho treo ngUdc nhSm sieu do cho L i v a t cho Tet T r u n g t h u cung k h o n g cau k y , c h u y e u vong n h a n . la tCf hoa t r a i t r o n g vUdn n h a . ThUdng la t r o n g m a m c6 Theo t i n ngUdng"truyen t h o n g t h i ngay rkm t h a n g 7, t r o n g t r a n g c6 n a i chuoi, qua bUdi, qua hong, banh cac t o i n h a n d coi a m difdc t h a t o i mot ngay. Bdi vay, cac nif6ng, b a n h deo... va t i i y theo t i f n g v i i n g ma c6 the c6 gia d i n h d dudng g i a n l a m c6 ban cung gia t i e n , dot vang t h e m cac san v a t cua m u a t h u . Sau k h i da le c i i n g gia ma va cau k h a n n h f l n g ngiJdi t h a n da qua co l u o n p h u ho t i e n , chd cho t r a n g len sang to, cac gia d i n h m d i c u n g con do t r i cho ho. chau quay q u a n ben m a m c6 t r o n g t r a n g c h u y e n t r o va an u o n g t h a t v u i . Ngoai cac c6 cung gia t i e n , ngUdi ta con bay c6 cung cho cac CO hon t a i cau, quan, d i n h , chua... L i v a t ciing thUdng N h i e u v u n g , m i e n t r o n g ca niidc to chiic Tet T r u n g t h u k h o n g cau ky, chi la chao hoa, cdm nim vSt t h a n h nim cho t r e em r a t v u i . Co n h i e u t r o chdi dan gian dac sSc diidc nho, hoa qua, b a n h bong, t r a u cau va do v a n g ma. L i v a t d i i n r a n h u m i i a l a n , rii6c den ong sao... Tet chi d i i n r a bay len met hay nong. Rieng chao t h i miic do vao la m i t , la t r o n g mot ngay. da, con l a i cho vao noi 16n. K h i cung xong cac c6 hon, ho thUdng dem chia loc cho nhiJng ngUdi ngheo, t r e em, r o i Cau hoi 10: Tet Trung cufu dudc t6' chiic vao thdi gian nao? Co dot vang ma. y nghia gi? Traldi: Cau hoi 9: Tet Trung thu difOc to chiic vao thoi gian nao? Co y nghia gi? Tet T r u n g cttu con c6 t e n goi khac la Tet T r u n g diidng, dUdc to chiic vao ngay m i i n g 9 t h a n g 9 am l i c h . Theo Kinh Tralai: dich d chiidng B a t q u a i t h i que difdng goi la c i i u , que a m Tet T r u n g t h u dUdc to chijfc vao dem r ^ m t h a n g 8 h a n g goi la luc. M i i n g 9 t h a n g 9 t r u n g c i i u nen trving dUdng. n a m . T r a n g dem r S m t h a n g 8 la to n h a t va t r o n g sang Theo tuc t r u y e n t h d i H a n ( T r u n g Quoc) c6 n g i i d i t e n l a n h a t so vdi t r a n g r a m cac t h a n g khac nen n h i e u ngUdi con H o a n Canh theo P h i TrUdng Phong hoc phep t i e n . M o t goi Tet T r u n g t h u la Tet t r o n g t r a n g . hom. P h i TrUdng Phong bao Canh rSng: m u n g 9 t h a n g 9 Theo quan n i e m ciia ngUdi V i e t , Tet T r u n g t h u la Tet n h a a n h c6 b a n to, bao ngUdi n h a m a n g t i i i l u a d i i n g thuoc ciia tre em. D i p nay, ong ba, cha me thUdng m u a sdm cho t h u d u deo d canh tay, r o i l e n n i i i uong rUdu t h i qua k h o i ! flu \ 16
n a n . Canh nghe I d i , dem het ngxibi n h a len n u i uong r i f d u . Cau hoi 13: Tet T a o q u a n duoc to chiic vao thdi gian nao? N g h i le c h u y e u la gi? L a t h a y , t o i ve n h a t h a y cac con v a t chet het. Phong n o i vdi C a n h r i n g n h i i n g con v a t ay chet t h a y ngifdi. Traldi: Theo chuyen nay, hang n a m , cil den m u n g 9 t h a n g 9 am Tet Tao q u a n con diidc goi l a Tet ong Tao, difdc l a m vao lich, ngifdi ta l a m le r o i cung be canh t h u du, uong rUdu v6i ngay 23 t h a n g Chap am l i c h de t i e n ong Tao ve t r d i . Theo n h a u . Tii T r u n g Quoc, Tet T r u n g c\iu du nhap vao V i e t quan n i e m dan gian, ngay nay h a n g n a m , theo l e n h Ngoc N a m , cac v a n n h a n nxidc t a cung vao dip nay thvfdng d i chdi Hoang, ong Tao l a i cvfdi ca chep ve t r d i de t a u v 6 i Ngdc n u i uong r i i d u va h a i hoa, n g a m v i n h t h d p h i i . H o a n g cong viec cua t r a n gian t r o n g n a m qua. O n g Tao Cau hoi 11: Tet T r u n g thap dtidc to chiic vao thdi gian nao? C o chi ci T h i e n d i n h 7 ngay va d u n g vao le Giao t h t f a l a i trci ve y n g h i a gi? n h a n gian, tiep tuc l a m v u a Bep t r o n g nha. Ong Tao - v u a Bep la 3 ong d a u r a u bep, 3 h o n n u i hay Tram- 3 ong Nuc. Cau chuyen ve ong Tao gSn v 6 i mot sU t i c h b i Bay la Tet cua cac t h a y thuoc. Theo sach Di/cfc li t h i t h a m diidc l i i u t r u y e n rong r a i t r o n g k h o t a n g t r u y e n d a n den ngay 10 t h a n g 10 a m l i c h , cay thuoc m 6 i t u dUdc k h i gian V i e t N a m . C h u y e n ke r i n g , ngay x i i a c6 h a i vd chong a m dUdng, m 6 i k e t duldc sSc td t h d i , trci n e n tot n h a t . 6 ngheo p h a i bo n h a u , vd d i lay diidc n g i i d i chong giau c6. nong t h o n V i e t N a m , den ngay do ngvfdi ta t h i i d n g l a m M o t h o m dang ciing l l hoa vang ma ci san, t h a y c6 n g i i d i b a n h giay, n a u che k h o de cung gia t i e n r o i dem bieu an x i n d i vao, n g i i d i vd n h a n r a chong cu, t h t f d n g cam ben n h f l n g n g i i d i t h a n thuoc c h i i k h o n g quan t a m may den lay cdm gao, t i e n bac t r o n g n h a dem cho. N g i i d i chong m 6 i chuyen cay thuoc, t h a y thuoc. sau k h i biet chuyen ben n g h i ngd vd. V d k h o n g thanh m i n h , g i a i t h i c h difdc, cung difdng l i e n d a m dau vao Ixia. Cau hoi 12: T e t H a n g u y e n difcfc to chiic vao thdi gian nao? C o chet. Chijfng k i e n canh ay, n g i i d i chong c i i thUdng t a m y nghia gi? cung nhay vao chet theo. V a den l i i d t n g i i d i chong m d i , a n Traldi: h a n v i da k h o n g t i n vd nen cung d a m dau vao IvLa. not. Ca ba ngUdi cvmg chet chay. ThUdng de t h i f d n g ba ngifdi cung Tet H a n g u y e n (Tet Cdm mdi) vao rkva. hay m u n g 1 t h a n g 10 am l i c h . 6 n o n g t h o n , Tet nay dUdc to chiJtc r a t CO n h a n n g h i a ben phong cho l a m v u a Bep. H a n g n a m , cd 16n v i day la dip n a u cdm gao m d i - triidc de cung to t i e n , den ngay 23 t h a n g Chap, cac gia d i n h l a i l a m l l cung ong sau de i\l t h i i d n g cong cay cay. Tao. 18 19
Ngay T e t ong Tao, ngoai l l v a t cung t h i i d n g ra, ngifcJi t a D e n ddi Dong P h i i d n g Soc, ong cho r ^ n g ngay tao t h i e n con m u a 2 m u ong, 1 m u ba de t h d va k h o n g quen m u a ca lap dia c6 t h e m giong Ga, ngay t h i i h a i c6 t h e m Cho, ngay chep. K h i l a m l& de ca song bdi t r o n g chau hay t h u n g , vcii y t h i i ba C O L d n , ngay t h i i tuf s i n h De, ngay t h i i n a m s i n h nghia tUdng t r U n g cho Tao quan cUdi ve t r d i . T r a u , ngay t h i i sau s i n h NgUa, ngay t h i l bay s i n h loai ft NgiicJi va ngay t h i i t a m m 6 i s i n h r a n g u coc. V i the, ngay II. N H O N G P H O N G TUC, TAP Q U A N TRUYEN T H O N G C H U Y E U Tet thUdng difdc ke t i i ngay mCing 1 cho d e n h e t ngay m i i n g 7 t h a n g Gieng. Ngoai r a , n g i i d i t a thUdng n o i "20 T R O N G TET N G U Y E N O A N 6 VIET N A M Tet", "15 Tet"... D a y c h i l a n o i n h i i n g ngay a n h h i i d n g do nhQng cong viec de c h u a n b i don T e t h a y du: a m con l a i C i u hoi 14: Tet Nguyen dan c6 tii bao gid? cua n h i i n g ngay T e t . Traldi: N g u y e n nghia cua T e t c h i n h l a " t i e t " . V a n hoa V i e t - thuoc v a n m i n h nong nghiep l u a nii6c - do n h u cau canh Theo l i c h sii T r u n g Quoc, nguon goc T e t N g u y e n d a n c6 tac nong nghiep da " p h a n chia" t h d i gian t r o n g m o t n a m tvr ddi T a m H o a n g N g u De v a t h a y doi theo t i f n g t h d i k y . t h a n h 24 t i e t khac n h a u (va vfng v 6 i m o i t i e t n a y c6 m o t Ddi T a m V u d n g , n h a H a chuong m a u den n e n chon t h a n g Gieng, ttic t h a n g D a n . N h a ThUdng t h i c h m a u t r ^ n g n e n t h d i khac "giao thdi") t r o n g do t i e t q u a n t r o n g n h a t l a t i e t lay t h a n g Stiu, tijfc t h a n g Chap, l a m t h a n g d a u n a m . k h d i d a u cua mot c h u k y canh tac, gieo t r o n g , tiic l a T i e t N h a C h u vfa sSc do n e n chon t h a n g T y , tiic t h a n g 1 1 , l a m N g u y e n d a n sau n a y dUdc biet den l a T e t N g u y e n d a n . t h a n g T e t . Cac v u a chua n o i t r e n quan n i e m ve ngay gid TnJdc n a m 1967, V i e t N a m l a y gid BSc K i n h l a m chuan "tao t h i e n l a p d i a " n h i i sau: gid T y t h i c6 t r d i , gid S i i u cho a m lich. Ngay 8 t h a n g 8 n a m 1967, N h a nii6c V i e t N a m t h i C O d a t , gid D a n s i n h loai ngUdi n e n d a t r a ngay T e t dan c h u cong hoa b a n h a n h ddi lich dung m u i gid G M T + 7 khac n h a u . lam chuan. V i t h e , h a i m i e n N a m Bdc V i e t N a m don T e t Ddi n h a Dong C h u , K h o n g P h u T i i doi ngay T e t vao M a u T h a n (1968) h a i ngay khac n h a u (mien Bac ngay 29 mot t h a n g n h a t d i n h l a t h a n g D a n . D d i n h a T a n (the t h a n g 1, t r o n g k h i m i e n N a m t h i ngay 30 t h a n g 1). H i e n k y I I I T C N ) , T a n T h u y H o a n g l a i doi qua t h a n g H d i , tiic nay, v i chenh lech mot gid giQa Viet N a m (UTC+7) va Cong t h a n g 10. Cho den k h i n h a H a n , H a n V u De (140 T C N ) l a i hoa n h a n d a n T r u n g H o a (UTC+8), doi k h i T e t cua V i e t dat ngay T e t vao t h a n g D a n , tiic t h a n g Gieng. Tii do ve N a m k h o n g t r u n g ngay v d i T e t cvia T r u n g Quoc. T i i n a m sau, t r a i qua bao n h i e u t h d i d a i , k h o n g con n h a v u a nao 1975 den n a m 2100, c6 bon Ian khong t r u n g ; dac biet n a m t h a y ddi ve t h a n g T e t nCta. 1985, Tet V i e t N a m lech v d i T e t T r u n g Quoc k h o a n g mot 20 21
thang, do nam Giap Ty (1984) Viet Nam khong c6 thang thanh t h i den nong thon, phien chd 30 Tet cung mang rat nhuan trong k h i lich Trung Quoc nhuan thang 10. nhieu y nghia. Trong tifng gia dinh, dong ho, ngay 30 Tet cung la ngay Ciu hoi 15: T e t N g u y e n d a n thudng difofc to chiic theo n h i i n g dac biet quan trong. Mam c6 cung chieu 30 Tet bao gid n g h i l l c h ^ y e u nao? ciing t h i n h soan, c6 day du cac mon de dang len to tien. O mot so dia phiidng, vao chieu 30 Tet, cac nghia trang liic Trim nao ciing dong vui, tap nap. Sci di nhif vay v i moi gia dinh i Trong tam thiic cua ngiidi Viet, Tet Nguyen dan la mot trong thon, xa deu cii mot so ngvfdi dai dien triic tiep ra nghi le quan trong nhat trong chu ky mot nam. Do vay, mo, triidc la tao mo, sau la le cau trau hiidng hoa t h i n h cac hoat dong tinh than d i i n ra vao dip Tet Nguyen dan b ckn to tien ve hiicing Tet ciing con chau. m6i mien, vung cung c6 nhflng net dac trifng rieng. Tuy - U Trii tick - Li Giao thiia: Vao gid chot cua ngay 30 nhien, ve cd ban, ngUdi Viet thUdng to cYulc Tet Nguyen Tet Cling la luc s^p biidc sang nam mdi. Do la khoang thdi dan vdi mot so nghi l l pho bien nhiJ sau: gian ngdn ngui nhiing v6 ciing quan trong de tong ciiu - Tet ong Tdo: La Tet tien difa ong Tao - vua Bep ve nghenh tan, moi nha lam l i Trtf tich, cGng goi la le Giao chau trdi, bao cao v6i Ngoc Hoang ket qua sau mot nam thifa. Ngoai gia dinh, cac chi ho va dai toe, lang xom, chua trong coi cong viec dv(6i ha gidi. quan, dinh mieu... deu trang hoang va bay bien le vat de - Dung cay neu: ngay 23 den 30 thang Chap c6 tuc lam l i Giao thifa; phan l i vat t h i tuy kha nang, song mat le dtfng cay neu de t r i i ma quy quay pha vao dip Tet. Dong tinh than t h i rat dUdc coi trong. thdi v6i viec diing cay neu, tru6c Tet vai ba hom, cac gia - Cung Thd cong: Sau l i Giao th^a, ciing v6i khong k h i dinh quet don, bay bien lai ban thd, trang hoang nha c^a de don nam mdi. don nam mdi la l i Cung Tho cong, tiJtc v i than cai quan trong nha, thutdng diidc goi la ngtfdi chii so mot cua nha. - Ngdy 30 Tet: Ngay tat nien, cac hoat dong dien ra Le vat Cling Tho cong tuy gia chvi, song phai thanh kinh, khan triidng, soi noi nhhm t i l u trtf het nhiing gi cua nam trang nghiem va thUdng c6 bai van khan Thd cong liiu cu de don nam m6i; dong thdi ciing la ngay trii khii l u ma truyen. quy bang nhiing hanh vi ciing l l theo quan niem cua ngiidi xiia. Le tet ngay 30 cung phong phii: con chau ve tet ong Sau k h i tien hanh mot so l i nghi nhif vtfa neu, t i i sau ba, cha me, tro tet thay; nguldi buon ban, vay miidn t h i lo Giao thiia trci di, theo truyen thong con c6 cac tuc tCfng tra moi nd nan v6i niem t i n r^ng neu lam diidc nhii vay t h i thinh hanh va iMu truyen den ngay nay nhii: xuat hanh, l i sang nam mdi se lam an kham kha. 6 khdp moi mien, ttf den chua, hai loc dau nam, xong nha... 22 23
Tijf sang s6m mung 1 Tet, cac hoat dong mijfng nam mdi Sau le Hoa vang, Tet tai cac gia dinh coi nhxi da ket chu yeu n h U : thuc. Ciing tii ngay nay, con chau l a i bat dau mot cuoc - Miing tuoi va di chiic Tet: Tii trong gia dinh, ho mac song mdi, ngUdi ci lai, ke di lam an xa. den lang xom, sang mung 1 moi ngiJdi deu di chuc Tet - Trong dip Tet Nguyen dan, tii mung 4 trcl di con co mot mijfng tuoi nhau. Theo tuc xiia thi: "Mung 1 tet cha, mung 2 so' l i nghi niJa lien quan den Tet nhxi le Ha cay neu, le tet me, mung 3 tet thay". Con chau den chuc Tet, mijfng Khai ha vao miing 7 Tet, vieng mo dau xuan... tuoi ong ba, cha me bang le vat. Trong k h i do, ngiidi 16n tuoi nhii ong ba, cha me, anh chi mifng ngiidi i t tuoi: con Cdu hoi 16: D e d o n T e t N g u y e n d a n , m o i gia d i n h c a n c h u a n chau, em ut bang tien, goi la tien miifng tuoi (li xi). Hang b i nhijfng gi? xom, ho mac ciing mifng tuoi l ^ n nhau. - Hoi xuan: Tijf sang mung 1 Tet, dan lang cac vung deu Trildi: den bai dinh, d e n , chua, mieu, triJdc la de l i , sau la de De diidc hifcing mpt cai Tet vui ve va chu dao, ngiJdi tham gia vac cac cuoc chdi xuan, vui xuan nhii chdi cd Viet Nam xifa phai chuan bi lo toan moi t h i i : tu6ng, nem con, danh vat, keo co... Trifdc het phai lo co con ga c i i n g va i t banh chifng. Trong ngay mung 1 Tet, hau het cac nha deu ton trong Ngifdi Viet Nam, noi la an Tet 3 ngay nhiing siJ chuan bi nhiJng kieng ky nhif: khong quet nha, khong lam do vd do hau nhii la ca mot nam. Con ga, con Idn phai lo nuoi tii vat, khong cai co, khong vay miJdn, khong lam dieu gi mat dau nam den ngay can Tet. V6i nhiing gia dinh co dieu long nhau... kien goi banh c h i i n g t h i c i i n g ngay tii dau thang Chap da - Le Hoa vang: ThiJdng diidc to chile vao cac ngay mung 3 lo mua gao nep, dau xanh de san. Tham chi nhving chiec hoac miing 4 Tet tai cac gia dinh,.v6i co cung, coi nhii la le la de goi banh, nhiing chiec lat de buoc gio c i i n g phai lo tien cac cu ve coi am sau may ngay an Tet cung con chau. lieu tru6c, khong ddi can Tet m6i s a m . Doi v6i viec chuan K h i hoa vang, gia chu do vao dong tro hoa vang do chen bi cho noi banh c h U n g - t h i i banh khong the thieu trong 3 rifdu Cling, co nhu vay ngiidi coi am mdi nhan dUdc vang - ngay Tet co truyen Viet Nam doi hoi phai co gao nep va tien d ndi am phu. Trong k h i hoa vang, gia chii lay hai cay t h i t Idn. Nep t h i phai la nep hoa vang, nep cai t h d m mia con nguyen ca ngon - von diidc dvfng cl hai ben ban thd - la gay de cac cu ganh vang ve c5i am va la vu khi chohg ngon, hat song deu. T h i t goi banh phai la t h i t Idn v6 t i i bon quy dijt tren diidng ve - hd len ngon \\ia hoa vang, v6i thang 7, thang 8, cd k h i t i i vu liia chiem de k i p beo k h i nghia de giii theo cac cu. giap Tet. 25 24
Ngifdi Viet minh c6 le svLa soan va s l m Tet trxidc ca ba lo mua trau, v6, cau, voi, hiidng hoa, banh trai, vang thang trdi. Nhflng buoi chd mci gan ngay Tet Nguyen dan ma hoac di tham gia ca. Cac cu ong lo doi Hen mdi, mot dUdc goi la phien chd Tet. D i chd Tet mua sSm de don Tet. chai rUdu nep cai thdm ngon, mot goi che vf6p hiidng sen Sd d i phai d i chd de chuan bi cho 3 ngay Tet v i ngay tet thdm ngat va doi cay mia du ngon de lam "gay ong vai" chd nghi. Trong nhQng ngay nay, ngiidi ta thUdng mua diing tren ban thd. Doi v6i cac c6 gai t h i cai giidng, cai thiJc pham dii trU. S\i nhon nhip cua ngay giap Tet khong lifdc, chiec khan tay hay tam vai lua lam khan van that chi thay ci ngiidi 16n ma con d ca con tre. BvLa Idn, diia be liing. Do la chifa ke bo mui gia va nam re hiidng bai de keo nhau di chd phien cuo'i nam. Ngoai nhiing ngifdi chi di tam goi ngay Ta't nien. Con tre con k h i di v6i ong ba, bo chdi de thifdng thiic canh chd vui ngay Tet la nhiSng ngiidi me thiidng doi mua t h i l nay, doi sam thii kia, nhifng chu phai mua s i m , nhat la cac ba noi trd. yeu la qua banh va do chdi. Trii6c day, ci choh thon que Viet Nam, cac chd khong That ra, sxia soan le don nam m6i khong phai chi mci thiidng ngay nhii d cac do t h i . Cac chd phu, huyen hay chuan bi ve vat cha't cho gia dinh ma con cho cac moi lang Ian can nhau, thifdng luan phien nhom hop vao cac quan he tham sau gia toe, ban be... Con chau k h i da ra ci ngay nhat dinh trong thang de ngiidi di buon (ban hang) rieng, du xa xoi each trd, ciing lo lieu t i m ve bieu qua tet va ngifdi di chd (mua hang) c6 the tdi mua va ban ci cac chd ong ba, cha me, nhieu i t tuy hoan canh. Neu d\i da t h i nay vao nhutng ngay ma minh thay thuan tien. Bcii vay, cua ngon, vat la, neu ngheo tung t h i ciing phai c6 chut gi cac phien chd Tet rat quan trong. Day la nhQng ngay hop goi la de lam qua. Ngoai bon phan con chau, con bon chd 16n nhat trong nam v i ngUdi mua va ke ban deu do phan hoc tro. Du bay gid c6 trci thanh ong nghe, ong cong, don ve cac chd nay de mua ban trao doi cung nhau. bia da c6 de ten t h i hoc tro ciing phai nh6 ve tham thay Tuy theo dia phifdng, cac phien chd Tet thiJdng diidc cii. Khong chi hoc tro biet nh6 den thay ma chang re ciing mci cham l l m la trif6c ngay 23 thang Chap am lich (la phai nh6 den nhac gia. Tham chi ngiidi vd hay chong ngay ngifdi ta lam 1§ t i l n difa ong Tao ve chau trdi). Cac cGng phai c6 gi cho ke mai ngiidi moi. Roi con benh, du phien chd md vao ngay gan Tet t h i goi la phien chd giap benh t i n h qua khoi da lau, ciing v i n nh6 dn thay lang, Tet, va phien chd cuoi cung cua nam cu goi la phien chd thay thuoc xem mach, boc thuoic k h i 6m dau. Den nhif cuo'i nam. anh em, ban be muon giii moi quan he than thuoc, bang Tai cac phien chd Tet, ngifdi ta thifdng mua ban nhiing hiiu ciing lo chiit qua tet d i i chi goi la. Dae biet, ai c6 moi thtr khong the thieu trong ngay Tet. Tuy txing nha, tuy an t i n h luon canh canh ben long t h i ngay t i i ngay Tet la tijfng hoan canh va tuy tijfng tang 16p trong xa hoi cQng mot dip de bay to long chung thuy v6i ngiidi da cilu giiip nhif tuoi tac hay gi6i t i n h ma viec mua skm khac nhau. Cu minh trong liic hoan nan, kho khan. 26 27
Theo tuc le V i e t N a m tii xa xUa, cii moi n a m m a n Chap C3U hoi 17: C a y n e u c6 y nghia gi trong Tet N g u y e n dan cua t h i p h a i lo l i e u , t i n h toan so sach nd n a n dau r a do t h i m d i dan toe V i e t N a m ? yen t a m an Tet. Neu ai c6 t i e n cho vay cung p h a i lo doi. Con cac con nd cung p h a i lo t h a n h toan cho n h a c h u , k h o n g de nd den n a m sau, n h d dau n a m ngiidi ta hoi den Cay neu la mot t h a n cay diidc dem t r o n g triidc san n h a t h i "giong", l a se gap dieu xau, x u i xeo keo dai. ixi6i dip Tet N g u y e n dan, t r e n ngon cay deo mot vong t r o n Trong dip cuo'i n a m chuan b i don Tet N g u y e n dan, nho va treo n h i e u vat d u n g c6 t i n h chat bieu tifdng t i i y n h i e u gia d i n h con c6 tuc tao mo. Vao nhijtng ngay giap Tet, theo dia phiidng, phong tuc, d a n toe. cac gia d i n h t h u d n g t u hop d nghia dia de siia sang, quet T r o n g t r u y e n t h u y e t , co t i c h dan gian cho r a n g : Cay don p h a n mo cua to t i e n va nhQng t h a n quyen qua co". Ho neu diidc d i i n g v6i muc dich nhSm n g a n ngiia khong cho dem hUdng hoa, 16 vat bay ci mo va "cung t h i n h " hifdng hon quy t i i bien Dong vao dat l i e n va ben m a n g den ndi cii n g u n h i i n g ngifdi qua vang ve n h a an Tet cung con chau... cua con ngiidi. Cay neu t r d t h a n h bieu tifdng cua sii dau Tet la bat dau cua mot n a m m6i. N h a n dan t i n rkng t r a n h giiia t h i e n va ac, giiia t h i e n t h a n va quy d i i n h a m p h a i don Tet t r o n g mot k h u n g canh sang sua, sach se, dep bao ve cuoc song b i n h yen cho con ngiidi. Ngay Tet t h a n de. V i vay, trudc ngay Tet, n h a nao c u n g lo quet don, t r a n g l i n h ve t r d i , t a t n h i e n con ngifdi can c6 n h i i n g "bao boi" hoang n h a ciia. Ho l a u c h u i cac v a t t r e n ban t h d ; n h i i n g do ctia t h a n n h ^ m de phong canh giac, chong l a i sii x a m nhap b^ng dong t h i dem d i d a n h bong; an thif, m a m qua deu ciaa ac quy liic con ngifdi v u i chdi. dem d i r i i a sach. Cac gia d i n h deu c6 cau doi do; t r e n Theo t h d i gian, cung v6i sii phong p h u ciia cac do l l t i i d n g nha, ngoai cdng diidc treo t r a n h tet, t r a n h dan ga treo t r e n ngon cay, cay neu diidc coi la cay v i i t r u noi l i e n me con, t r a n h ly n g i i vong nguyet, t r a n h h i i n g dxia., t r a n h dat vdi t r d i , do t i n ngifdng t h d t h a n m a t t r d i cua cac dan t h a y do, d a m cxidi chuot, t r a n h t i e n t a i , t i e n loc, hay t r a n h toe CO sd, h a m chiia y t h i i c ve l a n h tho cua ngvfdi Viet. ga gay sang... Tii n h a r a den ngoai diidng, dau dau ai cung Dvfng neu ngay Tet bao gom t r o n g do ca cac d u n g y de t r i f hao hiic don Tet. M o i ngifdi gap n h a u trao cho n h a u n h i i n g ma, quy, t h d p h u n g t h a n l i n h va vong hon to t i e n , tao t r i i cau chuc t o t dep. n h i i n g dieu x a u xa cua n a m cii. T u y n h i e n , theo t h d i gian, Ngay nay, xa hoi da bien doi n h i e u , n h i i n g n6i lo ngay theo dia phiidng, theo dan toe va tap q u a n cua cong dong, Tet c i i n g khac x i i a . Ngitdi ta k h o n g con p h a i lo canh canh y nghia cua viee t r o n g cay neu ngay Tet da t r a i rong hdn. cho CO con ga, v a i ba cai b a n h c h i i n g ngay Tet nfla, n h i i n g Cay neu t r o n g cong dong cac dan toe V i e t N a m c6 dac n h i i n g phong tuc t r u y e n thong, dao ly gia d i n h va xa h o i diem k h a da dang, t i i y thuoc dia phvfdng, phong tuc, dan v a n m a i t o n t a i c i i n g t h d i gian. toe, giai t a n g xa hoi ciia chu n h a n , v.v... Co loai cay neu 28 29
mang tinh nguyen sd, khong gkn lien vdi le hoi ma hinh d mien Bac, cay neu thifdng difdc diing vao ngay 23 thiic CO x\ia nhat con thay d cong dong ngUdi Kinh, v6i tuc thang Chap am lich, la ngay Tao quan ve trdi, vdi quan dung canh tre dai cim tren ruong sau k h i gat. K h i thay niem rang tif ngay nay cho tdi dem Giao thifa, Tao quan dau hieu nay, ngUdi ta biet la chu ruong giQ lai mam lua vang mat nen ma quy thifdng len ve quay n h i i u . Ngay cho mua nam sau, khong the tuy tien tha trau bo vao an. diing cay neu goi la len neu, va ngay mung 7 thang Gieng Rieng doi v6i dan toe thieu so, cay neu loai nay xuat hien ci am lich, ngay lam le dd cay neu xuong, goi la ngay ha neu. nhutng vung r i y thuoc sd hQu ca nhan chifa khai hoang. Hien nay, phong tuc trong cay neu ngay Tet da dan Ngiidi chu r i y t i m bon cay cao to, chat dijft ngang than, mat di trong cong dong ngiidi Viet thdi hien dai, va diidc dvfng d bon goc vky nhii bon cai t r u va goi do la cay neu. thay the vdi tuc chdi canh hoa dao, hoa mai ngay Tet. Cay Nhiing cay neu g i n hen vdi cac le hoi nh\i ngay Tet, hoi neu chi con bat gap lac dac t a i mot so vung que, trong lang, l l hoi dam trau c6 hinh thijfc cau ky hdn. Cay neu cong dong cac dan toe thieu so viing thUdng du Bac Bo hay cua ngiidi Kinh thiidng sxi dung mot so' loai cay ho tre nhii Tay Nguyen. tre, biidng, l6 6, c6 do cao khoang 5 - 6m, tia sach cac nhanh va la tre, trong k h i do vdi cac dan toe thieu so, la Cau hoi 18: Sap don b a n thd to tien trong d i p T e t N g u y e n d a n loai cay g6 chic chin dudc ve quanh than, c6 tua dai. Tren duofc thiic h i e n n h i l th^'nao? ngon cay treo mot vong tron nho va tuy theo dia phudng, vong tron nay buoc nhieu t h i i khac nhau nhii vang ma, cac Traldi: la bua hinh bat quai de trvf ta, nhanh xxidng rong, canh la Trong gia dinh ngiidi Viet thifdng c6 mot ban thd to diia, bau rxiOu ben bang rdm, gio tre diing voi va trau cau, tien, ong ba (hay con goi ong Vai). Tuy theo tiing gia dinh, ca chep hhng giay, dai cd vai va nhieu k h i la nhiing chiec trong dip Tet each trang t r i va sip dat ban thd khac nhau. khanh dat nung tiidng tii tac dung cua chuong gio bay gid Ban thd la ndi tiidng nhd, la the gidi t h u nho cua ngifdi de nhflng khanh do va dap nhau keu leng keng trong gio. da khuat. Hai cay den tiidng trifng cho mat trdi, mat Trong nhiing ngay Tet co truyen, vao buoi toi, tren cay trang, hifdng la tinh t i i . Cac bat hiidng dat theo ngoi t h i i neu CO ndi con treo mot den long nhkm chi diidng cho to ciia ngifdi da khuat t ^ tren xuong diidi, phia sau hai cay tien biet diidng ve an Tet vdi con chau. Trong dem T r i i tich den thiidng c6 hai canh hoa cue giay, vdi nhieu bong nho cung nhii ngay mung 1 Tet ngvfdi dan con treo banh phao bao quanh bong Idn. Cung c6 nha cam "canh vang la ngoc" tai cay neu dot don mtfng nam mdi, miing to tien ve vdi (mot t h i i hang ma) vdi ham y cau mong lam an diidc qua con chau, xua duoi ma quy hoac nhiing dieu bat hanh cua vang, qua bac, buon ban lai gap nam, gap miidi Ian nam nam cu, cau mong mot nam mdi tot lanh. triidc. 6 giiia c6 true " v i i t r u " la khuc tram hiidng diidi 30
dang khiic khuyu, vifdn len trong bat hiiOng. Nhieu gia Nguyen thuy, mam ngu qua gom 5 loai trai la man, dinh dat xen giiJa den va hiidng la hai cai dia de dat hoa hanh, dao, tao va ly (cung goi la dieu). Do la nhiing loai qua le goi la mam ngu qua (tuy moi mien c6 s\l bien thien trai nhat dinh ma ngUdi xifa da chon dung, v i theo sach cac loai qua, nhiing moi loai qua deu c6 y nghia cua no), Chien thii, no c6 dac tinh cam ijfng va trd liic cho ngu coc, phia trudc bat hiidn^ de mot bat niidc trong vdi y nghia de tvfc 5 t h i l hat difdc dting lam lUdng thtfc chinh la gao, nep. cac cu riia chan tay sach se ve don Tet cung con chau. Hai Ilia mi, vijfng va dau. Nam t h i i ay ma sai qua t h i ngii coc cay mia dat d hai ben ban thd la de cac cu cho'ng gay ve vdi diidc mua, va ngiidc lai. Do do, mam ngu qua triidc het la con chau, dan linh hon to tien tijf tren trdi ve ha gidi... mang chiic nang thong t i n , phan anh sat thUc tinh hinh sap tdi cua mua vu, cho nen no mang y nghia cua t i n hieu Cau hoi 19: N g u q u a c6 y nghia gi? C a c h b a y m a m n g u q u a hanh phuc, am no. Nhifng do dieu kien ciia cac k h u viic n h u the nao? sinh song cua ngiidi Viet c6 doi chiit khac biet, c\i dan khong the liic nao ciing kiem dvfdc dii 5 loai t r a i cay nay, Traldi: d6n den each t r i n h bay mam ngii qua cQng c6 sii khac biet Mam ngu qua la mot mam c6 chCfng 5 t h i i qua khac giiJa cac mien. N h i n chung, cac loai t r a i cay thUdng dung nhau. Cac loai qua bay len the hien nguyen u6c cua gia de bay mam ngii qua la: Le, lUu, dao (cay), mai (md), phat chu qua ten goi, mau skc va each s4p xep chung. thii, tao, hong, thanh long, bUdi, diia hau, nai chuoi, triing Ngu (so" 5) la con so" chi trung tam, la bieu hien chung ga (le k i ma), sung, du dii, xoai, mang cau... cua sU song; "ngu qua" t i i no bieu trUng mot tap thanh dvTdc coi la day du cua loai Id vat dang cung la qua. Qua Mau sdc cua mam ngii qua thiidng hay tuan theo ngii (trai) la bieu tiidng cua s\ sung tuc, doi dao. V i qua hanh, cac loai qua dung thifdng mang cac sic mau theo thiidng chiia nhieu hat dUdc dong nhat vdi qua trijfng vu quan niem la c6 t i n h may m&n: Do (may mSn, phu quy), t r u , bieu tUdng cho moi nguon goc, moi siJ khdi nguyen; vang (sung tiic)... bieu triing qua (vdi hat ben trong cua no) bieu t h i cho sU Do trai cay ngay cang nhieu, loai nao ciing ngon, bd phon thiic, sinh soi va khao khat sU bat tii (hieu theo nen de the hien cao nhat long hieu thao doi vdi to tien, nghia la siJ noi truyen dong giohg). Theo chieu hiidng nay, dong thdi ciing nh^m the hien tinh t r i n h bay my thuat qua bao gom ca y nghia bieu trUng vifdt len tren nhip dieu trong con m i t tham my doc dao ciia nhan dan, nen c6 k h i sinh ton cua van vat: svt xen ke luan hoi ciia sU song va cai ttiam ngii qua phong phii hdn, v i cac ba cac chi kheo tay chet; gifla cuoc song difdi dat (cua hat giohg) va cuoc song khong cau ne ciing nhdc "ngii qua" ma c6 k h i tdi bat, ciiu, diidng the... thap qua. Tuy nhien, doi vdi nhiing loai t r a i "nong cot" t h i 32
nhat dinh khong the thieu, cho du con xanh hay con non Ngoai hai loai hoa dac tning cho Tet la dao va mai, hau cung diidc "trong dung". Mac du cac loai qua diidc bay nhiJ nha nao cung c6 them nhiing loai hoa khac de thd cung nhieu hdn n h i f n g ngUdi ta van goi la "mam n g u qua", va va hoa trang t r i . Hoa thd ciing c6 the nhu! hoa van tho, cue, du diing trong dia cung van goi theo xiia la "mam". lay dn, hoa hue...; hoa de trang t r i t h i muon mau s^c nhu hoa 4 . . . . . . . . . ..: hong, hoa thuy tien, hoa Ian, hoa thiidc diidc, hoa violet... Ciu hoj 20: Tai sao ngifdi V i e t N a m thifofng d u n g hoa dao, hoa Cay quat thiJdng dUdc trang t r i tai phong khach, v6i loc • m a i , cay quat de trang tri trong ngay T e t N g u y e n xanh mdn mcin, hoa trang lorn do'm, qua chin vang lidm, dan? tron tria, sum sue tifdng triing cho siJ sinh soi, t h i n h viidng, tran day, vien man, ket qua. Neu cay c6 nhieu choi Tral&i: xanh moc t h i nam do se c6 nhieu loc. Neu c6 du tvL quy: Trong dip Tet Nguyen dan, cac gia dinh ci mien Bac Qua chin, qua xanh, hoa va loc t h i se may m^n va thanh thvfdng chon canh dao de cdm tren ban thd hoac cay dao dat ca nam. trang t r i trong nha. Theo quan niem cua ngifdi Trung Quoc, dao C O quyen liic t r i i ma va moi xau xa; mau do chila C i u hoj 21: C u n g c d m trong ngay Tet N g u y e n d a n diidc thiic dttng sinh k h i manh, mau dao tiidi th&m la Idi cau nguyen h i e n nhif the nao? va chuc phuc dau xuan. Hoa dao neu c6 nhieu canh kep Tri Idi: (hoa kep), 3 16p (hang) tren dai hoa va c6 hinh dang nhu bong hong t h i se c6 nhieu phuc loc. De don miing to tien ve an Tet, ngay tvf ngay 30, moi nha deu lam cdm de dang len to tien, goi la le ciing cdm. Mien Trung va mien Nam lai hay dung canh mai vang Le nay keo dai suot trong cac ngay Tet cho t6i ngay "hoa hdn. Mau vang tiidng trifng cho sii cao thiidng, vinh hien, vang". Xem nhii to tien da ve ng\ t r i d tren ban thd, ngay cao sang, mau vang con tiJdng triing cho vua (thdi phong hai buta, ngvfdi ta lam cdm cung v6i nhiing mon quy nhat kien). Mau vang thuoc hanh Tho trong Ngu hanh. Theo va ngon nhat nhii cac mon nau c6: mang, nam, mien, bong quan niem cua ngifdi Viet, Tho nam d v i t r i trung tam va bong, gio cha, banh chiing... Dac biet tren ban thd gia tien mau vang diidc tifdng triing cho sii phat trien noi giohg. ddn hiJdng luc nao ciing phai nghi ngiit va khong diJdc de Sau Giao thiia, neu hoa mai (loai 5 canh) nd them nhieu tat. Do vay, ngvfdi ta thiJdng diing t h i i hiidng dac biet la va day dan t h i do la mot diem may. Va may man hdn niia hudng vong hay hiidng sao (la nhiJng t h i i hiidng c6 chieu khi CO mot hoac vai bong hoa 6 canh. dai va than hiidng that to, c6 the chay vdi mot thdi gian 35
kha lau). Le vat dac biet cung gia tien ngay Tet la mot con an voi vang hoac mang theo, tham chi chi chiing kien long ga luoc. NgUdi ta thUdng gifl lai doi chan ga nay, treo len thanh ciia chii nha. Tren chiec hvfdng an co binh hiidng, gac bep de cho chan ga kho di va sau nay c6 dip nhd cac hai ngon den dau hoac hai ngon nen. Le vat gom: chiec thay txidng so doan ho van mang nam m6i tot hay xau. thii l
thi cang diidc cho la diem lanh cua nam m6i. Tuy nhien, do Cau hoi 24: Xuat hanh va hai loc c6 y nghia gi? DxiOc thtfc nguy cd chay no, sat thiidng va 6 nhiem moi trvfdng nen d hien nhii the nao? Viet Nam hien nay cam det phao trong dip Tet. , y.'*:"- Traldi: ' " ' • " ' ' ' Cau hoi 23: Phong tuc "xong dat" c6 y nghia gi? DucJc thuc "Xuat hanh" la di ra khoi nha trong ngay dau nSm de hien nhtf the nao? di t i m cai may mSn cho minh va gia dinh. Trifdc k h i xuat hanh, ngiidi ta phai chon ngay, gid va cac phifdng hifdng Traldi: tot de mong gap difdc cac quy t h i n , tai than, h i than... Xong dat con goi la "dap dat" difdc thiic hien vao sang Thifdng thifdng, ngifdi ta theo cac hifdng tot, xuat hanh mung 1 Tet. Ngifdi Viet quan niem r i n g , trong ngay mung 1 di le chiia, den boac di chuc Tet cac bac buynb trifdng, Tet, neu moi viec xay ra suon se, may mSn t h i ca nam than quyen hay bang hiSu. Doi v6i nha nong ngay xifa, dau cGng se diidc tot lanh thuan Idi. Ngitdi khach den tham nam m6i xuat hanh con de chiem nghiem thdi tiet niia. nha dau tien trong mot nam cung v i the ma quan trong. Vao nhiing ngay dau nam, k h i mat trdi moc, ngifdi ta di ra Cho nen cvL cuoi nam, moi ngiidi co'y t i m xem nhiJng ngUdi khoi nha xem chieu gio thoi, c6 the doan dUdc nam m6i tot trong ba con hay lang gieng c6 tinh vui ve, linh boat, dao hay xau. dvic va thanh cong de nhd sang xong dat. Hai loc CO ngu y la lay loc ciia Trdi Dat, Phat Than ban Ngiidi den xong dat thiidng chi den tham, chuc Tet cho ve nha. Trif6c dinh chua thKdng c6 nhiing cay to canh chifng nam, miidi phut chii khdng ci k i lau, cau cho moi la um tum, moi ngvfdi be mot nhanh goi la canh loc. Ho viec trong nam cua chu nha cung diidc troi chay, thong dem canh loc ve c^m tren ban thd cho den k h i tan. Canh suot. NgUdi di xong dat xong c6 niem vui v i da lam diidc loc tiidng trUng cho diem tot lanh, may m I n , phuc loc cua viec phif6c, ngifdi diidc xong dat ciing sung sifdng v i t i n nam m6i. tiicing gia dao minh se may min trong suot nam t6i. Co nhieu ngifdi khong hai loc trong luc xuat hanh, ho Thdi xUa chi c6 hai each chon ngiidi tot via xong dat xin loc tai cac dinh chiia bang each dot mot nkm hiidng ngay dau nam. Ke lam quan, ngUdi c6 hoc chon ngiidi xdng hoac mot cay hifdng 16n, diing khan trxidc ban thd, roi dat CO tuoi hdp tuoi v6i chu nha. Ngiidi xong dat phai la mang ve nha cam len binh hiidng cua ban thd to tien, hoac dan ong t r u cot trong gia dinh. Do'i v6i ngUdi dan lao dong cac v i Than khac d nha. Ngon hiidng tiidng triing cho sU t h i ddn gian hdn nhieu: Ngiidi dildc chon xong dat phai phat dat thanh cong cua nam m6i. X i n hUdng loc tilc la xin khoe manh, tot tinh va gia canh kham kha, boa thuan. Phat, Than phii ho cho cong viec lam difdc tot loc quanh 38