Phương pháp đánh giá khả năng biên soạn chỉ tiêu thống kê SDG toàn cầu tại Việt Nam

THỐNG KÊ VÀ CUỘC SỐNG<br /> <br /> PHƯƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ<br /> KHẢ NĂNG BIÊN SOẠN CÁC CHỈ TIÊU THỐNG KÊ<br /> SDG TOÀN CẦU TẠI VIỆT NAM<br /> ThS. Nguyễn Đình Khuyến *<br /> Tóm tắt:<br /> Nhằm đánh giá, giám sát việc thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững (SDG), Đại hội<br /> đồng Thống kê Liên hợp quốc đã thông qua Nghị quyết số 48/101 về “Khung chỉ tiêu thống kê<br /> toàn cầu theo dõi, đánh giá việc thực hiện các mục tiêu của Chương trình nghị sự 2030 vì sự<br /> phát triển bền vững”. Đây là Khung chung áp dụng ở cấp độ toàn cầu, mỗi quốc gia cần phải<br /> nội địa hóa các chỉ tiêu này trên cơ sở phù hợp với bối cảnh của quốc gia và bảo đảm giám<br /> sát, đánh giá ở cấp độ toàn cầu. Bài viết này sẽ giới thiệu phương pháp đánh giá khả năng<br /> biên soạn chỉ tiêu thống kê SDG toàn cầu tại Việt Nam.<br /> Trong những năm gần toàn cầu đang thực hiện các tích và dễ sử dụng); M<br /> đây, xã hội trở nên phức tạp Mục tiêu phát triển bền vững (Measurable): Có thể đo<br /> và đa dạng hơn, nền kinh tế (SDG) với 17 mục tiêu chung lường được (dễ xác nhận số<br /> phong phú hơn và công và 169 mục tiêu cụ thể, việc liệu thống kê, tái sản xuất và<br /> chúng tiếp tục kỳ vọng cao đánh giá khả năng biên soạn thể hiện rõ xu hướng); A<br /> hơn đối với sinh kế và dịch các chỉ tiêu thống kê SDG (Accessible): Có thể tiếp cận<br /> vụ công. Đồng thời, Việt (được giám sát định kỳ, hiệu<br /> toàn cầu tại Việt Nam càng<br /> Nam tiếp tục công nghiệp quả và nhất quán); R<br /> trở nên quan trọng và cần<br /> hoá, đô thị hoá và di cư nội (Reference): Tương thích<br /> thiết, giúp chúng ta có thể<br /> địa, điều này làm tăng thêm (trực tiếp đáp ứng những<br /> giám sát, đo lường và thu<br /> các bất bình đẳng và ô vấn đề hoặc những mục đích<br /> nhiễm môi trường. thập dữ liệu xung quanh các<br /> đã thống nhất); T (Timely):<br /> mục tiêu phát triển bền vững<br /> Để xây dựng một xã hội Kịp thời (cung cấp những<br /> SDG toàn cầu.<br /> hiện đại, bình đẳng và công cảnh báo sớm về các vấn đề<br /> bằng với một nền kinh tế Việc đánh giá khả năng tiềm năng).<br /> vững mạnh, Việt Nam cần biên soạn các chỉ tiêu thống<br /> Đánh giá khả năng<br /> phải tạo cơ hội cho mọi công kê SDG toàn cầu cần tuân<br /> biên soạn các chỉ tiêu<br /> dân, bảo đảm pháp quyền theo nguyên tắc SMART. Có<br /> thống kê SDG toàn cầu<br /> và nhà nước giữ vai trò trọng nghĩa là các chỉ tiêu phải đáp<br /> tâm trong việc giải quyết các tại Việt Nam theo phương<br /> ứng đủ 5 tiêu chí: S<br /> thách thức. Trong bối cảnh (Simply): Đơn giản (dễ phân pháp sau:<br /> <br /> *<br /> Phó Vụ trưởng Vụ Phương pháp chế độ Thống kê và Công nghệ thông tin, Tổng cục Thống kê<br /> <br /> 35<br /> <br /> (1) Các bước đánh giá hệ thống tổ chức thống kê để đánh giá (i) Khả năng<br /> nhà nước, mà điều kiện: (i) thống kê tổng thể của một<br /> Bước 1: Thu thập thông<br /> Thu thập từ các nguồn khác quốc gia để biên soạn các<br /> tin từ những tài liệu liên<br /> (ví dụ: "hỗ trợ phát triển chỉ tiêu SDG toàn cầu, và (ii)<br /> quan và xây dựng, phát triển<br /> chính thức" được thu thập từ Khả năng biên soạn các chỉ<br /> cơ chế phối hợp, phân công<br /> các nước tài trợ); (ii) Được tiêu này ở từng mục tiêu<br /> rõ ràng trong việc thu thập<br /> mô hình/ước tính bởi cơ riêng lẻ.<br /> và tích hợp dữ liệu giữa các<br /> quan khác có trách nhiệm. Ví<br /> bộ ngành trong việc giám sát - Chỉ tiêu SDG được<br /> dụ: Tổng số vốn thực tế hỗ<br /> và đánh giá việc thực hiện đánh giá là sẵn có; nếu đáp<br /> trợ phát triển chính thức cho<br /> các chỉ tiêu thống kê SDG ứng các yêu cầu: Được công<br /> ngành y tế cơ sở và nghiên<br /> toàn cầu. bố hoặc có sẵn trong cơ sở<br /> cứu y học (chỉ tiêu 3.b.2);<br /> Bước 2: Thu thập thông dữ liệu của hệ thống thống<br /> Nguyên vật liệu thô (nguyên<br /> tin bằng cách chủ động xem kê nhà nước; tất cả phân tổ<br /> vật liệu đầu vào) bình quân<br /> xét đánh giá năng lực thống đầu người và nguyên vật liệu chỉ tiêu có sẵn; tất cả các chỉ<br /> kê hiện có phục vụ theo dõi, thô tính trên GDP (chỉ tiêu tiêu hiện có sẵn được coi là<br /> giám sát các mục tiêu SDG 8.4.1). khả thi trong tương lai, trong<br /> toàn cầu, đề xuất lộ trình điều kiện phân bổ nguồn lực<br /> - Chỉ tiêu thống kê<br /> thực hiện và sử dụng hiệu và hỗ trợ bên ngoài.<br /> không áp dụng nếu hiện<br /> quả hỗ trợ kỹ thuật quốc tế.<br /> tượng mà chỉ tiêu đề cập - Chỉ tiêu SDG được<br /> Bước 3: Tạo một hệ đến không tồn tại ở Việt đánh giá là dễ dàng khả thi,<br /> thống để lưu trữ và xử lý Nam. Ví dụ: Tỷ lệ trẻ em gái nếu đáp ứng các yêu cầu:<br /> thông tin và tạo một bộ các và phụ nữ từ 15-49 tuổi đã Các chỉ tiêu “dễ dàng khả<br /> bảng hỏi tiêu chuẩn để sử trải qua cắt xén/cắt bỏ bộ thi” là những chỉ tiêu có thể<br /> dụng trong tất cả các báo phận sinh dục nữ (chỉ tiêu biên soạn trên cơ sở các<br /> cáo để có được các kết quả 5.3.2). nguồn dữ liệu hiện tại bằng<br /> có thể so sánh.<br /> (b) Đánh giá khả năng cách biên soạn lại dữ liệu đã<br /> (2) Các công việc cần biên soạn và tính khả thi của có sẵn; một số chỉ tiêu cần<br /> phải thực hiện các chỉ tiêu thống kê SDG hỗ trợ kỹ thuật bên ngoài<br /> (a) Rà soát các chỉ (chủ yếu là tư vấn về<br /> Mỗi chỉ tiêu thống kê<br /> tiêu thống kê SDG toàn phương pháp tính toán chỉ<br /> SDG được đánh giá theo bốn<br /> cầu có khả năng áp dụng tiêu); nhóm này cũng bao<br /> tiêu thức riêng biệt: (i) Hiện<br /> ở Việt Nam gồm các chỉ tiêu đã được<br /> đang có sẵn; (ii) Dễ dàng<br /> khả thi; (iii) Khả thi với nỗ đưa vào trong các cuộc điều<br /> - Chỉ tiêu thống kê có<br /> lực mạnh mẽ; (iv) Không khả tra gần đây và kết quả đang<br /> khả năng áp dụng nếu chỉ<br /> thi ngay cả với một nỗ lực được tính toán và có sẵn<br /> tiêu đó được biên soạn bởi<br /> mạnh mẽ. trong tương lai gần.<br /> một cơ quan trong hệ thống<br /> tổ chức thống kê nhà nước Khi đánh giá tính sẵn có - Chỉ tiêu SDG được<br /> hoặc chỉ tiêu đó với dữ liệu và tính khả thi của từng chỉ đánh giá là khả thi với một<br /> đầu vào không bắt nguồn từ tiêu cung cấp cơ sở hợp lý nỗ lực mạnh mẽ, nếu đáp<br /> <br /> 36<br />  <br /> ứng các yêu cầu: Sẵn có - Nguồn lực sẵn có bao vụ tư vấn về phương pháp<br /> nguồn lực bổ sung mức độ gồm: Con người và tài chính, luận;<br /> vừa phải hoặc cao; hỗ trợ được huy động từ trong<br /> + Trung bình: Nếu hỗ<br /> bên ngoài khi cần; các nước và các đối tác phát<br /> trợ từ bên ngoài bao gồm<br /> nguồn lực cũng như sự hỗ triển;<br /> các tư vấn dài hạn hơn như<br /> trợ được hệ thống thống kê<br /> - Hỗ trợ bên ngoài: do thiết kế(thiết kế lại) điều<br /> Việt Nam sử dụng trong<br /> các cơ quan LHQ, các tổ tra/tổng điều tra và đào tạo<br /> ngắn hạn/trung hạn (theo<br /> chức/nhà tài trợ quốc tế/khu nhân lực;<br /> kinh nghiệm là khoảng thời<br /> vực khác, các quốc gia khác<br /> gian xấp xỉ 3-5 năm). + Cao: Nếu hỗ trợ bên<br /> cung cấp; có thể hỗ trợ cả<br /> ngoài bao gồm cấp kinh phí<br /> - Chỉ tiêu SDG được kỹ thuật/phương pháp luận<br /> thực hiện điều tra/tổng điều<br /> đánh giá là không khả thi và tài chính;<br /> tra, phân tích và công bố kết<br /> ngay cả với một nỗ lực<br /> - Cung cấp nguồn lực quả điều tra/tổng điều tra,<br /> mạnh mẽ nếu chỉ tiêu không<br /> sẵn có và hỗ trợ bên ngoài mua sắm trang thiết bị.<br /> thể biên soạn trong ngắn<br /> hạn/trung hạn. thường được sử dụng chồng<br /> - Đánh giá sự phụ thuộc<br /> chéo (do thiếu thông tin để<br /> (c) Xác định, đo lường vào các nguồn lực bổ<br /> phân biệt việc cung cấp<br /> khả năng thống kê hiện tại sung (đối với những chỉ tiêu<br /> nguồn lực từ các nguồn<br /> và tiềm năng khả thi với một nỗ lực mạnh<br /> trong nước và ngoài nước).<br /> mẽ) là:<br /> Năng lực thống kê hiện - Mức độ phụ thuộc<br /> tại là tổng các chỉ tiêu SDG + Thấp: Không được sử<br /> được đánh giá là Thấp,<br /> sẵn có và khả thi. Năng lực dụng;<br /> Trung bình hoặc Cao:<br /> thống kê trong tương lai là + Trung bình: Nguồn<br /> số lượng các chỉ tiêu khả thi + Đối với các chỉ tiêu<br /> lực bổ sung cần thiết tài trợ<br /> với nỗ lực mạnh trong ngắn sẵn có và khả thi (năng lực<br /> cho việc thiết kế lại điều<br /> hạn/trung hạn. Các chỉ tiêu thống kê hiện tại) chỉ phụ<br /> tra/tổng điều tra và đào tạo<br /> lặp lại được tính là một lần thuộc vào hỗ trợ bên ngoài<br /> nhân lực có liên quan;<br /> trong đánh giá năng lực tổng đã được đánh giá;<br /> thể; trong các đánh giá về + Cao: Nếu nguồn lực<br /> + Đối với các chỉ tiêu<br /> khả năng theo dõi từng mục bổ sung cần thiết để tài trợ<br /> khả thi với những nỗ lực<br /> tiêu cụ thể, chúng được tính cho các cuộc điều tra mới<br /> mạnh mẽ (năng lực thống kê<br /> theo từng mục tiêu được chỉ hoặc tiến hành các cuộc điều<br /> trong tương lai) được đánh<br /> định. Năng lực thống kê tra hiện tại với cỡ mẫu mở<br /> giá phụ thuộc vào nguồn lực<br /> cũng được tính toán theo tỷ rộng (nhiều người tham gia,<br /> bổ sung và hỗ trợ bên ngoài.<br /> lệ phần trăm của các chỉ tiêu xử lý dữ liệu bổ sung, v.v.);<br /> áp dụng. - Đánh giá sự phụ thuộc mua thêm thiết bị mới.<br /> vào hỗ trợ từ bên ngoài là:<br /> (d) Đánh giá sự phụ - Tổng hợp cho mỗi<br /> thuộc của năng lực thống kê + Thấp: Nếu không có mục tiêu (mức độ phụ thuộc<br /> về nguồn lực sẵn có và hỗ hỗ trợ bên ngoài hoặc thỉnh hiện hành): (1) Mức độ kết<br /> trợ từ bên ngoài thoảng được hỗ trợ các dịch hợp đến hơn 50% chỉ tiêu;<br /> <br /> 37<br /> <br /> (2) Mức độ thường xuyên chất lượng đánh giá của tính cấp bách nhằm đưa ra<br /> thứ hai; (3) Kết hợp điểm số người thực hiện. các biện pháp để có thành<br /> theo mục tiêu như “Trung công đầu ra và hướng cải<br /> - Các đánh giá cần chi<br /> bình, tiếp theo là Cao” hoặc cách chính sách để hướng<br /> tiết và chính xác hơn, đặc<br /> tương đương. tới Phát triển bền vững.<br /> biệt là các đánh giá tập<br /> (e) Đánh giá mức độ trung vào các nhóm chỉ tiêu Tài liệu tham khảo:<br /> cụ thể, nên do các bộ, ngành<br /> tổng thể về khả năng biên 1. Đại hội đồng Thống<br /> trong các lĩnh vực thống kê kê Liên hợp quốc (2017),<br /> soạn các chỉ tiêu thống kê<br /> có liên quan thực hiện. Nghị quyết số 48/101 về<br /> toàn cầu SDG trong ngắn<br /> hạn/trung hạn tại Việt Nam Kết luận Khung chỉ tiêu thống kê toàn<br /> cầu theo dõi, đánh giá các<br /> - Đánh giá mức độ tổng Phát triển bền vững là<br /> mục tiêu của Chương trình<br /> thể về khả năng biên soạn phương thức phát triển kinh<br /> nghị sự 2030 vì sự phát triển<br /> các chỉ tiêu thống kê SDG là: tế - xã hội nhằm giải quyết<br /> bền vững;<br /> Thấp, Trung bình và Cao tốt mối quan hệ giữa tăng<br /> 2. Liên hợp quốc<br /> hoặc là một trong những giai trưởng kinh tế, giải quyết<br /> (2015), Chương trình nghị sự<br /> đoạn chuyển tiếp như các vấn đề xã hội và bảo vệ<br /> 2030 vì sự phát triển bền<br /> Thấp/Trung bình, Trung môi trường với mục tiêu đáp<br /> vững, New York;<br /> bình/Cao bằng việc sử dụng ứng tốt hơn các nhu cầu của<br /> hiện tại; đồng thời không 3. Thủ tướng Chính phủ<br /> các phương pháp đánh giá<br /> gây trở ngại cho các thế hệ (2017), Quyết định số<br /> năng lực thống kê hiện tại,<br /> mai sau. Liên hợp quốc đã 622/QĐ-TTg về Kế hoạch<br /> năng lực thống kê trong<br /> đưa ra Chương trình nghị sự hành động quốc gia về phát<br /> tương lai và tiến độ thực<br /> 2030 về phát triển bền vững, triển bền vững, ngày<br /> hiện các chỉ tiêu SDG toàn<br /> các mục tiêu trong Chương 10/5/2017;<br /> cầu trong việc tăng cường tổ<br /> trình nghị sự 2030 được xem 4. Văn phòng Phát triển<br /> chức thể chế; xây dựng kế<br /> như là định hướng mang tính bền vững, Bộ Kế hoạch và<br /> hoạch thực hiện giám sát<br /> toàn cầu và mỗi quốc gia Đầu tư (2016), Báo cáo<br /> SDG tại Việt Nam; năng lực<br /> cần phải đặt ra các mục tiêu nghiên cứu, rà soát 17 mục<br /> thống kê của Việt Nam trong<br /> phù hợp với bối cảnh của tiêu chung và 169 mục tiêu<br /> ngắn hạn/trung hạn và trách<br /> quốc gia để thực hiện. Các cụ thể trong Chương trình<br /> nhiệm, vai trò của bộ, ngành<br /> quốc gia phải quyết định nghị sự 2030 vì sự phát triển<br /> trong việc thực hiện các chỉ<br /> cách thức thực hiện và lồng bền vững của Liên hợp quốc<br /> tiêu SDG.<br /> ghép những chỉ tiêu SDG để đánh giá thực trạng và<br /> - Hạn chế: Phương toàn cầu vào quá trình lập kế xác định các mục tiêu phù<br /> pháp luận được thiết kế cho hoạch và xây dựng các chiến hợp, khả thi với điều kiện<br /> đánh giá “nhanh chóng và lược, chính sách của quốc của Việt Nam, làm cơ sở cho<br /> tạm thời”; kết quả của việc gia. Vì vậy việc đánh giá tính việc quốc gia hóa các mục<br /> áp dụng phương pháp luận khả thi của các chỉ tiêu SDG tiêu phát triển bền vững<br /> đó phụ thuộc đáng kể vào toàn cầu tại Việt Nam mang toàn cầu.<br /> <br /> 38<br />