Tài liệu được trình bày một số cơ sở lý luận và thực tiễn của đổi mới phương pháp dạy học, đề xuất một số biện pháp đổi mới phương pháp dạy học cũng như giới thiệu một số quan điểm, phương pháp dạy học mới để có thể vận dụng vào việc đổi mới phương pháp dạy học ở các môn học cụ thể.
AMBIENT/
Chủ đề:
Nội dung Text: Phương pháp đổi mới dạy học ở trường Trung học
- BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
DỰ ÁN PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
(LOAN No1979-VIE)
NGUYỄN VĂN CƢỜNG - BERND MEIER
MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ
ĐỔI MỚI PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC
- CÁC CHỮ VIẾT TẮT
DH Dạy học
DHDA Dạy học theo dự án
DH GQVĐ Dạy học giải quyết vấn đề
GQVĐ Giải quyết vấn đề
GV GV
HS HS
HT TCDH Hình thức tổ chức dạy học
KTDH Kỹ thuật dạy học
NCTH Nghiên cứu trường hợp
PP Phương pháp
PPDH Phương pháp dạy học
PPDA Phương pháp dự án
PTDH Phương tiện dạy học
QĐDH Quan điểm dạy học
XH Xã hội
WTO Tổ chức thương mại thế giới
2
- Mục lục
Các chữ viết tắt...............................................................................................2
Mục lục...........................................................................................................3
Lời giới thiệu..................................................................................................5
Phần 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của đổi mới phƣơng pháp
dạy học...........................................................................................
Phần 2. Một số định hƣớng, quan điểm, phƣơng pháp và kỹ thuật
dạy học phát huy tính tích cực và sáng tạo................................6
2.1. Định hướng đổi mới phương pháp dạy học ...............6
2.1.1. Một số định hướng từ các khoa học giáo dục..................................6
2.1.2. Những định hướng từ chính sách và chương trình giáo dục............9
2.1.3. Một số biện pháp đổi mới phương pháp dạy học..............................9
2.2. Dạy học nhóm..................................................................................15
2.2.1. Khái niệm.........................................................................................15
2.2.2. Các cách thành lập nhóm ................................................................16
2.2.3. Tiến trình dạy học nhóm .................................................................18
2.2.4. Ưu điểm và nhược điểm của dạy học nhóm....................................21
2.5.6. Những chỉ dẫn đối với giáo viên.....................................................22
2.3. Dạy học giải quyết vấn đề...............................................................24
2.3.1. Khái niệm vấn đề và dạy học giải quyết vấn đề..............................24
2.3.2. Cấu trúc của quá trình giải quyết vấn đề.........................................25
2.3.3. Vận dụng dạy học giải quyết vấn đề...............................................26
2.4. Phương pháp nghiên cứu trường hợp .............................................27
2.4.1. Khái niệm và đặc điểm ...................................................................27
2.4.2. Các dạng của phương pháp nghiên cứu trường hợp........................28
2.4.3. Tiến trình thực hiện ........................................................................29
2.4.4. Ưu điểm và nhược điểm .................................................................30
2.4.5. Cách xây dựng trường hợp và yêu cầu đối với trường hợp.............31
2.4.6. Một số ví dụ về phương pháp nghiên cứu trường hợp....................31
2.5. Dạy học theo dự án…………………………………………..........36
2.5.1. Khái niệm dự án và dạy học theo dự án ………………….............36
2.5.2. Đặc điểm của dạy học theo dự án …………………………..........37
2.5.3. Các dạng của dạy học theo dự án……………………....................38
2.5.4. Tiến trình thực hiện dạy học theo dự án………………..................39
3
- 2.5.5. Ưu điểm và nhược điểm của dạy học theo dự án............................40
2.5.6. Một số ví dụ về dạy học theo dự án................................................41
2.6. WebQuest – Khám phá trên mạng................................................46
2.6.1. Khái niệm WebQuest.......................................................................46
2.6.2. Đặc điểm của học tập với WebQuest...............................................48
2.6.3. Quy trình thiết kế WebQuest............................................................49
2.6.4. Tiến trình thực hiện WebQuest........................................................52
2.6.5. Các dạng nhiệm vụ trong WebQuest................................................53
2.6.6. Ví dụ về WebQuest: “Thực phẩm biến đổi gien” ..........................56
2.7. Một số kỹ thuật dạy học tích cực...................................................58
2.7.1. Động não .......................................................................................59
2.7.2. Động não viết ................................................................................60
2.7.3. Động não không công khai............................................................61
2.7.4. Kỹ thuật XYZ.................................................................................62
2.7.5. Kỹ thuật “bể cá”.............................................................................62
2.7.6. Kỹ thuật “ổ bi”...............................................................................63
2.7.7. Tranh luận ủng hộ – phản đối .......................................................63
2.7.8. Thông tin phản hồi trong quá trình dạy học...................................64
2.7.9. Kỹ thuật “tia chớp”........................................................................65
2.7.10. Kỹ thuật “3 lần 3”.........................................................................65
2.7.11. Lược đồ tư duy .............................................................................65
Tài liệu tham khảo.........................................................................67
4
- LỜI GIỚI THIỆU
Đổi mới PPDH là nhiệm vụ quan trọng của đổi mới giáo dục. Để hỗ trợ cho
việc thực hiện chương trình giáo dục và đổi mới PPDH, dự án phát triển giáo dục
THPT đã tổ chức biên soạn nhiều tài liệu và tổ chức tập huấn cho đội ngũ GV.
Cuốn sách này do TS. Nguyễn văn Cường và GS.TSKH. Bernd Meier,
(trường đại học tổng hợp Potsdam, CHLB Đức), là những chuyên gia tư vấn quốc
tế của dự án biên soạn với sự cộng tác của các chuyên gia trong nước. Đây là một
trong những kết quả hợp tác quốc tế của dự án phát triển giáo dục THPT.
Đã có nhiều tài liệu bàn về đổi mới PPDH ở Việt Nam. Tuy nhiên đổi mới
PPDH là một nhiệm vụ phức hợp, đòi hỏi nhiều cách tiếp cận khác nhau. Cuốn
sách này trình bày một số cơ sở lý luận và thực tiễn của đổi mới PPDH, đề xuất
một số biện pháp đổi mới PPDH cũng như giới thiệu một số quan điểm, phương
pháp và kỹ thuật dạy học mới để có thể vận dụng vào việc đổi mới PPDH ở các
môn học cụ thể.
Mong rằng đây là một tài liệu tham khảo bổ ích cho các các GV, để có thể vận
dụng phù hợp vào việc đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học cũng như
cho các GV cốt cán, các cán bộ chỉ đạo trong việc cải tiến công tác bồi dưỡng GV
và chỉ đạo đổi mới PPDH ở các địa phương.
Hà nội, tháng 11.2007
Trần Như Tỉnh
Trưởng ban điều hành dự án phát triển giáo dục THPT
5
- MỘT SỐ QUAN ĐIỂM, PHƢƠNG PHÁP,
KỸ THUẬT DẠY HỌC PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ
SÁNG TẠO
2.1. ĐỊNH HƢỚNG ĐỔI MỚI PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
2.1.1. Một số định hƣớng từ các khoa học giáo dục
PPDH là một phạm trù của khoa học giáo dục. Việc đổi mới PPDH cần dựa
trên những cơ sở khoa học giáo dục và thực tiễn. Khoa học giáo dục là lĩnh vực rất
rộng lớn và phức hợp, có nhiều chuyên ngành khác nhau. Vì vậy việc đổi mới
PPDH cũng được tiếp cận dưới rất nhiều cách tiếp cận khác nhau.
Từ kết quả nghiên cứu của nhiều lĩnh vực các khoa học giáo dục như triết học
giáo dục, tâm lý học, giáo dục học và lý luận dạy học có thể rút ra những cơ sở khoa học
của việc đổi mới PPDH. Trong các mục trên đây của tài liệu này đã trình bày một số cơ
sở thực tiễn và lý luận. Ở đây không trình bày chi tiết kết quả nghiên cứu của các khoa
học giáo dục riêng rẽ mà chỉ tóm tắt một số cơ sở của việc đổi mới PPDH rút ra từ kết
quả nghiên cứu của các ngành khoa học đó. Những cơ sở này không hoàn toàn tách biệt
mà có mối liện hệ với nhau.
Từ kết quả nghiên cứu của triết học nhận thức có thể rút ra những cơ sở sau đây cho
việc tổ chức hoạt động nhận thức của HS trong quá trình dạy học:
• Sự thống nhất giữa khách thể và chủ thể trong quá trình nhận thức;
• Sự thống nhất giữa lý thuyết và thực tiễn;
6
- • Sự liên kết giữa tư duy và hành động;
• Sự thống nhất giữa nhận thức cảm tính và nhận thức lý tính;
• Sự liên kết giữa trường học và cuộc sống;
• Sự liên kết giữa kinh nghiệm và phương pháp.
Phù hợp với những quan điểm của triết học nhận thức, các nghiên cứu thuộc nhiều
lĩnh vực của tâm lý học cũng dẫn đến những kết luận sau đây:
• Trong quá trình tiếp thu kiến thức, các hành động trí tuệ và thực hành phải có
quan hệ tương hỗ với nhau:
• Các phẩm chất nhân cách phải được hình thành thông qua các hoạt động
phức hợp và trong một tổng thể;
• Trong quá trình tiếp thu kiến thức, kinh nghiệm từ hoạt động của bản thân
đóng vai trò lớn;
• Việc học tập cần được thực hiện thông qua việc HS tương tác với môi trường
xung quanh;
• Môi trường học tập tích cực, tính độc lập, việc sử dụng nhiều giác quan và
việc học tập kiểu khám phá có ý nghĩa lớn đối với sự phát triển động cơ và
kết quả học tập;
• Những biện pháp nhằm nâng cao động cơ học tập của HS bằng cách ép buộc
hoặc đe dọa trừng phạt, thường không mang lại hiệu quả mà sẽ đưa đến hệ
quả tiêu cực;
• Khi giải quyết những nhiệm vụ gần với các tình huống thực tế sẽ có tác dụng
thúc đẩy động cơ học tập của HS nhiều hơn khi giải quyết các nhiệm vụ xa lạ
với thực tế;
• Sự tham gia cá nhân của HS vào các quá trình học tập và nội dung học tập
cũng như sự tự trải nghiệm của HS có tác động tích cực đối với động cơ và
kết quả học tập;
• Hoạt động thực hành vật chất có những ảnh hưởng tích cực đến động cơ và
kết quả học tập;
• Quan hệ GV - HS theo quan niệm của dạy học hiện đại là mối quan hệ tương
tác, không phải do GV chi phối một cách áp đặt một chiều. Trong đó GV
7
- chịu trách nhiệm chủ đạo, nhưng HS tham gia một cách tích cực và tự lực,
cùng quyết định và cùng chịu trách nhiệm.
Từ những cơ sở của các khoa học giáo dục có thể tóm tắt một số quan điểm
chung cho việc tổ chức học tập trong nhà trường như sau:
• Qúa trình học tập là quá trình tương tác trong môi trường học tập có chuẩn bị
giữa HS với nội dung học tập và với GV cũng như giữa HS với nhau. Môi trường
học tập cần khuyến khích tính tích cực, tự lực, sáng tạo, sự phân hoá cũng sự
cộng tác trong học tập.
• Trong quá trình học tập, HS tự kiến tạo tri thức trên cơ sở tri thức, kỹ năng, thái
độ và kinh nghiệm riêng của mình. Quá trình học tập mang tính cá thể. Mỗi HS
cần ý thức được những con đường, cách thức học tập riêng của mình phù hợp với
đặc điểm cá nhân.
• Quá trình học tập đòi hỏi tính tự điều khiển, tính trách nhiệm của HS. HS cần có
trách nhiệm với quá trình và kết quả học tập trong giờ học cũng như trong việc tự
học, biết tự xác định mục đích, lập kế hoạch, đánh giá và điều khiển quá trình tự
học một cách tích cực.
• Bên cạnh việc học tập các tri thức mới, các giai đoạn ứng dụng, luyện tập, thực
hành, hệ thống hoá cũng như đào sâu và củng cố tri thức đóng vai trò quan trọng
trong học tập.
• Bên cạnh những tri thức chuyên môn hệ thống, những chủ đề tích hợp, liên môn
gắn với thực tiễn cuộc sống và xã hội, định hướng hành động có vai trò quan
trọng trong việc chuẩn bị cho HS giải quyết những tình huống của cuộc sống và
tình huống nghề nghiệp sau này.
• Phương tiện dạy học không chỉ là phương tiện của việc dạy mà còn phải là
phương tiện của việc học. Các phương tiện hiện đại như đa phương tiện, Internet
hỗ trợ quá trình học tập và chuẩn bị cho HS làm quen với các phương tiện trong
môi trường làm việc và cuộc sống hiện đại. Cần tạo điều kiện cho HS sử dụng các
phương tiện hiện đại theo hướng tích cực hoá và tăng cường tính tự lực trong học
tập.
• Việc kết hợp chú ý các đặc điểm chuyên biệt về giới tính khác nhau trong dạy học
giúp phát huy những điểm mạnh riêng của HS theo sự khác biệt về cá thể của họ.
Điều đó hỗ trợ việc thực hiện quan điểm bình đẳng nam nữ.
2.1.2. Những định hƣớng từ chính sách và chƣơng trình giáo dục
8
- Đổi mới PPDH là một trọng tâm của đổi mới giáo dục. Luật giáo dục (điều 28)
yêu cầu: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác,
chủ động, sáng tạo của HS; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi
dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn,
tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS”.
Để thực hiện yêu cầu trên đây, có thể coi việc chuyển từ dạy học lấy GV làm
trung tâm của quá trình dạy học sang dạy học định hướng vào người học (dạy học
định hướng HS), phát huy tính tích cực, tự lực, sáng tạo của HS là quan điểm lý
luận dạy học có tính định hướng chung cho việc đổi mới PPDH.
Những đặc điểm của dạy học tích cực:
• Dạy học thông qua tổ chức hoạt động học tập của HS;
• Dạy học chú trọng PP tự học;
• Tăng cường học tập cá thể, phối hợp với học tập hợp tác;
• Kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò.
Một số phương pháp dạy học tích cực cần được phát triển:
• Vấn đáp tìm tòi ;
• Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề ;
• Dạy học hợp tác trong nhóm nhỏ ;
• Dạy học theo dự án.
2.1.3. Một số biện pháp đổi mới phƣơng pháp dạy học
a) Cải tiến các PPDH truyền thống
Các phương pháp dạy học truyền thống như thuyết trình, đàm thoại, luyện tập luôn là
những PP quan trọng trong dạy học. Đổi mới PPDH không có nghĩa là loại bỏ các
PPDH truyền thống quen thuộc mà cần bắt đầu bằng việc cải tiến để nâng cao hiệu quả
và hạn chế nhược điểm của chúng. Để nâng cao hiệu quả của các PPDH này người GV
trước hết cần nắm vững những yêu cầu và sử dung thành thạo các kỹ thuật của chúng
trong việc chuẩn bị cũng như tiến hành bài lên lớp, chẳng hạn như kỹ thuật mở bài, kỹ
thuật trình bày, giải thích trong khi thuyết trình, kỹ thuật đặt các câu hỏi và xử lý các câu
trả lời trong đàm thoại, hay kỹ thuật làm mẫu trong luyện tập. Tuy nhiên, các PPDH
truyền thống có những hạn chế tất yếu, vì thế bên cạnh các PPDH truyền thống cần kết
hợp sử dụng các PPDH mới, đặc biệt là những phương pháp và kỹ thuật dạy học phát
9
- huy tính tích cực và sáng tạo của HS. Chẳng hạn có thể tăng cường tính tích cực nhận
thức của HS trong thuyết trình, đàm thoại theo quan điểm dạy học giải quyết vấn đề.
b) Kết hợp đa dạng các phương pháp dạy học
Không có một phương pháp dạy học toàn năng phù hợp với mọi mục tiêu và nội
dung dạy học. Mỗi phương pháp và hình thức dạy học có những ưu, nhựơc điểm và giới
hạn sử dụng riêng. Vì vậy việc phối hợp đa dạng các PP và hình thức dạy học trong toàn
bộ quá trình dạy học là phương hướng quan trọng để phát huy tính tích cực và nâng cao
chất lượng dạy học. Dạy học toàn lớp, dạy học nhóm, nhóm đôi và dạy học cá thể là
những hình thức xã hội của dạy học cần kết hợp với nhau, mỗi một hình thức có những
chức năng riêng. Tình trạng độc tôn của dạy học toàn lớp và sự lạm dụng phương pháp
thuyết trình cần được khắc phục, đặc biệt thông qua làm việc nhóm.
Trong thực tiễn dạy học ở trường trung học hiện nay, nhiều GV đã cải tiến bài lên
lớp theo hướng kết hợp thuyết trình của GV với hình thức làm việc nhóm, góp phần tích
cực hoá hoạt động nhận thức của HS. Tuy nhiên hình thức làm việc nhóm rất đa dạng,
không chỉ giới hạn ở việc giải quyết các nhiệm vụ học tập nhỏ xen kẽ trong bài thuyết
trình, mà còn có những hình thức làm việc nhóm giải quyết những nhiệm vụ phức hợp,
có thể chiếm một hoặc nhiều tiết học, sử dụng những PP chuyên biệt như PP đóng vai,
nghiên cứu trường hợp, dự án. Mặt khác, việc bổ sung dạy học toàn lớp bằng làm việc
nhóm xen kẽ trong một tiết học mới chỉ cho thấy rõ việc tích cực hoá ”bên ngoài” của
HS. Muốn đảm bảo việc tích cực hoá ”bên trong” cần chú ý đến mặt bên trong của
PPDH, vận dụng dạy học GQVĐ và các PPDH tích cực khác.
c) Vận dụng dạy học giải quyết vấn đề (GQVĐ)
Dạy học GQVĐ (dạy học nêu vấn đề, dạy học nhận biết và giải quyết vấn đề) là
quan điểm dạy học nhằm phát triển năng lực tư duy, khả năng nhận biết và giải quyết
vấn đề. HS được đặt trong một tình huống có vấn đề, đó là tình huống chứa đựng mâu
thuẫn nhận thức, thông qua việc giải quyết vấn đề, giúp HS lĩnh hội tri thức, kỹ năng và
PP nhận thức. Dạy học GQVĐ là con đường cơ bản để phát huy tính tích cực nhận thức
của HS, có thể áp dụng trong nhiều hình thức dạy học với những mức độ tự lực khác
nhau của HS.
Các tình huống có vấn đề là những tình huống khoa học chuyên môn, cũng có thể là
những tình huống gắn với thực tiễn. Trong thực tiễn dạy học hiện nay, dạy học giải
quyết vấn đề thường chú ý đến những vấn đề khoa học chuyên môn mà ít chú ý hơn đến
các vấn đề gắn với thực tiễn. Tuy nhiên nếu chỉ chú trọng việc giải quyết các vấn đề
10
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
