Quan hệ cấp dưỡng có yếu tố nước ngoài thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng đối với con và các thành viên khác trong gia đình

74<br /> <br /> QUAN HỆ CẤP DƯỠNG CÓ YẾU TỐ NƯỚC NGOÀI<br /> THỰC HIỆN NGHĨA VỤ CẤP DƯỠNG ĐỐI VỚI CON<br /> VÀ CÁC THÀNH VIÊN KHÁC TRONG GIA ĐÌNH<br /> <br /> <br /> TEUN STRUYCKEN<br /> Chủ tịch Hội nghị quốc tế La Hay<br /> về Tư pháp quốc tế<br /> <br /> <br /> Giới thiệu chung<br /> <br /> Trong đa số trường hợp, đây là một hình thức tái phân bổ nghèo đói!<br /> <br /> Việc có quá nhiều trường hợp con nợ không có khả năng thanh toán sẽ gây ra những<br /> tác động không nhỏ về mặt kinh tế và xã hội. Chính vì lý do đó, Nhà nước cần phải<br /> can thiệp nhằm: hỗ trợ cho những người nghèo đang gặp khó khăn.giảm bớt việc sử<br /> dụng nguồn lực của Nhà nước (hỗ trợ của Nhà nước).<br /> <br /> Hiện nay ở một số nước, đang dần phát triển cách tiếp cận phù hợp để giải quyết vấn<br /> đề này: xây dựng những ba rem chung; các quyết định đều do một cơ quan hành<br /> chính đưa ra sau khi tiến hành một thủ tục nhanh chóng và hiệu quả, và cơ quan hành<br /> chính này có trong tay những công cụ cưỡng chế rất hiệu quả để đảm bảo việc thi<br /> hành quyết định.<br /> <br /> I. NHỮNG VẤN ĐỀ VÀ GIẢI PHÁP THEO QUY ĐỊNH CHUNG CỦA PHÁP LUẬT<br /> <br /> A. TƯ PHÁP QUỐC TẾ TRUYỀN THỐNG<br /> <br /> a. Khởi kiện<br /> <br /> (1) luật áp dụng<br /> <br /> Các Công ước của Hội nghị La Haye về tư pháp quốc tế (HC): HC’56, HC’73<br /> <br /> (2) thủ tục<br /> <br /> 2.a. thẩm quyền: luật của Cộng đồng Châu Âu (‘Bruxelles I’) (CE)<br /> <br /> 2.b. chuyển giao, tống đạt các văn bản tố tụng và ngoài tố tụng, HC’65<br /> <br /> 2.c. trợ giúp pháp lý, miễn phí, HC’80<br /> 2.d. giá trị chứng cứ của giấy tờ, tài liệu, ủy thác tư pháp, HC’70<br /> 2.e. xác nhận chữ ký, HC’61<br /> 2.f. các biện pháp khẩn cấp tạm thời: kê biên<br /> (3) khiếu nại một cơ quan nhà nước nhằm bồi hoàn những dịch vụ đã cung cấp trong<br /> trường hợp bên có nghĩa vụ không có khả năng thanh toán<br /> b. Thi hành bản án của tòa án nước ngoài<br /> (1) HC’58, HC’73, Luật CE (‘Bruxelles I’)<br /> <br /> (2) các biện pháp cưỡng chế truyền thống: kê biên, cưỡng chế về thân thể<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản dịch của Nhà Pháp luật Việt - Pháp<br />  75<br /> <br /> B. MỘT SỐ VẤN ĐỀ VÀ GIẢI PHÁP RIÊNG TRONG LĨNH VỰC NGHĨA VỤ CẤP DƯÕNG<br /> <br /> Nơi cư trú của người có nghĩa vụ: cần xác minh rõ nhằm tránh chi phí tố tụng vô ích<br /> <br /> Kiểm tra điều kiện tài chính của người có nghĩa vụ<br /> <br /> Chứng cứ: xác minh quan hệ cha con, mẹ con; thực hiện xét nghiệm ADN nếu cần<br /> thiết, chi phí<br /> <br /> Dịch tài liệu: tính chính xác của bản dịch, chi phí, hợp pháp hóa > mẫu in sẵn bằng<br /> nhiều thứ tiếng?<br /> <br /> Thanh toán quốc tế: hạn chế ngoại tệ, chi phí ngân hàng, tỷ giá hối đoái không cố<br /> định<br /> <br /> Hiệu lực của việc điều chỉnh số tiền phải thanh toán bằng biện pháp lập pháp chung<br /> tùy thuộc vào tỷ lệ lạm phát ở nước nơi người có nghĩa vụ cư trú (hoặc của nước nơi<br /> bản án được tuyên).<br /> <br /> Cách tiếp cận của tư pháp quốc tế truyền thống có thể tỏ ra lạc hậu. Nhất thiết phải<br /> mở rộng cách tiếp cận hiện đại, bằng sự chủ động của các cơ quan nhà nước được<br /> trang bị đầy đủ để giải quyết những vụ việc xuyên biên giới.<br /> <br /> II. SỰ CAN THIỆP CHỦ ĐỘNG CỦA CÁC CƠ QUAN NHÀ NƯỚC<br /> <br /> Các cơ quan nhà nước có nhiều lý do để can thiệp giải quyết nhiều trường hợp bên có<br /> nghĩa vụ không có khả năng thanh toán: các vụ việc có yếu tố nước ngoài rất phức<br /> tạp, do đó bên có quyền thường không tìm được cách thức và biện pháp hiệu quả để<br /> bảo vệ quyền lợi của họ.<br /> <br /> A. CÔNG ƯỚC NEW YORK CỦA LIÊN HỢP QUỐC NGÀY 20 THÁNG 6 NĂM 1956 VỀ<br /> THỰC HIỆN NGHĨA VỤ CẤP DƯỠNG ĐỐI VỚI NGƯỜI Ở NƯỚC NGOÀI<br /> <br /> a. Cơ cấu của Công ước<br /> <br /> Tìm kiếm bên có quyền và bên có nghĩa vụ: thiết lập một số cơ quan tại mỗi Quốc gia<br /> ký kết Công ước. Cụ thể một Cơ quan gửi yêu cầu, có trách nhiệm tiếp nhận yêu cầu<br /> của các bên có quyền cư trú trên lãnh thổ thẩm quyền của Cơ quan đó, và một Cơ<br /> quan trung gian đóng tại quốc gia nơi cư trú của bên có nghĩa vụ. Cơ quan gửi yêu cầu<br /> có trách nhiệm chuyển giao các yêu cầu nhận được cho Cơ quan trung gian. Cơ quan<br /> trung gian có nghĩa vụ áp dụng mọi biện pháp cần thiết để đảm bảo việc thực hiện<br /> nghĩa vụ của bên có nghĩa vụ.<br /> <br /> Tư tưởng trọng tâm của Công ước: Cơ quan gửi yêu cầu và cơ quan trung gian không<br /> được phép nhận bất kỳ khoản thù lao nào cho những công việc mà họ đã thực hiện.<br /> Xem điều 11(3).<br /> <br /> Mọi yêu cầu đều phải được nộp kèm theo tất cả các tài liệu liên quan cần thiết, đặc<br /> biệt là giấy ủy quyền cho phép Cơ quan trung gian hành động nhân dân bên có quyền,<br /> Xem điều 3 (3).<br /> <br /> Trong phạm vi ủy quyền của bên có quyền, Cơ quan trung gian thay mặt bên có quyền<br /> áp dụng mọi biện pháp cần thiết nhằm đảm bảo việc thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng.<br /> Cơ quan trung gian dàn xếp để bên có nghĩa vụ thực hiện nghĩa vụ của họ, và trong<br /> trường hợp cần thiết, có thể khởi kiện đòi thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng và yêu cầu thi<br /> hành mọi bản án, lệnh hoặc quyết định khác của tòa án. Xem điều 6(1).<br /> <br /> <br /> <br /> Bản dịch của Nhà Pháp luật Việt - Pháp<br /> 76<br /> <br /> Dưới góc độ lý thuyết tư pháp quốc tế, cần ghi nhận rằng điều 6 (3) quy định cụ thể<br /> như sau: "Cho dù Công ước này có quy định như thế nào đi chăng nữa thì luật điều<br /> chỉnh những biện pháp như vậy và mọi vấn đề có liên quan đến những biện pháp đó là<br /> luật của Quốc gia của bên có nghĩa vụ, đặc biệt là luật về tư pháp quốc tế". Quốc gia<br /> của bên có nghĩa vụ là Quốc gia có thẩm quyền tài phán đối với bên có nghĩa vụ (Xem<br /> điều 3(1) ). Đây là cách tiếp cận rất thực tế về vấn đề xung đột pháp luật : Quốc gia<br /> của Cơ quan gửi yêu cầu phải chấp nhận việc ưu tiên áp dụng luật tư pháp quốc tế của<br /> Quốc gia của Cơ quan trung gian so với luật tư pháp quốc tế của Quốc gia mình.<br /> <br /> Cần lưu ý rằng Cơ quan trung gian được phép "giàn xếp": quy định này là dấu hiệu<br /> đầu tiên về khả năng giải quyết bằng phương pháp trung gian. Rõ ràng cần phải ưu<br /> tiên giải quyết vấn đề nghĩa vụ cấp dưỡng thông qua thỏa thuận giữa các bên.<br /> <br /> Công ước quy định rằng bên có quyền được hưởng chế độ lệ phí và án phí tương tự<br /> như chế độ áp dụng đối với chủ nợ có quốc tịch hoặc cư trú tại Quốc gia nơi khởi kiện.<br /> Bên có quyền không cần có bảo lãnh về việc trả lệ phí và án phí. Việc ủy thác tư pháp<br /> sẽ thuận lợi hơn.<br /> <br /> Công ước cũng không quên đề cấp đến các vấn đề về chuyển giao tiền. Những vấn đề<br /> này được quy định tại điều 10: các Quốc gia tham gia Công ước phải dành ưu tiên tối<br /> đa cho vấn đề này.<br /> <br /> b. Bất cập trong việc áp dụng Công ước.<br /> <br /> Công ước quy định một khuôn khổ pháp lý khá hiện đại nhằm giải quyết các vấn đề.<br /> Tuy nhiên, kết quả áp dụng Công ước vẫn không được như mong muốn:<br /> <br /> một số quốc gia chỉ sẵn sàng can thiệp khi đã có bản án của tòa án của nước gốc, chứ<br /> không chủ động áp dụng các biện pháp cần thiết<br /> <br /> một số quốc gia không muốn can thiệp vào việc xác lập quan hệ cha mẹ - con<br /> <br /> một số quốc gia không muốn can thiệp nhằm hỗ trợ cho những người có nghĩa vụ,<br /> mặc dù người có nghĩa vụ có lý do chính đáng để yêu cầu giảm bớt nghĩa vụ của họ<br /> <br /> một số quốc gia không thực sự nỗ lực trong việc bảo vệ quyền của bên có quyền nước<br /> ngoài, mà chỉ can thiệp khi cần bảo vệ quyền lợi của bên có quyền của quốc gia mình<br /> <br /> một số quốc gia không muốn can thiệp đối với những trường hợp mà trong đó các cơ<br /> quan nhà nước tại nước của bên có quyền đã can thiệp nhằm bảo vệ cho bên có quyền<br /> <br /> quá nhiều thủ tục, thời hạn giải quyết kéo dài, không có thông tin về tình hình giải<br /> quyết vụ việc<br /> <br /> Nhìn chung, Công ước chỉ có thể phát huy hiệu quả với điều kiện các Quốc gia ký kết<br /> phải sẵn sàng cấp ngân sách cần thiết cho việc thành lập các cơ quan có năng lực hoạt<br /> động tích cực, có tinh thần hợp tác quốc tế và sẵn sàng thực hiện các quy định một<br /> cách mềm dẻo nhằm đảm bảo mục tiêu của Công ước. Cần duy trì liên tục ý chí chính<br /> trị của các Quốc gia ký kết. Tuy nhiên, cần phải thừa nhận những vấn đề mà tất cả<br /> các yêu cầu trên đặt ra cho các nước nghèo.<br /> Đáng tiếc là hiện nay không có cơ chế theo dõi việc thực hiện Công ước.<br /> c. Cơ chế theo dõi thực hiện công ước<br /> <br /> Cơ chế theo dõi có thể được tổ chức dưới nhiều hình thức khác nhau. Từ khoảng 20<br /> năm trở lại đây, thực tiễn hoạt động của Hội nghị La Haye đã cho phép tích lũy được<br /> nhiều kinh nghiệm quý báu.<br /> <br /> <br /> Bản dịch của Nhà Pháp luật Việt - Pháp<br />  77<br /> <br /> Cách làm hiện nay của Hội nghị La Haye có thể được tóm tắt ở một số nội dung như<br /> sau:<br /> <br /> Ba năm một lần, Tổng thư ký triệu tập một phiên họp của "Ủy ban đặc biệt". Phiên<br /> họp kéo dài trong vài ngày; Thông thường, phiên họp này được tổ chức tại La Haye,<br /> trong Cung Hòa bình (Palais de la Paix); Tất cả các Quốc gia ký kết hoặc liên quan,<br /> các tổ chức quốc tế liên chính phủ và phi chính phủ đều được mời cử một phái đoàn<br /> đến họp. Thành phần của các phái đoàn này bao gồm những người phụ trách việc áp<br /> dụng công ước liên quan tại Quốc gia hoặc tổ chức đó, hoặc những người có những<br /> kinh nghiệm và hiểu biết hữu ích. Các cuộc trao đổi, thảo luận là một nguồn tham<br /> khảo và khích lệ quan trọng đối với tất cả các đại biểu tham dự.<br /> <br /> Văn phòng thường trực của Hội nghị có nhiệm vụ chuẩn bị tài liệu, lo tổ chức chu đáo<br /> cho phiên họp; Những tài liệu đó thường được xây dựng dựa trên những thông tin do<br /> các Quốc gia ký kết cung cấp theo bảng câu hỏi của Văn phòng thường trực. Những<br /> thông tin này cho phép nắm bắt được những khó khăn gặp phải trong thực tiễn; Một<br /> số tài liệu cho phép có được những ý tưởng, đề xuất nhằm hoàn thiện hơn nữa sự hợp<br /> tác giữa các nước, ví dụ như : các mẫu văn bản rõ ràng, hiệu quả và in bằng nhiều thứ<br /> tiếng; Một số tài liệu khác tập hợp những phân tích tổng thể về thực tiễn áp dụng công<br /> ước tại các tòa án của các Quốc gia ký kết; Một số tài liệu khác nữa trình bày về sự<br /> phát triển của pháp luật của các Quốc gia ký kết;<br /> <br /> Một ưu điểm thứ yếu nhưng cũng vô cùng quan trọng của phiên họp Ủy ban đặc biệt,<br /> đó là những người có trách nhiệm từ các Quốc gia khác nhau có dịp gặp gỡ, tiếp xúc,<br /> cùng nhau tìm ra những giải pháp thích hợp cho các vấn đề nảy sinh trong quan hệ<br /> song phương. Sau khi phiên họp kết thúc, họ có thể tiếp tục duy trì tiếp xúc bằng thư<br /> tín;<br /> <br /> Những cuộc tiếp xúc trực tiếp chính là cơ sở để xây dựng các mối quan hệ tin tưởng,<br /> hữu nghị, vốn là yếu tố không thể thiếu cho việc thực hiện công ước một cách có hiệu<br /> quả. Đây là yếu tố tâm lý có tầm quan trọng hết sức đặc biệt.<br /> <br /> Từ một vài năm trở lại đây, Hội nghị La Haye đã tạo lập được cơ chế theo dõi thường<br /> xuyên nhờ vào trang Web http://www.hcch.net Trang web này cung cấp các thông tin<br /> bằng tiếng Pháp và tiếng Anh, là hai ngôn ngữ chính thức của Hội nghị. Trang web<br /> thường xuyên được Văn phòng thường trực của Hội nghị cập nhật.<br /> <br /> Việc theo dõi thường xuyên cũng được đảm bảo với việc xuất bản những cuốn "Hướng<br /> dẫn" do Văn phòng thường trực biên soạn và cung cấp cho những người có trách<br /> nhiệm của các Quốc gia ký kết.<br /> <br /> B. XÂY DỰNG CÔNG ƯỚC CỦA HỘI NGHỊ LA HAYE (2007)<br /> <br /> Công ước sẽ ưu tiên giải quyết những vấn đề về trẻ em có hoàn cảnh khó khăn.<br /> <br /> Dự định công ước sẽ bao gồm ba phần:<br /> <br /> tăng cường hợp tác quốc tế nhờ sự hỗ trợ của một mạng lưới các cơ quan trung ương<br /> được trang bị đầy đủ;<br /> <br /> cơ chế công nhận và thi hành các quyết định của tòa án và của cơ quan hành chính<br /> <br /> một số quy định xung đột, nếu cần thiết,<br /> <br /> Toàn bộ các quy định này sẽ được đảm bảo thực hiện bằng một cơ chế theo dõi của<br /> Hội nghị La Haye.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản dịch của Nhà Pháp luật Việt - Pháp<br /> 78<br /> <br /> a. Tăng cường hợp tác quốc tế thông qua mạng lưới các cơ quan trung ương<br /> <br /> Mô hình Công ước New-York - là một mô hình tốt - được theo dõi và xây dựng công<br /> phu:<br /> <br /> Tại mỗi Quốc gia ký kết sẽ có một số cơ quan trung ương. Các cơ quan này có nhiệm<br /> vụ hợp tác với nhau, tiếp nhận và chuyển giao các yêu cầu. Họ có nghĩa vụ thông báo<br /> cho cơ quan yêu cầu.<br /> <br /> Các yêu cầu được quy định chi tiết hơn, ví dụ yêu cầu xác định nơi cư trú của bên có<br /> nghĩa vụ hay yêu cầu xác minh điều kiện tài chính của bên có nghĩa vụ.<br /> <br /> Các cơ quan trung ương sẽ khuyến khích việc giải quyết tranh chấp bằng thỏa thuận,<br /> để bên có nghĩa vụ tự nguyện thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng khi điều đó là phù hợp.<br /> Các biện pháp có thể áp dụng như trung gian, hòa giải hoặc mọi biện pháp khác tương<br /> tự.<br /> <br /> Các cơ quan trung ương sẽ hỗ trợ việc xác lập quan hệ cha, mẹ - con cái khi việc xác<br /> lập quan hệ cha, mẹ- con cái là cần thiết cho việc thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng.<br /> <br /> Các cơ quan trung ương có thể ủy quyền cho các tổ chức nhà nước hoặc tư nhân khác<br /> thực hiện một số công việc.<br /> <br /> Về nguyên tắc, bên yêu cầu việc thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng không phải trả bất kỳ<br /> khoản chi phí nào cho cơ quan trung ương, kể cả chi phí xử lý các yêu cầu được quy<br /> định trong Công ước. Tuy nhiên, bên có nghĩa vụ phải chịu trách nhiệm chi trả một số<br /> chi phí. Ngoài ra, còn có một số trường hợp ngoại lệ so với nguyên tắc trên.<br /> <br /> b. Cơ chế công nhận và thi hành<br /> <br /> Tại nhiều quốc gia, nhà lập pháp quy định cho một số cơ quan nhà nước hoặc các cơ<br /> quan khác không phải là cơ quan tư pháp một vai trò ngày càng lớn. Vấn đề này đã ít<br /> nhiều được thể hiện qua dự thảo công ước gần đây nhất.<br /> <br /> Đối tượng công nhận không chỉ là bản án, quyết định của tòa án, mà còn có thể là<br /> quyết định của cơ quan hành chính có giá trị tương đương tại quốc gia nơi ban hành<br /> quyết định, với điều kiện là quyết định của cơ quan hành chính đó phải có khả năng<br /> được xem xét, kiểm tra bởi cơ quan tư pháp .<br /> <br /> Cần phải lưu ý một thực trạng như sau: tại nhiều quốc gia, tòa án không can thiệp để<br /> giải quyết một cách riêng lẻ từng vụ việc. Thay vào đó, cơ quan hành chính ấn định<br /> một số mức tiền cấp dưỡng trên cơ sở những ba-rem chung; cơ quan hành chính cũng<br /> có quyền thông báo cho bên có nghĩa vụ về số tiền cấp dưỡng phải trả, và bên có<br /> nghĩa vụ có thời hạn rất ngắn để khiếu nại. Một khi quyết định của cơ quan hành chính<br /> đã chính thức có hiệu lực, thì bên có nghĩa vụ phải chịu sự kiểm tra, giám sát và<br /> cưỡng chế khá chặt chẽ. Việc áp dụng cơ chế này không phụ thuộc vào sự thụ động<br /> hoặc chần chừ của bên có quyền. Các cơ quan hành chính đó có quyền yêu cầu mọi tổ<br /> chức, cá nhân cung cấp các thông tin liên quan đến tình hình tài chính của bên có<br /> nghĩa vụ..<br /> <br /> Trong lôgích của sự phát triển hiện đại, thẩm quyền công nhận và thi hành một quyết<br /> định của cơ quan hành chính hoặc tư pháp nước ngoài cũng có thể được trao cho một<br /> cơ quan hành chính. Đương nhiên, quyết định công nhận và cho thi hành có thể chịu<br /> sự giám sát của cơ quan tư pháp. Điều quan trọng là Công ước không gây cản trở đến<br /> thẩm quyền tuyệt đối của các cơ quan tư pháp của các Quốc gia ký kết.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản dịch của Nhà Pháp luật Việt - Pháp<br />  79<br /> <br /> Chỉ được phép từ chối công nhận và thi hành các quyết định của cơ quan hành chính<br /> hoặc tư pháp nước ngoài trong một số trường hợp nhất định.<br /> <br /> Các Quốc gia cam kết thực hiện các biện pháp cưỡng chế hiệu quả. Những biện pháp<br /> cưỡng chế có thể áp dụng bao gồm: khấu trừ vào phần bảo hiểm xã hội được hưởng,<br /> kê biên phần hoàn trả thuế, giữ lại hoặc kê biên tiền lương hưu, thông báo cho các tổ<br /> chức tín dụng, từ chối cấp, đình chỉ hiệu lực hoặc thu hồi hộ chiếu hoặc các loại giấy<br /> phép như giấy phép lái xe (trong kỳ nghỉ cuối tuần) hay giấy phép câu cá. Bên có<br /> nghĩa vụ cũng có thể bị buộc phải ngồi tù vào những ngày cuối tuần.<br /> <br /> Hiệu quả của cơ chế trên như thế nào? Tại Ốt-Xtrây-Lia, Cơ quan bảo vệ trẻ em (Child<br /> Support Agency) ghi nhận rằng, trong năm tài chính 2001/2002, tổng số tiền cấp<br /> dưỡng mà những người có quyền đã nhận được là 1.450.000.000 đôla Ốt-Xtrây-Lia !<br /> <br /> c. Một phần với những quy phạm xung đột<br /> <br /> Một số Quốc gia thành viên Hội nghị La Haye đã tuyên bố không quan tâm đến các<br /> quy phạm xung đột, bởi vì tòa án của quốc gia họ luôn luôn áp dụng pháp luật quốc<br /> gia của tòa án thụ lý vụ việc.<br /> <br /> d. Cơ chế theo dõi thực hiện công ước<br /> <br /> Hiện có vô số thông tin đang được tập hợp và cung cấp rộng rãi thông qua mạng<br /> Internet. Điều này cho phép các cơ quan yêu cầu biết rõ họ cần phải cung cấp những<br /> tài liệu gì, thực trạng pháp luật của các nước khác ra sao, địa chỉ của các cơ quan có<br /> thẩm quyền nước ngoài là gì v.v…<br /> <br /> Các mẫu đơn thống nhất và in bằng nhiều thứ tiếng<br /> <br /> Mạng lưới hợp tác thường xuyên và liên tục hỗ trợ cho Văn phòng thường trực của Hội<br /> nghị.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản dịch của Nhà Pháp luật Việt - Pháp<br />