Sản xuất và cung ứng lúa gạo ở mức nông hộ tại Đồng bằng sông Cửu Long, Việt Nam giai đoạn 1995 - 1998

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:15

Thêm vào BST

Báo xấu

23
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết nghiên cứu trữ lượng đất trồng lúa và nguồn nước, vẫn còn nhiều nhất các yếu tố hạn chế quan trọng để tăng sản lượng lúa. Tăng vốn ít ảnh hưởng hơn để thay đổi sản lượng lúa trong trình độ kỹ thuật canh tác hiện nay. Đầu tư vào bón phân tạo ra lợi nhuận biên nhỏ, ngoại trừ trường hợp phân kali. Mời các bạn tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sản xuất và cung ứng lúa gạo ở mức nông hộ tại Đồng bằng sông Cửu Long, Việt Nam giai đoạn 1995 - 1998

SAÛN XUAÁT VAØ CUNG ÖÙNG LUÙA GAÏO ÔÛ MÖÙC NOÂNG HOÄ TAÏI ÑOÀNG BAÈNG SOÂNG CÖÛU LONG, VIEÄT NAM, GIAI ÑOAÏN 1995-1998 Traàn Tieán Khai Vieän Khoa Hoïc Kyõ Thuaät Noâng Nghieäp mieàn Nam Trần Tiến Khai (2002). Sản xuất và cung ứng lúa gạo ở mức nông hộ tại Đồng Bằng Sông Cửu Long, Việt Nam, giai đoạn 1995-1998. Báo cáo khoa học. Hội nghị Khoa học Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Tiểu ban Kinh tế và Chính sách. Hà Nội, 11/2002. 14 trang. Summary RICE PRODUCTION AND SUPPLY AT FARM LEVEL: A CASE STUDY IN THE MEKONG RIVER DELTA, VIETNAMM IN PERIOD 1995-1998 Rice production is an agricultural sector playing key role for Vietnam economy, especially for the Mekong River Delta. In recent years some econometric-approached studies on economic efficiency and relation between inputs and outputs of rice production have been conducted at national or regional level. In case of the Mekong River Delta, there have been fewer researches on rice production using econometric approach, especially in farm level. This paper is to contribute some discussions on constraints of rice producers as well as their respond against market changes in a transition economy. This paper uses data of the Project Compeùtitiviteù de la filieøre rizicole dans la reùgion du Meùkong, Vieât-nam including information of rice production from 150 rice farms in four agro-ecological regions during period 1995- 1998. Log-linear and Cobb-Douglas models of production and supply functions are applied. The results implied that rice land stock and water availability were still most important constraint factors to paddy output increase. Capital increase had less effect to paddy output change in present level of cultivation technique. Investment in fertilisers’ application generated small marginal return, except the case of potash. Overuse of family labour was popularly observed. Flood plain of Mekong River is the most economic efficient agro-ecological zone for rice production. Positive effect of enlargement of farm size was found. Rice producers in research period seemed to have a behaviour of output maximisation and anti-risk when facing to uncertainty of market. 1. ÑAËT VAÁN ÑEÀ Saûn xuaát luùa gaïo laø moät ngaønh saûn xuaát noâng nghieäp coù vai troø raát quan troïng ñoái vôùi neàn kinh teá Vieät Nam. Gaàn ñaây, ñaõ coù nhieàu nghieân cöùu kinh teá veà hieäu quaû saûn xuaát cuõng nhö quan heä giöõa saûn löôïng vaø caùc yeáu toá saûn xuaát nhö ñaát ñai, lao ñoäng vaø voán. Döïa treân boä soá lieäu cuûa ñôït ñieàu tra Khaûo saùt möùc soáng daân cö Vieät Nam (1992- 1993), caùc moâ hình hoài quy ña bieán ñaõ ñöôïc thieát laäp ñeå öôùc löôïng Haøm saûn xuaát luùa gaïo ôû Vieät Nam. Lieân vaø ctv. (1999) cho raèng thuûy lôïi hoùa ñem laïi saûn löôïng luùa cao hôn vaø coù lôïi ích khi chi phí ñaàu tö döôùi 900 ñoâ la moät ha. Caûi thieän ñieàu kieän giao thoâng noâng thoân cuõng giuùp taêng saûn löôïng luùa 1,3%. Caùc khoaûn ñaàu tö vaät chaát döôøng 1
nhö khoâng sinh lôïi, ngoaïi tröø phaân boùn, ñaëc bieät ñoái vôùi phaân ureâ. Caùc dòch vuï khuyeán noâng mang laïi lôïi ích khieâm toán, vaø giaù lao ñoäng taêng taùc ñoäng maïnh ñeán giaûm saûn löôïng. Saûn xuaát luùa ôû Ñoàng Baèng Soâng Hoàng, Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long (ÑBSCL) vaø Ñoâng Nam Boä (ÑNB) coù hieäu quaû cao hôn caùc vuøng kinh teá khaùc. Trong khi ñoù, theo World Bank (1995), caùc dòch vuï khuyeán noâng coù theå laøm taêng saûn löôïng gaáp ñoâi. Cuõng töø nguoàn soá lieäu treân, vôùi keát quaû öôùc löôïng haøm cung luùa gaïo, Wiens (1998) ruùt ra khaù nhieàu keát luaän töông ñoàng veà taùc ñoäng cuûa caùc bieän phaùp ñaàu tö thuûy lôïi hoùa, taêng dieän tích canh taùc, ñaàu tö vaøo phaân boùn vaø trang thieát bò saûn xuaát, taêng cöôøng dòch vuï khuyeán noâng, caûi thieän cô sôû haï taàng. Ngoaøi ra, quy moâ noâng traïi lôùn cuõng mang laïi hieäu quaû saûn xuaát chung cao hôn. ÔÛ Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long, ít coù nghieân cöùu veà saûn xuaát luùa gaïo tieáp caän phaân tích kinh teá löôïng, nhaát laø ôû möùc noâng hoä. Haàu heát caùc nghieân cöùu naøy söû duïng soá lieäu cheùo ñeå phaân tích neân bieán ñoäng giaù haøng naêm coù theå aûnh höôûng ñeán keát quaû. Cuõng vôùi moâ hình hoài quy ña bieán döôùi daïng haøm saûn xuaát vaø haøm cung coù söû duïng caùc bieán ñònh tính, baøi vieát naøy nhaèm ñoùng goùp theâm caùc thaûo luaän veà caùc vaán ñeà ñaët ra vaø veà caùc haïn cheá cuûa ngöôøi saûn xuaát luùa cuõng nhö phaûn öùng cuûa hoï ñoái vôùi nhöõng thay ñoåi thò tröôøng trong moät neàn kinh teá chuyeån ñoåi. 2. VAÄT LIEÄU VAØ PHÖÔNG PHAÙP Nguoàn soá lieäu laáy töø ñieàu tra saûn xuaát luùa ôû möùc noâng hoä cuûa Döï aùn Compeùtitiviteù de la filieøre rizicole dans la reùgion du Meùkong, Vieât-nam1. Boä soá lieäu goàm 150 noâng hoä ñöôïc phoûng vaán lieân tuïc trong boán naêm 1995, 1996, 1997 vaø 1998. Caùc soá lieäu ñöôïc ñieàu chænh veà giaù coá ñònh naêm 1995 ñeå tieän so saùnh vaø loaïi tröø taùc ñoäng taêng chæ soá giaù. Caùc noâng hoä canh taùc luùa thuoäc caùc vuøng sinh thaùi noâng nghieäp chính nhö vuøng ñoàng baèng ngaäp luõ ven soâng Tieàn giang – Haäu giang (vuøng phuø sa ngoït); vuøng ñoàng baèng ven bieån cao, vuøng theàm phuø sa coå thuoäc khu vöïc ÑBSCL vaø vuøng phuø sa ven soâng Ñoàng Nai. Maëc duø moät soá noâng hoä coù canh taùc caùc caây troàng ngaén ngaøy khaùc treân ñaát luùa, chæ coù soá lieäu lieân quan ñeán canh taùc luùa ñöôïc tính toaùn. Caùc soá lieäu saûn xuaát luùa theo vuï cuõng ñöôïc toång hôïp laïi theo ñôn vò noâng hoä vaø naêm. Baøi vieát naøy söû duïng caùc moâ hình kinh teá löôïng cô baûn laø moâ hình haøm saûn xuaát vaø haøm cung. Haøm saûn xuaát ñöôïc duøng nhaèm phoûng ñoaùn caùc quan heä giöõa caùc yeáu toá ñaàu vaøo vaø saûn löôïng luùa ôû möùc noâng hoä. Caùc haøm ña bieán daïng Cobb-Douglas seõ cung caáp caùc thoâng tin veà söû duïng caùc yeáu toá ñaàu vaøo vaø aûnh höôûng ñònh tính cuûa chuùng ñoái vôùi saûn löôïng. Sau ñoù aûnh höôûng cuï theå veà thay ñoåi chi phí bieân cuûa caùc bieán coù aûnh höôûng ñoái vôùi saûn löôïng seõ ñöôïc tính toaùn baèng caùc haøm saûn xuaát daïng log-linear. Daïng haøm öùng duïng coù daïng log-log: Ln Q = Ln A +  iLn Xi +  iDi vaø daïng log-linear 1 Döï aùn hôïp taùc giöõa Vieän Khoa Hoïc Kyõ Thuaät Noâng Nghieäp Mieàn Nam (ISA) – Faculteù universitaire des Sciences agronomique de Gembloux (FSAGx), Belgique – Universiteù de Mons-Hainaut – Khoa Kinh teá Phaùt Trieån, Ñaïi Hoïc Kinh teá tp. Hoà Chí Minh (UEH) vaø Vieän Nghieân Cöùu Phaùt Trieån Heä Thoáng Canh Taùc, Ñaïi Hoïc Caàn Thô. 2
Ln Q = A +  i Xi +  iDi trong ñoù Q laø saûn löôïng luùa cuûa noâng hoä/naêm, A laø heä soá goác, Xi laø caùc bieán ñaàu vaøo cuûa saûn xuaát nhö ñaát ñai, lao ñoäng, chi phí ñaàu tö /hoä/naêm vaø Di laø caùc bieán ñònh tính coù theå aûnh höôûng ñeán saûn löôïng nhö vuøng sinh thaùi noâng nghieäp, quy moâ noâng traïi. Ñeå öôùc löôïng heä soá co daõn cuûa cung öùng luùa theo giaù caùc loaïi vaät tö saûn xuaát vaø giaù luùa, moät haøm cung luùa gaïo ñôn giaûn ñöôïc thieát laäp döôùi daïng log-log: Ln Q = Ln A +  iLn Xi +  iDi trong ñoù Q laø saûn löôïng luùa/hoä/naêm, A laø heä soá goác, Xi laø caùc bieán ñaàu taùc ñoäng ñeán khaû naêng cung öùng luùa cuûa noâng hoä nhö ñaát ñai, giaù lao ñoäng, giaù phaân boùn, giaù luùa vaø Di laø caùc bieán ñònh tính coù theå aûnh höôûng ñeán saûn löôïng nhö vuøng sinh thaùi noâng nghieäp, quy moâ noâng traïi. Haøm saûn xuaát söû duïng caùc bieán sau: - Saûn löôïng luùa (kg/noâng hoä/naêm) laø bieán phuï thuoäc ôû caùc moâ hình; - Dieän tích canh taùc luùa cuûa noâng hoä (ha/noâng hoä); - Soá vuï luùa gieo troàng moät naêm; - Thueá noâng nghieäp vaø thuûy lôïi phí haøng naêm tính cho saûn xuaát luùa (1000 ñoàng/noâng hoä/naêm); - Chi phí caûi taïo ñaát troàng luùa (1000 ñoàng/noâng hoä/naêm); - Chi phí haït gioáng (1000 ñoàng/noâng hoä/naêm); - Chi phí thuoác baûo veä thöïc vaät (1000 ñoàng/noâng hoä/naêm); - Khaáu hao maùy moùc coâng cuï duøng cho saûn xuaát luùa (1000 ñoàng/noâng hoä/naêm); - Chi phí nhieân lieäu töôùi tieâu luùa (1000 ñoàng/noâng hoä/naêm); - Chi phí thueâ maùy moùc coâng cuï (1000 ñoàng/noâng hoä/naêm); - Lao ñoäng thueâ möôùn (ngaøy coâng/noâng hoä/naêm); - Lao ñoäng gia ñình (ngaøy coâng /noâng hoä/naêm); - Löôïng phaân urea söû duïng (kg/noâng hoä/naêm); - Löôïng phaân NPK söû duïng (kg/noâng hoä/naêm); - Löôïng phaân DAP söû duïng (kg/noâng hoä/naêm); - Löôïng phaân super laân söû duïng (kg/noâng hoä/naêm); - Löôïng phaân KCl söû duïng (kg/noâng hoä/naêm); - Caùc bieán ñònh tính theå hieän coù söû duïng töøng loaïi phaân hay khoâng (1/0); Haøm cung söû duïng caùc bieán sau: - Ln giaù baùn luùa taïi coång traïi (ñoàng/kg, giaù coá ñònh naêm 95); - Ln giaù mua phaân urea (ñoàng/kg, giaù coá ñònh naêm 95); - Ln giaù mua phaân NPK (ñoàng/kg, giaù coá ñònh naêm 95); - Ln giaù mua phaân DAP (ñoàng/kg, giaù coá ñònh naêm 95); - Ln giaù mua phaân super laân (ñoàng/kg, giaù coá ñònh naêm 95); - Ln giaù mua phaân chlorua kali (ñoàng/kg, giaù coá ñònh naêm 95); - Ln giaù lao ñoäng noâng nghieäp ñòa phöông (ñoàng/ngaøy coâng, giaù coá ñònh naêm 95); 3
Ngoaøi ra, caùc bieán ñònh tính theå hieän caùc vuøng sinh thaùi noâng nghieäp lieân quan vaø caùc bieán ñònh tính theå hieän quy moâ noâng traïi cuõng ñöôïc ñöa vaøo ñeå ñaùnh giaù trong haøm saûn xuaát vaø haøm cung luùa gaïo ôû möùc noâng hoä. Söû duïng phaân tích ANOVA vaø F-test ñeå traéc nghieäm giaû thieát. AÛnh höôûng cuûa caùc bieán ñoäc laäp ñöôïc traéc nghieäm baèng T-test. Caùc chæ soá tolerance vaø variance inflation factor (VIF) ñöôïc duøng ñeå phaùt hieän ña coäng tuyeán. Ngoaøi ra, heä soá R2 hieäu chænh ñöôïc söû duïng ñeå löïa choïn caùc moâ hình toát nhaát. 3. KEÁT QUAÛ VAØ THAÛO LUAÄN Trong phaàn phaân tích keát quaû, quan heä giöõa caùc bieán ñaàu vaøo vaø caùc bieán ñònh tính vaø saûn löôïng luùa ñöôïc ñaùnh giaù töø caùc öôùc löôïng ruùt ra töø haøm saûn xuaát. Khi tính caùc aûnh höôûng bieân teá cuûa caùc bieán ñoái vôùi thay ñoåi saûn löôïng, sau khi loaïi boû caùc bieán khoâng coù yù nghóa thoáng keâ hoaëc khoâng thích hôïp ra khoûi moâ hình, caùc heä soá cuûa caùc bieán coù yù nghóa thoáng keâ môùi ñöôïc coi laø oån ñònh. AÛnh höôûng bieân teá cuï theå cuûa caùc bieán coù yù nghóa thoáng keâ ñoái vôùi söï thay ñoåi saûn löôïng coù theå toùm löôïc laïi nhö sau: Thay ñoåi bieán soá ñoäc laäp Thay ñoåi veà saûn löôïng luùa Taêng gaáp ñoâi dieän tích canh taùc luùa/hoä  Taêng saûn löôïng 103%, töông ñöông 7.570 kg luùa coù giaù trò 12,75 trieäu ñoàng Gieo caáy theâm moät vuï luùa / naêm  Taêng saûn löôïng 58,28%, töông ñöông vôùi 4.292 kg luùa hay 7,228 trieäu ñoàng Coù söû duïng phaân DAP  Taêng saûn löôïng 13,97% töông ñöông 1.029 kg luùa coù giaù trò 1,733 trieäu ñoàng Coù söû duïng phaân super laân  Taêng saûn löôïng 17% töông ñöông 1.252 kg luùa coù giaù trò 2,109 trieäu ñoàng Boùn theâm 1 kg phaân kali, giaù bình quaân  Taêng saûn löôïng 0,064%, töông 1.911 ñoàng/kg ñöông 4,72 kg luùa giaù trò 7.940 ñoàng Chi tieâu theâm 1.000 ñoàng cho nhieân lieäu  Taêng saûn löôïng 0,043%, töông töôùi ñöông 3,17 kg luùa, giaù trò 5.334 ñoàng Neáu canh taùc luùa ôû vuøng theàm phuø sa coå  Coù saûn löôïng thaáp hôn 28,92% so vôùi vuøng phuø sa ngoït Neáu canh taùc luùa ôû vuøng ñoàng baèng ven  Coù saûn löôïng thaáp hôn 43,04% so bieån cao (troàng luùa muøa ñòa phöông) vôùi vuøng phuø sa ngoït Neáu canh taùc luùa ôû vuøng phuø sa ven soâng  Coù saûn löôïng thaáp hôn 33,82% so Ñoàng Nai vôùi vuøng phuø sa ngoït 4
3.1 AÛnh höôûng cuûa yeáu toá dieän tích ñaát canh taùc luùa cuûa noâng hoä vaø soá vuï luùa moät naêm ñoái vôùi saûn löôïng Nhoùm bieán naøy coù hai bieán soá chính laø dieän tích canh taùc luùa cuûa noâng hoä vaø heä soá canh taùc luùa (soá vuï/naêm). Bình quaân, moät noâng hoä coù 0,94 ha ñaát canh taùc luùa vaø gieo caáy ñöôïc 1,86 vuï luùa/naêm. Ñoái vôùi saûn löôïng, dieän tích canh taùc luùa coù aûnh höôûng chuû yeáu vaø keá ñoù laø soá vuï canh taùc/naêm. Heä soá cuûa hai bieán naøy luoân ôû möùc lôùn nhaát so vôùi taát caû caùc bieán khaùc trong taát caû caùc moâ hình hoài quy ña bieán duøng ñeå öôùc löôïng. Giöõ caùc yeáu toá ñaàu vaøo khaùc khoâng thay ñoåi, neáu noâng hoä coù theå taêng gaáp ñoâi dieän tích canh taùc luùa, saûn löôïng luùa bình quaân cuûa noâng hoä seõ taêng theâm 103%, töông ñöông 7,57 taán luùa, coù giaù trò laø 12,75 trieäu ñoàng. Cuõng vôùi dieän tích bình quaân 0,94 ha, neáu canh taùc ñöôïc theâm moät vuï luùa, saûn löôïng bình quaân taêng 58,28%, hay laø 4,29 taán luùa, töông ñöông vôùi 7,228 trieäu ñoàng. Nhö vaäy, neáu khoâng keå caùc chi phí veà moâi tröôøng, ñaàu tö cho thuûy lôïi hoùa coù yù nghóa raát quan troïng ôû khu vöïc Nam Boä ñoái vôùi taêng saûn löôïng luùa2. Ñöùng treân khía caïnh taêng saûn löôïng luùa, roõ raøng ñaàu tö vaøo vieäc taêng dieän tích ñaát canh taùc laø coù lôïi nhaát, vaø hieäu quaû ñaàu tö caøng cao hôn ôû caùc vuøng ñöôïc thuû y lôïi hoùa. Keát quaû treân phaûn aûnh roõ moät thöïc teá trong saûn xuaát luùa ôû khu vöïc Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long hieän nay laø xu höôùng môû roäng quy moâ saûn xuaát ôû moät soá noâng hoä troàng luùa ñeå taêng saûn löôïng, nhaát laø khi ñaàu tö theâm veà caùc chi phí vaät chaát khoâng coøn coù taùc duïng roõ reät nöõa, nhö trình baøy ôû phaàn sau ñaây. 3.2 AÛnh höôûng cuûa yeáu toá caùc chi phí ñaàu tö veà voán vaø lao ñoäng Caùc chi phí ñaàu tö vaät chaát nhìn chung khoâng coù taùc ñoäng lôùn ñeán saûn löôïng luùa nhö aûnh höôûng cuûa caùc yeáu toá veà quy moâ ñaát ñai cuûa noâng hoä vaø möùc ñoä taêng vuï. Veà phaân boùn, ñaàu tö theâm 1.000 ñoàng giaù trò phaân boùn hoùa hoïc caùc loaïi taïo ra moät löôïng doanh thu bieân laø 1.116 ñoàng. Ñieàu naøy cho thaáy hieäu quaû bieân teá cuûa vieäc ñaàu tö phaân boùn khoâng cao laém. Keát quaû cuûa moâ hình hoài quy daïng log-linear coù söû duïng caùc bieán phaûn aûnh noâng hoä coù söû duïng hay khoâng vaø löôïng söû duïng cuûa moät soá loaïi phaân boùn chuû yeáu, cho thaáy aûnh höôûng cuûa töøng loaïi phaân coù khaùc nhau. Bình quaân moät noâng hoä coù saûn löôïng 7.365 kg luùa moät naêm ñaõ söû duïng 254 kg phaân ureâ, 203 kg phaân NPK 16-16-8, 91 kg phaân DAP, 29 kg phaân clorua kali vaø 45 kg phaân super laân. Boùn theâm 1 kg phaân clorua kali (giaù bình quaân 1.911 ñoàng) laøm taêng theâm 4,72 kg luùa coù giaù trò 7.940 ñoàng. Trong khi ñoù, taêng löôïng urea, NPK, DAP vaø super laân khoâng coù aûnh höôûng ñeán saûn löôïng. Tuy nhieân, coù söû duïng phaân DAP vaø super laân ñem laïi saûn löôïng cao hôn laø khoâng boùn. Nhö vaäy, nhìn chung keát quaû naøy caøng khaúng ñònh raèng möùc phaân boùn noâng daân ÑBSCL söû duïng cho caây luùa ñaõ gaàn nhö ñaït möùc toái ña theo yeâu caàu troàng luùa. Tuy nhieân, vieäc söû duïng theâm phaân kali roõ raøng laø ñaùng ñöôïc khuyeán khích ôû khu vöïc ÑBSCL vì ñem laïi tyû suaát lôïi nhuaän cao, nhaát laø khi giaù töông ñoái cuûa phaân kali so vôùi giaù luùa chæ ôû tyû leä 1,11:1. Maët khaùc, noâng daân vuøng naøy coø n söû 2 Theo taøi lieäu Vietnam and IRRI: A Partnership in Rice Research, chi phí ñaàu tö thuûy lôïi cho moät hec-ta ñaát noâng nghieäp öôùc chöøng 2,5 taán luùa vaø coù thôøi gian söû duïng 10 naêm. Chi phí söûa chöõa haøng naêm khoaûng 343 kg luùa. Nhö vaäy chi phí thuûy lôïi hoùa haøng naêm öôùc tính laø khoaûng 600 kg luùa/ha. 5
duïng raát ít kali so vôùi möùc khuyeán caùo 40-50 kg K2O/ha/vuï cuûa caùc nhaø noâng hoïc3. Öôùc löôïng töø moät moâ hình hoài quy tính rieâng cho vuøng phuø sa ngoït cho thaáy söû duïng theâm kali ôû vuøng naøy ñem laïi hieäu quaû cao hôn möùc bình quaân chung cuûa caû khu vöïc nghieân cöùu. Moät kg clorua kali boùn theâm ñem laïi 8,75 kg luùa giaù trò 13.539 ñoàng. Ngoaøi ra, boùn theâm moät kg phaân DAP ôû vuøng naøy laøm taêng theâm 4,83 kg luùa trong khi giaù töông ñoái cuûa phaân DAP so vôùi giaù luùa laø 2,05:1. Khi phaân tích aûnh höôûng cuûa söû duïng nhieân lieäu töôùi, coù moät vaøi khoù khaên. Thöù nhaát laø caùch söû duïng caùc loaïi nhieân lieäu khaùc bieät nhau giöõa caùc vuøng vaø giöõa caùc noâng hoä. Ba loaïi nhieân lieäu chính laø ñieän, xaêng hoaëc daàu. Trong khi ñoù, noâng daân ôû moät soá nôi laïi lôïi duïng ñoä cheânh möïc nöôùc thuûy trieàu ñeå töôùi töï chaûy, do ñoù khoâng toán chi phí nhieân lieäu. Maëc khaùc, phaàn lôùn chi phí töôùi ñöôïc haïch toaùn vaøo phaàn chi phí thueâ möôùn coâng cuï khi noâng hoä thueâ maùy bôm. Do ñoù, chi phí nhieân lieäu töôùi chæ coù ôû moät soá hoä coù sôû höõu maùy bôm. Boû qua nhöõng haïn cheá treân, keát quaû öôùc löôïng cho thaáy cung caáp ñaày ñuû nöôùc töôùi ñaõ mang laïi giaù trò saûn löôïng bieân khaù quan troïng. Bình quaân toaøn boä caùc noâng hoä ñieàu tra, taêng 1.000 ñoàng chi tieâu cho töôùi tieâu laøm taêng theâm saûn löôïng 3,17 kg luùa coù giaù trò 5.334 ñoàng. Thueâ lao ñoäng vaø coâng cuï cho troàng luùa döôøng nhö ñaõ ñöôïc söû duïng toái ña vaø khoâng coøn aûnh höôûng ñeán saûn löôïng nöõa. Moät soá loaïi chi phí khaùc cuõng ñöôïc söû duïng toái ña laø chi phí thuoác baûo veä thöïc vaät, chi phí caûi taïo ñaát. Chi tieâu theâm veà caùc loaïi naøy döôøng nhö khoâng coøn sinh lôïi nuõa. Chi phí khaáu hao coâng cuï sôû höõu cuõng khoâng coù aûnh höôûng ñeán saûn löôïng. Nhö vaäy, ñoái vôùi coâng cuï sôû höõu, coù theå laø quy moâ saûn xuaát nhoû hieän nay khoâng khuyeán khích noâng hoä ñaàu tö mua saém theâm coâng cuï neáu ngöôøi ñaàu tö khoâng coù caùc hoaït ñoäng dòch vuï ngoaøi noâng traïi cuûa hoï. Ñieàu naøy giaùn tieáp phaûn aùnh söï khoù khaên khi cô giôùi hoùa saûn xuaát luùa, vaø ñeå thay ñoåi coâng ngheä saûn xuaát veà phía cô giôùi hoùa, caàn coù caùc taùc ñoäng khaùc, nhaát laø vieäc môû roäng quy moâ noâng traïi troàng luùa. Taêng soá ngaøy coâng lao ñoäng gia ñình ñaàu tö vaøo saûn xuaát luùa khoâng coøn aûnh höôûng ñeán taêng saûn löôïng nöõa. Maët khaùc, heä soá cuûa chæ tieâu naøy ñeàu nhoû hôn 0 ôû taát caû caùc moâ hình khaùc nhau. Coù theå thaáy roõ söï thaâm duïng lao ñoäng cho canh taùc luùa vaø dö thöøa lao ñoäng ôû noâng thoân hieän nay. Vì vaäy, ña daïng hoùa caùc hoaït ñoäng saûn xuaát noâng nghieäp cuõng nhö phi noâng nghieäp caàn ñöôïc quan taâm nghieâm tuùc, veà khía caïnh nghieân cöùu laãn chính saùch öùng duïng. 3.3 AÛnh höôûng cuûa vuøng sinh thaùi noâng nghieäp Caùc bieán aûnh höôûng vuøng cho thaáy söï khaùc bieät veà naêng suaát vaø saûn löôïng giöõa caùc vuøng sinh thaùi noâng nghieäp khaùc nhau neáu coá ñònh caùc yeáu toá saûn xuaát khaùc nhö nhau. Vuøng phuø sa ngoït vaø ñoàng baèng ven bieån cao troàng luùa caûi thieän coù naêng suaát bình quaân moät vuï ngang nhau, nhöng veà saûn löôïng thì vuøng thöù hai keùm hôn vì haàu nhö chæ canh taùc moät vuï trong naêm. Caùc vuøng coøn laïi ñeàu coù naêng suaát bình quaân vuï thaáp 3 Theo soá lieäu bình quaân töø 1995-1998 cuûa Döï aùn Compeùtitiviteù de la filìere rizicole dans la reùgion du Meùkong, Vieât-nam, löôïng kali bình quaân boùn cho luùa laø chæ laø 17,2kg K 2O/ha/vuï ôû vuøng phuø sa ngoït, 13kg K2O/ha/vuï ôû vuøng theàm phuø sa coå, 2,7kg K2O/ha/vuï ôû vuøng ñoàng baèng ven bieån cao troàng luùa caûi thieän. Vuøng ñoàng baèng ven bieån cao canh taùc luùa muøa chæ boùn 2kg K2O /ha/vuï vaø vuøng phuø sa ven soâng Ñoàng Nai boùn nhieàu kali hôn, ñaït bình quaân 34,8K2O kg/ha/vuï. 6
hôn. Keát quaû öôùc löôïng cho thaáy neáu coù cuøng ñieàu kieän saûn xuaát vaø möùc ñaàu tö nhö nhau, so vôùi vuøng phuø sa ngoït, vuøng theàm phuø sa coå coù saûn löôïng luùa haøng naêm thaáp hôn 28,92%. Vuøng phuø sa ven soâng Ñoàng Nai coù saûn löôïng thaáp hôn 33,82%. Canh taùc luùa muøa ñòa phöông moät vuï ôû vuøng ñoàng baèng ven bieån cao cho saûn löôïng thaáp hôn 43%. Nhö vaäy, vuøng phuø sa ngoït ÑBSCL laø vuøng sinh thaùi noâng nghieäp coù öu theá nhaát veà saûn xuaát luùa. Vuøng ñoàng baèng ven bieån cao cuõng coù tieàm naêng phaùt trieån saûn xuaát luùa gaïo lôùn khi ñöôïc thuûy lôïi hoùa. 3.4 AÛnh höôûng cuûa quy moâ noâng traïi Moät soá nghieân cöùu gaàn ñaây veà saûn xuaát luùa gaïo ôû Vieät Nam ñeàu cho raèng caùc noâng traïi coù quy moâ lôùn thöôøng saûn xuaát luùa coù hieäu quaû kinh teá hôn caùc noâng traïi nhoû. Khi öôùc löôïng aûnh höôûng cuûa quy moâ noâng traïi ñeán saûn löôïng luùa, Wiens (1999) cho raèng nhoùm noâng traïi coù quy moâ nhoû nhaát (coù ít hôn 0,25 ha/hoä) coù toång yeáu toá naêng suaát (total productivity factor) chæ baèng 41% so vôùi nhoùm noâng hoä coù quy moâ noâng traïi lôùn hôn 2 ha. Töø moät nghieân cöùu ôû Thoát Noát, Caàn Thô, Thaønh vaø Yamazaki (1998) cho raèng noâng traïi coù quy moâ ñaát lôùn coù chi phí saûn xuaát luùa treân moät ñôn vò dieän tích thaáp hôn noâng traïi coù quy moâ ñaát nhoû. Lai (1998) cuõng ñoàng yù nhö vaäy vôùi moät nghieân cöùu taïi OÂ Moân, Caàn Thô. Söû duïng soá lieäu hai naêm 1995 vaø 1996 cuûa Döï aùn Compeùtitiviteù de la filieøre rizicole dans la reùgion du Meùkong, Khai (1999) cho thaáy chi phí saûn xuaát thaáp, giaù thaønh thaáp, thu nhaäp vaø lôïi nhuaän cao hôn treân moät ñôn vò dieän tích laø lôïi theá cuûa noâng traïi saûn xuaát luùa coù quy moâ. Tuy nhieân, vaán ñeà naøy caàn ñöôïc hieåu trong boái caûnh saûn xuaát noâng nghieäp ôû quy moâ nhoû vaø manh muùn hieän nay ôû caùc ñoàng baèng troàng luùa chuû yeáu nhö ñoàng Baèng Soâng Hoàng vaø Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long. ÔÛ vuøng nghieân cöùu, quy moâ ruoäng ñaát bình quaân chæ vaøo khoaûng xaáp xæ 1 ha cho moät noâng hoä. Raát ít noâng hoä coù quy moâ ruoäng ñaát vöôït quaù möùc haïn ñieàn 3 ha. Caùc phaân tích thaêm doø trong baøi naøy cuõng cho thaáy aûnh höôûng chuû ñaïo cuûa yeáu toá dieän tích ñaát ñai vaø soá vuï luùa canh taùc moät naêm ñoái vôùi saûn löôïng luùa cuûa noâng hoä. Tuy nhieân, do ñieàu kieän töôùi khaùc nhau, moät noâng hoä coù dieän tích ñaát nhoû ôû vuøng luùa ñöôïc töôùi coù khaû naêng taïo ra toång saûn löôïng naêm lôùn hôn moät noâng hoä coù dieän tích ñaát lôùn hôn ôû vuøng luùa nhôø nöôùc trôøi. Vì vaäy baøi vieát naøy söû duïng hai chæ tieâu chính laø dieän tích ñaát canh taùc luùa vaø saûn löôïng luùa haøng naêm cuûa noâng hoä laøm cô sôû ñeå phaûn aùnh vaø phaân nhoùm quy moâ saûn xuaát cuûa noâng hoä. Ñeå coù soá quan saùt toái thieåu laø 30 tröôøng hôïp cho moät nhoùm, nghieân cöùu naøy phaân ra ba nhoùm noâng hoä vôùi muïc tieâu thaêm doø söï khaùc bieät giöõa caùc nhoùm. Nhoùm taïm goïi laø coù quy moâ saûn xuaát lôùn chieám tyû leä nhoû, chæ 5,93% toång soá maãu, coù dieän tích ñaát canh taùc luùa bình quaân 2,19 ha moät hoä, saûn löôïng luùa trung bình laø 26 taán/hoä/naêm vaø taäp trung chuû yeáu ôû vuøng phuø sa ngoït (27/30 tröôøng hôïp). Nhoùm thöù hai, taïm goïi laø coù quy moâ saûn xuaát trung bình, chieám tyû leä 23,91% toång soá maãu, phaân boá ôû caùc vuøng phuø sa ngoït, vuøng ñoàng baèng ven bieån cao vaø phuø sa ven soâng Ñoàng Nai. Nhoùm naøy coù dieän tích ñaát canh taùc luùa bình quaân 1,26 ha/hoä vaø saûn löôïng luùa trung bình laø 12,3 taán/hoä/naêm. Nhoùm coù quy moâ noâng traïi nhoû chieám tyû leä 70,16% toång soá maãu, phaân boá ôû taát caû caùc vuøng, coù dieän tích ñaát canh taùc luùa bình quaân 0,72 ha/hoä vaø saûn löôïng luùa trung bình laø 4,11 taán/hoä/naêm. 7
Keát quaû öôùc löôïng moät moâ hình hoài quy coù caùc bieán ñònh tính theå hieän caùc nhoùm noâng traïi naøy cho thaáy döôøng nhö nhoùm noâng hoä coù quy moâ saûn xuaát lôùn ñaït ñöôïc hieäu quaû saûn xuaát toát hôn (khoâng trình baøy keát quaû chi tieát ôû ñaây). So vôùi nhoùm noâng hoä coù quy moâ saûn xuaát nhoû, toång yeáu toá naêng suaát cuûa nhoùm coù quy moâ saûn xuaát lôùn cao hôn 2,7% vaø nhoùm coù quy moâ saûn xuaát trung bình cao hôn 1,5%. Ñieàu naøy phuø hôïp vôùi keát quaû tính töông quan giöõa chæ tieâu dieän tích canh taùc cuûa noâng hoä vaø caùc bieán soá khaùc treân moät ñôn vò dieän tích. Caùc quan heä töông quan cho thaáy neáu dieän tích canh taùc luùa cuûa noâng hoä taêng, tuy naêng suaát luùa treân moät ñôn vò dieän tích khoâng ñoåi nhöng chi phí saûn xuaát bình quaân treân ha moät vuï coù xu höôùng giaûm, daãn ñeán giaù thaønh giaûm vaø taêng lôïi nhuaän vaø thu nhaäp treân cuøng moät ñôn vò dieän tích. Tuy nhieân, söï cheânh leäch naøy khoâng lôùn laém, coù theå do aûnh höôûng cuûa caùch phaân chia chæ coù ba nhoùm neân coù khoaûng caùch giöõa nhoùm lôùn nhaát vaø nhoû nhaát khaù heïp. Vôùi côû maãu laø 2.956 noâng hoä, Wiens (1998) ñaõ coù theå cho thaáy söï khaùc bieät giöõa 5 nhoùm noâng hoä coù dieän tích ñaát canh taùc luùa bieán ñoäng trong khoaûng 0 – 2 ha. Moät keát quaû khaùc ñaùng chuù yù laø aûnh höôûng cuûa caùc bieán ñaàu vaøo ñeán saûn löôïng raát khaùc bieät nhau giöõa caùc nhoùm noâng hoä khi öôùc löôïng haøm saûn xuaát cho töøng nhoùm rieâng leû (baûng 3). Trong khi nhoùm coù quy moâ saûn xuaát lôùn ñaõ söû duïng toái ña caùc vaät tö, thaäm chí vöôït quaù möùc caàn thieát ñoái vôùi phaân boùn (heä soá –0,163), thì nhoùm coù quy moâ saûn xuaát nhoû döôøng nhö ñaàu tö chöa thoûa ñaùng caùc loaïi vaät tö phaân boùn (heä soá 0,134). Ngöôïc laïi, möùc ñoä thaâm duïng lao ñoäng gia ñình cuûa nhoùm naøy raát cao (heä soá –0,114). Caùc vaán ñeà naøy gôïi leân raèng nhoùm quy moâ nhoû bò haïn cheá veà tieàn maët vaø töø ñoù aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán kyõ thuaät saûn xuaát cuõng nhö möùc ñoä söû duïng lao ñoäng gia ñình. Tuy nhieân, aûnh höôûng cuûa dieän tích canh taùc vaø soá vuï moät naêm vaãn coù yù nghóa quan troïng ñoái vôùi vieäc taêng saûn löôïng ôû caû ba nhoùm. Maët khaùc, heä soá goác taêng daàn töø nhoùm coù quy moâ saûn xuaát nhoû ñeán nhoùm coù quy moâ saûn xuaát lôùn (heä soá 0,712; 0,795 vaø 0,820) cho thaáy trình ñoä kyõ thuaät cuõng coù xu höôùng cao hôn ôû nhoùm hoä coù quy moâ saûn xuaát lôùn hôn. 3.5 Phaûn öùng cuûa noâng hoä troàng luùa ñoái vôùi giaù luùa, phaân boùn vaø lao ñoäng Trong cô caáu chi phí saûn xuaát luùa, chi phí phaân boùn chieám tyû troïng xaáp xæ 28% toång chi phí. Ngoaøi ra, noâng hoä cuõng phaûi traû moät chi phí khaù lôùn ñeå thueâ maùy moùc vaø nhaân löïc. Rieâng phaàn nhaân löïc cuõng ñaõ coù tyû troïng khaù quan troïng laø 16,9% toång chi phí. Moät giaû ñònh thöôøng ñöôïc neâu leân laø noâng daân coù xu höôùng giaûm söû duïng caùc vaät tö vaø möùc thueâ lao ñoäng khi giaù caùc loaïi vaät tö vaø nhaân coâng ñòa phöông taêng vaø ngöôïc laïi, khi hoï coù muïc tieâu toái ña hoùa lôïi nhuaän. Nhaèm muïc tieâu khaûo saùt phaûn öùng cuûa ngöôøi troàng luùa khu vöïc Nam Boä ñoái vôùi caùc bieán ñoäng giaù caû vaät tö ñaàu vaøo, moät haøm cung luùa gaïo ñôn giaûn ñöôïc xaây döïng vôùi caùc soá lieäu coù theå söû duïng ñöôïc trong boä soá lieäu ñieàu tra. Haøm cung luùa gaïo ñöôïc thieát laäp gaàn nhö haøm saûn xuaát daïng Cobb- Douglas, chæ thay theá löôïng söû duïng cuûa caùc loaïi phaân boùn vaø coâng lao ñoäng thueâ möôùn baèng giaù töông ñoái so vôùi giaù luùa baùn taïi coång traïi. Caùc bieán veà dieän tích canh taùc luùa, soá vuï luùa, giaù luùa taïi coång traïi vaø caùc bieán ñònh tính phaûn aùnh khaùc bieät veà vuøng sinh thaùi noâng nghieäp vaø quy moâ noâng traïi cuõng ñöôïc ñöa vaøo ñeå ño löôøng aûnh höôûng ñoái vôùi möùc cung luùa gaïo cuûa noâng hoä. 8
Keát quaû öôùc löôïng cho thaáy dieän tích canh taùc luùa cuûa noâng hoä vaø soá vuï luùa moät naêm coù aûnh höôûng döông vaø mang tính chuû ñaïo ñoái vôùi möùc cung luùa gaïo cuûa noâng hoä. Sau khi loaïi boû caùc bieán coù heä soá khoâng coù khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ, heä soá co daõn cuûa cung luùa gaïo theo dieän tích canh taùc laø 1,02; theo soá vuï luùa laø 0,96. Heä soá co daõn cuûa cung luùa gaïo ñoái vôùi giaù luùa trong ngaén haïn laø 0,26; coù nghóa laø neáu giaù luùa baùn taïi coång traïi taêng 10%, möùc cung öùng luùa cuûa noâng hoä trong moät naêm coù theå seõ taêng 2,6%. Caùc bieán ñònh tính cuõng phaûn aùnh söï khaùc bieät cuûa vuøng sinh thaùi noâng nghieäp ñoái vôùi möùc cung luùa gaïo, töông töï nhö caùc nhaän ñònh ruùt ra töø haøm saûn xuaát. Noâng hoä coù quy moâ lôùn cuõng coù möùc cung luùa gaïo tieàm naêng cao hôn nhoùm coù quy moâ noâng traïi trung bình 3,2% vaø cao hôn nhoùm coù quy moâ noâng traïi nhoû 5,2% trong cuøng ñieàu kieän saûn xuaát. Tuy nhieân, möùc cung luùa gaïo cuûa noâng hoä laïi döôøng nhö khoâng coù phaûn öùng gì ñoái vôùi bieán ñoäng cuûa giaù caùc loaïi phaân boùn trong phaïm vi thôøi gian thu thaäp boä soá lieäu. Maëc duø keát quaû öôùc löôïng heä soá co daõn cuûa cung luùa gaïo theo giaù phaân boùn raát ñaùng ngaïc nhieân, nhöng vaãn coù theå hôïp lyù khi ñoái chieáu vôùi thöïc teá saûn xuaát ôû khu vöïc nghieân cöùu. Treân thöïc teá, luùa laø loaïi caây troàng chuû yeáu cuûa noâng hoä treân ñaát thaáp ngaäp nöôùc ôû Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long vaø khu vöïc ven soâng Ñoàng Nai. Hoï khoâng theå thay theá luùa nöôùc baèng loaïi caây khaùc trong cuøng ñieàu kieän saûn xuaát. Maët khaùc, thu nhaäp töø luùa coù yù nghóa quyeát ñònh ñoái vôùi ñôøi soáng cuûa ña soá noâng hoä troàng luùa. Hôn nöõa, noâng daân troàng luùa khoâng theå tieân ñoaùn ñöôïc giaù baùn luùa vì nhieàu lyù do khaùc nhau. Töø ñoù, ñeå baûo ñaõm nguoàn thu nhaäp cuõng nhö nhu caàu löông thöïc cô baûn cuûa gia ñình (chieám bình quaân 29% toång saûn löôïng luùa cuûa noâng hoä), toái ña hoùa saûn löôïng seõ laø höôùng öu tieân cuûa noâng hoä. Töø ñoù, hoï phaûi coá gaéng aùp duïng ñuû löôïng phaân boùn theo kinh nghieäm saûn xuaát ñeå toái ña hoùa saûn löôïng, baát keå söï thay ñoåi cuûa giaù phaân boùn. Trong tröôøng hôïp naøy, coù theå noùi thaùi ñoä chaáp nhaän giaù vaø choáng laïi ruûi ro cuûa noâng hoä troàng luùa ôû khu vöïc nghieân cöùu theå hieän raát roõ. Maët khaùc, coù theå bieán ñoäng giaù phaân boùn ôû Ñoàng B8aøng Soâng Cöûu Long trong thôøi gian nghieân cöùu khoâng ñuû lôùn ñeå coù caùc taùc ñoäng roõ neùt ñeán möùc cung cuûa noâng hoä. 4. KEÁT LUAÄN Ñaát ñai vaãn laø yeáu toá haïn cheá lôùn nhaát ñoái vôùi vieäc taêng saûn löôïng luùa ôû Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long. Maëc duø vieäc khai hoang vaø thuûy lôïi hoùa ôû vuøng naøy tieáp tuïc ñem laïi nhieàu trieån voïng vöõng chaéc cho an ninh löông thöïc quoác gia vaø xuaát khaåu gaïo nhöng caùc vaán ñeà veà thieáu huït nöôùc töôùi trong muøa khoâ ôû phaïm vi vuøng cuõng nhö caû vuøng haï löu soâng Meâkoâng (keå caû Cambodia) vaø suy thoaùi moâi tröôøng nöôùc trong töông lai gaàn cuõng caàn ñöôïc tính ñeán. Hôn nöõa, taêng voán ñaàu tö vaät chaát kyõ thuaät cho canh taùc luùa coù taùc ñoäng khaù khieâm toán ñoái vôùi taêng saûn löôïng vôùi coâng ngheä saûn xuaát luùa hieän taïi. Ñaàu tö theâm phaân boùn haàu nhö khoâng coøn ñem laïi lôïi nhuaän nöõa. Tuy nhieân, neáu noâng daân chuù troïng söû duïng nhieàu hôn phaân kali vaãn coù theå caûi thieän ñöôïc saûn löôïng. Ñieàu naøy döôøng nhö gôïi leân raèng saûn xuaát luùa hieän nay ôû vuøng Nam Boä noùi chung vaø ÑBSCL noùi rieâng ñaõ ñaït ñeán möùc giôùi haïn vaø ñaët ra yeâu caàu naâng cao trình ñoä kyõ thuaät saûn xuaát leân moät 9
möùc ñoä cao hôn, maø trong ñoù, caûi thieän gioáng vaø söû duïng phaân boùn hôïp lyù laø caùc bieän phaùp quan troïng. Maët khaùc, öu theá töï nhieân veà saûn xuaát luùa cuûa vuøng ñoàng baèng ngaäp luõ caàn ñöôïc khai thaùc ñeå phaùt huy lôïi theá caïnh tranh cuûa vuøng ñoái vôùi muïc tieâu saûn xuaát luùa gaïo xuaát khaåu. Vieäc naâng cao quy moâ saûn xuaát cuûa noâng hoä canh taùc luùa taïo ra nhieàu cô hoäi ñeå ñaït hieäu quaû saûn xuaát toát hôn, nhöng laïi maâu thuaãn vôùi khaû naêng ña daïng hoùa ngaønh ngheà noâng thoân hieän nay, cuõng nhö khaû naêng chuyeån lao ñoäng noâng nghieäp sang khu vöïc phi noâng nghieäp, nhaát laø khi tình traïng thöøa lao ñoäng noâng thoân dieãn ra khaù roõ. Töø ñoù, nhu caàu cô giôùi hoùa saûn xuaát luùa cuûa noâng hoä cuõng khoâng böùc thieát laém trong giai ñoaïn naøy, tröø phi môû roäng ñöôïc quy moâ saûn xuaát. Thaùi ñoä toái ña hoùa saûn löôïng vaø choáng laïi ruûi ro cuûa noâng hoä troàng luùa cho thaáy oån ñònh giaù vaät tö cô baûn nhö phaân boùn laø bieän phaùp ñem laïi lôïi ích thieát thöïc cho hoï. Giöõ giaù luùa gaïo ôû möùc cao hôïp lyù cuõng khuyeán khích noâng daân taêng saûn löôïng. Tuy nhieân khaû naêng naøy laø raát khoù thöïc hieän trong boái caûnh moät thò tröôøng gaïo theá giôùi khoâng oån ñònh vaø möùc ñoä caïnh tranh cuûa caùc quoác gia xuaát khaåu luùa gaïo ngaøy caøng maïnh. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO Compeùtitiviteù de la filìere rizicole dans la reùgion du Meùkong, Vieât-nam., 1998, 1999. Scientific reports. FSAGx, ISA, UEH. Döông Ngoïc Thaønh, Ryochi Yamazaki., 1998. Agricultural structure of the Mekong Delta: a case study of the Thot Not district, Cantho province. In: Development of farming systems in the Mekong Delta of Vietnam. JICAS, CTU, CLRRI. pp. 117-144. Ñaøo Theá Tuaán., 1997. Kinh teá Hoä noâng daân. Nhaø xuaát baûn Chính Trò Quoác Gia, Vieät Nam. Nguyeãn thò Lieân, Nguyeãn Xuaân Haûi et al., 1999. Saûn xuaát luùa gaïo. Hoä gia ñình Vieät Nam nhìn qua phaân tích ñònh löôïng. Nhaø xuaát baûn Chính Trò Quoác Gia, Vieät Nam. pp 221-235. Nguyeãn Xuaân Lai., 1998. Classification of peasant economic systems: a case study in O Mon, Cantho province. In: Development of farming systems in the Mekong Delta of Vietnam. JICAS, CTU, CLRRI. pp.147-180. Thomas B.Wiens., 1998. Agriculture and Rural Poverty in Vietnam. In: Household Welfare and Vietnam’s Transition. World Bank. pp 61-98. Traàn Tieán Khai., 1999. Economic efficiency of rice production in relation to land policy in the Mekong River Delta, Vietnam. Meùmoire de fin d’eùtudes pour Diploâme d’Etudes approfondies. FSAGx, Belgique. 67p. 10
11
Baûng 1. KEAT QUAU ÖOUC LÖOÏNG HAØM SAUN XUAAT LUUA GAÏO (DAÏNG LOG-LOG) Giaù trò Heä soá Giaù trò P trung bình* Bieán soá phuï thuoäc Ln saûn löôïng luùa (kg/hoä/naêm) 7.364 Caùc bieán soá ñoäc laäp Ln dieän tích canh taùc luùa (ha/hoä) 0,94 0,792 0,000 Ln soá vuï luùa naêm 1,86 0,741 0,000 Ln chi phí thueá – thuûy lôïi phí (1.000 ñ/hoä/naêm) 372,8 0,047 0,015 Ln chi phí caûi taïo ñaát (1.000 ñ/hoä/naêm) 55,0 0,002 0,775 Ln chi phí haït gioáng (1.000 ñ/hoä/naêm) 547,2 0,250 0,000 Ln chi phí thuoác BVTV (1.000 ñ/hoä/naêm) 426,6 -0,007 0,505 Ln chi phí khaáu hao coâng cuï (1.000 ñ/hoä/naêm) 344,1 0,002 0,874 Ln chi phí nhieân lieäu töôùi (1.000 ñ/hoä/naêm) 83,6 0,013 0,040 Ln chi phí thueâ coâng cuï (1.000 ñ/hoä/naêm) 912,4 -0,003 0,748 Ln soá ngaøy coâng lao ñoäng thueâ möôùn (ngaøy coâng/hoä/naêm) 51,4 0,013 0,316 Ln soá ngaøy coâng lao ñoäng gia ñình (ngaøy coâng/hoä/naêm) 73,3 -0,097 0,000 Ln löôïng phaân urea (kg/hoä/naêm) 574,46 0,034 0,208 Ln löôïng phaân NPK (kg/hoä/naêm) 475,78 0,001 0,884 Ln löôïng phaân DAP (kg/hoä/naêm) 300,18 0,013 0,045 Ln löôïng phaân super laân (kg/hoä/naêm) 39,66 0,015 0,023 Ln löôïng phaân kali (kg/hoä/naêm) 54,82 0,024 0,001 Caùc aûnh höôûng cuûa vuøng sinh thaùi noâng nghieäp Ñoàng baèng ngaäp luõ ven soâng Tieàn giang – Haäu giang (vuøng so saùnh) Theàm phuø sa coå -0.007 0,925 Ñoàng baèng ven bieån cao (troàng luùa muøa ñòa phöông) -0.207 0,003 Ñoàng baèng ven bieån cao (troàng luùa caûi thieän) 0.144 0,053 Phuø sa ven soâng Ñoàng Nai -0.351 0,000 Haèng soá 6,784 0,000 Ghi chuù: R2 ñieàu chænh: 0,923; soá quan saùt: 506; * trung bình cuûa caùc bieán tröôùc khi laáy logs; Nguoàn: soá lieäu Döï aùn Compeùtitiviteù de la filìere rizicole dans la reùgion du Meùkong, Vieât-nam 12
Baûng 2. KEAT QUAU ÖOUC LÖOÏNG HAØM SAUN XUAAT LUUA GAÏO (DAÏNG LOG-LINEAR) Giaù trò Heä soá trung bình* Bieán soá phuï thuoäc Ln saûn löôïng luùa (kg/hoä/naêm) 7.364 Caùc bieán soá ñoäc laäp Dieän tích canh taùc luùa (ha/hoä) 0,94 1,034** Soá vuï luùa naêm 1,86 0,459** Chi phí thueá – thuûy lôïi phí (1.000 ñ/hoä/naêm) 372,8 ns Chi phí caûi taïo ñaát (1.000 ñ/hoä/naêm) 55,0 ns Chi phí haït gioáng (1.000 ñ/hoä/naêm) 547,2 ns Chi phí thuoác BVTV (1.000 ñ/hoä/naêm) 426,6 ns Chi phí khaáu hao coâng cuï (1.000 ñ/hoä/naêm) 344,1 ns Chi phí nhieân lieäu töôùi (1.000 ñ/hoä/naêm) 83,6 0,0043** Chi phí thueâ coâng cuï (1.000 ñ/hoä/naêm) 912,4 ns Soá ngaøy coâng lao ñoäng thueâ möôùn (ngaøy coâng/hoä/naêm) 51 ns Soá ngaøy coâng lao ñoäng gia ñình (ngaøy coâng/hoä/naêm) 73 ns Löôïng phaân urea (kg/hoä/naêm) 254 ns Löôïng phaân NPK (kg/hoä/naêm) 203 ns Löôïng phaân DAP (kg/hoä/naêm) 92 ns Löôïng phaân super laân (kg/hoä/naêm) 45 ns Löôïng phaân kali (kg/hoä/naêm) 29 ns Coù söû duïng phaân urea ns Coù söû duïng phaân NPK ns Coù söû duïng phaân DAP 0,131** Coù söû duïng phaân super laân 0,157** Coù söû duïng phaân kali ns Caùc aûnh höôûng cuûa vuøng sinh thaùi noâng nghieäp Ñoàng baèng ngaäp luõ ven soâng Tieàn giang – Haäu giang (vuøng so saùnh) Theàm phuø sa coå -0.341** Ñoàng baèng ven bieån cao (troàng luùa muøa ñòa phöông) -0.563** Ñoàng baèng ven bieån cao (troàng luùa caûi thieän) ns Phuø sa ven soâng Ñoàng Nai -0.413** Haèng soá 6,742 Ghi chuù: R2 ñieàu chænh: 0,826; soá quan saùt: 506; * trung bình cuûa caùc bieán tröôùc khi laáy logs; Nguoàn: soá lieäu Döï aùn Compeùtitiviteù de la filìere rizicole dans la reùgion du Meùkong, Vieât -nam 13
Baûng 3. KEAT QUAU ÖOUC LÖOÏNG HAØM SAUN XUAAT LUUA GAÏO THEO QUY MOA SAUN XUAAT CUUA NOANG HOÄ Quy moâ saûn xuaát cuûa noâng hoä Lôùn Trung Nhoû bình Bieán soá phuï thuoäc: Ln saûn löôïng luùa (kg/hoä/naêm) Caùc bieán soá ñoäc laäp: Ln dieän tích canh taùc luùa (ha/hoä) 0,820** 0,795** 0,712** Ln heä soá canh taùc luùa (dieän tích gieo troàng luùa / dieän tích 0,766** 0,695** 0,759** canh taùc luùa) Ln chi phí thueá – thuûy lôïi phí (1.000 ñ/hoä/naêm) ns ns 0,049* Ln chi phí caûi taïo ñaát (1.000 ñ/hoä/naêm) ns ns ns Ln chi phí haït gioáng (1.000 ñ/hoä/naêm) 0,127* ns 0,245** Ln chi phí phaân boùn (1.000 ñ/hoä/naêm) -0,163* ns 0,134** Ln chi phí thuoác BVTV (1.000 ñ/hoä/naêm) ns ns ns Ln chi phí khaáu hao coâng cuï (1.000 ñ/hoä/naêm) ns 0,043** ns Ln chi phí nhieân lieäu töôùi (1.000 ñ/hoä/naêm) 0,023** ns ns Ln chi phí thueâ coâng cuï (1.000 ñ/hoä/naêm) ns ns ns Ln soá ngaøy coâng lao ñoäng thueâ möôùn ns ns ns (ngaøy coâng/hoä/naêm) Ln soá ngaøy coâng lao ñoäng gia ñình ns -0,071** -0,114** (ngaøy coâng/hoä/naêm) Caùc aûnh höôûng cuûa vuøng sinh thaùi noâng nghieäp Ñoàng baèng ngaäp luõ ven soâng Tieàn giang – Haäu giang (vuøng so saùnh) Theàm phuø sa coå khoâng khoâng ns Ñoàng baèng ven bieån cao (troàng luùa muøa ñòa phöông) khoâng ns -0,111* Ñoàng baèng ven bieån cao (troàng luùa caûi thieän) khoâng ns 0,226** Phuø sa ven soâng Ñoàng Nai -0,231** -0,248** -0,309** Haèng soá 9,352 8,222 6,115 2 R ñieàu chænh 0,789 0,758 0,843 Côû maãu 30 121 355 Tyû leä so toång maãu (%) 5,93 23,91 70,16 Ghi chuù: Ñeå traùnh aûnh höôûng cuûa söï khaùc bieät veà soá muøa vuï canh taùc moät naêm giöõa caùc vuøng canh taùc ñöôïc töôùi vaø nhôø nöôùc trôøi, vieäc phaân nhoùm ñöôïc döïa treân hai chæ tieâu laø dieän tích canh taùc luùa vaø saûn löôïng luùa caû naêm cuûa noâng hoä, Ngoaøi ra, ñeå baûo ñaõm coù soá maãu >= 30 cho moät nhoùm, maãu ñöôïc chia laøm ba nhoùm, Phöông phaùp phaân nhoùm: duøng K-means cluster analysis. Caùc heä soá ñöôïc trình baøy ñöôïc öôùc löôïng sau khi loaïi caùc bieán coù heä soá khoâng coù yù nghóa thoáng keâ ra khoûi moâ hình hoài quy. * coù yù nghóa thoáng keâ ôû möùc  = 0,05 ** coù yùnghóa thoáng keâ ôû möùc  = 0,01 ns khoâng coù yù nghóa thoáng keâ ôû möùc  = 0,05 khoâng: khoâng coù noâng hoä naøo thuoäc nhoùm quy moâ noâng hoä töông öùng ôû vuøng ñoù Nguoàn: soá lieäu Döï aùn Compeùtitiviteù de la filìere rizicole dans la reùgion du Meùkong, Vieât -nam 14
Baûng 4. ÖOUC LÖOÏNG HAØM CUNG LUUA GAÏO Heä soá Giaù trò P Bieán soá phuï thuoäc Ln saûn löôïng luùa (kg/hoä/naêm) Caùc bieán soá ñoäc laäp Ln dieän tích canh taùc luùa (ha/hoä) 1,006 0,000 Ln soá vuï luùa naêm 1,030 0,000 Ln giaù luùa taïi coång traïi (ñoàng/kg) 0,267 0,001 Ln giaù phaân urea (ñoàng/kg) -0,034 0,579 Ln giaù phaân NPK (ñoàng/kg) -0,004 0,367 Ln giaù phaân DAP (ñoàng/kg) 0,007 0,060 Ln giaù lao ñoäng noâng nghieäp (ñoàng/ngaøy coâng) 0,170 0,001 Caùc aûnh höôûng cuûa vuøng sinh thaùi noâng nghieäp Ñoàng baèng ngaäp luõ ven soâng Tieàn giang – Haäu giang (vuøng so saùnh) Theàm phuø sa coå -0,224 0,000 Ñoàng baèng ven bieån cao (troàng luùa muøa ñòa phöông) -0,437 0,000 Ñoàng baèng ven bieån cao (troàng luùa caûi thieän) 0,104 0,145 Phuø sa ven soâng Ñoàng Nai -0,437 0,000 AÛnh höôûng cuûa quy moâ noâng traïi Lôùn 0,247 0,000 Trung bình 0,135 0,000 Nhoû (nhoùm so saùnh) Haèng soá 6,130 0,000 2 Ghi chuù: R ñieàu chænh: 0,917; soá quan saùt: 506 Nguoàn: soá lieäu Döï aùn Compeùtitiviteù de la filìere rizicole dans la reùgion du Meùkong, Vieât -nam 15