Trang 1
PHẦN 1 - ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lý do chọn đề tài
Lắng nghe tích cực là khi người nghe có thái độ chân thành và cố gắng để hiểu
rõ những gì đang được nói bởi người nói, khi lắng nghe tích cực, người nghe không
chỉ nghe những gì đang được nói mà còn quan tâm đến cảm xúc, biểu cảm và tình
huống của người nói và đôi khi cho ý kiến phản hồi hợp lý mà không vội đánh giá
hay phán xét.
Người có kĩ năng lắng nghe tích cực thường được nhìn nhận là biết tôn trọng
và quan tâm đến ý kiến của người khác, nhờ đó làm cho việc giao tiếp, thương lượng
và hợp tác của họ hiệu quả hơn. Lắng nghe tích cực cũng góp phần giải quyết
mâu thuẫn một cách hài hòa và xây dựng mối quan hệ với đối tác một cách hiệu quả
hơn. Kĩ năng lắng nghe tích cực có quan hệ mật thiết với các kĩ năng giao tiếp,
thương lượng, hợp tác, kiềm chế cảm xúc và giải quyết mâu thuẫn. Ngạn ngữ Nga
có câu “Con người mất ba năm để học nói nhưng phải mất cả cuộc đời để học lắng
nghe” hay nhà triết học Đê – Nông người Hy Lạp từng nói “Chúng ta có hai cái tai
để nghe và một cái mồm để nói, nên nghe nhiều hơn và nói ít hơn” là để nói về tầm
quan trọng của việc lắng nghe. Trong cuộc sống vội vã như ngày nay, con người
hiếm khi có thời gian lắng nghe lẫn nhau, đôi khi cuộc đối thoại với nhau lại bằng
như đoạn hội thoại được ghi âm sẵn và gửi nhắn nhủ cho nhau, hoặc là những tin
nhắn vội vã gửi qua các trang mạng xã hội, bởi sự bộn bề của cuộc sống và sự tiện
ích của công nghệ đã làm cho phương thức giao tiếp trực tiếp bị hạn chế, nên người
ta không có thời gian để lắng nghe nhau, và cũng không thể hiểu hết nội dung của
những đoạn hội thoại được gửi qua mail khi không hiểu hết được cảm xúc qua câu
chuyện người nói. Chính vì vậy, lắng nghe và lắng nghe tích cực trong bối cảnh hiện
nay càng trở nên quan trọng, đặc biệt là đối với học sinh khi đang ngồi trên ghế nhà
trường, đang trong quá trình học tập và rèn luyện kỹ năng thật tốt chuẩn bị cho tương
lai sau này.
Trong cuộc sống hiện đại ngày nay nhiều học sinh THPT bị tác động mạnh
mẽ bởi đời sống công nghệ, việc bị chi phối bởi các công nghệ hiện đại đã làm cho
các em hạn chế rất nhiều trong giao tiếp trực tiếp hay diễn đạt suy nghĩ của mình
cho người khác nghe và hiểu, nhiều em học sinh còn gặp khó khăn trong kỹ năng
lắng nghe và hiểu được suy nghĩ của người khác, thậm chí nhiều em học sinh vừa
không có kỹ năng lắng nghe nhưng vừa có thái độ hành động gây tổn thương cho
bạn bè, thầy cô và gia đình bằng sự vô tư của mình mà các em coi đó là việc làm
bình thường, làm thế nào để các em hạn chế sự phụ thuộc vào công nghệ, làm thế
nào để các em “biết nghe” và “biết nói” đúng nghĩa, làm thế nào để trong tập thể lớp
các em có thể thấu hiểu và chia sẻ lẫn nhau trong mọi hoàn cảnh bằng sự quan tâm
và giúp đỡ lẫn nhau trong học tập và trong cuộc sống, một phần vai trò này thuộc về
công tác giáo dục.
Trang 2
Với công chủ nhiệm, giáo viên lại càng vất vả hơn khi nhiều học sinh có cái
tôi quá lớn, tự khẳng định mình quá cao nên kỹ năng lắng nghe của các em ngày
càng hạn chế, nhiều em có thói quen chỉ muốn nói chuyện và tự kể chuyện của mình
mà không quan tâm đến ý kiến của người đối diện, nhiều em lại nghĩ rằng mình có
kinh nghiệm, hiểu biết hơn người và không cần phải có kỹ năng lắng nghe những ý
kiến của người khác, nhiều em lại phụ thuộc vào công nghệ khi mọi vấn đề đều có
thể tra cứu qua google. Điều này dẫn đến sự thiếu tôn trọng và sự thiếu hiểu biết về
đối phương, hiểu biết về cuộc sống đặc biệt là đối với học sinh đang ở độ tuổi trưởng
thành phải cần hơn nữa rèn kỹ năng lắng nghe trong học tập và ứng dụng trong thực
tiễn. Chính vì lý do trên, tôi chọn đề tài “Phát triển kỹ năng lắng nghe tích cực cho
học sinh trong công tác chủ nhiệm lớp ở trường THPT” để nghiên cứu và ứng dụng
trong công tác chủ nhiệm lớp.
2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu về cơ sở lý luận và thực trạng của kĩ năng lắng nghe tích cực ở
đối tượng học sinh THPT.
- Nghiên cứu những biện pháp phát triển kĩ năng lắng nghe tích cực của học
sinh THPT
- Nghiên cứu và thực nghiệm các giải pháp nâng cao kĩ năng lắng nghe tích cực
của học sinh lớp chủ nhiệm
3. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu
- Học sinh THPT
- Lớp chủ nhiệm: 10D6, 12A8
4. Cấu trúc đề tài
Đề tài được cấu trúc gồm 4 phần với các nội dung cụ thể như sau:
Phần 1: ĐẶT VẤN ĐỀ
Phần 2: NỘI DUNG
Phần 3: KẾT LUẬN & KIẾN NGHỊ
Phần 4: PHỤ LỤC
5. Tính mới của đề tài
- Có nhiều kĩ năng được phát triển cho học sinh, nhưng kĩ năng lắng nghe là
một trong những kĩ năng quan trọng phát triển các năng lực khác, đây là lần đầu tiên
với vai trò chủ nhiệm tôi mạnh dạn đề xuất những giải pháp nhằm phát triển kĩ năng
lắng nghe tích cực cho học sinh lớp chủ nhiệm thông qua các hoạt động như sinh
hoạt lớp, hoạt động ngoại khóa, hoạt động chuyên môn, hoạt động trải nghiệm.
- Qua đó phát triển cho học sinh những năng lực như năng lực giao tiếp và hợp
tác, năng lực ngôn ngữ, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo.
Trang 3
PHẦN 2 - BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG LẮNG NGHE TÍCH CỰC
CHO HỌC SINH THPT TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP
I. Cơ sở lý luận và thực trạng của vấn đề.
1.1. Cơ sở lý luận.
* Các khái niệm cơ bản
- Nghe: theo nghĩa đen là nhận được tiếng bằng tai, là sự cảm nhận được bằng
tai ý người nói. Nói cách khác nghe là hình thức tiếp nhận thông tin thông qua thính
giác (Từ điển tiếng Việt).
- Lắng nghe: là hình thức tiếp nhận thông tin thông qua thính giác có trạng thái
chú ý làm nền. Lắng nghe giúp người ta hiểu được nội dung thông tin, từ đó mới có
thể dẫn tới những hoạt động tiếp theo của quá trìn giao tiếp (Từ điển tiếng Việt).
- Kỹ năng: là những khả năng, kiến thức và năng lực mà một người sử dụng
để thực hiện một công việc, giải quyết một vấn đề nào đó. Kỹ năng có thể bao gồm
cả khả năng vận dụng kiến thức và kinh nghiệm vào thực tế, cũng như khả năng
thích nghi và học hỏi trong các tình huống mới (Từ điển tiếng Việt).
- Kỹ năng lắng nghe: là khả năng tập trung vào người nói và hiểu rõ ý nghĩa
của những gì họ đang truyền tải. Điều này bao gồm việc chú ý đến nội dung được
truyền tải và cả những cảm xúc, suy nghĩ, động cơ của người nói. Kỹ năng lắng nghe
còn là việc phản hồi lại người nói bằng cách sử dụng các câu hỏi, tóm tắt lại những
gì đã được nghe để đảm bảo rằng thông điệp đã được hiểu đúng và đầy đủ.
(Wikipedia tiếng việt)
- Lắng nghe tích cực: Lắng nghe tích cực là phải biết lắng nghe người khác,
lắng nghe tập trung vào lời nói, ánh mắt và cử chỉ của đối phương để thể hiện sự tôn
trọng với họ, dễ dàng thấu hiểu, đào sâu được vấn đề cốt lõi, truyền đạt thông tin cụ
thể giúp tiết kiệm nhiều thời gian trong quá trình giao tiếp để đi đến kết quả tốt đẹp.
(Wikipedia tiếng việt)
- Hành động tích cực: Hành động tích cực là biểu hiện của người có lòng tự
trọng và tinh thần trách nhiệm trong cuộc sống đối với bản thân và cộng đồng
(Wikipedia tiếng việt)
1.2. Sự cần thiết của kỹ năng lắng nghe tích cực đối với học sinh THPT
Dưới sự tác động của nhiều luồng thông tin thiếu lành mạnh đã và đang ảnh
hưởng rất lớn đến đời sống của thế hệ trẻ ngày nay, những hệ lụy trong cuộc sống
và cộng đồng, như nhận thức lệch lạc và sống xa rời các giá trị đạo đức truyền thống
như đề cao hưởng thụ, sống thực dụng, ích kỷ, đua đòi, xa hoa lãng phí, sùng bái
thần tượng thái quá, ít quan tâm đến cộng đồng và những người xung quanh. Một bộ
phận thanh thiếu niên thiếu ý thức rèn luyện, không tích cực tham gia các hoạt động
các phong trào và hoạt động tập thể do nhà trường, địa phương tổ chức, lười học tập,
lao động, không dám đấu tranh với sai trái, tiêu cực, thờ ơ, vô cảm trước nỗi đau của
Trang 4
người khác, ích kỷ, bất hiếu với cha mẹ, thiếu trách nhiệm với cộng đồng, thiếu quan
tâm đến tình hình đất nước, một bộ phận thanh thiếu niên mắc tệ nạn xã hội, vi phạm
pháp luật, tình trạng bạo lực học đường có tổ chức ngày một gia tăng. Những hạn
chế trên đây một phần xuất phát từ thực trạng của xã hội hiện đại, xã hội ngày càng
tiến bộ hơn, giàu mạnh hơn nhưng cũng có nhiều thành thiếu niên học sinh sống ích
kỷ, vô ơn, họ cho rằng những gì họ đang có hiện nay là hiển nhiên, nên sống chủ
yếu cho bản thân mà thiếu sự quan tâm chia sẻ với người khác.
Trước thực trạng đó Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đã Ban hành Thông tư số
04/2014/TT-BGDĐT ngày 28/02/2014 về việc “Quy định Quản lý hoạt động giáo
dục kỹ năng sống và hoạt động giáo dục ngoài giờ chính khóa” và phong trào “Xây
dựng trường học thân thiện - học sinh tích cực” với những kế hoạch nhất quán từ
trung ương đến địa phương, đầy đủ kế hoạch từng năm học với những biện pháp cụ
thể để rèn kĩ năng sống cho học sinh một cách chung nhất cho các bậc học, đây chính
là những định hướng giúp giáo viên thực hiện như: Rèn luyện kĩ năng ứng xử hợp
lý với các tình huống trong cuộc sống, thói quen và kĩ năng làm việc, sinh hoạt theo
nhóm, rèn luyện sức khỏe và ý thức bảo vệ sức khỏe, kĩ năng phòng, chống tai nạn
giao thông, đuối nước và các tai nạn thương tích khác, rèn luyện kĩ năng ứng xử văn
hóa, kỹ năng lắng nghe tích cực, chung sống hòa bình, phòng ngừa bạo lực và các tệ
nạn xã hội, trong đó kỹ năng lắng nghe tích cực đối với học sinh là một sự cần thiết
trong rèn luyện và giáo dục cho học sinh THPT hiện nay.
1.3. Vai trò của lắng nghe tích cực đối với học sinh THPT
Tiếp nhận thông tin: Thông thường, người nghe có tương tác cao với người nói,
họ cần nhớ lại các chi tiết cụ thể, đặc biệt là khi người nói đang hướng dẫn, giới
thiệu về một quy trình, hoạt động cụ thể hoặc đưa ra những thông tin mà người nghe
cần có trách nhiệm truyền đạt lại cho nhiều người nữa.
Thể hiện người có hiểu biết: Kỹ năng lắng nghe tốt thể hiện một người có sự
hiểu biết sâu sắc, có thể phân tích và đánh giá chất lượng thông tin, lập luận của
người nói, điều này đồng thời cũng cho thấy họ là người có tư duy phản biện và tôn
trọng người khác.
Mở rộng kiến thức: Khi lắng nghe, chúng ta có thể học hỏi được rất nhiều điều
mới từ đối phương. Đây chính là cơ hội để nâng cao hiểu biết và học hỏi thêm nhiều
kinh nghiệm quý báu.
Xây dựng lòng tin: Khi người nói cảm thấy đối phương tập trung lắng nghe và
không phán xét hay can thiệp những lời mình nói, họ sẽ có cơ hội tâm sự và kể
chuyện nhiều hơn, điều này rất hữu ích khi gặp khách hàng hoặc đối tác làm việc
mới.
Nhận biết và giải quyết vấn đề: Kỹ năng lắng nghe tích cực giúp người nghe
dễ dàng nhận ra những khó khăn mà đối phương đang gặp phải hoặc các vấn đề
không mong muố, điều này giúp họ nhanh chóng xác định và có kế hoạch, phương
pháp để giải quyết chúng.
Trang 5
Mở rộng và nuôi dưỡng mối quan hệ tốt đẹp: Khi chân thành lắng nghe người
khác nói, đối phương sẽ nhanh chóng cảm thấy thoải mái và giao tiếp thường xuyên
hơn, điều này giúp mở rộng và nuôi dưỡng nhiều mối quan hệ, phát triển hợp tác
hiệu quả hơn với các đối tác, khách hàng.
2. Thực trạng của vấn đề
2.1. Thực trạng chung của học sinh THPT về các kỹ năng trong cuộc sống.
Chúng ta đang sống trong một thế giới ồn ào, nơi các mạng xã hội và giao tiếp
thông qua trung gian như Facebook, Zalo, Instagram,... khuyến khích mỗi người liên
tục nói, viết và đưa ra ý kiến của mình. Tuy nhiên, chúng ta thường khó lắng nghe
nhau một cách cẩn thận, chính vì vậy việc phát triển kỹ năng lắng nghe là rất quan
trọng đối với mỗi cá nhân trong một tập thể. Chúng ta đang sống thế giới mà bất cứ
nơi đâu chúng ta cũng thể nói được, thể hiện được, nhưng để lắng nghe được lại càng
trở nên khó khăn trong thế giới ồn ào này
Đặc biệt là học sinh hiện nay có xu hướng thu mình, ngại giao tiếp, chăm chú
xem điện thoại hoặc các thiết bị công nghệ khác mà không thích khám phá, ngại giao
tiếp, thụ động trong các hoạt động đã trở thành nỗi băn khoăn của rất nhiều người
đặc biệt là của các bậc phụ huynh. Chính vì lẽ đó phát triển kĩ năng lắng nghe trở
thành đề tài quan tâm của nhiều người, và đặc biệt là làm thế nào để học sinh có thể
phát triển được kĩ năng lắng nghe, làm thế nào để học sinh có thể chia sẻ, cảm thông
với những người xung quanh về những điều nhỏ nhất trong cuộc sống, để hướng tới
sự sẻ chia, yêu thương lẫn nhau, đó cũng là một trong những phẩm chất mà chương
trình giáo dục phổ thông mới hướng tới.
2.2. Thực trạng của học sinh lớp chủ nhiệm
Để hiểu rõ hơn về thực trạng của học sinh THPT nói chung hiện nay, tôi đã
tiến hành điều tra, khảo sát về học sinh lớp chủ nhiệm, để hiểu thêm về những hạn
chế của các em trong kỹ năng sống, nhất là kỹ năng lắng nghe.
Khi tôi tiến hành khảo sát về thực trạng về mức độ thấu hiểu sẻ chia của học
sinh lớp chủ nhiệm thì được kết quả như sau: