Sáng kiến kinh nghiệm: “ Một số biện pháp dạy học môn Lịch sử và Địa lí Lớp 4”
Người thực hiện: Nguyễn Thị Thúy Vân
1
I . PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài.
Đất nước Việt Nam ta đã vượt qua rất nhiều khó khăn, thách thức, đạt được những
thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử. Nước ta đã thoát ra khỏi tình trạng kém phát
triển, bước vào nhóm nước đang phát triển có thu nhập trung bình. Tuy nhiên, những
thành tựu về kinh tế của nước ta chưa vững chắc, chất lượng nguồn nhân lực và sức
cạnh tranh của nền kinh tế chưa cao, môi trường văn hoá còn tồn tại nhiều hạn chế,
chưa hội đủ các nhân tố để phát triển nhanh và bền vững. Cũng trong khoảng thời
gian trước và sau khi nước ta tiến hành đổi mới, thế giới chứng kiến những biến đổi
sâu sắc về mọi mặt. Các cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ ba và lần thứ tư nối tiếp
nhau ra đời, kinh tế tri thức phát triển mạnh đem lại cơ hội phát triển vượt bậc, đồng
thời cũng đặt ra những thách thức không nhỏ đối với mỗi quốc gia, nhất là các quốc
gia đang phát triển và chậm phát triển. Mặt khác, những biến đổi về khí hậu, tình
trạng cạn kiệt tài nguyên, ô nhiễm môi trường, mất cân bằng sinh thái và những biến
động về chính trị, xã hội cũng đặt ra những thách thức có tính toàn cầu. Để bảo đảm
phát triển bền vững, nhiều quốc gia đã không ngừng đổi mới giáo dục để nâng cao
chất lượng nguồn nhân lực, trang bị cho các thế hệ tương lai nền tảng văn hoá vững
chắc và năng lực thích ứng cao trước mọi biến động của thiên nhiên và xã hội. Đổi
mới giáo dục đã trở thành nhu cầu cấp thiết và xu thế mang tính toàn cầu.
Để thực hiện nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo, đổi mới toàn diện giáo dục
và đào tạo đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong điều kiện kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế; Mỗi người giáo viên đều có
trách nhiệm tự bồi dưỡng, tự rèn luyện và tự nâng cao năng lực chuyên môn, góp
phần dạy học, giáo dục cho thế hệ trẻ tương lai của đất nước phát triển toàn diện năng
lực phẩm chất, xứng đáng là con người mới theo kịp sự phát triển của thế giới.
Dạy học Môn Lịch Sử - Địa Lí giúp học sinh tiếp nhận được cuộc sống, đất nước,
con người và những nét đẹp của đạo đức, của đạo lí làm người của người dân Việt
Nam; vì chính đó là cái gốc của mọi sự nghiệp lớn hay nhỏ của dân tộc không phải
chỉ ở thời xưa mà cả ngày nay và mai sau.
Trong nhiều năm qua, do những nguyên nhân khách quan (khó khăn về kinh tế, xã
hội) và chủ quan (nhận thức, quan niệm không đúng), chất lượng học tập Môn Lịch
Sử - Địa Lí ngày càng giảm sút, đến mức báo động. Những năm gần đây, nhiều báo,
Sáng kiến kinh nghiệm: “ Một số biện pháp dạy học môn Lịch sử và Địa lí Lớp 4”
Người thực hiện: Nguyễn Thị Thúy Vân
2
tạp chí ở trung ương và địa phương đã lên tiếng về tình trạng giảm sút chất lượng một
cách nghiêm trọng về Môn Lịch Sử - Địa Lí. Nhiều thanh niên không biết về vùng
miền, các đặc điểm thiên nhiên của các vùng miền, các nhân vật lịch sử . Nhiều học
sinh, sinh viên, thanh thiếu niên không biết về các nhân vật, sự kiện lịch sử đặt tên
cho các đường phố, mà họ đang sống hay rất quen thuộc.
Trong giai đoạn này, việc phát huy tính tích cực của học sinh trong việc học tập
Môn Lịch Sử - Địa Lí nói chung và ở lớp 4 nói riêng là một phần trong việc đổi mới
phương pháp dạy học của bộ môn này. Góp phần giáo dục toàn diện cho học sinh tiểu
học.
Qua thực tế những năm đã dạy học sinh lớp 4, tôi nhận thấy:
Học sinh chưa thực sự chủ động tính tích cực trong giờ học Môn Lịch Sử - Địa Lí
(chủ yếu là nghe, ghi, đọc sách giáo khoa). Đồng thời do yêu cầu phát triển khoa học
kỹ thuật ngày càng nhanh, diễn ra từng ngày, từng giờ đòi hỏi con người phải chủ
động, tích cực, sáng tạo để thích ứng được sự phát triển của xã hội. Vì vậy, đất nước
đã đặt ra mục tiêu cho ngành giáo dục “Đào tạo ra những con người có kiến thức văn
hóa, khoa học, có kỹ năng nghề nghiệp, lao động tự chủ, sáng tạo, có kỷ luật, giàu
lòng nhân ái, yêu nước, yêu CNXH, sống lành mạnh, đáp ứng được nhu cầu phát
triển đất nước, chuẩn bị cho tương lai”.
Cũng trong quá trình giảng dạy, tôi nhận thấy học sinh có tiềm năng được tiếp xúc
với nhiều lượng thông tin (từ bố, mẹ, anh chị - những người có trình độ văn hoá, làm
khoa học). Vì vậy, trong lớp xuất hiện nhiều em có tiềm năng tích cực, chủ động, cần
khơi dậy giúp các em phát triển để đáp ứng mục tiêu và yêu cầu của đất nước.
Mặt khác, chương trình Lịch Sử - Địa Lí lớp 4 giúp học sinh lĩnh hội được một số
tri thức ban đầu và thiết thực về xã hội. Từ đó hình thành và phát triển ở học sinh các
kỹ năng quan sát, mô tả, phân tích, so sánh, đánh giá mối quan hệ giữa các sự kiện
trong xã hội, đồng thời vận dụng các tri thức đã học vào thực tiễn cuộc sống. Qua đó
khơi dậy và bồi dưỡng tình yêu đất nước, hình thành thái độ đúng đắn đối với bản
thân, gia đình, cộng đồng, kích thích tính ham hiểu biết khoa học của học sinh. Để từ
đó các em có lòng tự hào dân tộc phát huy mọi khả năng để xây dựng một tương lai
xứng đáng với lịch sử của dân tộc.
Chính vì lẽ đó, việc đổi mới phương pháp dạy học Lịch Sử - Địa Lí, cũng như mọi
môn học khác, học sinh tự mình khám phá ra kiến thức (dưới sự hướng dẫn của giáo
viên), tức là học sinh phải được tiếp xúc với các tư liệu đặc điểm tự nhiên, đặc điểm
Sáng kiến kinh nghiệm: “ Một số biện pháp dạy học môn Lịch sử và Địa lí Lớp 4”
Người thực hiện: Nguyễn Thị Thúy Vân
3
vùng miền, lịch sử: tranh ảnh, bản đồ lịch sử, các di vật, câu chuyện lịch sử được ghi
lại thành lời văn dưới sự định hướng và kết luận của giáo viên để học sinh tự hình
thành các biểu tượng Lịch Sử - Địa Lí.
Vì những lí do trên, tôi lựa chọn đề tài “ Một số biện pháp dạy học môn Lịch sử
và Địa lí Lớp 4” nhằm chia sẻ những hiểu biết và kinh nghiệm mà bản thân có được
từ những năm dạy lớp 4.
2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài.
Tìm hiểu thực trạng việc dạy và học Lịch sử - Địa lí. Trên cơ sở đó đề xuất một vài
biện pháp nâng cao chất lượng dạy học Lịch sử - Địa lí 4
`3. Đối tượng nghiên cứu.
Thực trạng dạy Lịch sử - Địa lí và một số biện pháp nhằm phát huy tính tích cực
học lịch sử của học sinh
27 học sinh lớp 4C trường tiểu học Võ Thị Sáu năm học 2019 - 2020.
4. Giới hạn của đề tài.
Tìm hiểu thực trạng việc dạy và học Lịch sử - Địa lí. Trên cơ sở đó đề xuất một vài
biện pháp nâng cao chất lượng dạy học Lịch sử - Địa lí 4.
5. Phương pháp nghiên cứu:
Sử dụng các phương pháp:
- Tìm hiểu đặc điểm tâm lí lứa tuổi; Phân tích tổng hợp.
- Khảo sát, phân loại đối tượng.
- Thử nghiệm và trải nghiệm thực tế.
- Vận dụng các phương pháp dạy học tích cực, sáng tạo.
Sáng kiến kinh nghiệm: “ Một số biện pháp dạy học môn Lịch sử và Địa lí Lớp 4”
Người thực hiện: Nguyễn Thị Thúy Vân
4
II. PHẦN NỘI DUNG
1. Cơ sở lí luận.
Căn cứ theo quan điểm và mục tiêu xây dựng chương trình của giáo dục phổ
thông, chương trình Môn Lịch sử - Địa lí cấp Tiểu học, để đáp ứng được mục tiêu
dạy học theo chương trình dạy học mới bản thân tôi nhận thấy:
“Chương trình Môn Lịch sử - Địa lí tích hợp giáo dục lịch sử, địa lí và một số nội
dung văn hóa, xã hội trong các kết nối về không gian và thời gian; tích hợp nội dung
bảo vệ môi trường, giáo dục giá trị nhân văn, gắn lí thuyết với thực hành, phát triển ở
học sinh năng lực đặc thù của môn học và các phẩm chất chủ yếu...”
“ Chọn lọc những kiến thức cơ bản và sơ giản về Tự nhiên, dân cư, một số hoạt
động kinh tế, lịch sử vùng miền... Các sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử tiêu biểu,
tương đối có hệ thống theo dòng thời gian lịch sử của Việt Nam từ buổi đầu dựng
nước cho tới nay...” (1)
Ở lớp 4 lần đầu tiên các em làm quen với môn Lịch sử và địa lí, muốn hình thành
và rèn luyện các kĩ năng cho các em, cho các em biết quan sát sự vật, hiện tượng ; thu
thập, tìm kiếm tư liệu lịch sử, địa lí từ các nguồn khác nhau. Biết thắc mắc, đặt câu
hỏi trong quá trình học tập và chọn thông tin để giải đáp. Trình bày lại kết quả học
tập bằng lời nói, bài viết, hình vẽ, sơ đồ,...
* Tạo cho học sinh tính ham học, thích tìm hiểu để biết về môi trường xung quanh
của các em. Làm cho các em thêm yêu thiên nhiên, quê hương, đất nước. Biết cách
tôn trọng, bảo vệ cảnh quan thiên nhiên và văn hóa gần gũi với học sinh.
Như chúng ta đã biết đổi mới biện pháp dạy học là một yếu tố giúp giáo viên
thành công trong công tác dạy của giáo viên và việc học của học sinh.
2. Thực trạng vấn đề nghiên cứu.
Thực tế trong dạy học, mỗi người giáo viên đồng thời vừa là nhà biên kịch, vừa là
đạo diễn giúp học sinh tham gia nhiệm vụ học tập và chiếm lĩnh tri thức. Quá trình
dạy học mỗi người giáo viên luôn coi trọng khối kiến thức là vô tận; không có
phương pháp dạy học nào là vạn năng; tiếp thu tri thức phải phong phú và đa dạng;
mọi học sinh không có ai thực sự toàn diện...
(1) Trích: “Quan điểm và mục tiêu xây dựng chương trình giáo dục phổ thông môn Lịch sử
và Địa lí cấp Tiểu học” ban hành kèm theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26 tháng 12 năm
2018 của Bộ trưởng Bộ giáo dục và Đào tạo)
Sáng kiến kinh nghiệm: “ Một số biện pháp dạy học môn Lịch sử và Địa lí Lớp 4”
Người thực hiện: Nguyễn Thị Thúy Vân
5
Bởi vậy mỗi tiết học, mỗi môn học giáo viên cần linh động tích hợp, tìm tòi kiến
thức để tích hợp nhằm đạt mục đích chung là xây dựng những điều cốt lõi nhất,
những kiến thức đặc trưng cơ bản nhất mà bài học yêu cầu.
Thực tế hiện nay, phân môn Lịch sử và phân môn Địa lí đã được tích hợp thành
một môn học Lịch sử - Địa lí, không còn theo từng môn như trước đây. Song khi
giảng dạy vẫn dạy theo từng phân môn: phân môn Lịch sử, phân môn Địa lí.
Từ lâu, giáo viên dạy môn này thường cho các em chỉ đọc nội dung bài học, sau
đó vận dụng một số hiểu biết của bản thân để trả lời các câu hỏi trong phần bài học
nên tiết học có phần tẻ nhạt. Học sinh ghi nhớ kiến thức chưa sâu. Chủ yếu bằng hình
thức học thuộc nhưng chưa hiểu rõ, do đó các em chưa nắm chắc bài học.
Qua khảo sát ban đầu, tôi thấy:
* Đặc điểm tình hình:
Năm học 2019 - 2020, của lớp 4C có Tổng số học sinh: 27 em.
Trong đó: Nữ: 12em dân tộc 10 em, nữ dân tộc : 4 em.
Trong năm học 2019 - 2020, cùng với sự quan tâm chỉ đạo và tạo điều kiện trong
các hoạt động dạy học của Chi bộ, Ban giám hiệu và các đoàn thể trong nhà trường
đã giúp cho giáo viên giảng dạy và giáo dục học sinh được tốt nên công tác dạy học
của lớp cũng đạt kết quả cao. Đa số các em đến trường phụ huynh học sinh rất quan
tâm, mua đủ sách vở, áo quần và đồ dùng đến lớp.
Tuy nhiên, do đặc điểm của địa phương, một số em ở rất xa trường, việc đến
trường xa nhà cũng ảnh hưởng rất lớn đến các em, gia đình khó khăn về kinh tế nên
các em cũng thiệt thòi hơn về việc trải nghiệm cuộc sống. Các em ít được tiếp xúc
với các kênh truyền hình và Internet, ít được biết tới những phong tục tập quán của
các vùng miền mà các kênh truyền hình đã giới thiệu, chưa nói đến việc các em chưa
được đi trải nghiệm thực tế để tìm hiểu về các đặc điểm Lịch sử, địa lí.
Một số học sinh trong lớp điều kiện hoàn cảnh gia đình khó khăn, cha mẹ phải đi
làm ăn xa các em phải ở với ông bà nên có phần thiếu sự quan tâm chỉ bảo của cha
mẹ,...
Nên có những ảnh hưởng đến việc học tập của các em.
Kết quả khảo sát môn Lịch sử - Địa lí từ đầu năm: Đây là môn học mới, ở Lớp 3
các em chưa học môn học này, tuy nó có kế thừa từ môn học Tự nhiên- xã hội.
Nhưng các em rất mơ hồ và kết quả chưa cao, các em chưa hiểu về môn học.
