SKKN: Kinh nghiệm hướng dẫn học sinh giải bài tập về dòng điện một chiều

I.  Phần mở đầu<br /> 1. Lý do chọn đề tài<br /> Trong chương trình Vật lý lớp 9, đặc biệt chương Điện học thì bài tập về dòng <br /> điện một chiều rất đa dạng và phong phú.  Loại bài tập này được chia thành nhiều <br /> dạng như: bài tập về đoạn mạch song song, bài tập về đoạn mach nối tiếp, bài tập về <br /> đoạn mạch hỗn hợp,…<br /> Mục đích của giải bài tập về dòng điện một chiều là giúp cho các em nhận ra <br /> được một số dạng cơ bản của loại bài tập này, hệ  thống hóa được các kiến thức đã <br /> học, nắm vững các kiến thức sau từng bài, từng chương, đồng thời thông qua đó giáo <br /> viên có điều kiện củng cố, phát triển cũng như mở rộng kiến thức cho học sinh. Từ đó  <br /> phát triển năng lực tư  duy và nâng cao nhận thức, tạo hứng thú học tập bộ  môn cho  <br /> các em học sinh.<br /> Tuy nhiên, bài tập về  dòng điện một chiều  đối với học sinh thường rất khó, <br /> đặc biệt là đối với những bài tập hỗn hợp. Qua thực tế giảng dạy, tôi nhận thấy học <br /> sinh còn gặp rất nhiều khó khăn, lúng túng khi giải bài tập như:   không tìm được <br /> hướng giải quyết vấn đề, không vận dụng được lý thuyết vào việc giải bài tập, không <br /> tổng hợp được kiến thức thuộc nhiều phần của chương trình đã học để  giải quyết <br /> một vấn đề  chung,... hay khi giải các bài tập thì thường áp dụng một cách máy móc  <br /> các công thức mà không hiểu rõ ý nghĩa vật lý của chúng.<br />  Hiện nay, với việc tổ chức kiểm tra đánh giá học sinh bằng phương pháp trắc  <br /> nghiệm khách quan, các kỹ năng giải bài tập càng đòi hỏi sự nhanh chóng và chính xác. <br /> Do đó, việc hệ thống, phân loại và đưa ra các bước giải bài tập lại càng thể hiện tính <br /> quan trọng của nó. Việc nghiên cứu nhằm tìm ra hướng giải bài tập về dòng điện một  <br /> chiều một cách dễ hiểu, cơ bản, từ thấp đến cao, giúp học sinh có kỹ năng giải quyết <br /> tốt các bài tập, hiểu được ý nghĩa vật lý của từng bài đã giải, rèn luyện thói quen làm <br /> việc độc lập, sáng tạo, phát triển khả năng tư duy,... giúp các em học tập môn Vật lý  <br /> tốt hơn.<br /> Xuất   phát   từ   quan   điểm   trên   nên   tôi   đã   chọn   đề   tài   nghiên   cứu   là:  “Kinh  <br /> nghiệm hướng dẫn học sinh giải bài tập về dòng điện một chiều”.<br /> 2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài <br /> 2.1. Mục tiêu của đề tài<br /> Đề tài giải quyết những trăn trở, vướng mắc của giáo viên trong việc đổi mới <br /> nội dung và xây dựng các bước tiến hành hướng dẫn học sinh giải bài tập sao cho phù <br /> hợp với từng đối tượng học sinh, nhằm phát huy tính tích cực cũng như  phát triển tư <br /> duy, khả  năng sáng tạo của học sinh thông qua quá trình giải bài tập. Trong quá trình  <br /> thực hiện đề  tài, bản thân tôi mong muốn vận dụng những kiến thức, kinh nghiệm  <br /> giảng dạy trong thời gian qua để tìm ra thật nhiều các phương pháp giải mới, giúp bản <br /> thân đổi mới được phương pháp dạy học cũ và giúp học sinh của mình càng ngày càng  <br /> yêu thích bộ môn Vật lý.<br /> 2.2. Nhiệm vụ của đề tài <br /> Để đạt được mục tiêu nói trên, công việc mà bản thân tôi cần phải làm trước <br /> tiên là phải nắm được trình độ  của mỗi học sinh để  từ  đó xây dựng các bước hướng  <br /> dẫn  giải bài tập về dòng điện một chiều sao cho phù hợp với các đối tượng học sinh  <br /> từ  trung bình đến khá giỏi. Tham khảo ý kiến của một số  giáo viên trực tiếp giảng  <br /> dạy Vật lý trong trường và một số trường khác trong Huyện.<br /> 3. Đối tượng nghiên cứu<br /> Các bài tập về dòng điện một chiều thuộc chương trình Vật lý lớp 9.<br /> 4. Giới hạn của đề tài<br /> Đề  tài chỉ  nghiên cứu về  việc hướng dẫn học sinh giải bài tập về  dòng điện  <br /> một chiều thuộc chương trình Vật lý lớp 9, không đi sâu vào các dạng khác. <br /> Thời gian nghiên cứu: lớp 9A1 năm học 2016 ­ 2017. <br /> 5. Phương pháp nghiên cứu <br /> Phương pháp nghiên cứu cơ sở lí luận, cơ sở thực tiễn, sưu tầm các dạng bài <br /> tập về dòng điện một chiều.<br /> II. Phần nội dung <br /> 1. Cơ sở lí luận<br /> Những năm gần đây, Đảng và Nhà nước ta đã có chủ trương đổi mới giáo dục  <br /> ở  các môn học, các cấp học. Nghị quyết Hội nghị Trung  ương 8 khóa XI về  đổi mới <br /> căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ  phương  <br /> pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ  động, sáng tạo và <br /> vận dụng kiến thức, kỹ  năng của người học; khắc phục lối truyền thụ  áp đặt một  <br /> chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo  <br /> cơ  sở  để  người học tự  cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ  năng, phát triển năng lực, <br /> chuyển từ  học chủ  yếu trên lớp sang tổ  chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các  <br /> hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học ”.<br /> Do đó, tiến hành các bước giải bài tập về dòng điện một chiều trong một tiết <br /> học có vai trò hết sức quan trọng. Qua việc hướng dẫn học sinh giải bài tập chúng ta  <br /> cần cho học sinh phân biệt được các loại mạch điện, cách mắc mạch điện và cách  <br /> giải cần thiết của mỗi dạng bài trong bài tập về  dòng điện một chiều. Giúp cho học <br /> sinh tìm ra hướng giải quyết bài tập phần này.<br /> 2. Thực trạng vấn đề nghiên cứu<br /> Qua quá trình giảng dạy, quá trình dự giờ và việc trao đổi kinh nghiệm với các <br /> đồng nghiệp tôi nhận thấy rằng: <br /> ­ Hiệu quả trong các tiết giải bài tập về dòng điện một chiều chưa cao, do khi  <br /> làm các em còn mơ  hồ  trong việc định ra hướng giải, và hầu như  các em chưa biết <br /> cách giải cũng như cách trình bày lời giải sao cho logic, khoa học. <br /> ­ Học sinh đọc đề  không kĩ, phân tích yêu cầu của đề  chưa chính xác nên dẫn <br /> đến việc giải bài tập bị sai.<br /> ­ Học sinh khi vẽ sơ đồ  mạch điện còn gặp lúng túng, còn vẽ  sai hoặc không <br /> vẽ được do không nhớ được kí hiệu của các đại lượng cũng như không hiểu được yêu  <br /> cầu của đề.<br />  ­ Do phòng thí nghiệm, phòng thực hành còn thiếu nên các tiết dạy chất lượng  <br /> chưa cao, dẫn đến học sinh tiếp thu công thức và định luật hời hợt.<br /> ­ Một số học sinh chưa thuộc các công thức, định luật cũng như các kí hiệu của  <br /> các đại lượng có trong công thức. Một số  khác lại sử  dụng nhầm lẫn các công thức <br /> với nhau, đặc biệt là giữa công thức của đoạn mạch nối tiếp và đoạn mạch song song.<br /> ­ Khả  năng vận dụng công thức toán học cũng như  khả  năng biến đổi công <br /> thức vào việc giải bài tập Vật Lí của học sinh còn yếu. Bên cạnh đó một số  em khả <br /> năng tiếp thu kiến thức chậm, việc tự học, tự rút kinh nghiệm hầu như không có, nên <br /> các em hầu hết là “nhanh” quên kiến thức.<br /> ­ Độ  bền kiến thức của học sinh còn thấp; khả năng tổng hợp vận dụng kiến  <br /> thức sau từng bài, từng chương để giải các dạng bài tập về dòng điện một chiều quá <br /> hạn chế; học sinh còn máy móc, thụ động trong cách giải nên khi mở rộng thì các em  <br /> không giải được....<br /> 3. Nội dung và hình thức của giải pháp<br /> a. Mục tiêu của giải pháp<br /> Thứ  nhất: Thông qua việc giải bài tập giúp cho học sinh củng cố, ôn tập lại <br /> những kiến thức đã học một cách thường xuyên, giúp các em tự kiểm tra mức độ nắm <br /> kiến thức của bản thân, khắc phục được những lỗi sai trong quá trình giải bài tập. <br /> Đồng thời tạo cơ hội cho các em cơ hội phát triển tư duy, sáng tạo ở mức độ cao.<br /> Thứ hai: Giúp học sinh rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo, vận dụng lý thuyết vào thực <br /> tiễn; rèn luyện thói quen vận dụng kiến thức khái quát hóa các dạng bài tập. Phát huy <br /> tính tự giác, độc lập của học sinh trong việc giải bài tập.<br /> Thứ ba: Giúp học sinh nhận biết được các dạng bài tập, biết cách phân tích đề <br /> và giải được các bài tập về dòng điện một chiều.<br /> Thứ  tư: Giúp tất cả học sinh trong lớp, đặc biệt là những học sinh yếu có thể <br /> lĩnh hội kiến thức và giải được các bài tập.<br /> b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp<br /> b.1. Chuẩn bị <br /> Giáo viên phải tính được toàn bộ kế hoạch cho việc sử dụng bài tập trong một  <br /> tiết học, cụ thể như sau:<br /> ­ Lựa chọn bài tập nêu vấn đề sử dụng trong tiết bài tập nghiên cứu kiến thức <br /> mới nhằm kích thích hứng thú học tập và phát triển tư duy của học sinh.<br /> ­ Lựa chọn bài tập củng cố kiến thức lý thuyết, cung cấp thêm hiểu biết trong  <br /> thực tế đời sống có liên quan.<br />  ­ Lựa chọn, biến đổi hệ thống bài tập trong sách giáo khoa thành các dạng cơ <br /> bản nhất, để học sinh có thể vận dụng các kiến thức đã học giải quyết một cách tích <br /> cực, khắc sâu kiến thức cơ bản. Từ đó tạo cho học sinh cảm giác tự  tin, dẫn đến có  <br /> hứng thú hơn trong việc học bộ môn.<br /> ­ Lựa chọn bài tập để kiểm tra đánh giá chất lượng và kỹ năng giải bài tập của <br /> học sinh.<br /> b.2. Hướng dẫn giải bài tập về dòng điện một chiều<br /> Khi hướng dẫn giải một bài tập vật lí cần thực hiện theo trình tự sau đây:  <br /> Bước 1: Tìm hiểu đề bài<br /> ­ Yêu cầu học sinh cần đọc kỹ đề bài (có thể đọc nhiều lần để nắm được yêu <br /> cầu của đề), xác định ý nghĩa vật lý của các thuật ngữ, phân biệt những dữ  kiện đã  <br /> cho và những ẩn số cần tìm. <br /> ­ Tóm tắt đề  bài  bằng cách dùng các ký hiệu chữ  đã qui  ước để  viết các dữ <br /> kiện và ẩn số, đổi đơn vị các dữ kiện cho thống nhất (nếu cần thiết).<br /> ­ Vẽ sơ đồ  mạch điện nếu bài tập có liên quan đến mạch điện hoặc nếu cần  <br /> phải vẽ mạch điện để diễn đạt đề bài. Trên hình vẽ cần ghi rõ dữ kiện và cái cần tìm  <br /> (học sinh cần nắm vững được các kí hiệu sơ đồ của các đại lượng trong mạch điện).<br /> Bước 2: Phân tích nội dung bài tập, lập kế hoạch giải.<br /> ­ Tìm xem các dữ  kiện đã cho có liên quan đến những khái niệm, hiện tượng,  <br /> quy tắc, định luật vật lý nào. <br /> ­ Nếu chưa tìm được trực tiếp các mối liên hệ   ấy thì cần phải  hình dung các <br /> hiện tượng diễn ra như thế nào và bị  chi phối bởi những định luật nào nhằm hiểu rõ <br /> dược bản chất của hiện tượng để có cơ sở áp dụng các công thức chính xác, tránh mò  <br /> mẫm và áp dụng các công thức một cách máy móc.<br /> ­ Phải xây dựng được một dự kiến về kế hoạch giải.<br /> Bước 3: Thực hiện kế hoạch giải<br /> Đây là bước quan trọng của quá trình giải bài tập. Cần phải vận dụng những <br /> định luật, quy tắc, công thức vật lý để  thiết lập mối quan hệ nêu trên. Có thể  đi theo  <br /> hai hướng sau để đưa đến kết quả cuối cùng:<br /> ­ Xuất phát từ   ẩn số, đi tìm mối quan hệ  giữa một  ẩn số  với một đại lượng  <br /> nào đó bằng một định luật, một công thức có chứa ẩn số, tiếp tục phát triển lập luận <br /> hay biến đổi công thức đó theo các dữ kiện đã cho để dẫn đến công thức cuối cùng chỉ <br /> chứa mối quan hệ giữa ẩn số với các dữ kiện đã cho (phương pháp phân tích).<br /> ­ Xuất phát từ những dữ kiện của đề bài, xây dựng lập luận hoặc biến đổi các <br /> công thức diễn đạt mối quan hệ  giữa điều kiện đã cho với các đại lượng khác để  đi  <br /> đến công thức cuối cùng chỉ  chứa  ẩn số  và các dữ  kiện đã cho (phương pháp tổng  <br /> hợp). Khi tính toán bằng số, phải chú ý đảm bảo những trị  số  của kết quả  đều có ý  <br /> nghĩa.<br /> Bước 4: Kiểm tra đánh giá kết quả<br /> ­ Kiểm tra lại trị  số  kết quả   cuối cùng để  loại bỏ  những kết quả  không phù <br /> hợp với điều kiện của đề bài và không phù hợp với thực tế. <br /> ­ Kiểm tra xem đã giải quyết hết các yêu cầu của bài toán chưa.<br /> ­ Kiểm tra kết quả  tính toán, đơn vị  hoặc có thể  giải lại bài toán bằng cách <br /> khác xem có cùng kết quả không. <br /> b.3. Phân loại bài tập<br />  Bài tập về  dòng điện một chiều trong vật lý lớp 9 rất đa dạng,  ở  đây tôi chỉ <br /> đưa ra một vài dạng bài tập mà các em thường hay gặp trong khi làm bài tập để  giúp <br /> các em nắm bắt, phân dạng được bài tập, rèn luyện kỹ năng giải bài.<br /> Dạng 1: Bài tập vận dụng định luật ôm cho đoạn mạch đơn giản, cho <br /> đoạn mạch nối tiếp, đoạn mạch song song và đoạn mạch hỗn hợp. Những bài  <br /> toán dạng này chỉ liên quan đến 3 đại lượng là: I, U và R.<br /> ­ Đối với đoạn mạch đơn giản (bài chỉ  có một điện trở): để  giải bài tập này  <br /> học sinh chỉ  cần nắm được định luật ôm cũng như  cách biến đổi công thức từ  định  <br /> luật ôm để giải bài toán. Ba kiểu bài tập thường gặp ở đoạn mạch đơn giản là:<br /> + Loại 1: Bài tập đã cho U, R. Yêu cầu tìm I.<br /> Hướng dẫn giải: <br /> ­ Áp dụng công thức định luật ôm để tìm I: I = <br /> + Loại 2: Bài tập đã cho I, R. Yêu cầu tìm U.<br /> Hướng dẫn giải: <br /> ­ Dựa vào công thức định luật ôm để biến đổi công thức tìm U: I = =>  U = I.R<br /> + Loại 3: Bài tập đã cho I, U. Yêu cầu tìm R.<br /> Hướng dẫn giải: <br /> ­ Dựa vào công thức định luật ôm để biến đổi tìm R: I = =>  R = <br /> => Lỗi học sinh thường bị sai: <br /> + Biến đổi công thức chưa đúng, dẫn đến công thức cần tìm bị sai.<br /> Ví dụ: bài tập loại 2, thay vì  biến đổi U = I.R thì biến đổi U = hoặc U = .<br /> Với bài tập loại 3, thay vì  biến đổi R = thì lại biến đổi R = U.I  hoặc R = .<br /> + Học sinh không nắm được công thức định luật ôm nên việc không giải được 3 loại  <br /> bài tập trên cũng còn xảy ra. <br /> => Giáo viên cần: Yêu cầu học sinh cần nắm vững công thức của định luật ôm  <br /> cũng như cách biến đổi công thức trước khi bắt đầu giải bài tập dạng này để tránh sai <br /> sót trong quá trình làm bài tập.<br /> ­  Đối với đoạn mạch nối tiếp: hướng dẫn cho học sinh cách xác định đoạn  <br /> mạch nối tiếp, cách sử dụng các công thức của định luật ôm cũng như  các công thức  <br /> về I, U và Rtđ   trong  đoạn mạch nối tiếp để giải bài toán. <br /> Ví dụ 1: <br /> Cho đoạn mạch gồm ba điện trở được mắc nối tiếp với nhau. Trong đó R1 = 5, <br /> R2 =10 và R3 = 15. Hiệu điện thế giữa hai đầu đoạn mạch U = 12V.<br /> a. Tính điện trở tương đương của đoạn mạch.<br /> b. Tính cường độ dòng điện qua mạch chính và qua các mạch nhánh.<br /> c. Tính hiệu điện thế ở hai đầu mỗi điện trở.<br /> Hướng dẫn giải:<br /> a.  <br /> ­ R1, R2, R3 được mắc với nhau như thế nào?<br /> ­ Sử dụng công thức nào để tính Rtđ đối với đoạn mạch nối tiếp?<br /> ­ Trong công thức tính điện trở tương đương của đoạn mạch đã cho đầy đủ  dữ  kiện  <br /> chưa? <br /> b. <br /> ­ Sử dụng công thức nào để tìm I?<br /> ­ I có mối quan hệ như thế nào với I1, I2 , I3?<br /> c. <br /> ­ Muốn tìm U1, U2, U3 ta cần biết dữ kiện nào?<br /> ­ Sử dụng công thức nào để tìm U1, U2, U3?<br /> ­ Đối với đoạn mạch song song: hướng dẫn cho học sinh cách xác định đoạn  <br /> mạch song song, sử  dụng thành thạo công thức của định luật ôm cũng như  các công  <br /> thức  về I, U và Rtđ   trong  đoạn mạch song song để giải bài toán. <br /> Ví dụ 2: <br /> Cho đoạn mạch gồm ba điện trở được mắc song song với nhau. Trong đó: R1 = 5, <br /> R2 =10 và R3 = 15. Hiệu điện thế giữa hai đầu đoạn mạch U = 12V.<br /> a. Tính điện trở tương đương của đoạn mạch.<br /> b. Tính hiệu điện thế ở hai đầu mỗi điện trở.<br /> c. Tính cường độ dòng điện qua mạch chính và qua các mạch nhánh.<br /> Hướng dẫn giải:<br /> a.  <br /> ­ R1, R2, R3 được mắc với nhau như thế nào?<br /> ­ Sử dụng công thức nào để tính Rtđ đối với đoạn mạch song song?<br /> ­ Trong công thức tính điện trở tương đương của đoạn mạch đã cho đầy đủ  dữ  kiện  <br /> chưa?<br /> b. <br /> ­ U có mối quan hệ như thế nào với U1, U2, U3?<br /> c. <br /> ­ Muốn tìm I ta áp dụng công thức nào?<br /> ­ I có mối quan hệ như thế nào với I1, I2 , I3?<br /> => Lỗi học sinh thường bị sai khi giải bài tập về đoạn mạch mắc nối tiếp và  <br /> đoạn mạch mắc song song:<br /> + Còn nhầm lẫn kí hiệu của các đại lượng I, U và Rtđ.<br /> + Không phân biệt được mạch nào là đoạn mạch mắc song song và đoạn mạch nào là  <br /> đoạn mạch mắc nối tiếp nên sử dụng nhầm lẫn giữa công thức của đoạn mạch song  <br /> song và công thức của đoạn mạch nối tiếp.<br /> + Không nắm vững được các công thức của đoạn mạch nối tiếp cũng như  của đoạn <br /> mạch song song nên áp dụng vào bài tập còn sai.<br /> => Giáo viên cần: <br /> + Chú ý cho học sinh cách nhận biết đoạn mạch nối tiếp, đoạn mạch song song.<br /> + Yêu cầu học sinh cần nắm vững các công thức của đoạn mạch nối tiếp, đoạn mạch <br /> song song và cần phải kiểm tra lại kết quả sau khi giải bài tập.<br /> ­ Đối với đoạn mạch hỗn hợp: Cần xác định được đoạn mạch nào mắc nối  <br /> tiếp và đoạn mạch nào mắc song song. Đoạn mạch mắc nối tiếp đó được mắc như  <br /> thế nào với đoạn mạch mắc song song? Đưa ra những hệ thức liên hệ  thông qua các  <br /> công thức của<br />  I,U, Rtđ  của đoạn mạch song song và đoạn mạch nối tiếp.<br /> Ví dụ 3: <br /> <br /> Cho mạch điện có sơ đồ như hình vẽ, trong đó: R 1 =30Ω; R2 = 20Ω, vôn kế chỉ <br /> 36V. <br /> <br /> a. Tính điện trở tương đương của đoạn mạch.<br /> <br /> b. Tính số chỉ của các ampe kế.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hướng dẫn giải:<br /> <br /> a. <br /> <br /> ­ Nhìn vào hình vẽ ta thấy các điện trở được mắc với nhau như thế nào? <br /> <br /> ­ Ta có thể áp dụng công thức nào để tính điện trở tương đương của đoạn mạch AB?<br /> <br /> ­ Trong công thức tính điện trở tương đương bài toán đã cho đầy đủ dữ kiện chưa?<br /> b.<br /> ­ Cho biết công thức tính cường độ  dòng điện qua R1. Trong công thức tính này bài <br /> toán đã cho đầy đủ dữ kiện chưa?<br /> ­ Tìm I2 tương tự.<br /> ­ Cho biết công thức tính cường độ dòng điện mạch chính.<br /> ­ Còn cách nào để tính cường độ dòng điện mạch chính nữa không?<br /> Ví dụ 4: <br /> Cho mạch điện như hình vẽ. trong đó: R1 = 5, R2 = 12, R3 = 8, R4 = 20 <br /> và hiệu điện thế UAB = 30V.                                                              <br /> a. Tính điện trở tương đương của đoạn mạch.<br /> b. Tìm cường độ dòng điện qua các điện trở.<br /> c. Tính các hiệu điện thế UAC và UCD.<br /> Hướng dẫn giải:<br /> a. <br /> <br /> ­ Nhìn vào hình vẽ các điện trở R1, R2, R3 và R4 được mắc như thế nào với nhau?<br /> <br /> ­ Đây là mạch mắc hỗn hợp vừa có nối tiếp vừa có song song. Vậy để  tính điện trở <br /> tương đượng của đoạn mạch thì ta phải tính mạch nào trước và áp dụng công thức  <br /> tính điện trở nào?<br /> <br /> b. <br /> <br /> ­ Để  tìm I1  ta áp dụng công thức nào để  tính và trong công thức đó có đủ  dữ  kiện  <br /> chưa?<br /> <br /> ­ I2 và I3 có mối quan hệ như thế nào với I23. Áp dụng công thức nào để tìm I23?<br /> <br /> ­ Để tính I4 ta áp dụng công thức nào và trong công thức đó có đủ dữ kiện chưa?<br /> <br /> c.<br /> <br /> ­ Tính UAC , UCD chính là tính U nào, áp dụng công thức nào để tính ?<br /> <br /> => Lỗi học sinh thường sai: <br /> <br /> + Không phân biệt được các điện trở  được mắc với nhau như  thế  nào nên dẫn đến  <br /> giải sai hoặc không giải được.<br /> <br /> + Đồng thời không nắm chắc công thức của đoạn mạch nối tiếp và của đoạn mạch  <br /> song song nên còn sử dụng nhầm công thức, thay số còn sai.<br /> => Giáo viên cần: <br /> + Chú ý cho học sinh cách nhận biết đoạn mạch song song và đoạn mạch mắc nối  <br /> tiếp.<br /> + Lưu ý cách sử  dụng công thức khi gặp mạch điện hỗn hợp này để  tránh lỗi sai  <br /> không đáng có.<br />  Dạng 2: Bài tập về biến trở và điện trở của dây dẫn<br /> ­ Khi nói đến biến trở ta cũng hiểu nó là một điện trở có thể thay đổi được trị  <br /> số. <br /> Nếu gặp bài toán về biến trở ta cũng coi nó là một điện trở trong mạch để giải. (phân  <br /> biệt kí hiệu của biến trở với kí hiệu của điện trở trong sơ đồ mạch điện)<br /> ­ Khi tìm chiều dài, tiết diện và chất liệu làm dây của biến trở hay điện trở ta  <br /> áp dụng công thức của điện trở  dây dẫn: <br /> <br /> .<br /> ­ Giáo viên hướng dẫn học sinh suy ra các đại lượng khác như: l,s,  <br /> ρ<br /> Ví dụ 5: <br />   Một bóng đèn khi sáng bình thường có điện trở là R1 = 7,5Ω và cường độ dòng <br /> điện chạy qua đèn khi đó là 0,6A. Bóng đèn này được mắc nối tiếp với một biến trở <br /> và chúng được mắc vào hiệu điện thế U = 2,4V.<br /> a. Phải điều chỉnh biến trở  có trị  số  điện trở  R2 là bao nhiêu để  bóng đèn sáng bình <br /> thường.<br /> b. Biến trở này có điện trở lớn nhất là Rb = 30Ω với cuộn dây dẫn được làm bằng hợp <br /> kim nikêlin có tiết diện S = 1mm2. Tính chiều dài l của dây dẫn làm biến trở này.<br /> Hướng dẫn giải:  <br /> a.<br /> ­ Biến trở có điện trở R2 mắc như thế nào với điện trở R1 ?<br /> ­ Để tính R2 cần sử dụng công thức nào và trong công thức đó có đủ dữ kiện chưa ?<br /> ­ Điện trở tương đương của đoạn mạch nối tiếp có công thức gì ?<br /> b.<br /> ­ Để tìm chiều dài l của dây dẫn ta áp dụng công thức nào? Trong công thức đó có đủ <br /> dữ kiện chưa ?<br /> => Lỗi học sinh thường sai:<br /> +  Không nắm được biến trở  cũng là một điện trở  nên không phân tích được mạch  <br /> điện.<br /> + Biến đổi công thức tính R sang công thức tìm l hoặc S, ρ của dây dẫn còn bị sai.<br /> + Không nắm được kí hiệu của chiều dài, tiết diện, chất liệu của dây dẫn cũng như <br /> đổi <br /> đơn vị bị sai nên khi giải bài tập bị sai. <br /> => Giáo viên cần:<br /> + Chú ý phân biệt giữa biến trở và điện trở.<br /> + Yêu cầu học sinh nắm rõ đơn vị cũng như cách đổi của các đại lượng của điện trở,  <br /> vật liệu, chiều dài và tiết diện.<br /> + Biết cách biến đổi công thức điện trở của dây dẫn sang các công thức khác sao cho  <br /> phù hợp.<br /> Dạng 3: Bài toán về công suất điện<br /> ­ Để  giải bài toán dạng này học sinh cần nắm được công thức tính công suất  <br /> điện: P =U.I = I2.R = U2/R. <br /> ­ Công suất điện có đơn vị  là oát (1W = 1V/A ). Chú ý đổi đơn vị  cho các đại  <br /> lượng (nếu cần thiết).<br /> Ví dụ 6:<br />  Khi mắc một bóng đèn vào hiệu điện thế 220V thì dòng điện chạy qua nó có <br /> cường độ là 341mA. Tính điện trở và công suất của bóng đèn khi đó.<br /> Hướng dẫn giải:<br /> ­ Tính điện trở Rđ của bóng đèn sử dụng công thức nào và công thức đó có đủ dữ kiện <br /> chưa? có cần đổi đơn vị không?<br /> ­ Tính công suất của bóng đèn sử dụng công thức nào?<br /> => Lỗi học sinh thường sai: <br /> + Đổi đơn vị còn sai, để nguyên đơn vị  theo đề  mà không hề  chú ý đến yêu cầu của  <br /> đề nên dẫn đến giải bài toán sai.<br /> + Không nắm chắc công thức nên vận dụng công thức còn bị nhầm lẫn.<br /> => Giáo viên cần:<br /> + Yêu cầu học sinh nắm rõ đơn vị cũng như cách đổi đơn vị của các đại lượng U, I, R <br /> và P sao cho phù hợp.<br /> + Nắm được công thức tính công suất P cũng như  cách biến đổi công thức sang các  <br /> công thức khác sao cho phù hợp.<br /> Dạng 4: Bài toán về nhiệt lượng và hiệu suất<br /> ­   Để  giải bài toán dạng này học sinh cần nắm được công thức tính nhiệt  <br /> lượng tỏa ra ở dây dẫn là: Q = I2.R.t  và hiệu suất là H =100%.<br /> ­  Khi giải cần nắm được các đại lượng có trong công thức cũng như biết cách  <br /> biến đổi các đại lượng cho đúng.<br /> Ví dụ 7: <br /> Một bếp điện loại 220V ­ 1000W có hiệu suất của quá trình đun là 90%. Được <br /> sử  dụng với hiệu điện thế  220V để  đun sôi 2l nước  ở  nhiệt độ  ban đầu 250C, nhiệt <br /> dung riêng của nước là c = 4200J/Kg.K. <br /> a. Tính nhiệt lượng nước thu vào.<br /> b. Tính thời gian đun sôi nước.<br /> Hướng dẫn giải:<br /> a.<br /> ­ Để tính Qthu  cần áp dụng công thức nào?<br /> ­ Trong công thức đó đã có đầy đủ dữ kiện cho chưa?<br /> ­ Làm thế nào để biết nhiệt độ sau của nước là 100ºC.<br /> b. <br /> ­ Để tính t cần tìm đại lượng nào đầu tiên?<br /> ­ Cần áp dụng công thức nào để tìm ra Qtp?<br /> ­ P, Qtp có quan hệ như thế nào với t?<br /> => Lỗi học sinh thường sai: <br /> + Đổi đơn vị còn sai.<br />  + Còn nhầm lẫn công thức giữa Qthu và Qtp, chưa biết cách tìm Δt.<br /> + Không nắm chắc công thức nên vận dụng công thức còn bị nhầm lẫn.<br /> => Giáo viên cần: <br /> + Yêu cầu học sinh nắm rõ đơn vị cũng như  cách đổi đơn vị  của các đại lượng m, c,  <br /> Δt, P, Qtp, Qthu, H.<br /> + Yêu cầu học sinh nắm được công thức tính công suất P, nhiệt lượng Qthu, Qtp, hiệu <br /> suất H cũng như cách biến đổi sang các công thức khác sao cho phù hợp.<br /> Dạng 5: Bài toán tính công, tính điện năng tiêu thụ và tính tiền điện phải  <br /> trả<br /> ­ Công của dòng điện có công thức: A = P.t = U.I.t = = I2.R.t<br /> (A tính bằng Jun thì t tính bằng giây, P tính bằng oát).<br /> ­ Tính điện năng tiêu thụ  của dòng điện: Điện năng tiêu thụ  bằng đúng với  <br /> công của dòng điện, tuy nhiên khi làm bài toán này A được tính ra KWh.<br /> ­ Tính tiền điện phải trả: sau khi tìm được điện năng tiêu thụ, ta chỉ cần lấy số  <br /> điện năng tiêu thụ đó nhân với giá tiền của 1KWh.<br /> Ví dụ 8: <br /> Cũng như câu hỏi ví dụ 6, yêu cầu tính tiền điện phải trả  trong một tháng (30 <br /> ngày). Cho rằng giá điện là 1200 đồng mỗi Kwh. <br /> Hướng dẫn giải:<br /> ­ Sử dụng công thức nào để tính điện năng tiêu thụ? <br /> ­ Để tính tiền điện bước đầu tiên ta cần phải làm gì? Tính tiền điện bằng cách nào?<br /> => Lỗi học sinh thường sai: <br /> + Đổi đơn vị từ W.s sang KW.h còn sai.<br /> + Còn nhầm lẫn công thức tính điện năng với công thức tính công suất điện.<br /> + Tính ra số tiền còn sai do đổi thời gian và đơn vị chưa phù hợp.<br /> => Giáo viên cần: <br /> + Lưu ý cho học sinh cách đổi đơn vị từ W.s sang KW.h. <br /> + Yêu cầu học sinh nắm lại các công thức tính công, điện năng tiêu thụ, các bước đổi  <br /> đơn vị và cách tính số tiền cần phải trả trước khi làm bài tập dạng này.<br /> c. Kết quả  khảo nghiệm, giá trị  khoa học của vấn đề  nghiên cứu, phạm vi và  <br /> hiệu quả ứng dụng<br /> Qua quá trình hướng dẫn học sinh những cách giải bài tập về  dòng điện một <br /> chiều tôi nhận thấy rằng những cách này đã có một sức lôi cuốn, hấp dẫn đối với học <br /> sinh, tạo nên sự hứng thú học tập ở mỗi em. Điều này giúp ích rất nhiều cho bản thân <br /> tôi trong việc truyền đạt kiến thức của mình đến các em có hiệu quả  nhiều so với  <br /> trước. Học sinh có nhiều tiến bộ trong việc nắm hiểu bài, cải thiện được kĩ năng làm <br /> bài và phát huy được khả năng tư duy của các em. So với đầu năm có rất nhiều em còn  <br /> sợ học bộ môn, không thích học vì cho rằng nó khó hiểu, khó giải nhưng đến nay chất <br /> lượng học đã tăng khá đồng đều.<br /> Kết quả của học sinh lớp 9A1 năm học 2016 ­ 2017 trước khi được hướng dẫn  <br /> giải bài tập về dòng điện một chiều như sau:<br /> <br /> Xếp loại Giỏi Khá Trung bình Yếu, kém<br /> <br /> Tỉ lệ (%) 5 25 55 15<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Kết quả  của học sinh lớp 9A1 năm học 2016 ­ 2017 sau khi được hướng dẫn <br /> giải bài tập về dòng điện một chiều như sau:<br /> <br /> Xếp loại Giỏi Khá Trung bình Yếu, kém<br /> <br /> Tỉ lệ (%) 20 50 30 0<br /> <br /> III. Phần kết luận, kiến nghị<br /> 1. Kết luận: <br /> Sau một thời gian thực hiện, việc hướng dẫn học sinh giải bài tập về  dòng <br /> điện một chiều ở môn Vật Lí 9 thật sự đã đem lại kết quả khả quan, học sinh đã thật  <br /> sự chiếm lĩnh được kiến thức, hứng thú học tập hơn.<br /> Việc hướng dẫn giải bài tập này có tính khả  thi cao, giúp học sinh khắc phục  <br /> được những lỗi sai thường mắc phải khi giải bài tập. Thể hiện được tính tích cực của  <br /> học sinh và tính chủ  động của học sinh. Để  việc này thực hiện thành công trong các <br /> tiết học, thu hút được nhiều học sinh tham gia thì đòi hỏi mỗi giáo viên cần dành thời  <br /> gian cho việc lập ra kế hoạch giảng dạy và chọn bài tập có kiến thức một cách hợp  <br /> lý. Giáo viên phải dặn dò học sinh chuẩn bị bài cũ thật kĩ. Phải tập cho học sinh tính  <br /> mạnh dạn, tự tin trong học tập. Luôn luôn khích lệ động viên kịp thời, chấm điểm cho  <br /> các em học tốt.<br /> Bên cạnh đó, mỗi giáo viên cũng cần phải tự học tự bồi dưỡng và tham khảo <br /> nhiều tài liệu, luôn học tập các bạn đồng nghiệp, để  không ngừng nâng cao chuyên  <br /> môn và nghiệp vụ cho bản thân đó là việc rất cần thiết và bổ ích. <br /> 2. Kiến nghị: <br /> ­ Với nhà trường: tạo điều kiện cho giáo viên được đi dự giờ cũng như tham gia các <br /> chuyên đề của các trường bạn để nâng cao kinh nghiệm chuyên môn.<br />  ­ Với Phòng giáo dục: Tổ chức các chuyên đề, hội thảo để giáo viên có nhiều cơ hội <br /> giao lưu, học hỏi kinh nghiệm và chia sẻ những khó khăn trong chuyên môn để kịp <br /> thời tháo gỡ những vướng mắc.<br /> Bình Hòa, ngày 20 tháng 3 năm 2017<br /> Người viết<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nguyễn Thị Diễm<br /> <br /> <br /> Nguyễn Thị Diễm<br /> <br /> <br /> Đây là một kinh nghiệm của bản thân nên tôi chắc hẳn còn nhiều thiếu sót,  <br /> mong được sự đóng góp chân tình từ các đồng nghiệp. <br />  Nhận xét, đánh giá của hội đồng khoa học cấp trường<br /> ……………………………………………………………………………………………<br /> ……………………………………………………………………………………………<br /> ……………………………………………………………………………………………<br /> ……………………………………………………………………………………………<br /> ……………………………………………………………………………………………<br /> ……………………………………………………………………………<br />                                                  <br />  Bình Hòa, ngày …. tháng…… năm 2017 <br />                                                   CT HỘI ĐỒNG <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nhận xét, đánh giá của hội đồng khoa học cấp Huyện<br /> ……………………………………………………………………………………………<br /> ……………………………………………………………………………………………<br /> ……………………………………………………………...............<br /> ……………………………………………………………………………………………<br /> ……………………………………………………………………………………………<br /> ……………………………………………………………………………………………<br /> ……………………………………………………………………………………………<br /> ……<br />      <br />  DANH MỤC TAI LIÊU THAM KHAO<br /> ̀ ̣ ̉<br /> 1. Vũ Quang ­ Đoàn Duy Hinh ­ Nguyễn Văn Hòa ­ Ngô Mai Thanh ­ Nguyễn Đức <br /> Thâm, Sách giáo khoa Vật lí 9, Nhà xuất bản Giáo dục, 2005.<br /> 2. Vũ Quang ­ Đoàn Duy Hinh ­ Nguyễn Văn Hòa ­ Ngô Mai Thanh ­ Nguyễn Đức  <br /> Thâm, Sách giáo viên Vật lí 9, Nhà xuất bản Giáo dục, 2005.<br /> 3. Nguyễn Thanh Hải, 500 bài tập Vật lí 9, Nhà xuất bản Đại học sư phạm, 2005.<br /> 4. Phan Hoàng Văn, 500 bài tập Vật lí THCS, Nhà xuất bản Đại học quốc gia Thành <br /> phố Hồ Chí Minh, 2007.<br /> 5. Nguyễn Thanh Hải ­ Lê Thị  Thu Hà, Ôn tập và kiểm tra Vật lí 9, Nhà xuất bản  <br /> Hải phòng, 2005.<br /> 6. Nguyễn Thanh Hải, Phương pháp giải Bài tập Vật lí 9, Nhà xuất bản Hải phòng, <br /> 2005.<br /> 7. Đặng Đức Trọng ­ Nguyễn Đức Tấn ­ Vũ Minh Nghĩa, Bồi dưỡng năng lực tự học  <br /> Vật lí 9, Nhà xuất bản Đại học quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, 2008.<br /> 8. Mai Lễ  ­ Nguyễn Xuân Khoái, Đổi mới phương pháp dạy và giải bài tập Vật lí <br /> trung học cơ sở ­ 400 bài tập Vật lí 9, Nhà xuất bản giáo dục, 2007.<br /> 9. Trần Văn Dũng, Ôn tập Vật lí 9, Nhà xuất bản trẻ, 1999.<br /> 10. Sách giáo khoa vật lý lớp 9, sách bài tập vật lý lớp 9.<br /> 11. http://baigiang.violet.vn<br />  MỤC LỤC<br /> <br /> STT NỘI DUNG TRANG<br /> <br /> I. Phần mở đầu 1<br /> 1. Lý do chọn đề tài 1<br /> 2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài 1<br /> 1 3. Đối tượng nghiên cứu 2<br /> 4. Giới hạn của đề tài 2<br /> 5. Phương pháp nghiên cứu 2<br /> <br /> II. Phần nội dung 2<br /> 1. Cơ sở lý luận  2<br /> 2. Thực trạng vấn đề nghiên cứu  3<br /> 2 3. Nội dung và hình thức của giải pháp 3<br /> a. Mục tiêu của giải pháp 3<br /> b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp 4<br /> c.   Kết   quả   khảo   nghiệm,   giá   trị   khoa   học   của   vấn   đề  14<br /> nghiên cứu, phạm vi và hiệu quả ứng dụng<br /> <br /> III. Phần kết luận, kiến nghị 15<br /> 3          1. Kết luận 15<br />          2. Kiến nghị 15<br />