Sổ tay hướng dẫn đánh giá lấy con người làm trung tâm và lộ trình chăm sóc ở tuyến cơ sở

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:96

Thêm vào BST

Báo xấu

14
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cuốn "Sổ tay hướng dẫn đánh giá lấy con người làm trung tâm và lộ trình chăm sóc ở tuyến cơ sở" được xây dựng dựa trên kết quả nghiên cứu trên toàn thế giới của những người cống hiến cho lĩnh vực chăm sóc và hỗ trợ người cao tuổi. Islene Araujo de Carvalho và Yuka Sumi thuộc Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Khoa Già hóa và Cuộc sống đóng vai trò chỉ đạo... Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sổ tay hướng dẫn đánh giá lấy con người làm trung tâm và lộ trình chăm sóc ở tuyến cơ sở

CHĂM SÓC TÍCH HỢP CHO NGƯỜI CAO TUỔI Sổ tay Hướng dẫn đánh giá lấy con người làm trung tâm và lộ trình chăm sóc ở tuyến cơ sở
CHĂM SÓC TÍCH HỢP CHO NGƯỜI CAO TUỔI Sổ tay Hướng dẫn đánh giá lấy con người làm trung tâm và lộ trình chăm sóc ở tuyến cơ sở
Chăm sóc tích hợp cho người cao tuổi (ICOPE): Hướng dẫn đánh giá Tài liệu của bên thứ ba. Nếu bất kì thông tin nào trong tài liệu này lấy con người làm trung tâm và lộ trình chăm sóc ở tuyến cơ sở được sử dụng cho bên thứ ba, như bảng biểu, hình ảnh, người sử dụng có trách nhiệm xác định xem có cần xin phép cho việc sử dụng ISBN 978 92 9061 902 4 đó không và nếu cần thì phải xin phép của chủ bản quyền. Mọi khiếu nại do vi phạm về việc sử dụng bất kỳ thông tin nào của tài liệu này WHO/FWC/ALC/19.1 sẽ thuộc về trách nhiệm của người sử dụng. © Tổ chức Y tế Thé giới 2020 Miễn trừ trách nhiệm chung. Mọi thông tin được sử dụng và trình bày trong tài liệu này không thể hiện bất kỳ quan điểm nào của WHO Một số thông tin bản quyền. Tài liệu này được cấp giấy phép Creative liên quan đến tình trạng pháp lý của việc phân định ranh giớI hoặc Commons Attribution-NonCommercial- ShareAlike 3.0 IGO licence chủ quyền của bất kỳ quốc gia, lãnh thổ, thành phố hay khu vực nào. (CC BY-NC-SA 3.0 IGO; https://creativecommons.org/licenses/by-nc- Các đường chấm và nét đứt trên bản đồ chỉ biểu thị các đường ranh sa/3.0/igo). giới gần chính xác mà có thể chưa có thỏa thuận đầy đủ giữa các bên liên quan. Theo các điều khoản của giấy phép nêu trên, tài liệu này có thể được phân phát và chỉnh sửa với điều kiện không vì mục đích thương mại, Việc đề cập đến các công ty hoặc nhà sản xuất cụ thể không có nghĩa miễn sao việc chỉnh sửa phù hợp với những chỉ dẫn dưới đây. Đối rằng các đơn vị này được WHO chứng thực hoặc khuyến nghị ưu tiên với mọi mục đích sử dụng, WHO đều không xác nhận việc ủng hộ cho sử dụng hơn so với các đơn vị không được đề cập. Trừ trường hợp lỗi bất kỳ tổ chức nào, sản phẩm hay dịch vụ nào. Việc sử dụng logo của hoặc sai sót, tên của các sản phẩm độc quyền được phân biệt bằng WHO là không được phép. Nếu sửa đổi tài liệu, tài liệu sau sửa đổi chữ cái đầu tiên được in hoa. cần có giấy phép tương đương giấy phép Creative Commons. Nếu dịch tài liệu này , cần bổ sung câu miễn trừ trách nhiệm như sau: WHO đã thực hiện mọi phương thức có thể để xác thực thông tin “Bản dịch này không do Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) phát hành. WHO trong ấn phẩm này. Tuy nhiên, ấn phẩm được phân phối sẽ không có không chịu trách nhiệm về nội dung hoặc tính chính xác của bản bất kỳ sự bảo đảm nào về nộI dung, dù nói thẳng hoặc ngụ ý. Trách dịch này. Bản tiếng Anh gốc sẽ là bản ràng buộc và nguyên gốc.” nhiệm diễn giải và sử dụng ấn phẩm này thuộc về người đọc. Trong mọi trường hợp, WHO sẽ không chịu trách nhiệm cho các thiệt hại Mọi tranh chấp phát sinh do vi phạm giấy phép sẽ được tiến hành phát sinh từ việc sử dụng tài liệu này. giải quyết theo quy tắc trung gian của Tổ chức Sở hữu Trí tuệ Thế giới. Thiết kế và bố cục bởi Erica Lefstad. In tại Việt Nam. Gợi ý khi trích dẫn. Chăm sóc tích hợp cho người cao tuổi (ICOPE): Hướng dẫn đánh giá lấy con người làm trung tâm và lộ trình chăm sóc ở tuyến cơ sở. Geneva: Tổ chức Y tế Thế giới; 2019 (WHO/FWC/ ALC/19.1). Giấy phép: CC BY-NC-SA 3.0 IGO. Dữ liệu xuất bản (CIP). Dữ liệu CIP tại: http://apps.who.int/iris. Kinh doanh, bản quyền và giấy phép. Để mua ấn phấm của WHO, xem tại: http://apps.who.int/bookorders. Để gửi yêu cầu sử dụng vì mục đích thương mại, yêu cầu về bản quyền và giấy phép, xem tại: https://www.who.int/publishing/copyright
MỤC LỤC Lời cảm ơn iv Danh mục viết tắt v 1. Chăm sóc tích hợp cho người cao tuổi (ICOPE) 1 2. Tối ưu hóa năng lực và khả năng: hướng tới sự già hóa khỏe mạnh cho mọi người 5 3. Đánh giá nhu cầu của người cao tuổi và xây dựng kế hoạch chăm sóc cá nhân 9 4. Lộ trình chăm sóc để quản lý SUY GIẢM NHẬN THỨC 19 5. Lộ trình chăm sóc để cải thiện VẬN ĐỘNG 25 6. Lộ trình chăm sóc để quản lý SUY DINH DƯỠNG 33 7. Lộ trình chăm sóc để quản lý SUY GIẢM THỊ LỰC 41 8. Lộ trình chăm sóc để quản lý SUY GIẢM THÍNH LỰC 51 9. Lộ trình chăm sóc để quản lý CÁC TRIỆU CHỨNG TRẦM CẢM 59 10. Lộ trình CHĂM SÓC VÀ HỖ TRỢ XÃ HỘI 67 11. Lộ trình HỖ TRỢ NGƯỜI CHĂM SÓC 75 12. Xây dựng kế hoạch chăm sóc cá nhân 78 13. Hỗ trợ hệ thống y tế và hệ thống chăm sóc dài hạn thực hiện phương pháp ICOPE 81 Tài liệu tham khảo 86 iii
LỜI CẢM ƠN Cuốn sổ tay này được xây dựng dựa trên kết quả nghiên Rosas (Khoa Dinh dưỡng cho Sức khỏe và Phát triển của khoa, Gérontopôle, Bệnh viện Đại học Toulouse, Pháp), cứu trên toàn thế giới của những người cống hiến cho WHO), Taiwo Adedamola Oyelade (Đơn vị Gia đình và Sức Marjolein Visser (Đại học Vrije, Amsterdam, Hà Lan), lĩnh vực chăm sóc và hỗ trợ người cao tuổi. Islene Araujo khỏe sinh sản, Văn phòng khu vực châu Phi của WHO), Kristina de Carvalho và Yuka Sumi thuộc Tổ chức Y tế Thế giới Ramez Mahaini (Đơn vị Gia đình và Sức khỏe Sinh sản, (WHO), Khoa Già hóa và Cuộc sống đóng vai trò chỉ đạo. Văn phòng khu vực Đông Địa Trung Hải của WHO), Karen Zdanys (Đại học Connecticut, Hoa Kỳ), và Trung tâm Hợp Một nhóm nòng cốt chịu trách nhiệm viết và xây dựng các Reyes Castro (Khoa Quản lý các Bệnh không lây nhiễm tác của WHO về Đuối sức, Nghiên cứu lâm sàng và Đào tạo lộ trình bao gồm Islene Araujo de Carvalho, John Beard, (NCD), Phòng ngừa Khuyết tật, Bạo lực và Chấn thương về Lão khoa (Gérontopôle, Bệnh viện Đại học Toulouse, Yuka Sumi, Andrew Briggs (Đại học Curtin, Úc) và Finbarr của WHO), Enrique Vega Garcia (Cuộc sống khỏe mạnh, Tổ Pháp) và Các khía cạnh của Sức khỏe Cộng đồng về Cơ Martin (Đại học King, London, Vương quốc Anh). Sarah chức sức khỏe Pan American/WHO). xương và Già hóa (Đại học Liège). Johnson và Ward Rinehart của Dịch vụ biên tập Jura chịu trách nhiệm biên tập bản cuối. Cuốn sổ tay là tập hợp những kiến thức phong phú Hội đồng Nghiên cứu Y tế và Sức khỏe Quốc gia Úc, Liên của nhiều chuyên gia và học giả, những người cũng đã minh Toàn cầu về Sức khỏe Cơ xương khớp và Đại học Các nhân viên của WHO từ các văn phòng khu vực và đóng góp vào việc xây dựng các chương cụ thể: Matteo Chulalongkorn, Thái Lan, đã hỗ trợ xây dựng cẩm nang nhiều Khoa đã đóng góp vào các chương liên quan đến Cesari (Fondazione IRCCS Ca 'Granda Ospedale Maggiore này bằng cách cung cấp những nhân viên xây dựng nội lĩnh vực công việc của họ đồng thời với việc xây dựng lộ Policlinico, Italy), Jill Keeffe (Trung tâm Hợp tác Phòng dung và tổ chức các cuộc họp với các chuyên gia. trình chăm sóc: Shelly Chadha (Khoa Quản lý các Bệnh chống Mù lòa của WHO tại Ấn Độ), Elsa Dent (Đại học không lây nhiễm (NCD), Phòng ngừa Khuyết tật, Bạo lực Queensland, Úc), Naoki Kondo (Đại học Tokyo, Nhật Chúng tôi cũng nhận được đóng góp ý kiến từ các thành và Chấn thương của WHO), Neerja Chowdhary (Khoa Sức Bản), Arunee Laiteerapong (Đại học Chulalongkorn, Thái viên tham gia cuộc họp thường niên của Hiệp hội lâm khỏe Tâm thần và Lạm dụng Chất của WHO), Tarun Dua Lan), Mikel Izquierdo (Đại học Pública de Navarra, Tây sàng WHO về Già hóa khỏe mạnh, tháng 12 năm 2018. (Khoa Sức khỏe Tâm thần và Lạm dụng Chất của WHO), Ban Nha), Peter Lloyd-Sherlock (Đại học Đông Anglia, Maria De Las Nief Garcia Casal (Khoa Dinh dưỡng cho Sức Vương quốc Anh), Luis Miguel Gutierrez Robledo (Bệnh Khoa Già hóa và Cuộc sống của WHO cảm ơn sự hỗ trợ tài khỏe và Phát triển của WHO), Zee A Han (Khoa Quản lý viện Đại học Getafe, Tây Ban Nha), Catherine McMahon chính của Chính phủ Nhật Bản, Chính phủ Đức và Chính các Bệnh không lây nhiễm (NCD), Phòng ngừa Khuyết tật, (Đại học Macquarie, Úc), Serah Ndegwa (Đại học Nairobi, phủ tỉnh Kanagawa, Nhật Bản. Bạo lực và Chấn thương của WHO), Dena Javadi (Khoa Liên Kenya), Hiroshi Ogawa (Đại học Niigata, Nhật Bản), minh phục vụ Nghiên cứu Chính sách và Hệ thống Y tế của Hélène Payette (Đại học Sherbrooke, Canada), Ian Philp Biên tập bởi Green Ink WHO), Silvio Paolo Mariotti (Khoa Quản lý các Bệnh không (Đại học Stirling, Vương quốc Anh), Leocadio Rodriguez- lây nhiễm (NCD), Phòng ngừa Khuyết tật, Bạo lực và Chấn Mañas (Bệnh viện Đại học Getafe, Tây Ban Nha), John thương của WHO), Alarcos Cieza (Khoa Quản lý các Bệnh Starr (Đại học Edinburgh, Scotland), Kelly Tremblay (Đại không lây nhiễm (NCD), Phòng ngừa Khuyết tật, Bạo lực học Washington, Hoa Kỳ), Michael Valenzuela (Đại học và Phòng ngừa Chấn thương) của WHO, Alana Margaret Sydney, Úc), Bruno Vellas (Trung tâm hợp tác của WHO (Khoa Già hóa và Cuộc sống của WHO), Juan Pablo Peña- về Đuối sức, nghiên cứu lâm sàng và đào tạo về lão iv
DANH MỤC VIẾT TẮT ADLs những hoạt động thường ngày BMI chỉ số khối cơ thể CBT liệu pháp nhận thức hành vi ICOPE chăm sóc tích hợp cho người cao tuổi MNA đánh giá dinh dưỡng ngắn gọn OSN dinh dưỡng bổ sung đường uống PTA đo thính lực bằng âm thanh thuần SPPB năng lượng vận động thể chất ngắn WHO Tổ chức Y tế Thế giới Ký hiệu về những kiến thức và kỹ năng chuyên khoa cần cho việc chăm sóc v
CHĂM SÓC SỨC KHỎE TÍCH HỢP 1 CHO NGƯỜI CAO TUỔI (ICOPE) NỘI DUNG CHÍNH • Đối với hệ thống y tế, chìa khóa để hỗ trợ già hóa khỏe mạnh cho tất cả mọi người là tối ưu hóa khả năng hoạt động và năng lực nội tại của họ, mặc dù Báo cáo Toàn cầu về Già hóa và Sức khỏe khỏe năm 2015 xác định mục tiêu của sự già hóa khỏe mạnh là giúp mọi người xây dựng và duy trì khả năng hoạt động, từ đó có được sự thoải mái. Khả năng hoạt động được định nghĩa là các thuộc tính liên quan đến sức khỏe của một người cho phép người đó trở thành và làm những gì họ thấy có giá trị. Khả năng hoạt động của một cá nhân bao gồm năng lực quá trình già hóa khiến năng lực nội tại giảm dần. nội tại của cá nhân đó, môi trường xung quanh và sự tương tác giữa môi trường và cá nhân ấy. Năng lực nội tại là tổng • Sự phụ thuộc vào người khác trong việc chăm sóc hợp của tất cả các năng lực thể chất và tinh thần mà một cá có thể phòng tránh được nếu các vấn đề chính do nhân có thể sử dụng (1). sự suy giảm năng lực nội tại gây ra được đánh giá và quản lý kịp thời. Khái niệm về sự già hóa khỏe mạnh này tạo ra một xu hướng mới về chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi , đó • Nhân viên y tế và chăm sóc xã hội ở tuyến cơ sở có là tập trung vào việc tối ưu hóa năng lực nội tại và khả năng thể xác định người cao tuổi bị suy giảm năng lực và hoạt động của con người khi họ già đi. cung cấp sự chăm sóc phù hợp nhằm đảo ngược hoặc làm chậm quá trình già hóa bằng cách làm Vào tháng 10 năm 2017, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã theo hướng dẫn này. Đây là phương pháp đơn giản xuất bản ấn phẩm Chăm sóc tích hợp cho người cao tuổi: và có chi phí thấp. Hướng dẫn về các can thiệp tại cộng đồng để quản lý suy giảm năng lực nội tại (2). Hướng dẫn này đưa ra 13 khuyến nghị dựa trên bằng chứng dành cho nhân viên y tế và chăm sóc • Các vấn để do sự suy giảm năng lực nội tại liên sức khỏe nhằm xây dựng và thực hiện phương pháp chăm quan mật thiết với nhau và do đó cần có phương sóc sức khỏe tích hợp cho người cao tuổi (ICOPE) tại cộng pháp tích hợp và lấy con người làm trung tâm. đồng. Phương pháp ICOPE nhấn mạnh vào việc tối ưu hóa năng lực nội tại và khả năng hoạt động, coi đó là chìa khóa cho sự già hóa khỏe mạnh. Những khuyến nghị đó có thể làm cơ sở cho các hướng dẫn cấp độ quốc gia. Chúng có thể được sử dụng để đưa vào các chương trình chăm sóc sức khỏe ban đầu và các gói dịch vụ chăm sóc sức khỏe thiết yếu để đạt được bao phủ chăm sóc sức khỏe toàn dân, cũng như đưa vào các dịch vụ cho người cao tuổi nhằm ngăn ngừa sự phụ thuộc vào người chăm sóc. 1
Các hướng dẫn trong cuốn sổ tay này sẽ giúp nhân viên TẠI SAO CHÚNG TA CẦN PHƯƠNG PHÁP CHĂM và những sự suy giảm phổ biến khác về năng lực nội tại y tế cộng đồng và người chăm sóc đưa các khuyến nghị SÓC TÍCH HỢP CHO NGƯỜI CAO TUỔI (ICOPE)? khi người ta già đi. Sức khỏe của mỗi người sẽ được tăng của ICOPE vào thực tế. Hướng dẫn thiết lập các lộ trình thêm tại một số thời điểm trong cuộc sống nếu có thể chăm sóc để quản lý các vấn đề sức khỏe chính gây ra Người cao tuổi ngày nay chiếm một phần lớn trong nhận dạng và quản lý những vấn đề này. Sự chú ý của hệ do sự suy giảm năng lực nội tại, bao gồm mất khả năng dân số thế giới hơn bao giờ hết. Năm 2017, ước tính có thống y tế vào suy giảm năng lực nội tại của người cao vận động, suy dinh dưỡng, suy giảm thị lực, suy giảm khoảng 962 triệu người từ 60 tuổi trở lên, chiếm 13% tuổi sẽ đóng góp nhiều vào phúc lợi của một bộ phận lớn thính lực, suy giảm nhận thức, các triệu chứng trầm cảm. dân số toàn cầu (3). Tỷ lệ này sẽ tăng nhanh trong những dân số đang ngày càng gia tăng trên thế giới. Những lộ trình này bắt đầu bằng một bài đánh giá sàng thập kỷ tới, đặc biệt là ở các nước có thu nhập thấp và lọc để xác định những người cao tuổi có nhiều nguy cơ trung bình. Đến năm 2050, cứ năm người sẽ có một Phần lớn các nhân viên y tế thiếu sự hướng dẫn và đào bị suy giảm năng lực nội tại. Nhân viên y tế và nhân viên người từ 60 tuổi trở lên. Xu hướng này thực ra đã bắt đầu tạo để phát hiện và quản lý một cách hiệu quả sự suy chăm sóc xã hội có thể dễ dàng thực hiện sàng lọc này khoảng 50 năm về trước, do ảnh hưởng kết hợp của việc giảm năng lực nội tại. Khi tỷ lệ người cao tuổi tăng tại cộng đồng. Đây là bước đầu trước khi đánh giá sâu giảm nhanh tỷ lệ sinh đẻ và tăng nhanh tuổi thọ ở nhiều nhanh, cần xây dựng phương pháp theo hướng dựa vào hơn về nhu cầu chăm sóc sức khỏe và chăm sóc xã hội nơi trên thế giới, thường đi kèm với sự phát triển kinh tế cộng đồng , bao gồm các biện pháp can thiệp để ngăn của người cao tuổi. Các sàng lọc này còn giúp xây dựng xã hội. chặn sự suy giảm năng lực nội tại, thúc đẩy sự già hóa kế hoạch chăm sóc cá nhân theo hướng tích hợp để đảo khỏe mạnh và hỗ trợ những người chăm sóc người cao ngược, làm chậm hoặc ngăn chặn sự suy giảm năng lực Duy trì sức khỏe người cao tuổi là một khoản đầu tư lớn tuổi. Phương pháp ICOPE của WHO có thể giải quyết tiếp theo, để điều trị bệnh và đáp ứng nhu cầu chăm sóc vào con người và xã hội và hỗ trợ các Mục tiêu Phát triển được đòi hỏi này. xã hội. Việc đánh giá lấy con người làm trung tâm và xây Bền vững của Liên Hợp Quốc (SDGs) (4). Đồng thời, việc dựng kế hoạch chăm sóc thường được thực hiện bởi các chăm sóc cho lớp dân số già ngày càng tăng đang tạo ra HƯỚNG DẪN NÀY DÀNH CHO AI? nhân viên y tế được đào tạo, làm việc trong môi trường những thách thức cho hệ thống y tế. Các nguồn lực dành chăm sóc ban đầu, ví dụ như bác sĩ và điều dưỡng chăm cho chăm sóc sức khỏe sẽ cần phải được cân đối lại giữa Đối tượng chính của cuốn sổ tay này là nhân viên y tế và sóc ban đầu. Tuy nhiên, sự suy giảm năng lực nội tại các nhóm tuổi. Sẽ rất cần một sự thay đổi cơ bản trong nhân viên chăm sóc xã hội tại cộng đồng và tại các cơ sở thường có thể được quản lý tại cộng đồng nơi người cao việc đưa ra các định hướng y tế công cộng để phù hợp chăm sóc ban đầu. Hướng dẫn này cũng cần cho những tuổi và người chăm sóc sinh sống, với sự hỗ trợ của một với tình hình này. nhân viên y tế có kiến thức về chuyên khoa sâu, có thể nhóm đa ngành. được mời khi cần thiết, để đánh giá và lên kế hoạch chăm Phương pháp truyền thống trong việc chăm sóc sức khỏe sóc cho những người bị mất năng lực nội tại và khả năng người cao tuổi là hướng vào các tình trạng bệnh lý, với hoạt động. trung tâm là chẩn đoán và điều trị các bệnh lý đó. Mặc dù giải quyết các bệnh lý này là quan trọng, nhưng tập trung quá nhiều vào chúng sẽ gây ra việc coi nhẹ những vấn đề khác như suy giảm thị lực, thính lực, ghi nhớ, vận động 2
BỐI CẢNH CỦA PHƯƠNG PHÁP ICOPE Ngoài ra, các chuyên gia phụ trách đào tạo y khoa, phụ NỘI DUNG CỦA CUỐN SỔ TAY NÀY LÀ GÌ? Bao phủ Chăm sóc Sức khỏe Toàn dân là nền trách về điều dưỡng, về các lĩnh vực liên quan đến sức tảng để đạt được các mục tiêu sức khỏe của SDGs khỏe và y tế công cộng đều có thể sử dụng các khái niệm Cuốn sổ tay này nhằm mục đích hỗ trợ nhân viên y tế và (4). Để đạt được SDG3, nhu cầu chăm sóc sức khỏe và phương pháp thực tế được mô tả trong tài liệu này. Các nhân viên chăm sóc xã hội tại cộng đồng trong việc phát của người cao tuổi được giải quyết theo cách tích đối tượng khác bao gồm các nhà quản lý y tế, nhà hoạch hiện và quản lý sự suy giảm năng lực nội tại, dựa trên tài hợp và liên tục trong thời gian dài. Chiến lược và kế định chính sách, như các nhà quản lý dự án cấp quốc gia, liệu của WHO: Hướng dẫn về các can thiệp tại cộng đồng để hoạch hành động của WHO về sự già hóa và sức khỏe cấp địa phương về việc lập kế hoạch và thực hiện các dịch quản lý suy giảm năng lực nội tại (2) và để giải quyết các (5) nêu lên vai trò của hệ thống y tế trong việc thúc vụ chăm sóc sức khỏe, cũng như các đơn vị tài trợ và/hoặc nhu cầu chăm sóc sức khỏe và xã hội của người cao tuổi đẩy sự già hóa khỏe mạnh bằng cách tối ưu hóa xây dựng các chương trình y tế công cộng, các tổ chức phi một cách toàn diện. năng lực nội tại. Các khuyến nghị của ICOPE (2) và chính phủ và các tổ chức từ thiện phục vụ người cao tuổi hướng dẫn này góp phần đạt được các mục tiêu tại cộng đồng. chiến lược đó. Sổ tay này mô tả các cách thức để: • thiết lập mục tiêu lấy con người làm trung tâm Sổ tay này cũng là một công cụ để thực hiện khung CÁC NGUYÊN TẮC CHÍNH (Chương 2); hành động của WHO về các dịch vụ chăm sóc sức Các nguyên tắc sau đây là cơ sở của cuốn sổ tay khỏe tích hợp, lấy con người làm trung tâm (6). • hỗ trợ việc tự quản lý (Chương 2); này: Khung hành động này kêu gọi thay đổi cách thức • xây dựng chương trình chăm sóc bao gồm nhiều biện quản lý và cung cấp dịch vụ y tế, theo hướng tích pháp can thiệp để quản lý các vấn đề liên quan tới hợp và lấy con người làm trung tâm. • Người cao tuổi có quyền được có sức khỏe tốt nhất có thể. mất chức năng nội tại (Chương 3); Trong bối cảnh này, ICOPE đề xuất chăm sóc cho • Người cao tuổi có cơ hội bình đẳng trong • sàng lọc mất chức năng nội tại và đánh giá nhu cầu người cao tuổi dựa trên: tiếp cận các thành tố của sự già hóa khỏe chăm sóc sức khỏe và chăm sóc xã hội (Chương 4–10); mạnh, không phân biệt tầng lớp xã hội, điều • hỗ trợ người chăm sóc (Chương 11); và • đánh giá về nhu cầu, sở thích và mục tiêu cá kiện kinh tế, nơi sinh, nơi cư trú hay các yếu nhân; tố xã hội khác. • xây dựng kế hoạch chăm sóc cá nhân (Chương 12). • xây dựng kế hoạch chăm sóc toàn diện; • Tất cả mọi người cần được hưởng sự chăm sóc bình đẳng, không phân biệt đối xử, đặc • các dịch vụ được điều phối, hướng đến mục biệt là phân biệt giới tính hay tuổi tác. tiêu duy nhất là duy trì năng lực nội tại và khả năng hoạt động, và được cung cấp nhiều nhất có thể thông qua chăm sóc ban đầu và dựa vào cộng đồng. 3
4
TỐI ƯU HÓA NĂNG LỰC VÀ KHẢ NĂNG: HƯỚNG 2 TỚI SỰ GIÀ HÓA KHỎE MẠNH CHO MỌI NGƯỜI Báo cáo Toàn cầu về Già hóa và Sức khỏe (WHO) định nghĩa sự già hóa khỏe mạnh là sự xây dựng và duy trì khả năng hoạt động nhằm tăng cường sự thoải mái (1). HÌNH 1. CÁC THÀNH PHẦN CHÍNH CỦA NĂNG LỰC NỘI TẠI Sinh lực Hướng dẫn này hỗ trợ sự già hóa khỏe mạnh bằng cách giải quyết các vấn đề chính liên quan Năng lực vận động đến suy giảm năng lực nội tại và khả năng hoạt động, đến nhu cầu chăm sóc xã hội của người cao tuổi và vấn đề hỗ trợ người chăm sóc. Thị lực • Suy giảm nhận thức (Chương 4) • Suy giảm vận động (Chương 5) Năng lực tâm lý • Suy dinh dưỡng (Chương 6) • Suy giảm thị lực (Chương 7) Thính lực • Suy giảm thính lực (Chương 8) Năng lực nhận thức • Các triệu chứng trầm cảm (Chương 9) NĂNG LỰC NỘI TẠI THAY ĐỔI NHƯ THẾ NÀO THEO • Chăm sóc và hỗ trợ xã hội (Chương 10) NĂM THÁNG CỦA CUỘC SỐNG? • Hỗ trợ người chăm sóc (Chương 11) Hình 2 cho thấy mô hình diễn biến theo thời gian của năng lực nội tại và khả năng hoạt động ở người trưởng thành. Năng lực nội tại và khả năng hoạt động dần suy giảm cùng với tuổi, do quá trình già hóa và các bệnh kèm theo.Mô hình này có thể được chia thành ba thời kỳ : thời kỳ năng lực tương đối cao và ổn định, thời kỳ suy giảm năng lực và thời kỳ mất năng lực đáng kể với đặc trưng là sự phụ thuộc vào chăm sóc của người khác. 5
Có sự khác nhau khá rõ về năng lực nội tại của con CAN THIỆP ĐỂ TỐI ƯU HÓA NĂNG LỰC NỘI TẠI người trong một quốc gia hoặc giữa các quốc gia. Đó là sự phản ánh sự khác nhau về tuổi thọ giữa những Việc xác định các vấn đề liên quan đến suy giảm năng lực những nước có tuổi thọ trên 82 tuổi như Úc, Nhật Bản, nội tại tạo cơ hội can thiệp nhằm làm chậm, ngăn chặn Thụy sĩ, với những nước có tuổi thọ thấp tới dưới 55 hoặc đảo ngược sự suy giảm đó (Hình 2). Nhân viên y tế tại tuổi như Cộng hòa Trung Phi, Chad và Somalia. cơ sở y tế và tại cộng đồng có thể theo dõi, phát hiện các vấn đề này. Họ cũng có thể đánh giá nhiều lần tiếp theo Sự khác nhau về năng lực nội tại ở người cao tuổi lớn nhằm phát hiện những thay đổi nhiều hơn dự kiến để đưa hơn nhiều so với nhóm trẻ tuổi. Sự khác biệt này là ra thêm các can thiệp cụ thể trước khi người bệnh mất khả một trong những đặc điểm quan trọng của sự già hóa. năng hoạt động. Một người có thể có thể già hơn người khác 10 tuổi nhưng năng lực nội tại và/hoặc chức năng hoạt động Bằng cách này, các can thiệp được đưa ra tại cộng đồng lại giống nhau. Đây là lý do tại sao con số tuổi không có thể ngăn chặn một người rơi vào tình trạng quá yếu phải là thước đó đúng của sức khỏe. hoặc không thể tự chăm sóc bản thân. Các can thiệp nhiều thành phần có thể có hiệu quả hơn. NĂNG LỰC NỘI TẠI VÀ KHẢ NĂNG HOẠT ĐỘNG: WHO định nghĩa năng lực nội tại là sự kết hợp giữa năng lực thể chất và tinh thần của một cá nhân, bao gồm cả năng lực tâm lý. Khả năng hoạt động là sự kết hợp và tương tác của năng lực nội tại với môi trường mà người đó sinh sống. 6
HÌNH 2. SƠ ĐỒ TỪ GÓC ĐỘ Y TẾ CÔNG CỘNG VỀ GIÀ HÓA KHỎE MẠNH: CƠ HỘI CAN THIỆP Nhiều đặc tính quyết định năng lực nội tại có thể BẰNG CÁC BIỆN PHÁP Y TẾ CÔNG CỘNG THEO SUỐT CUỘC ĐỜI thay đổi được, bao gồm các hành vi liên quan đến sức khỏe và sự xuất hiện của bệnh tật. Do đó, việc cung cấp các can thiệp hiệu quả nhằm tối ưu hóa PHƯƠNG PHÁP ICOPE năng lực nội tại là rất quan trọng. Cơ sở lý luận này Chức năng tốt và ổn định Chức năng giảm dần Mất đáng kể chức năng củng cố cho phương pháp ICOPE. Những tình trạng sức khỏe liên quan đến mất năng Khả năng lực nội tại tương tác với nhau ở nhiều cấp độ. Mất hoạt động thính lực, ví dụ, có liên quan đến suy giảmnhận thức. Chế độ dinh dưỡng tốt tăng cường hiệu quả của việc tập thể dục và có tác động trực tiếp đến việc tăng khối lượng và sức mạnh cơ bắp. Những sự tương tác này cho thấy cần có cách tiếp cận tích Năng lực nội tại hợp nhằm sàng lọc, đánh giá và kiểm soát suy giảm năng lực nội tại. Ngăn ngừa bệnh tình DỊCH VỤ trạng mãn tính hoặc phát Y TẾ: hiện sớm Đảo ngược hoặc làm chậm Quản lý bệnh sự suy giảm chức năng mãn tính Hỗ trợ các hành vi nâng cao CHĂM SÓC chức năng DÀI HẠN: Đảm bảo cuối đời được tôn trọng MÔI TRƯỜNG: Thúc đẩy các hành vi nâng cao năng lực Xóa bỏ rào cản cho người tham gia, bù đắp cho sự mất năng lực Source: World Health Organization, 2015 (1). 7
8
3 Lộ trình chăm sóc 3 chung ĐÁNH GIÁ NHU CẦU CỦA NGƯỜI CAO TUỔI VÀ XÂY DỰNG KẾ HOẠCH CHĂM SÓC CÁ NHÂN Chăm sóc lấy con người làm trung tâm dựa trên quan NỘI DUNG CHÍNH điểm rằng người cao tuổi không chỉ có toàn bệnh tật hoặc các vấn đề về sức khỏe; mà tất cả mọi người, dù • Việc xác định các tình trạng liên quan đến sự suy ở độ tuổi nào, đều là những cá nhân với những kinh giảm năng lực nội tại có thể được thực hiện với nghiệm sống, nhu cầu và sở thích khác nhau. Chăm sóc sự trợ giúp của công cụ sàng lọc trong Hướng dẫn lấy con người làm trung tâm sẽ giải quyết các nhu cầu chăm sóc tích hợp cho người cao tuổi (ICOPE). chăm sóc xã hội và chăm sóc sức khỏe của mỗi cá nhân • Những người được xác định có các tình trạng này thay vì chỉ quan tâm riêng đến những tình trạng bệnh qua sàng lọc sẽ được chuyển đến phòng khám lý hoặc triệu chứng về sức khỏe. Phương pháp tích hợp, chăm sóc sức khỏe ban đầu để đánh giá sâu hơn lấy con người làm trung tâm cũng bao gồm việc xem xét nhằm có thêm thông tin để xây dựng kế hoạch hoàn cảnh cuộc sống hàng ngày của mỗi cá nhân, các tác chăm sóc cá nhân. động đến sức khỏe và nhu cầu của những người thân và người sống trong cùng cộng đồng. • Kế hoạch chăm sóc có thể bao gồm nhiều biện pháp để kiểm soát sự suy giảm năng lực nội tại và Năm bước để đáp ứng nhu cầu xã hội và chăm sóc sức tối ưu hóa khả năng hoạt động, ví dụ như các bài khỏe của người cao tuổi với phương pháp tích hợp, được tập thể chất, bổ sung dinh dưỡng đường uống, thể hiện bởi lộ trình chung dưới đây. kích thích nhận thức và thay đổi tại nhà ở để phòng té ngã. 9
SÀNG LỌC MẤT NĂNG LỰC NỘI TẠI TẠI CỘNG ĐỒNG Không mất năng lực nội tại 3 BƯỚC 1 CÓ KHÔNG Nhắc lại các lời khuyên về sức khỏe, lối sống hoặc những chăm sóc thường ngày Lộ trình chăm sóc chung SÀNG LỌC Đánh giá lấy con người làm trung tâm Hiểu cuộc sống, giá trị, sự ưu tiên và BƯỚC 2 và lộ trình chăm sóc ở quan điểm xã hội của người cao tuổi ĐÁNH GIÁ LẤY CON NGƯỜI LÀM TRUNG TÂM tuyến cơ sở TRONG CHĂM SÓC Ở TUYẾN CƠ SỞ ĐÁNH GIÁ SÂU CÁC TÌNH TRẠNG LIÊN QUAN TỚI MẤT NĂNG LỰC NỘI TẠI ĐÁNH GIÁ & QUẢN LÝ ĐÁNH GIÁ & QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG XÃ HỘI & BỆNH KÈM THEO VẬT LÝ CÓ KHÔNG CÓ Các can thiệp tại cộng đồng nhằm quản lý sự KHÔNG ĐÁNH GIÁ NHU CẦU VỀ DỊCH VỤ suy giảm năng lực nội CHĂM SÓC XÃ HỘI tại Quản lý tích hợp (tại nhà, tại cơ sở) 10 các bệnh Kế hoạch hỗ trợ và chăm sóc xã hội Phục hồi chức năng Xóa bỏ rào cản trong việc Chăm sóc giảm nhẹ và chăm sóc hòa nhập xã hội cuối đời Thích nghi với môi trường 10
Thiết lập mục tiêu lấy con người làm trung tâm Nhóm đa ngành Thu hút cộng đồng và người chăm sóc , hỗ trợ người chăm sóc, can thiệp đa cấu phần, chuyển KẾT NỐI CỘNG ĐỒNG VÀ tuyến và theo dõi. HỖ TRỢ NGƯỜI CHĂM SÓC CHĂM SÓC KẾT NỐI CHẶT CHẼ VỚI CHĂM SÓC CHUYÊN KHOA VỀ LÃO KHOA
BẢNG 1. CÔNG CỤ SÀNG LỌC ICOPE Các tình trạng chính liên quan tới Bài kiểm tra Đánh giá đầy đủ nếu mỗi mục sự suy giảm năng lực nội tại đều được trả lời SUY GIẢM NHẬN THỨC 1. Ghi nhớ ba từ: hoa, cửa, gạo (ví dụ) (Chương 4) 2. Xác định thời gian và không gian: Hôm nay là ngày bao nhiêu? Trả lời sai hoặc không biết Ông/bà đang ở đâu (nhà, phòng khám,…)? Không thể nhớ được cả ba từ 3. Nhớ lại ba từ vừa rồi? SUY GIẢM VẬN ĐỘNG Bài kiểm tra đứng lên ngồi xuống: Đứng lên ngồi xuống ghế năm lần mà không cần Không dùng tay. (Chương 5) Người đó có đứng lên ngồi xuống 5 lần trong vong 14 giây được không? SUY DINH DƯỠNG 1. Sụt cân: Ông/bà có bị giảm nhiều hơn 3kg mà không rõ lý do trong vòng 3 Có tháng qua không? (Chương 6) 2. Mất cảm giác ngon miệng: Ông/bà có bị mất cảm giác ngon miệng không? Có SUY GIẢM THỊ LỰC Ông/bà có vấn đề nào về mắt: khó Có nhìn xa, khó đọc sách báo, mắc bệnh về mắt hoặc hiện đang điều trị (Chương 7) các bệnh khác (ví dụ: đái tháo đường, tăng huyết áp)? SUY GIẢM THÍNH LỰC Nghe giọng nói thầm (bài kiểm tra nói thầm), hoặc Không vượt qua (Chương 8) Bài kiểm tra đo thính lực cho kết quả dưới 35 dB, hoặc Vượt qua bài kiểm tra đọc số dựa trên ứng dụng tự động. CÁC TRIỆU CHỨNG TRẦM CẢM Trong 2 tuần qua, ông/bà có phiền muộn bởi: Có (Chương 9) – cảm thấy buồn, chán nản, vô vọng? Có – không có hứng thú hay niềm vui khi làm việc? 12