Sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Đại học Sao Đỏ

NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> <br /> Sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy học phần<br /> Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin<br /> ở Trường Đại học Sao Đỏ<br /> Using mind map in teaching principles of Marxist<br /> and Lennist course section in Sao Do University<br /> Phạm Thị Hồng Hoa, Nguyễn Thị Hiền<br /> Email: honghoa_dhsd@yahoo.com<br /> Trường Đại học Sao Đỏ<br /> Ngày nhận bài: 14/8/2018<br /> Ngày nhận bài sửa sau phản biện: 21/11/2018<br /> Ngày chấp nhận đăng: 27/12/2018<br /> <br /> Tóm tắt<br /> <br /> Học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin là học phần có vai trò rất quan trọng<br /> trong việc hình thành thế giới quan khoa học và nhân sinh quan cách mạng cho sinh viên. Điều này<br /> yêu cầu cần phải đảm bảo được tính khoa học, thực tiễn, logic, hệ thống trong giảng dạy. Bên cạnh đó,<br /> bài giảng cũng cần phải sinh động, dễ hiểu và phát huy được tính tích cực, năng động và sáng tạo của<br /> người học. Với những ưu điểm vượt trội của mình, sơ đồ tư duy rất phù hợp trong giảng dạy học phần<br /> này. Xuất phát từ việc kế thừa có chọn lọc những cơ sở lý luận về sơ đồ tư duy của các nhà khoa học<br /> đi trước, tác giả đã phân tích làm rõ thực trạng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy học phần Những<br /> nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Đại học Sao Đỏ. Từ đó, tác giả đưa ra các bước<br /> xây dựng sơ đồ tư duy và những nguyên tắc khi sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy học phần Những<br /> nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin. Đây chính là một phương pháp hữu hiệu trong dạy học<br /> nói chung và trong giảng dạy học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường<br /> Đại học Sao Đỏ nói riêng.<br /> <br /> Từ khóa: Sơ đồ tư duy; vai trò của sơ đồ tư duy; sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học.<br /> <br /> Module The basic principles of Marxism-Leninism are important in shaping the worldview of revolutionary<br /> science and human life. This requires the scientific, practical, logical, systematic in teaching. Besides,<br /> the lecture also needs to be lively, easy to understand and promote the positive, dynamic and creative<br /> learners. With its outstanding advantages, the mind map is well suited to teaching this module. Derived<br /> from the selective inheritance of the theoretical basis of the mind map of the preceding scientists,<br /> the author has analyzed the status quo using the thinking diagram in teaching the module Principles<br /> Fundamentalism of Marxism-Leninism at the University of Sao Do. From there, the author sets out the<br /> steps to develop the thinking diagram and the principles when using the thinking diagram in teaching the<br /> basic principles of Marxism-Leninism. This is an effective method of teaching in general and in teaching<br /> the basic principles of Marxism-Leninism at Sao Do University in particular.<br /> <br /> Keywords: Mind map; role of the diagram; to use diagram in teachin<br /> <br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ lý, quy luật và những kiến thức khoa học xã hội.<br /> Do vị trí và tính đặc thù của môn học nên yêu cầu<br /> Học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa<br /> Mác – Lênin là môn khoa học chính trị có tính khái về khả năng tư duy độc lập của sinh viên rất cao.<br /> quát, trừu tượng cao, với nhiều phạm trù, nguyên Với thời lượng một số tín chỉ lý thuyết trên lớp,<br /> giảng viên không thể cung cấp được toàn bộ kiến<br /> thức khoa học mà môn học đặt ra, để đạt được<br /> Người phản biện: 1. TS. Nguyễn Thị Kim Nguyên mục tiêu môn học, nhất thiết sinh viên phải tự học,<br /> 2. PGS.TS. Lê Xuân Thủy tự nghiên cứu dưới sự hướng dẫn của người dạy,<br /> <br /> <br /> 112 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(63).2018<br />  LIÊN NGÀNH TRIẾT HỌC - XÃ HỘI HỌC - CHÍNH TRỊ HỌC<br /> <br /> vì lượng tri thức giảng viên trang bị cho sinh viên<br /> chỉ dừng ở mức “cần” cơ bản, còn điều kiện “đủ”<br /> đó chính là năng lực tự học, tự nghiên cứu, thói<br /> quen chủ động trong nhận thức, lĩnh hội tri thức.<br /> Vì vậy, trong công tác giáo dục, ngoài vấn đề<br /> truyền đạt kiến thức cho sinh viên, giảng viên cần<br /> hướng sinh viên đến một phương pháp học tập<br /> tích cực và tự chủ để lĩnh hội tri thức. Với “biển<br /> thông tin” như hiện nay, để tiếp cận tốt cần có<br /> phương pháp giúp hệ thống lại những kiến thức<br /> đó. Việc xây dựng được một “hình ảnh” thể hiện<br /> mối liên hệ giữa các kiến thức sẽ mang lại những Hình 1. Sơ đồ tư duy<br /> lợi ích đáng quan tâm về các mặt: ghi nhớ, phát<br /> Có thể khẳng định, sơ đồ tư duy là bản đồ thông<br /> triển nhận thức, tư duy, óc tưởng tượng và khả<br /> tin cho bộ não con người, giúp bộ não hoạt động<br /> năng sáng tạo... Một trong những công cụ hết<br /> nhẹ nhàng, lưu trữ nhiều và ghi nhớ thông tin<br /> sức hữu hiệu để tạo nên các “hình ảnh liên<br /> được lâu hơn.<br /> kết” là sơ đồ tư duy (Mind map). Đây được coi<br /> là “công cụ vạn năng cho bộ não”, là phương Bộ não của con người bao gồm hai bán cầu não:<br /> pháp ghi chú đầy sáng tạo, hiện đang được trái và phải. Bán cầu não trái nhạy cảm với những<br /> ngành giáo dục khuyến khích đưa vào thực con số, từ ngữ, danh sách, đường kẻ... Bán cầu<br /> hiện trong giảng dạy và học tập, đặc biệt là não phải thích hợp xử lý các hình dạng, màu sắc,<br /> giảng dạy học phần Những nguyên lý cơ bản nhịp điệu, không gian... Bằng cách học và ghi nhớ<br /> của chủ nghĩa Mác - Lênin. thông thường, người học thường ghi nhớ theo<br /> trình tự danh sách các nội dung cần ghi nhớ. Việc<br /> 2. SƠ ĐỒ TƯ DUY VÀ VAI TRÒ CỦA SƠ ĐỒ TƯ DUY ghi nhớ truyền thống này, người học chỉ sử dụng<br /> TRONG GIẢNG DẠY HỌC PHẦN NHỮNG NGUYÊN một nửa chức năng của bộ não. Với sự kết hợp<br /> LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN Ở của hình ảnh, màu sắc, ngôn từ, con số một cách<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC SAO ĐỎ khoa học theo đúng cơ chế làm việc của não bộ,<br /> 2.1. Sơ đồ tư duy sơ đồ tư duy giúp người học có thể tận dụng được<br /> công năng của cả hai bán cầu não để phát triển<br /> Sơ đồ tư duy (Mind map) được phát minh bởi Tony<br /> năng lực tư duy của mình. Phương pháp này khai<br /> Buzan vào những năm 60 của thế kỷ XX. Đây là<br /> thác khả năng ghi nhớ và liên hệ các dữ kiện lại<br /> hình thức ghi chép sử dụng hình ảnh để mở rộng<br /> với nhau bằng cách sử dụng màu sắc, một cấu<br /> và đào sâu các ý tưởng và được mệnh danh công trúc cơ bản được phát triển rộng ra từ trung tâm,<br /> cụ vạn năng cho bộ não. Hiểu một cách đơn giản chúng dùng các đường kẻ, các biểu tượng, từ ngữ<br /> sơ đồ tư duy là một kỹ thuật hình họa có đường và hình ảnh theo một bộ các quy tắc đơn giản, cơ<br /> nét, màu sắc, từ ngữ và hình ảnh hoạt động dựa bản, tự nhiên và dễ hiểu. Sơ đồ tư duy sẽ giúp<br /> trên sự tưởng tượng và kết nối giúp người sử tiết kiệm thời gian, ghi nhớ tốt hơn, tăng cường tư<br /> dụng tự do suy nghĩ và phát huy tiềm năng sáng duy sáng tạo, hệ thống hóa kiến thức dễ dàng,...<br /> tạo. Sơ đồ tư duy mô phỏng cơ chế làm việc tự Đây cũng là những tiêu chí quan trọng để đánh giá<br /> nhiên của bộ não con người. mức độ hiệu quả của phương pháp, kỹ thuật và<br /> Sơ đồ tư duy là một phương pháp lưu trữ, sắp xếp phương tiện dạy học.<br /> thông tin và xác định thông tin theo thứ tự ưu tiên Với những ưu điểm vượt trội của mình, sơ đồ tư<br /> bằng cách sử dụng từ khóa, hình ảnh chủ đạo. duy đã nhanh chóng phát triển mạnh mẽ trên phạm<br /> Mỗi từ khóa hoặc hình ảnh chủ đạo trong sơ đồ tư vi toàn thế giới. Hiện nay ước tính có khoảng hơn<br /> duy sẽ kích hoạt những ký ức cụ thể và làm nảy 250 triệu người trên thế giới sử dụng sơ đồ tư duy<br /> sinh những suy nghĩ, ý tưởng mới [5]. vào những mục đích khác nhau mà cơ bản nhất<br /> <br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(63).2018 113<br />  NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> là giáo dục và kinh doanh [6]. Việc sử dụng sơ cung cấp một cái nhìn tổng quan về chủ đề mà<br /> đồ tư duy trong giảng dạy và học tập đã trở nên không có thông tin thừa. Sinh viên sẽ không phải<br /> phổ biến ở nhiều nền giáo dục tiên tiến trên thế tập trung vào việc đọc nội dung trên slide, thay<br /> giới như: Anh, Mỹ, Canada, Singapore... Đối với vào đó sẽ lắng nghe những gì giảng viên diễn đạt.<br /> Việt Nam, sơ đồ tư duy đã được ứng dụng vào Hiệu quả bài giảng sẽ được tăng lên. Đặc biệt,<br /> trong các hoạt động dạy và học từ đầu những năm trong quá trình giảng dạy giảng viên có thể thêm<br /> 2000, tiêu biểu là dự án “Ứng dụng công cụ hỗ trợ ngay vào bản đồ tư duy bài giảng của mình những<br /> tư duy - bản đồ tư duy” cho sinh viên Đại học Quốc ý tưởng hay, đột phá mà giảng viên chợt nghĩ ra<br /> gia Hà Nội năm 2006. Từ đó đến nay, sơ đồ tư duy hay từ sự đóng góp của sinh viên.<br /> ngày càng được chú ý và ứng dụng rộng rãi trong - Khuyến khích thảo luận và suy nghĩ độc lập, sự<br /> giáo dục ở Việt Nam. Bộ Giáo dục và Đào tạo triển sáng tạo: Sơ đồ tư duy là công cụ lí tưởng khuyến<br /> khai trên diện rộng chuyên đề ứng dụng sơ đồ tư khích sinh viên cùng nhau thảo luận trên lớp để<br /> duy hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học. Như tìm ra một sơ đồ tư duy phù hợp với mục tiêu và<br /> vậy, mặc dù hơi muộn, nhưng sơ đồ tư duy đã chủ đề của giảng viên đưa ra, vì bản chất sơ đồ<br /> nhanh chóng được ứng dụng vào trong hoạt động tư duy khuyến khích các sinh viên tập trung liên<br /> dạy và học ở Việt Nam. kết giữa các chủ đề cũng như hình thành lan tỏa ý<br /> Vai trò của sơ đồ tư duy thể hiện trong dạy học tưởng và ý kiến độc lập của họ.<br /> chính là công cụ giảng dạy đơn giản nhưng hiệu - Đánh giá sinh viên: Sơ đồ tư duy là một công cụ<br /> quả, cụ thể: quan trọng, giúp giảng viên đánh giá kiến thức của<br /> sinh viên trước và sau bài giảng về một chủ đề cụ<br /> thể. Qua đó, ta có thể theo dõi sự hiểu biết của<br /> sinh viên. Sơ đồ tư duy khuyến khích sinh viên thể<br /> hiện ý tưởng theo sự hiểu biết của cá nhân và tự<br /> đánh giá bản thân sau buổi học.<br /> - Giảng viên tự đánh giá: Điều quan trọng là phải<br /> liên tục tự đánh giá và cải thiện phong cách giảng<br /> dạy và chuẩn bị của giảng viên. Sơ đồ tư duy cho<br /> phép giảng viên đánh giá khả năng hiện tại (ví dụ,<br /> trong các phương diện như cung cấp nội dung bài<br /> Hình 2. Sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học học, tài liệu, tương tác...) và sau đó, thiết lập mục<br /> tiêu những gì giảng viên muốn đạt được trong<br /> - Trong chuẩn bị bài giảng: Chúng ta đang sở hữu từng bài giảng. Tác dụng mạnh mẽ của việc tự<br /> một lượng thông tin rất lớn từ nhiều nguồn như: đánh giá này sẽ cho phép giảng viên tiếp tục cải<br /> sách, tạp chí chuyên ngành, đặc biệt trong thời thiện và đáp ứng các mục tiêu giảng dạy.<br /> đại bùng nổ thông tin ngày nay, chúng ta có cơ<br /> hội tiếp cận với nguồn tài liệu vô cùng hữu ích và Có thể khẳng định, những năm gần đây, việc vận<br /> phong phú từ internet. Từ biển thông tin này, để dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy và học tập<br /> soạn ra được một bài giảng duy nhất thì hẳn ta sẽ trong các trường đại học và cao đẳng ở Việt Nam<br /> tạo ra rất nhiều ghi chú. Bằng cách sử dụng sơ đồ đã và đang được nhiều người quan tâm. Sơ đồ tư<br /> tư duy để chuẩn bị bài giảng có thể giảm được số duy đã được chứng minh thực sự là phương tiện<br /> lượng ghi chú, tất cả thông tin chỉ trên một trang hữu hiệu thúc đẩy đổi mới phương pháp giảng<br /> giấy, giúp kế hoạch soạn bài giảng ngắn gọn và dạy, nâng cao chất lượng dạy và học.<br /> rõ ràng hơn, dễ theo dõi, tổng hợp tài liệu nhanh 2.2. Vai trò sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng<br /> chóng. Với phần mềm hỗ trợ, ta có thể truy cập dạy học phần Những nguyên lý cơ bản của<br /> vào tất cả các ghi chú, tập tin và liên kết trang web chủ nghĩa Mác - Lênin<br /> từ trong sơ đồ tư duy.<br /> Có thể khẳng định, học phần Những nguyên lý cơ<br /> - Trong giảng dạy: Sơ đồ tư duy là công cụ lý bản của chủ nghĩa Mác - Lênin là học phần đầu<br /> tưởng cho việc giảng dạy và trình bày các khái tiên mà tất cả tân sinh viên bước chân vào giảng<br /> niệm trong bài học. Sơ đồ tư duy giúp giảng viên đường đại học được tiếp cận nên hầu hết sinh<br /> tập trung vào vấn đề cần trao đổi cho sinh viên, viên vẫn còn bỡ ngỡ và chưa thay đổi kịp với môi<br /> <br /> <br /> 114 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(63).2018<br />  LIÊN NGÀNH TRIẾT HỌC - XÃ HỘI HỌC - CHÍNH TRỊ HỌC<br /> <br /> trường học mới. Hơn nữa đây là một trong những trở nên nặng nề, tư duy đi vào lối mòn, không kích<br /> môn đặc thù, rất trừu tượng mà hầu hết các sinh thích được sự phát triển của trí não. Nhiều sinh<br /> viên đều cho rằng rất khô khan và khó hiểu, vì viên chăm học nhưng sự tiếp thu vẫn rất ít vì không<br /> vậy đòi hỏi giáo viên giảng dạy môn học này cần biết liên kết các kiến thức với nhau, không biết vận<br /> biết cách kết hợp các phương pháp khác nhau dụng những kiến thức trừu tượng của khoa học<br /> nhằm thu hút người học và tạo ra sự hứng khởi Mác - Lênin vào thực tiễn sinh động của cuộc sống;<br /> cho người học. Và phương pháp sử dụng sơ đồ làm cho những khái niệm, phạm trù, quy luật của<br /> tư duy trong giảng dạy học phần Những nguyên lý khoa học này đông cứng trên những trang vở. Sơ<br /> cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin cũng thể hiện đồ tư duy là hình thức ghi chép sử dụng màu sắc,<br /> vai trò của nó như: hình ảnh để mở rộng và đào sâu các ý tưởng. Học<br /> tập bằng sơ đồ tư duy, sinh viên có thể chuyển tải<br /> Thứ nhất, sơ đồ tư duy sẽ hệ thống hóa kiến thức<br /> thông tin vào bộ não rồi đưa thông tin ra một cách<br /> một cách khoa học, ngắn gọn, dễ hiểu thay thế<br /> vô cùng dễ dàng.<br /> cách học truyền thống thiên về ghi chép rườm<br /> rà, nặng nề. Với phương thức đào tạo tín chỉ, Thứ ba, sử dụng sơ đồ tư duy sẽ phát huy khả<br /> học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa năng tương tác giữa giảng viên và sinh viên, phát<br /> Mác - Lênin được giảng dạy trong trường đại học, huy cao độ tính tích cực chủ động của người học<br /> cao đẳng có thời lượng 75 tiết, được chia thành và góp phần phát triển một số kỹ năng mềm cho<br /> ba phần: Phần một: Thế giới quan và phương sinh viên. Với việc sử dụng sơ đồ tư duy trong<br /> pháp luận triết học của chủ nghĩa Mác - Lênin; dạy học học phần Những nguyên lý cơ bản của<br /> Phần hai: Học thuyết của chủ nghĩa Mác - Lênin chủ nghĩa Mác - Lênin làm cho không khí lớp học<br /> về phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa; Phần sẽ trở nên sôi nổi, dân chủ. Giảng viên và sinh<br /> ba: Lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin về chủ viên cùng tham gia thiết lập sơ đồ tư duy cho bài<br /> nghĩa xã hội. Trong quá trình giảng dạy, giảng học. Ngoài ra, với những yêu cầu của giảng viên,<br /> viên phải làm cho sinh viên thấy được sự thống sinh viên sẽ thực hiện những nhiệm vụ học tập<br /> nhất, biện chứng giữa ba bộ phận cấu thành của của mình bằng sơ đồ tư duy theo nhóm hoặc cá<br /> chủ nghĩa Mác - Lênin. Cụ thể là chủ nghĩa xã hội nhân. Mỗi sơ đồ tư duy của một nhóm sinh viên<br /> khoa học dựa vào những kết luận của triết học hoặc một sinh viên đều mang cá tính, sở trường,<br /> và kinh tế học chính trị Mác - Lênin để luận giải dấu ấn riêng của từng cá nhân. Sau đó, sinh<br /> những quy luật và những vấn đề có tính quy luật viên trình bày các ý tưởng của mình trên sơ đồ<br /> chính trị xã hội của sự hình thành và phát triển tư duy và tranh luận với các sinh viên khác để<br /> hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa, gắn thống nhất và đi đến kết luận. Qua cách học trên,<br /> liền với sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân sinh viên không chỉ nắm chắc kiến thức, tính chủ<br /> hiện đại. Bên cạnh đó, trong từng nội dung của động, sáng tạo được nâng lên mà còn phát triển<br /> một bộ phận triết học, kinh tế chính trị, chủ nghĩa các kỹ năng mềm như: kỹ năng giao tiếp, kỹ năng<br /> xã hội khoa học cũng có mối liên hệ chặt chẽ làm việc nhóm, kỹ năng thuyết trình, kỹ năng giải<br /> với nhau. Điều này đòi hỏi cần phải sử dụng một quyết vấn đề...<br /> phương tiện dạy học trực quan hữu hiệu để làm<br /> Thứ tư, sơ đồ tư duy có thể sử dụng trong mọi<br /> rõ mối liên hệ biện chứng trên. Sơ đồ tư duy là<br /> điều kiện giảng dạy. Sơ đồ tư duy phù hợp với các<br /> phương tiện lý tưởng nhất đáp ứng vấn đề này.<br /> phương tiện dạy học truyền thống và cả những<br /> Thứ hai, sơ đồ tư duy sẽ rèn luyện kỹ năng tư phương tiện dạy học hiện đại. Việc thiết lập sơ<br /> duy khoa học, ghi nhớ sâu sắc, tránh cách học đồ tư duy rất đơn giản, giảng viên và sinh viên<br /> vẹt và tư duy máy móc. Cách học máy móc đã có thể thực hiện dễ dàng bằng phấn, bút các loại<br /> tồn tại rất lâu trong học tập lý luận chính trị nói trên bảng lớn, bảng nhỏ cá nhân, trên giấy A4, A3,<br /> chung và học phần Những nguyên lý cơ bản của A0… tùy thuộc vào từng hoạt động dạy học. Hiện<br /> chủ nghĩa Mác - Lênin nói riêng. Phần lớn sinh nay, với sự phát triển của công nghệ thông tin có<br /> viên thường chỉ ghi chép mà không biết cách lưu rất nhiều phần mềm khác nhau dùng để vẽ sơ đồ<br /> thông tin sao cho khoa học, tự chủ. Từ đề cương tư duy trên máy tính như: phần mềm iMindmap,<br /> đã chép và tham khảo giáo trình môn học, sinh phần mềm Inspiration, phần mềm Visual Mind,<br /> viên ghi nhớ theo những ý chính nối tiếp nhau, phần mềm FreeMind,… Với các phần mềm hỗ trợ,<br /> hết ý này đến ý khác một cách tuần tự. Phương người dạy và người học môn Những nguyên lý<br /> pháp ghi nhớ này đã khiến việc học của sinh viên của chủ nghĩa Mác - Lênin có thể thực hiện vẽ sơ<br /> <br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(63).2018 115<br />  NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> đồ tư duy dễ dàng trên máy tính hoặc trên Ipad, [1]. Tuy nhiên, đây là học phần lý luận chính trị<br /> điện thoại thông minh sau đó trình chiếu thông có những đặc thù tri thức riêng, là học phần gồm<br /> qua kết nối với máy chiếu projector. Như vậy, sơ nhiều khối kiến thức của các khoa học: Triết học<br /> đồ tư duy có thể sử dụng trong giảng dạy và học Mác - Lênin, Kinh tế chính trị Mác - Lênin và Chủ<br /> tập ở bất kỳ điều kiện vật chất nào của trường đại nghĩa xã hội khoa học. Hệ thống tri thức trong học<br /> học. Đây chính là ưu điểm rất lớn của phương tiện phần này rất rộng và có mối liên hệ mật thiết giữa<br /> dạy học này. các khoa học và từng nội dung trong một khoa<br /> học. Điều này yêu cầu cần phải đảm bảo được<br /> Có thể khẳng định, trong thời đại ngày nay, nguồn<br /> tính Đảng, tính khoa học, thực tiễn, logic, hệ thống<br /> tài liệu học tập, nghiên cứu như: sách, tạp chí,<br /> trong giảng dạy. Bên cạnh đó, bài dạy cũng cần<br /> báo, các kỷ yếu,… rất phong phú. Thêm vào đó<br /> phải sinh động, dễ hiểu và phát huy được tính<br /> là sự phát triển mạnh mẽ của ngành công nghệ<br /> tích cực, năng động và sáng tạo của người học.<br /> thông tin, chúng ta đang tiếp xúc với nguồn kiến<br /> Với những ưu điểm vượt trội của mình, sơ đồ tư<br /> thức mênh mông của thế giới. Bên cạnh đó, chúng<br /> duy rất phù hợp trong giảng dạy học phần Những<br /> ta thường xuyên phải ghi nhớ, tổng hợp hay phân<br /> nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin.<br /> tích một vấn đề bằng nhiều phương pháp như kẻ<br /> Tuy nhiên, đối với việc giảng dạy các môn lý luận<br /> bảng, gạch đầu dòng các ý chính, vẽ sơ đồ tổng<br /> chính trị nói chung và giảng dạy học phần Những<br /> hợp,… nhưng nó chưa bao giờ được hệ thống<br /> nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin nói<br /> và được nghiên cứu kỹ lưỡng, mà chỉ được dùng<br /> riêng ở Trường Đại học Sao Đỏ, việc vận dụng sơ<br /> tản mạn trong giới sinh viên trước các mùa thi. Vì<br /> đồ tư duy vào giảng dạy vẫn đang còn rất hạn chế.<br /> vậy, trong công tác giáo dục, ngoài vấn đề truyền<br /> đạt kiến thức cho sinh viên, giảng viên cần hướng Trên thực tế, học phần Những nguyên lý cơ bản<br /> sinh viên đến một phương pháp học tập tích cực của chủ nghĩa Mác - Lênin được sinh viên quan<br /> và tự chủ để lĩnh hội tri thức, và giảng viên cũng niệm là môn học khô khan, trừu tượng, khó hiểu<br /> cần có phương pháp nghiên cứu để luôn cập nhật cho nên trong quá trình giảng dạy, có giảng viên<br /> kịp thời tri thức của thế giới. Việc xây dựng được chỉ cốt làm sao truyền đạt đủ nội dung tinh thần<br /> một “hình ảnh” thể hiện mối liên hệ giữa các kiến của giáo trình. Cùng với đó, sinh viên chỉ cần thuộc<br /> thức, sẽ mang lại những lợi ích đáng quan tâm về lòng để có kiến thức khi thi. Hệ quả của việc dạy<br /> các mặt: ghi nhớ, phát triển nhận thức, tư duy, óc và học trên là chất lượng giảng dạy học phần này<br /> tưởng tượng và khả năng sáng tạo… Một trong không cao, chưa tạo được hứng thú học tập cho<br /> những công cụ hết sức hữu hiệu để tạo nên các sinh viên. Bên cạnh đó, đặc điểm của sinh viên<br /> “hình ảnh liên kết” chính là  sơ đồ tư duy. Đây Đại học Sao Đỏ là điểm đầu vào thấp (không cao)<br /> chính là một phương pháp hữu hiệu trong dạy học cho nên trình độ nhận thức của sinh viên cũng chỉ<br /> nói chung và trong giảng dạy học phần Những ở mức trung bình, mà đặc thù của môn học cần có<br /> nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở một tư duy logic để kết nối giữa các phần trong nội<br /> Trường Đại học Sao Đỏ nói riêng. dung học tập. Vì vậy, để nâng cao chất lượng dạy<br /> và học học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ<br /> 3. THỰC TRẠNG SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY TRONG<br /> nghĩa Mác - Lênin ở Trường Đại học Sao Đỏ, một<br /> GIẢNG DẠY HỌC PHẦN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ<br /> trong những biện pháp quan trọng nhất chính là<br /> BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN Ở TRƯỜNG<br /> đổi mới phương pháp dạy học. Trong những năm<br /> ĐẠI HỌC SAO ĐỎ<br /> qua, đội ngũ giảng viên dạy các môn lý luận chính<br /> Học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa trị nói chung, giảng dạy học phần Những nguyên<br /> Mác - Lênin là học phần có vai trò rất quan trọng lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin nói riêng<br /> trong việc hình thành thế giới quan khoa học và luôn xác định đổi mới phương pháp dạy học là<br /> nhân sinh quan cách mạng cho sinh viên, góp một nhiệm vụ trọng tâm, cấp bách trong tình hình<br /> phần đào tạo nên người lao động vừa “hồng” vừa hiện nay vì nó góp phần quan trọng quyết định<br /> “chuyên”. Việc giảng dạy và học tập học phần này đến chất lượng đào tạo, khẳng định uy tín, sự tồn<br /> cần “phải sinh động, mềm dẻo, có thực tiễn và tại của một trường đại học. Đổi mới phương pháp<br /> phù hợp với từng cấp; tạo được sự hứng thú và có dạy học là nhu cầu tất yếu của mỗi giảng viên, bởi<br /> trách nhiệm cho người dạy và người học; người vì đổi mới là sự cải tiến, nâng cao chất lượng dạy<br /> học thích học hơn, có trách nhiệm phải học; người học để đóng góp nâng cao chất lượng hiệu quả<br /> dạy có hứng thú hơn, có trách nhiệm cao hơn” của môn học. Hiện nay, đội ngũ giảng viên giảng<br /> <br /> <br /> 116 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(63).2018<br />  LIÊN NGÀNH TRIẾT HỌC - XÃ HỘI HỌC - CHÍNH TRỊ HỌC<br /> <br /> dạy học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ Qua bảng số liệu cho thấy, các giảng viên dạy<br /> nghĩa Mác - Lênin ở Khoa Giáo dục chính trị và học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa<br /> Thể chất, Trường Đại học Sao Đỏ có 9 giảng viên. Mác - Lênin thường xuyên sử dụng các phương<br /> Trong quá trình giảng dạy học phần này, giảng pháp như: thuyết trình, thảo luận tỷ lệ đạt 100%<br /> viên là chủ thể của hoạt động dạy, giữ vai trò chủ (9/9 giảng viên); còn phương pháp nêu vấn đề<br /> đạo với chức năng tổ chức, điều khiển, hướng các giảng viên thường xuyên sử dụng là 66,7%<br /> dẫn hoạt động học cho sinh viên nhằm đảm bảo (6/9 giảng viên), thỉnh thoảng sử dụng phương<br /> cho sinh viên thực hiện đầy đủ và có chất lượng pháp này là 33,3% (3/9 giảng viên); Trong đó,<br /> cao những yêu cầu được quy định phù hợp với tỷ lệ giảng viên sử dụng phương pháp sơ đồ tư<br /> mục tiêu môn học. Dạy học đại học hiện đang đặt duy trong giảng dạy đối với giảng viên giảng dạy<br /> ra yêu cầu bức thiết là phát huy tối đa tính tích học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa<br /> cực chủ động của người học. Dạy học phải thực Mác - Lênin chưa thường xuyên, chỉ có 55,6%<br /> sự hướng vào người học, đó chính là hướng đổi (5/9 giảng viên) là thỉnh thoảng mới sử dụng<br /> mới phương pháp dạy học  nhằm phát huy cao phương pháp này và có đến 44,4% (4/9 giảng<br /> độ tính tích cực, sáng tạo của sinh viên trong quá viên) là chưa bao giờ sử dụng. Trong số giảng<br /> trình dạy học theo học chế tín chỉ hiện nay. Trong viên thỉnh thoảng sử dụng sơ đồ tư duy trong<br /> thời gian qua, về cơ bản các giảng viên giảng giảng dạy, khi khảo sát với câu hỏi: “Các thầy cô<br /> dạy học phần Những nguyên lý cơ bản của chủ thường sử dụng sơ đồ tư duy giảng dạy trong nội<br /> nghĩa Mác - Lênin đã có nhận thức đúng đắn về dung nào?”, kết quả theo bảng 2.<br /> vị trí vai trò quan trọng của phương pháp dạy<br /> Bảng 2. Mức độ giảng viên sử dụng sơ đồ tư duy<br /> học ở bậc đại học, về tính đặc thù, về tính tất<br /> trong giảng dạy các nội dung của học phần Những<br /> yếu phải đổi mới phương pháp dạy học và 100%<br /> nguyên lý cơ bản của CNM-LN<br /> các giảng viên đã tích cực đổi mới phương pháp<br /> theo hướng phát huy tính tích cực, khuyến khích Nội dung<br /> Kinh tế Chủ nghĩa<br /> tự học, áp dụng những phương pháp giáo dục sử dụng Triết học<br /> chính trị xã hội<br /> hiện đại để bồi dưỡng cho sinh viên năng lực sơ đồ tư Mác - Lênin<br /> Mác - Lênin khoa học<br /> tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề khi duy<br /> học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa<br /> Mác - Lênin. Khảo sát về mức độ thường xuyên Giảng<br /> viên sử 4/4 = 100% 1/4 = 25% 3/4 = 75%<br /> sử dụng một số phương pháp giảng dạy của<br /> dụng<br /> giảng viên với câu hỏi: ”Mức độ sử dụng một số<br /> phương pháp trong giảng dạy của các thầy cô Qua bảng số liệu cho thấy, các giảng viên khi sử<br /> như thế nào?”, kết quả theo bảng 1. dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy học phần Những<br /> Bảng 1. Mức độ sử dụng một số phương pháp nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin là<br /> trong giảng dạy của giảng viên không đồng đều, chủ yếu sử dụng trong phần Triết<br /> học Mác - Lênin là 100% (4/4 giảng viên), trong<br /> phần chủ nghĩa xã hội khoa học là 75% (3/4 giảng<br /> Mức độ<br /> Thường Thỉnh Không sử viên), trong đó phần Kinh tế chính trị Mác - Lênin<br /> Phương<br /> xuyên thoảng dụng là một nội dung của học phần khá khó và rất cần<br /> pháp<br /> có sự tư duy logic thì các thầy cô lại ít sử dụng sơ<br /> đồ tư duy trong nội dung này chỉ chiếm 25% (1/4<br /> Thuyết trình 9/9=100% 0 0 giảng viên), thậm chí trong từng phần sử dụng khi<br /> được phỏng vấn các thầy cô cho biết cũng chỉ sử<br /> Thảo luận 9/9=100% 0 0 dụng ở một số nội dung tiêu biểu, ở một số tiết<br /> giảng của mình chứ không sử dụng thường xuyên<br /> Nêu vấn đề 6/9=66,7% 3/9=33,3% 0 trong cả quá trình giảng dạy. Giảng viên trong quá<br /> trình giảng dạy chưa thực hiện đúng các bước xây<br /> dựng sơ đồ tư duy, sơ đồ tư duy mới đạt ở cấp độ<br /> Sơ đồ tư duy 0 5/9=55,6% 4/9=44,4% nhỏ, ngắn, ít nhánh, chưa sâu chuỗi được nhiều<br /> nội dung, vấn đề…, quá trình giảng dạy chỉ trình<br /> <br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(63).2018 117<br />  NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> chiếu ra sơ đồ tư duy giảng mang tính cơ học, Qua thực tế áp dụng sơ đồ tư duy trong việc giảng<br /> không phân tích hết mối liên hệ của các nhánh, dạy một số nội dung của học phần Những nguyên<br /> không khai thác hết giá trị của sơ đồ. lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, có thể thấy<br /> Đối với sinh viên, khi khảo sát thực nghiệm sử bước đầu đã tạo sự hứng khởi cho sinh viên, khắc<br /> dụng các phương pháp dạy học của giảng viên tại phục phần nào khiếm khuyết trong cách dạy và<br /> lớp 08 ôtô2 (29 sinh viên) với câu hỏi: "Theo em, học theo lối truyền thống, buộc sinh viên phải chủ<br /> trong các phương pháp dạy học của giảng viên động trong việc học tập và nghiên cứu. Sơ đồ tư<br /> em thấy hứng thú với phương pháp nào nhất?", duy hỗ trợ giảng viên tổ chức hoạt động dạy - học<br /> kết quả như trong bảng 3. một cách khoa học, hệ thống, giúp sinh viên hệ<br /> thống hóa được kiến thức rõ ràng, đồng thời góp<br /> Bảng 3. Mức độ hứng thú của SV đối với các<br /> phần bồi dưỡng năng lực tự học cho sinh viên phù<br /> phương pháp giảng dạy của giảng viên<br /> hợp với các mục tiêu đổi mới phương pháp dạy<br /> Mức độ học: dạy học tích cực, lấy người học làm trung<br /> tâm, chống lại thói quen học tập thụ động. Vì vậy,<br /> Bình Không<br /> Hứng thú mỗi giảng viên phải cần tích cực vận dụng sơ đồ<br /> thường hứng thú<br /> Phương tư duy vào quá trình giảng dạy để nâng cao chất<br /> pháp lượng giáo dục.<br /> 13/29 11/29<br /> Thuyết trình = 45% = 38%<br /> 5/29 = 17% 4. CÁC BƯỚC XÂY DỰNG SƠ ĐỒ TƯ DUY<br /> VÀ NHỮNG NGUYÊN TẮC KHI SỬ DỤNG SƠ<br /> 10/29 17/29<br /> Thảo luận = 34,4% = 58,6%<br /> 2/29 = 7% ĐỒ TƯ DUY TRONG GIẢNG DẠY HỌC PHẦN<br /> NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA<br /> 11/29 15/29 MÁC - LÊNIN<br /> Nêu vấn đề = 38% = 52%<br /> 3/29 = 10%<br /> <br /> 4.1. Các bước xây dựng sơ đồ tư duy<br /> 6/29 20/29<br /> Sơ đồ tư duy = 21% = 69%<br /> 3/29 =10%<br /> Để thực hiện được các bước xây dựng sơ đồ tư<br /> duy, trước hết, chúng ta phải hiểu nội dung kiến<br /> Qua bảng số liệu cho thấy, mức độ hứng thú của<br /> thức, tiến hành xác định nội dung trung tâm, phân<br /> sinh viên lớp 08 ôtô2 đối với các phương pháp<br /> chia thành các ý chính và xác định các ý phụ của<br /> giảng dạy của giảng viên là khác nhau, đối với<br /> từng ý chính. Việc này có thể tiến hành bằng việc<br /> phương pháp thuyết trình, mức độ hứng thú của<br /> lập sơ đồ tóm tắt kiến thức hay phân nhánh để<br /> sinh viên chỉ chiếm 38% (11/29 SV), bình thường<br /> thuận tiện cho việc xây dựng sơ đồ tư duy tương<br /> là 45% (13/29 SV), không hứng thú là 17% ( 5/29<br /> ứng. Để xây dựng một sơ đồ tư duy, chúng ta cần<br /> SV); Phương pháp thảo luận, mức độ hứng thú<br /> thực hiện các bước sau:<br /> của sinh viên đạt 58,6% (17/29 SV), bình thường<br /> 34,4% (10/29 SV), không hứng thú là 7% (2/29 Bước 1: Viết tên chủ đề ở trung tâm, hay vẽ một<br /> SV); Phương pháp nêu vấn đề, mức độ hứng thú hình ảnh phản ánh chủ đề.<br /> của sinh viên là 52% (15/29 SV), bình thường là<br /> Bước 2: Từ chủ đề trung tâm, vẽ các nhánh chính<br /> 38% (11/29 SV), không hứng thú chiếm 10% (3/29<br /> nối với chủ đề. Trên mỗi nhánh chính viết một từ,<br /> SV); Phương pháp sơ đồ tư duy, mức độ hứng<br /> cụm từ phản ánh một nội dung lớn của chủ đề.<br /> thú chiếm 69% (20/29 SV), bình thường chiếm<br /> Các chữ trên nhánh chính nên viết bằng chữ in<br /> 21% (6/29 SV), không hứng thú là 10% (3/29 SV).<br /> hoa. Nhánh chính và chữ viết trên đó được vẽ<br /> Như vậy, thông qua kết quả khảo sát đã cho thấy<br /> và viết cùng một màu và mỗi nhánh là một màu<br /> trong các phương pháp giảng dạy của giảng viên<br /> thì mức độ hứng thú của sinh viên đối với phương khác nhau.<br /> pháp sử dụng sơ đồ tư duy là chiếm tỷ lệ cao nhất Bước 3: Từ mỗi nhánh chính vẽ tiếp các nhánh<br /> (69%) mặc dù phương pháp này chưa phổ biến, phụ (nhánh phụ cấp 1) để làm rõ cho nhánh chính<br /> chưa được giảng viên sử dụng nhiều trong các tiết đó. Các chữ trên nhánh phụ nên viết bằng chữ in<br /> giảng của mình mà chỉ sử dụng ở một số nội dung thường. Nhánh phụ và chữ trên đó cùng màu với<br /> của môn học. nhánh chính tương ứng.<br /> <br /> <br /> 118 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(63).2018<br />  LIÊN NGÀNH TRIẾT HỌC - XÃ HỘI HỌC - CHÍNH TRỊ HỌC<br /> <br /> Bước 4, 5...: Tiếp tục vẽ các nhánh phụ cấp độ 2, 4.2. Những nguyên tắc khi sử dụng sơ đồ tư<br /> 3... duy trong giảng dạy học phần Những nguyên<br /> lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin<br /> <br /> Thứ nhất, kết hợp chặt chẽ sơ đồ tư duy với các<br /> phương pháp dạy học hiệu quả, phát huy tính tích<br /> cực của sinh viên. Trước hết giảng viên phải thật<br /> vững kiến thức chuyên môn của các môn khoa<br /> học Mác - Lênin để hoàn toàn làm chủ được nội<br /> dung giảng dạy và xử lý những tình huống sư<br /> phạm có thể xảy ra. Trình độ chuyên môn của<br /> giảng viên là nền móng vững chắc cho hoạt động<br /> giảng dạy khoa học Mác - Lênin. Bên cạnh đó,<br /> giảng viên phải có kỹ năng sử dụng phương pháp<br /> dạy học để tổ chức tốt các hoạt động dạy học làm<br /> Hình 3. Các bước vẽ sơ đồ tư duy<br /> cho việc sử dụng sơ đồ tư duy mềm mại, uyển<br /> Lưu ý: Sơ đồ tư duy bắt đầu từ trung tâm với một chuyển, hiệu quả, phát huy được tính tích cực tự<br /> chủ đề, các nhánh chính (cấp một) nối với chủ đề giác của sinh viên. Về phía sinh viên, khi học tập<br /> trung tâm, nối các nhánh cấp hai đến các nhánh sơ đồ tư duy nên thay đổi phương pháp học và<br /> cấp một, nối các nhánh cấp ba đến các nhánh cấp cả phương pháp ghi chép bài học. Tham gia nhiệt<br /> hai,… bằng các đường kẻ với mỗi nhánh là một tình vào các hoạt động học tập do giảng viên tổ<br /> màu sắc khác nhau. Khi các đường kẻ được nối chức, mạnh dạn trình bày ý tưởng của mình và<br /> với nhau, người học sẽ hiểu và ghi nhớ hiệu quả góp ý trên tinh thần xây dựng với các ý tưởng của<br /> hơn vì điều này phản ánh đúng chức năng làm bạn khác. Sinh viên không nên giành quá nhiều<br /> việc của não bộ. Vẽ nhánh chính to hơn nhánh thời gian cho việc ghi chép, tránh ghi cả đoạn<br /> phụ và nhánh chính phải nhỏ dần về ngọn; Tóm văn dài dòng và những ý vụn vặt. Hãy thay đoạn<br /> tắt nội dung các ý, chọn lọc và sử dụng các thuật văn bằng từ khóa ngắn gọn hoặc là một hình<br /> ngữ quan trọng để viết tên chủ đề và nội dung ảnh minh họa.<br /> trên các nhánh; Tích cực khai thác hình ảnh phù Thứ hai, luôn đảm bảo được tính khoa học và<br /> hợp để minh họa cho các ý trên các nhánh chính, thẩm mỹ trong sử dụng sơ đồ tư duy. Thiết lập một<br /> nhánh phụ. Đặc biệt là phải vẽ theo đúng nguyên sơ đồ tư duy trong dạy học môn Những nguyên lý<br /> tắc cấu trúc. Trên cơ sở các bước thực hiện như cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin không phải là<br /> trên, chúng ta có hai cách vẽ sơ đồ tư duy: vẽ việc làm quá phức tạp. Tuy nhiên, để tạo ra được<br /> bằng tay hoặc vẽ bằng sự hỗ trợ của công nghệ một sơ đồ tư đảm bảo các yếu tố khoa học, hiệu<br /> thông tin. quả, thẩm mỹ,... yêu cầu người giảng viên phải<br /> đầu tư trí tuệ và thời gian. Cơ chế hoạt động của<br /> Ví dụ minh hoạ hình 4:<br /> sơ đồ tư duy chú trọng đến hình ảnh, màu sắc<br /> với các mạng lưới liên tưởng. Một sơ đồ tư duy<br /> khoa học phải phản ánh rõ nét nội dung của bài<br /> giảng, mối quan hệ giữa những nội dung đó, từ<br /> khóa ngắn gọn chính xác, hình ảnh đơn giản dễ<br /> hiểu. Bên cạnh tính khoa học, yếu tố thẩm mỹ của<br /> sơ đồ tư duy cũng rất cần được chú ý. Giảng viên<br /> cần có năng lực thẩm mỹ nhất định để thiết kế<br /> sơ đồ tư duy đẹp về mặt hình thức, các hình ảnh<br /> minh họa của từng nội dung thật sự tiêu biểu. Một<br /> sơ đồ tư duy của giảng viên thiếu tính khoa học và<br /> thẩm mỹ có thể làm ảnh hưởng đến hiệu quả của<br /> Hình 4. Sơ đồ tư duy nội dung Triết học Mác - Lênin cả bài giảng, thậm chí dẫn đến lối tư duy hời hợt,<br /> <br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(63).2018 119<br />