Sự lựa chọn thức ăn của voọc mũi hếch Rhinopithecus avunculus tại khu bảo tồn loài và sinh cảnh Khau Ca, tỉnh Hà Giang

TAP CHI SINH HOC 2014, 36(2): 179­188<br /> Sự lựa chọn thức ăn của voọc mũi hếch<br />  DOI:     10.15625/0866­7160/v36n2.5116<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> SỰ LỰA CHỌN THỨC ĂN CỦA VOỌC MŨI HẾCH <br /> Rhinopithecus avunculus TẠI KHU BẢO TỒN LOÀI VÀ SINH CẢNH <br /> KHAU CA, TỈNH HÀ GIANG<br /> <br /> Nguyễn Thị Lan Anh*, Nguyễn Xuân Đặng2, Nguyễn Xuân Huấn1, Nguyễn Anh Đức1<br /> 1<br /> Trường Đại học Khoa học tự nhiên, ĐHQG Hà Nội, *nguyenlananh.nd@gmail.com<br /> 2<br /> Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật, Viện Hàn lâm KH & CN Việt Nam<br /> <br /> TÓM TẮT: Kết quả phân tich ham l<br /> ́ ̀ ượng cac chât dinh d<br /> ́ ́ ương (protein, lipid, carbohydrat, acid<br /> ̃  <br /> ascorbic và chất khoáng); cac chât h<br /> ́ ́ ạn chế  hấp thu dinh dương (phenol t<br /> ̃ ổng số, tannin); năng  <br /> lượng trao đổi (ME) trong cac bô phân th<br /> ́ ̣ ̣ ực vât Vo<br /> ̣ ọc mũi hếch (VMH) ăn va không ăn đã xac<br /> ̀ ́ <br /> ̣<br /> đinh đ ược sự lựa chọn thưc ăn cua VMH phù h<br /> ́ ̉ ợp với mô hinh dinh d<br /> ̀ ương "han chê thu nap các<br /> ̃ ̣ ́ ̣  <br /> hợp chất thứ sinh”; mô hinh "h<br /> ̀ ạn chế thu nap chât x<br /> ̣ ́ ơ” trong năm mô hình sinh thái dinh dưỡng  <br /> chính của thú linh trưởng và thuyết "tìm kiếm thức ăn tối ưu". VMH không chọn ăn lá cua m ̉ ột <br /> số  loai th<br /> ̀ ực vât chi<br /> ̣ ếm  ưu thế   ở Khu bảo tồn Loài và Sinh cảnh Khau Ca, tỉnh Hà Giang vì có <br /> hàm lượng phenol tổng số, tannin cao. Chung ch ́ ọn ăn lá cua cac loài th<br /> ̉ ́ ực vật có  ham l<br /> ̀ ượng <br /> nước, lipid, protein, carbohydrat hòa tan, khoáng tổng số, năng lượng trao đổi cao trong khi  <br /> chất xơ, phenol tổng số, tannin thấp. VMH chọn ăn cuống lá không theo thuyết tìm kiếm thức <br /> ăn tối  ưu vì hàm lượng protein thô (CP), chất xơ  (ADF) và tỷ  lệ  CP/ADF thấp hơn phiến lá; <br /> hàm lượng phenol tổng số thấp va hàm l ̀ ượng chất khoáng cao hơn trong phiến lá.  VMH chọn <br /> ăn cuống lá và lá non có ham l<br /> ̀ ượng acid ascorbic thấp hơn phiến lá và lá trưởng thành.  Nước có <br /> ảnh hưởng nhiều nhất đến sự lựa chọn ăn la, cu ́ ống lá cua VMH, sau đó là <br /> ̉ carbohydrat hòa tan, <br /> chất xơ và ME. <br /> Từ khóa: Rhinopithecus avunculus, sự lựa chọn thức ăn, sinh thái học dinh dưỡng, Khau Ca, Hà <br /> Giang. <br /> <br /> MỞ ĐẦU ̉ ̀ ương diên cua tâp tinh hoc<br /> lam sang to nhiêu ph<br /> ̀ ́ ̣ ̉ ̣ ́ ̣  <br /> ̀ ́ ̣ ̀ ̀ ̣ ́ ́ ́ ̣<br /> va sinh thai hoc va la công cu rât co gia tri trong  <br /> ̣<br /> Môt trong nh ưng muc tiêu quan trong nhât<br /> ̃ ̣ ̣ ́ <br /> ̉ ̀<br /> bao tôn thu linh tr<br /> ́ ưởng [10]. <br /> ̉<br /> cua Linh tr ưởng hoc la tim ra cac yêu tô co anh<br /> ̣ ̀ ̀ ́ ́ ́ ́ ̉  <br /> hưởng   quyêt́   đinh ̣   tơí   độ   phong   phu,́   tinh ́   đa  Vân đê xuyên suôt trong nghiên c<br /> ́ ̀ ́ ứu sinh<br /> ̣ ́ ̣<br /> dang, biên đông sô l ́ ượng va tâp tinh xa hôi cua<br /> ̀ ̣ ́ ̃ ̣ ̉  <br /> môi loai linh tr<br /> ̃ ̀ ưởng. Nghiên cưu nhu câu dinh<br /> ́ ̀  <br /> dương ̃   là  môṭ   trong   nhưng ̃   vâń   đề  trong̣   tâm <br /> trong nghiên cưu sinh thai hoc cua linh tr<br /> ́ ́ ̣ ̉ ưởng <br /> bởi vi s ̀ ự  dinh dương phu h̃ ̀ ợp la điêu kiên tiên<br /> ̀ ̀ ̣  <br /> quyêt cho s ́ ự sinh san thanh công cua chung <br /> ̉ ̀ ̉ ́ [21]. <br /> Sinh thái học dinh dưỡng của thú linh trưởng là <br /> môt linh ṿ ̃ ực nghiên cưu m ́ ơi đ ́ ược phat triên ́ ̉  <br /> trong nhưng năm gân đây, nhăm nghiên c<br /> ̃ ̀ ̀ ưu s<br /> ́ ự <br /> ́ ̉<br /> thich nghi cua cac loai linh tr ́ ̀ ưởng đôi v ́ ơi môi ́  <br /> trương ̀   sông ́   cuả   chung ́   thông   qua   viêc̣   hinh ̀  <br /> thanh cac thoi quen dinh d<br /> ̀ ́ ́ ương va cac c<br /> ̃ ̀ ́ ơ  chế <br /> ́ ̉<br /> sinh ly giup chung co thê khai thac môt cach hiêu<br /> ́ ́ ́ ́ ̣ ́ ̣  <br /> qua ̉ cać   nguôǹ   thưć   ăn   săñ   co ́ trong   cać   sinh <br /> ̉<br /> canh. Nghiên c ưu sinh thai h<br /> ́ ́ ọc dinh dương giup ̃ ́ <br /> <br /> <br /> 179<br />  Nguyen Thi Lan Anh et al.<br /> <br /> ́ ̣<br /> thai hoc dinh d ương la xac đinh xem nh<br /> ̃ ̀ ́ ̣ ưng̃   Vật liệu là các bộ phận thực vật VMH ăn, <br /> yêu câu gi (điêu kiên gi) cân phai co đê cac ca<br /> ̀ ̀ ̀ ̣ ̀ ̀ ̉ ́ ̉ ́ ́  không ăn của các cây VMH chọn ăn và không <br /> ̉<br /> thê linh tr ưởng co thê thu nap đ<br /> ́ ̉ ̣ ược môt l ̣ ượng   chọn ăn ở KBT Khau Ca, tỉnh Hà Giang.<br /> thich h́ ợp cac chât dinh d́ ́ ương đa l ̃ ượng va vi ̀   Nghiên cứu này được tiến hành tại KBT <br /> lượng từ cac sinh canh cua chung. Cac yêu <br /> ́ ̉ ̉ ́ ́ cầu  Khau Ca (22o51’ N; 105o08’ E) có diện tích là <br /> này không giống nhau giữa các loài hoặc giưã   2.024,8   ha,   nằm   trên  địa   bàn  3  xã:   Tùng   Bá <br /> cac cá th<br /> ́ ể, ma thay đ<br /> ̀ ổi tuy thu ̀ ộc vào các nhân   (huyện   Vị   Xuyên),   Yên   Định   và   Minh   Sơn <br /> tố khac nhau nh ́ ư: kích thước cơ thể, nhu cầu   (huyện Bắc Mê). Sinh canh chinh cua KBT la<br /> ̉ ́ ̉ ̀ <br /> trao đổi chất, lôi s ́ ống và đăc điêm cua h ̣ ̉ ̉ ệ  tiêu  rừng thường xanh trên núi đá vôi nguyên sinh <br /> hóa   theo  Milton   (1993)   [16]  và  Parra   (1978)  và  đã  bị   tać   đông<br /> ̣   ở   cać   mưć   độ   khać   nhau.  <br /> [19]. Các loài khác nhau có thể co s ́ ự lựa choṇ   Hiện nay, KBT Khau Ca được xác định đang <br /> khôí   lượng  va chung  ̀ ̉ loaị  thưc  ́ ăn khać  nhau  nuôi dưỡng quần thể  VMH lơn nh ́ ất  ở  Việt <br /> dựa trên chiên l ́ ược  ưu tiên lựa chon môt sô ̣ ̣ ́  Nam và trên thế  giới, khoảng 108­113 ca thê ́ ̉ <br /> chât dinh d<br /> ́ ưỡng nao đo, đa đ ̀ ́ ̃ ược hinh thanh  ̀ ̀ ở  [27].<br /> loai trong qua trinh tiên hoa lâu dai. Đôi v<br /> ̀ ́ ̀ ́ ́ ̀ ́ ới cać  <br /> loai linh tr<br /> ̀ ưởng, cac nha khoa hoc xac đinh có<br /> ́ ̀ ̣ ́ ̣   Phương pháp thu mẫu thực địa<br /> năm mô hình dinh dưỡng chinh, liên quan đên ́ ́  Dựa trên sự  quan sát trực tiếp ngoài thực  <br /> năm chiên l ́ ược lựa chọn thức ăn cua cac loai ̉ ́ ̀  địa,   chúng   tôi   đã   thu   các   bộ   phận   thực   vật <br /> [10, 21], bao gôm: 1. Mô hinh t ̀ ̀ ối đa hóa năng  VMH ăn; không ăn của các cây VMH chọn ăn <br /> lượng;  2. Mô hinh t ̀ ối đa hóa  protein; 3. Mô  và không chọn ăn.  Tất cả  các mẫu được  giữ <br /> ̣<br /> hinh han chê thu nap các h<br /> ̀ ́ ̣ ợp chất chuyên hoa ̉ ́  tươi, đựng trong túi nilon cho vào thùng đá cho <br /> thứ   sinh   trong   thực   vâṭ   (còn   gọi   là   các   hợp  đến khi về   đến Hà Nội (tùy từng loại mẫu <br /> chất   thứ   sinh);   4.   Mô  hinh  ̀ hạn  chế   thu  nap̣   chọn nhiệt độ làm khô thích hợp).<br /> chât́   xơ;   và  5.   Mô   hinh ̀   cân   bằng   chât́   dinh  Phương pháp xác định ham l<br /> ̀ ượng cac chât <br /> ́ ́<br /> dưỡng. dinh dương, cac chât h<br /> ̃ ́ ́ ạn chế hấp thu dinh <br /> ̣ ́<br /> Đăc tinh sinh thai dinh d ́ ương cua VMH <br /> ̃ ̉ ở  dương<br /> ̃<br /> ̣<br /> Viêt Nam đa đ ̃ ược môt sô tac gia nghiên c<br /> ̣ ́ ́ ̉ ứu <br /> ̀ ượng cac chât dinh d<br /> Ham l ́ ́ ương, cac chât<br /> ̃ ́ ́ <br /> như  Boonratana & Le Xuan Canh (1998)  [6], <br /> hạn   chế   hấp   thu   dinh   dương̃   của   các   mẫu <br /> Dong  Thanh   Hai   (2007)  [8],   Le   Khac   Quyet <br /> VMH ăn và không ăn được phân tích tại Phòng <br /> (2007) [13]. Tuy nhiên, cac nghiên c ́ ưu chu yêu<br /> ́ ̉ ́ <br /> Phân   tích   thức   ăn   và   Sản   phẩm   chăn   nuôi <br /> ̣ ̀ ́ ̣<br /> tâp trung vao xac đinh thanh phân cac loai cây ̀ ̀ ́ ̀  <br /> (VILAS   053)   ­   Viện   Chăn   nuôi   Quốc   gia; <br /> thưć   ăn   và  bộ   phân ̣   cây   VMH   ăn,   chưa   có <br /> Phòng  thí   nghiệm   của   Khoa   Sinh  học   ­  Đại <br /> nghiên cưu vê thanh phân cac chât dinh d<br /> ́ ̀ ̀ ̀ ́ ́ ương ̃  <br /> học Khoa học  tự  nhiên, ĐHQG  Hà Nội. Các <br /> ́ ̣<br /> trong cac bô phân VMH ăn cung nh ̣ ̃ ư  ban luân ̀ ̣  <br /> phương   pháp   xác   định   hàm   lượng   các   chất <br /> ̀ ̉<br /> vê anh h ưởng cua cac chât dinh d<br /> ̉ ́ ́ ương va các<br /> ̃ ̀  <br /> dinh   dưỡng   theo  Tiêu   chuẩn   Việt   Nam <br /> chất hạn chế  hấp thu dinh dương đ ̃ ến sự  lựa  <br /> (TCVN) về thức ăn chăn nuôi (2006) [22]: Xác <br /> chon th ̣ ưc ăn cua VMH. Vi vây, chung tôi đa<br /> ́ ̉ ̀ ̣ ́ ̃ <br /> định độ   ẩm và hàm lượng chất bay hơi khác <br /> ̣<br /> tâp trung nghiên c ưu theo h<br /> ́ ương nay trong môt<br /> ́ ̀ ̣ <br /> được   tiến   hành   theo   TCVN   4326­2001;  Xác <br /> sô năm gân đây <br /> ́ ̀ [1­4].<br /> định   hàm   lượng   Nitơ   và   tính   hàm   lượng  <br /> Baì   baó   naỳ   giơí   thiêu<br /> ̣   môṭ   số  kêt́   quả  protein  thô   (CP)  ­  Phương   pháp  KJELDAHL <br /> nghiên cưu vê sinh thai dinh d<br /> ́ ̀ ́ ương cua quân<br /> ̃ ̉ ̀  theo  TCVN   4328­2001;  Xác   định  hàm   lượng <br /> thể  VMH  ở  Khu bảo tồn Loài và Sinh cảnh  chất béo theo TCVN 4331­2001; Xác định hàm <br /> Khau Ca (KBT Khau Ca), tỉnh Ha Giang trong ̀   lượng   khoáng   tổng   số   (KTS)   theo   TCVN <br /> cac năm 2009­2013.<br /> ́ 4327­86:   sử   dụng   lò   nung;  Xác   định   hàm <br /> lượng   acid   ascorbic   theo   TCVN   6427­2­98. <br /> VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Hàm lượng NDF (Neutral Detergent Fiber): Xơ <br /> <br /> <br /> 180<br />  Sự lựa chọn thức ăn của voọc mũi hếch<br /> <br /> không  tan   trong   môi   trường   trung   tính,   ADF  Cac yêu tô anh h<br /> ́ ́ ́ ̉ ưởng đên ś ự lựa chon th<br /> ̣ ưć  <br /> (Acid Detergent Fiber): Xơ không tan trong môi  ăn cua VMH<br /> ̉<br /> trường   a   xít,   ADL   (Acid   Detergent   Lignin):  ̉ ́ ̣<br /> Đê xac đinh xem nh ưng yêu tô nao co anh<br /> ̃ ́ ́ ̀ ́ ̉  <br /> Lignin không tan trong a xít được xác định theo  hưởng đang kê đên s<br /> ́ ̉ ́ ự  lựa chon tḥ ưc <br /> ́ ăn cuả  <br /> phương pháp của Van Soest (1991) [24].   Xác  VMH, chung tôi tiên hanh xác đ<br /> ́ ́ ̀ ịnh hàm lượng <br /> định   hàm   lượng   đường   và   tinh   bột  bằng  cac chât dinh d<br /> ́ ́ ương, các ch<br /> ̃ ất hạn chế hấp thu <br /> phương pháp Lane ­ Eynon. Phương pháp xác  dinh dương ̀ ́ ̣<br /> ̃  va gia tri năng l ượng trong cac thi<br /> ́ ́ <br /> định hàm lượng các chất hạn chế hấp thu dinh   ̣<br /> nghiêm sau:<br /> dưỡng: Tannin theo phương pháp Leventhal sử <br /> ̀ ượng trong la cua m<br /> 1. So sanh ham l<br /> ́ ́ ̉ ột số <br /> dụng thuốc thử  Indigocarmin;  Phenol tổng số <br /> ̉<br /> loai cây phô biên trong KBT Khau Ca nh<br /> ̀ ́ ưng  <br /> (TP) theo phương pháp Folin­Denis. Tất cả các <br /> VMH không ăn với lá cua cac loai cây VMH<br /> ̉ ́ ̀  <br /> kết quả  được tính  ở  dạng % DM (vật chất  <br /> ăn. <br /> khô).<br /> ̀ ượng trong cuông la la bô<br /> 2. So sanh ham l<br /> ́ ́ ́ ̀ ̣ <br /> Hàm   lượng  carbohydrat  hòa   tan <br /> phận VMH ăn vơi ham l<br /> ́ ̀ ượng trong phiên la la<br /> ́ ́ ̀ <br /> (Nonfibrous   Carbohydrates   (NFC));   bao   gồm  <br /> ̣ ̣ ̉<br /> bô phân VMH không ăn cua cac cây th<br /> ́ ưc ăn<br /> ́  <br /> đường, tinh bột và các axit béo dễ bay hơi theo <br /> ̉ ̃ ́ ̣<br /> cua VMH đa xac đinh.<br /> National Research Council  (2003) [17]  đã mô <br /> tả, được tính dựa trên hàm lượng CP, NDF,   ́ ̀ ượng trong phân phiên la<br /> 3. So sanh ham l ̀ ́ ́ <br /> KTS và lipid:  VMH ăn vơi ham l<br /> ́ ̀ ượng trong phân phiên la<br /> ̀ ́ ́ <br /> NFC=100­(%NDF+% CP+% KTS+% lipid) ̉<br /> VMH không ăn cua cac cây th<br /> ́ ưc ăn cua VMH<br /> ́ ̉  <br /> ̃ ́ ̣<br /> đa xac đinh.<br /> Tính năng lượng trao đổi (ME) theo công <br /> thưc cua <br /> ́ ̉ Conklin­Brittain (2006) [7]. So   sanh<br /> ́   hàm   lượng   cać   chât́   dinh   dương,<br /> ̃  <br /> các chất hạn chế  hấp thu dinh dương ̃   và <br /> ME (kcal/100g DM)=(4×%NFC)+(4×%CP)+ <br /> (9×% lipid) ME trong lá cua 07 loai cây VMH ăn va 10<br /> ̉ ̀ ̀  <br /> loai cây VMH không ăn<br /> ̀<br /> Kết quả  trung bình và sai số  của số  liệu <br /> trong thí nghiệm được thống kê và xử lý bằng  ́ ̉<br /> Kêt qua xác đ ịnh hàm lượng cac chât dinh ́ ́  <br /> phần   mềm   Excel   2007,  Minitab14.  Sử   dụng  dương, các ch<br /> ̃ ất hạn chế  hấp thu dinh dương ̃  <br /> phần mềm ANOVA để  đánh giá tương quan,  ̀ ̉<br /> va ME trong lá cua 10 loài th ực vật cây gô rât ̃ ́ <br /> độ tin cậy của số liệu. ̉<br /> phô biên  ́ ở  KBT Khau Ca, nhưng VMH không <br /> ăn   và  cuả   07   loaì   thực   vâṭ   cây   thức   ăn   cuả  <br /> KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN<br /> VMH được nêu trong bang 1.  ̉<br /> <br /> ̉<br /> Bang 1.  Hàm lượng cac chât dinh d<br /> ́ ́ ương, các ch<br /> ̃ ất hạn chế  hấp thu dinh dương<br /> ̃  và giá trị  năng <br /> lượng trong lá cua cac loai cây VMH ăn va cac loai cây VMH không ăn<br /> ̉ ́ ̀ ̀ ́ ̀<br /> Hàm lượng cac chât dinh d<br /> ́ ́ ương va <br /> ̃ ̀<br /> Phần  GTNL<br /> các chất hạn chế hấp thu dinh dương (%DM)<br /> ̃<br /> thực <br /> CP <br /> vật CP Lipid NFC KTS NDF ADF TP Tannin ME<br /> /ADF<br /> 11,15  1,57 38,57  10,50  38,21  23,58  0,49 2,03 4,81 213,02 <br /> Lá ăn<br /> ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± <br /> (n=7)<br /> 2,22 0,29 4,77 1,75 3,34 2,96 0,1 0,49 0,97 13,58<br /> Lá <br /> 6,59 1,35  53,07  5,17 33,82  24,04  0,30 6,45 13,93 250,77 <br /> không <br /> ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± <br /> ăn<br /> 0,4 0,21 6,24 0,73 4,94 3,71 0,03 1,59 1,25 20,95<br /> (n=10)<br /> <br /> <br /> 181<br />  Nguyen Thi Lan Anh et al.<br /> <br /> <br /> SDLA 7,01 0,92 15,08 5,53 10,56 9,36 0,31 1,56 3,08 42,94<br /> SDLKA 2,98 0,67 19,74 2,31 15,62 11,72 0,09 5,04 3,96 66,26<br /> DM. Vật chất khô; CP. Protein thô; NFC. carbohydrat hòa tan; KTS. Khoáng tổng số; NDF. Xơ không tan  <br /> trong môi trường trung tính; ADF. Xơ không tan trong môi trường a xít; TP. Phenol tổng số; GTNL. Giá trị <br /> năng lượng; ME. Năng lượng trao đổi; LA. Lá ăn; LKA. Lá không ăn; Mean ± SEM chi s ̉ ự khac biêt <br /> ́ ̣ ở mưć  <br /> ̃ α=0,05; SD. Độ lệch chuẩn.<br /> y nghia <br /> ́<br /> <br /> Sử   dung ̣   kiểm   định   Mann­Whitney   Test  So   sanh<br /> ́   hàm   lượng   cać   chât́   dinh   dương,<br /> ̃  <br /> cho thấy,  không có sự  khác biệt có ý nghĩa  các chất hạn chế  hấp thu dinh dương va ̃ ̀ <br /> thống kê (với  α=0,05) vê hàm  ̀ lượng cac chât<br /> ́ ́  ME   trong   cuông<br /> ́   lá  (VMH   ăn)   và  phiên ́   lá <br /> dinh dưỡng va các ch ̀ ất hạn chế hấp thu dinh   (VMH   không   ăn)   từ  cać   cây   thưć   ăn   cuả  <br /> dưỡng trong cac lá cây VMH ăn và cac lá cây<br /> ́ ́   VMH<br /> VMH   không   ăn   (CP:  W=122,0;   P=0,2123; <br /> Lipid:   W=108,0;   P=0,8501;   NFC:   W=85,0;  Quan sat trong thiên nhiên cho thây, đôi v<br /> ́ ́ ́ ới <br /> P=0,1405;   ME:   W=89,0;   P=0,2413;   NDF:  cac cây th<br /> ́ ưc ăn, VMH chi chon ăn phân cuông<br /> ́ ̉ ̣ ̀ ́  <br /> W=115,0;   P=0,4727;   ADF:   W=104,0;  lá,  không ăn phân  ̀ phiên la.<br /> ́ ́ Vì vây,  ̣ trong  thí <br /> P=0,9698;   CP/ADF:   W=125,0;   P=0,1405),  ̣<br /> nghiêm nay, chung tôi so sanh hàm l<br /> ̀ ́ ́ ượng cać  <br /> mặc dù CP, lipid, NDF, CP/ADF trong lá ăn  chât́   dinh   dương, ̃   các   chất   hạn   chế   hấp   thu <br /> cao   hơn   lá   không   ăn   và   ADF,   ME   của   lá  dinh dương va ME trong cuông lá (VMH ăn) va<br /> ̃ ̀ ́ ̀ <br /> không ăn cao hơn lá ăn. Tuy nhiên, có sự khác  trong phiên la (VMH không ăn) đ<br /> ́ ́ ược thu thâp ̣  <br /> ̣<br /> biêt có ý nghĩa th ống kê với  α=0,05 vê hàm ̀   từ  cać   loaì   cây   thức   ăn   cuả   VMH   nhăm ̀   xać  <br /> lượng   KTS   (W=143,0;   P=0,0046);   TP   ̣<br /> đinh xem nh ưng yêu tô nao tac đông đên s<br /> ̃ ́ ́ ̀ ́ ̣ ́ ự lựa <br /> (W=70,0;   P=0,0091)   và  tannin   (W=59,0;   ̣<br /> chon nay cua VMH.<br /> ̀ ̉ ̉<br />  Kêt qua phân tich <br /> ́ ́ được <br /> P=0,0006) giưa cac lá VMH ăn và cac la VMH<br /> ̃ ́ ́ ́   trình bày trong hình 1.<br /> không ăn. Ham l ̀ ượng TP, tannin trong lá của    <br /> 10   loài   thực   vật   VMH   không   ăn   cao   hơn <br /> nhiều  so  với  ham ̀  lượng  cua chung <br /> ̉ ́ trong lá <br /> của 7 loài thực vật VMH ăn (TP: 6,45 ± 1,59  <br /> so vơi 2,03 ± 0,49; tannin: 13,93 ± 1,25 so v<br /> ́ ới  <br /> 4,81   ±   0,97).   Ngược   lai, ̣   hàm   lượng   KTS <br /> trong   lá   cac  ́ loaì   cây  VMH   ăn   cao   hơn   ham ̀  <br /> lượng trong lá cua cac loai cây VMH không ăn<br /> ̉ ́ ̀  <br /> (KTS: 10,50 ± 1,75 so với 5,17 ± 0,73). <br /> Như  vây, VMH không ch<br /> ̣ ọn ăn lá cua cac<br /> ̉ ́ <br /> loaì   thực   vâṭ   có  hàm   lượng   TP,   tannin   cao. <br /> Điều này hoan toan phù h<br /> ̀ ̀ ợp với mô hình “haṇ   Hình 1.  Hàm lượng cac chât dinh d<br /> ́ ́ ương, các<br /> ̃  <br /> ́ ̣<br /> chê thu nap các h ợp chất thứ sinh”  cho răng thú<br /> ̀   chất hạn chế  hấp thu dinh dương (%DM) va<br /> ̃ ̀ <br /> linh trưởng tránh ăn cac bô phân th ́ ̣ ̣ ực vât co<br /> ̣ ́  giá trị  năng lượng  (kcal/100g) trong phiến lá <br /> ham̀   lượng   các  hợp   chất  thứ   sinh  cao  [9].  (VMH không ăn) và cuống lá (VMH ăn)<br /> Nghiên cưu nay cung cho th<br /> ́ ̀ ̃ ấy VMH lựa chọn  <br /> ̉<br /> ăn lá cua cac cây co hàm l<br /> ́ ́ ượng KTS cao hơn.   Kiểm tra T­student (Paired test) gi ữa giá <br /> Kêt qua t<br /> ́ ̉ ương tự  cung đa phat hiên <br /> ̃ ̃ ́ ̣ ở  môt sộ ́  trị   trung bình của   hàm   lượ ng  cać   chât́   dinh <br /> loaì   linh   trưởng   trong   cać   nghiên   cưú   cuả   dươ ̃ng,   các   chất   hạn   chế   hấp   thu   dinh  <br /> Baranga (1983) [5] và Rode (2003) [20]. dươ ̃ng,  ME  trong  phi ến lá  và   cuống  lá  cho <br /> thấy không có sự khác nhau có ý nghĩa thống <br /> kê   đối   với   lipid   va ̀  tannin   (P   (two­tail)   >  <br /> α=0,05) trong phiến lá và cuống lá, mặc dù <br /> <br /> 182<br />  Sự lựa chọn thức ăn của voọc mũi hếch<br /> <br /> ̀ ượ ng lipid trong cu ống lá cao hơn trong <br /> ham l So   sanh<br /> ́   hàm   lượng   cać   chât́   dinh   dương,<br /> ̃  <br /> phiến lá và  tannin trong cu ống lá  thấp hơn  các chất hạn chế  hấp thu dinh dương va ̃ ̀ <br /> phiến lá.  giá   trị   ME   trong   phân<br /> ̀   lá  ăn   và  phâǹ   lá <br /> Có   sự  khác  nhau  có  ý   nghĩa   thống   kê   (P  không ăn tư cac cây th<br /> ̀ ́ ưc ăn cua VMH<br /> ́ ̉<br /> ̀ ̀ ượng nước, CP, <br /> (two­tail) <  α=0,05) vê ham l Quan sat trong thiên nhiên cho thây, đôi v<br /> ́ ́ ́ ới <br /> NFC, KTS, TP, NDF, ADF, ADL trong phiến lá  cac cây th<br /> ́ ưc ăn, VMH chon ăn la non va n<br /> ́ ̣ ́ ̀ ửa <br /> và cuống lá và vì t Stat > t (one­tail) nên kết  trên (xa cuông) cua la tr<br /> ́ ̉ ́ ưởng thanh (đ ̀ ược goị  <br /> luận là nước, NFC, KTS, ME trong cuống lá  chung   là  phân ̀   lá  ăn)   và  không   ăn   lá  trưởng <br /> cao   hơn   phiến   lá   trong   khi   CP,   NDF,   ADF,   thanh va n<br /> ̀ ̀ ửa dươi (gân cuông) cua la tr<br /> ́ ̀ ́ ̉ ́ ưởng <br /> ADL, TP trong phiến lá cao hơn cuống lá (hình  thanh (đ<br /> ̀ ược  goi chung la<br /> ̣ ̀ phân la<br /> ̀ ́ không ăn). <br /> 1). ́ ̣<br /> Trong thi nghiêm nay, chung tôi so sanh hàm<br /> ̀ ́ ́  <br /> Kết quả  nghiên cứu nay phu h ̀ ̀ ợp với kết  lượng cac chât dinh d<br /> ́ ́ ương, các ch<br /> ̃ ất hạn chế <br /> quả  nghiên cưu c ́ ủa Baranga (1983) [5]  ở loaì  hấp thu dinh dương ̃   va ME trong phân la ăn<br /> ̀ ̀ ́  <br /> Procolobus badius  ở  Kiabale ­ loai chuyên ăǹ   vơí   phân ̀   lá  không   ăn  nhăm ̀   xać   đinḥ   xem <br /> cuống   lá   của   cây  Markhamia   platycalyx  nhưng yêu tô nao tac đông đên s<br /> ̃ ́ ́ ̀ ́ ̣ ́ ự lựa chon naỵ ̀ <br /> (Bignoniaceae),   cho   thấy   rằng   hàm   lượng  cuả   VMH.   Kiểm   tra   T­student   (Paired   test)  <br /> protein   trong   phiến   lá  Markhamia   platycalyx  giữa giá trị  trung bình của hàm lượng cac chât ́ ́ <br /> ̀ ần gấp hai lần trong cuống lá; phốt pho  dinh  dương,<br /> nhiêu g ̃   các   chất   hạn  chế   hấp  thu  dinh <br /> va năng l<br /> ̀ ượng ở phiến lá cao hơn; trong khi đó  dương, ME trong ph ̃ ần lá ăn và phần lá không <br /> ̀ ượng Canxi, Kali, Natri  ở  phiên lá thâp<br /> ham l ́ ́   ăn, kết quả  phân tích cho thây, không có s ́ ự <br /> hơn trong cuông lá. Waterman (1994) [25] giai<br /> ́ ̉   khác nhau có ý nghĩa thống kê (P  (two­tail)  > <br /> ̣<br /> thich viêc linh tr<br /> ́ ưởng chọn ăn cuống lá co thê ́ ̉  α=0,05) vê ham l ̀ ̀ ượng nước, CP, lipid, NFC, <br /> la do cuông la cung c<br /> ̀ ́ ́ ấp cac ch́ ất khoáng đặc  KTS, TP, tannin, NDF, ADF, ADL trong "phần <br /> biệt,   hoăc̣   bởi   cuống   lá   có   thể   ngheò   ham<br /> ̀   lá ăn" và "phần lá không ăn". Vì thế, gia tri ́ ̣ <br /> lượng các hợp chất thứ sinh hơn so vơi phiên ́ ́   trung bình (Mean) và SEM (Standard Error of <br /> lá.  Mean) với mức ý nghĩa α=0,05 được sử dụng <br /> Nghiên cưu cua chung tôi cho th<br /> ́ ̉ ́ ấy, VMH  để  so  sánh hàm  lượng cac  ́ chât́  dinh  dương, ̃  <br /> chọn ăn cuống lá không theo thuyết tìm kiếm   các   ch ất   hạ n   ch ế   hấ p   thu   dinh   d ươ ng,<br /> ̃   ME  <br /> thức ăn tối  ưu vì hàm lượng  CP, ADF trong  trong "phần lá ăn" và "phần lá không ăn". Kết  <br /> phiến   lá   cao   hơn   cuống   lá.   Chung ́   chọn   ăn  quả  được trình bày trong bảng 2 và cho thấy <br /> cuống lá co le do cuông la có hàm l<br /> ́ ̃ ́ ́ ượng TP  rằng,   ham ̀   lượng   nước,   lipid,   protein,   NFC,  <br /> thấp   (phù   hợp   với   mô   hình   sinh   thaí   dinh  KTS và ME trong phần lá ăn cao hơn phần lá <br /> dương ̃   “haṇ   chế  thu   nap̣   các   hợp   chất   thứ  không  ăn và  NDF,  ADF,  ADL,   TP và   tannin <br /> sinh”)   và  hàm   lượng   chất   khoáng   cao   hơn  trong phần lá ăn thấp hơn phần lá không ăn. <br /> trong phiến lá. <br /> <br /> Bảng 2. Hàm lượng cac chât dinh d<br /> ́ ́ ương, các ch<br /> ̃ ất hạn chế  hấp thu dinh dương và giá tr<br /> ̃ ị  năng  <br /> lượng trong “phần lá không ăn” với “phần la ăn”<br /> ́<br /> Hàm lượng cac chât dinh d<br /> ́ ́ ương va các ch<br /> ̃ ̀ ất hạn chế hấp thu dinh dương<br /> ̃   GT<br /> Phần <br /> (%DM) NL<br /> thực <br /> Nướ<br /> vật CP Lipid NFC KTS NDF ADF ADL TP Tannin ME<br /> c<br /> Phần <br /> 62,35  8,52 1,27 36,61 9,55 44,06 27,75 12,34 2,52 6,57 191,91<br /> lá <br /> ± ±  ±  ±  ± ±  ± ± ± ± ±<br /> không  1,65 1,74 0,13 4,64 0,89 3,53 2,77 2,14 0,62 1,06 14,56<br /> ăn<br /> <br /> 183<br />  Nguyen Thi Lan Anh et al.<br /> <br /> 66,38  11,15 1,57 38,57  10,50  38,21  23,58  11,44 2,03 4,81 213,02<br /> Phần <br /> ± ±  ±  ± ±  ±  ± ± ± ± ±<br /> lá ăn 1,74 2,22 0,29 4,77 1,75 3,34 2,96 2,33 0,49 0,97 13,58<br /> SDPLKA 4,96 5,21 0,40 13,91 2,66 10,58 8,76 6,75 1,95 3,37 43,69<br /> SDPLA 8,75 7,01 0,92 15,08 5,53 10,56 9,36 7,38 1,56 3,08 42,94<br /> N 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10<br /> DM. Vật chất khô; CP. Protein thô; NFC. carbohydrat hòa tan; KTS. Khoáng tổng số; NDF. Xơ không tan  <br /> trong môi trường trung tính; ADF. Xơ không tan trong môi trường a xít; ADL . Lignin không tan trong a xít; <br /> TP. Phenol tổng số; GTNL. Giá trị  năng lượng; ME. Năng lượng trao đổi; LA. Lá ăn; LKA. Lá không ăn; <br /> Mean ± SEM chi s̉ ự khac biêt <br /> ́ ̣ ở mưc y nghia <br /> ́ ́ ̃ α=0,05; SD. Độ lệch chuẩn. <br /> <br /> ́ ̣<br /> Thi nghiêm nay cho thây, VMH chi ch<br /> ̀ ́ ̉ ọn ăn  chúng   tôi   tiêń   hanh<br /> ̀   phân   tich<br /> ́   so   sanh<br /> ́   ham<br /> ̀  <br /> la non va n<br /> ́ ̀ ửa trên cua la tr<br /> ̉ ́ ưởng thành do có  lượng CP và ADF trong phiến lá (n=34) VMH <br /> ̀ ượng nước, lipid, CP, NFC, KTS và ME <br /> ham l không ăn và cuống lá (n=34) VMH ăn của 13 <br /> ̀ ̀ ượng chất xơ, TP va tannin th<br /> cao; va ham l ̀ ấp.   loài cây thưc ăn, gi<br /> ́ ưa "ph<br /> ̃ ần lá ăn" (n=10) và <br /> Nhiêu nghiên c<br /> ̀ ưu trên thu linh tr<br /> ́ ́ ưởng đa ghĩ   phân la không ăn (n=10) c<br /> ̀ ́ ủa 07 loài cây thưć  <br /> ̣<br /> nhân va đ ̀ ưa ra sự giai thich cho hiên t<br /> ̉ ́ ̣ ượng naỳ   ̉<br /> ăn cua VMH. Kêt qua thu đ<br /> ́ ̉ ược như sau:<br /> như sau: Các phần thực vật trưởng thành chứa   ̉<br /> Kêt qua nghiên c<br /> ́ ưu vê s<br /> ́ ̀ ự  lựa chọn cuống  <br /> nhiều xơ  hơn các phần non: trong lá trưởng  lá: Kiểm tra T­student (Paired test) giữa giá trị <br /> thành,   tỷ   lệ   của   các  chất   trong  vách   tế   bào  trung   bình   của  CP,   ADF   và   tỷ   lệ   CP/ADF <br /> (cellulose, hemicellulose, lignin) cao hơn t ỷ lệ  trong phiến lá và cuống lá cho thây, do giá tr<br /> ́ ị P  <br /> các   thành   phần   hòa   tan   trong   tế   bào   chất.  (two­tail) <  α=0,05 và t Stat > t (one­tail) nên <br /> Ngược   với   cellulose   và   hemicellulose,   lignin  CP,   ADF   và   tỷ   lệ   CP/ADF   của   phiến   lá   và <br /> không   phân   hủy   được   bởi   vi   sinh   vật   cộng   cuống lá khác nhau có ý nghĩa thống kê. Ham ̀  <br /> sinh,   như   thế   kéo  dài   sự   tiêu  hóa  của   thành  lượng CP, ADF và tỷ lệ CP/ADF của phiến lá <br /> phần tế  bào khác [12]; lá non dễ  tiêu hóa hơn   cao hơn trong cuống lá (hình 2). <br /> lá trưởng thành, do hàm lượng xơ  của chúng <br /> thấp hơn [15]. Ngay trên cùng một loaì  cây, <br /> hàm lượng của những chất này cũng thay đổi. <br /> Thường là các lá non có hàm lượng protein và <br /> dịch tế bào cao hơn, hàm lượng lignin ít hơn lá <br /> già trên cùng cây nên giá trị  dinh dưỡng cao <br /> hơn. <br /> So   sanh<br /> ́   hàm   lượng   CP,   ADF   và   tỷ   lệ <br /> CP/ADF trong cac bô phân th<br /> ́ ̣ ̣ ực vật VMH  <br /> ăn và không ăn từ cac loai cây th<br /> ́ ̀ ưc ăn cua<br /> ́ ̉  <br /> VMH<br /> Theo   Milton  (1979)  [14],   tỷ   lệ   protein <br /> thô/chất xơ (CP/ADF) co vai tro chinh <br /> ́ ̀ ́ trong sự  Hình 2. Hàm lượng CP, ADF và tỷ lệ CP/ADF <br /> lựa chọn  ăn lá  ở  cac loai<br /> ́ ̀  linh trưởng ăn lá và  trong phiến lá và cuống lá<br /> mô hình lựa chọn ăn cac  ́ lá với tỷ  lệ  CP/ADF  DM. Vật chất khô; CP. Protein thô; ADF. Xơ không <br /> cao đã được tìm thấy  ở  nhiều linh trưởng ăn  tan trong môi trường axít.<br /> lá. Để tìm hiểu về ảnh hưởng của hàm lượng  <br /> CP và ADF trong các loài thực vật đên s ́ ự  lựa   Như  vậy, sự  lựa chọn cuống lá của VMH <br /> chọn   cuống   lá   và   “phần   lá   ăn”   của   VMH,  không phu h̀ ợp vơi thuy<br /> ́ ết “tìm kiếm thức ăn <br /> tối  ưu” của Hume (1989)  [11] vì tác giả  cho <br /> <br /> 184<br />  Sự lựa chọn thức ăn của voọc mũi hếch<br /> <br /> ̀ ộng vật sẽ lựa chọn protein cao và chất <br /> răng đ Hàm lượng acid ascorbic trong các bô phân<br /> ̣ ̣  <br /> xơ  thấp và gia thuyêt cua Milton (1979)<br /> ̉ ́ ̉  [14]  thực vật VMH ăn và không ăn từ cac loai<br /> ́ ̀ <br /> ̣ ̣ ựa chon th<br /> cho  răng, đông vât l<br /> ̀ ̣ ưc ăn co t<br /> ́ ́ ỷ  lệ  cây thưc ăn cua VMH<br /> ́ ̉<br /> CP/ADF cao trong khi đó VMH chọn ăn cuống <br /> Vitamin   C   hay acid   ascorbic là   một chất <br /> lá có CP, ADF và tỷ lệ CP/ADF thấp.<br /> dinh dưỡng thiết yếu cho các loài linh trưởng. <br /> ̉<br /> Kêt qua nghiên c<br /> ́ ưu vê s<br /> ́ ̀ ự lựa chọn "phần lá   Thú linh trưởng có nhu cầu  vitamin C tương <br /> ăn": Vì CP, ADF và tỷ lệ CP/ADF trong "phần  đối   cao.   Trong   thí  nghiêm ̣   này,   chung<br /> ́   tôi   so <br /> lá không ăn" và "phần lá ăn" không có sự khác  sanh hàm l<br /> ́ ượng vitamin C  ở các bô phân th ̣ ̣ ực <br /> nhau   ý   nghĩa   về   thống   kê   (P   (two­tail)   >   vật VMH ăn và không ăn để  xem liêu vitamin ̣  <br /> α=0,05) nên giá trị  trung bình (Mean) và SEM  C có ảnh hưởng đến sự lựa chọn thức ăn của  <br /> (Standard   Error   of   Mean)   với   mức   ý   nghĩa  VMH   hay  không.   Kiểm   tra   T­student   (Paired <br /> α=0,05  được sử  dụng để  so sánh và kết quả  test)   giữa   giá   trị   trung   bình   hàm   lượng   acid <br /> cho thấy rằng CP và tỷ lệ  CP/ADF ở "phần lá  ascorbic trong các bô phân th ̣ ̣ ực vật VMH ăn <br /> ăn"  cao   hơn   ở   "phần   lá   không  ăn"   trong  khi   và không ăn từ cac loai cây th<br /> ́ ̀ ưc ăn cua VMH,<br /> ́ ̉  <br /> ADF trong phần lá không ăn cao hơn phần lá ăn   kết quả phân tích cho thấy có sự khác nhau có  <br /> (hình 3). ý nghĩa thống kê trong cuống lá và phiến lá (P <br /> (two­tail)  t (one­tail) nên <br /> ́ ̉ ́<br /> co thê kêt luân r ̣ ằng hàm lượng acid ascorbic <br /> trong phiến lá cao hơn trong cuống lá. Trong  <br /> khi đó,  ở  "phần lá ăn" và "phần lá không ăn" <br /> không khác nhau có ý nghĩa thống kê (P (two­<br /> tail) > α=0,05) nên giá trị trung bình (Mean) và <br /> SEM   (Standard   Error   of   Mean)   với   mức   ý <br /> nghĩa  α=0,05 được sử  dụng để  so sánh. Kết <br /> quả là acid ascorbic trong “phần lá ăn” cao hơn  <br /> “phần lá không ăn” (hình 4). <br /> <br /> <br /> Hình 3. Hàm lượng CP, ADF và tỷ lệ CP/ADF <br /> trong phần lá không ăn và phần lá ăn<br /> DM. Vật chất khô; CP. Protein thô; ADF. Xơ không <br /> tan trong môi trường a xít<br /> <br /> Như   vậy,   kêt́   quả   nghiên   cứu   về   sự   lựa <br /> chọn   "phần   lá   ăn"   của   VMH   phù  hợp   vơí <br /> thuyết “tìm kiếm thức ăn tối  ưu” của Hume  <br /> (1989)  [11]  và   Milton   (1979)  [14]  cho   rằng <br /> động vật lựa chọn thức  ăn có CP cao, ADF  <br /> thấ