Tác động của đô thị hoá đến biến đổi nghề nghiệp và hoạt động sản xuất của người nông dân Hải Dương - Vũ Hào Quang

X· héi häc thùc nghiÖm X· héi häc sè 2 (102), 2008 33<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> T¸c ®éng cña ®« thÞ hãa ®Õn biÕn ®æi nghÒ nghiÖp vµ<br /> ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña ng­êi n«ng d©n H¶i D­¬ng<br /> <br /> Vò HµO QUANG<br /> <br /> <br /> 1. §Æt vÊn ®Ò<br /> §« thÞ hãa n«ng th«n ®ang lµ vÊn ®Ò ®­îc rÊt nhiÒu nhµ nghiªn cøu quan<br /> t©m. HiÖn nay ë n­íc ta cã kho¶ng 74% d©n sè sèng ë n«ng th«n, trong khi ®ã ®Êt ®ai<br /> dµnh cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ngµy cµng bÞ thu hÑp. D­íi t¸c ®éng cña ®« thÞ hãa,<br /> nhiÒu vÊn ®Ò x· héi bóc xóc ®ang diÔn ra. NhiÒu c©u hái thùc tiÔn ®Æt ra cÇn sím cã<br /> lêi gi¶i, cô thÓ nh­: Ng­êi n«ng d©n chuyÓn ®æi nghÒ nghiÖp nh­ thÕ nµo tr­íc bèi<br /> c¶nh ®Êt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ngµy cµng bÞ thu hÑp? C¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt sÏ diÔn<br /> ra nh­ thÕ nµo tr­íc sù t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè míi nh­ khoa häc c«ng nghÖ, gièng<br /> míi, kü thuËt canh t¸c míi, c«ng cô s¶n xuÊt míi? HÖ qu¶ t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh ®«<br /> thÞ hãa ®Õn ®êi sèng kinh tÕ - x· héi cña ng­êi n«ng d©n nh­ thÕ nµo? §ã lµ nh÷ng<br /> vÊn ®Ò chÝnh mµ ®Ò tµi nghiªn cøu: “BiÕn ®æi x· héi ë n«ng th«n d­íi t¸c ®éng cña ®«<br /> thÞ hãa vµ chÝnh s¸ch tÝch tô ruéng ®Êt - nghiªn cøu tr­êng hîp tØnh H¶i D­¬ng”<br /> triÓn khai nghiªn cøu kh¶o s¸t. 1 Bµi viÕt nµy dùa trªn nguån sè liÖu cña cuéc nghiªn<br /> 0F<br /> P P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> cøu ®· nªu ®Ó t×m hiÓu t¸c ®éng cña ®« thÞ hãa ®Õn biÕn ®æi nghÒ nghiÖp vµ ho¹t<br /> ®éng s¶n xuÊt cña ng­êi n«ng d©n H¶i D­¬ng, nh»m gãp phÇn lµm s¸ng tá thªm<br /> nh÷ng c©u hái cña thùc tiÔn ®Æt ra trong thêi kú c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa<br /> (CNH, H§H) ë n«ng th«n n­íc ta hiÖn nay.<br /> 2. Mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu<br /> 2.1. Thùc tr¹ng ®« thÞ hãa ë H¶i D­¬ng<br /> Trong 5 n¨m 2001 - 2005, kinh tÕ H¶i D­¬ng t¨ng tr­ëng víi tèc ®é kh¸ cao. C¬<br /> cÊu kinh tÕ tiÕp tôc chuyÓn dÞch theo h­íng c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. Tæng s¶n<br /> phÈm trong tØnh (GDP) n¨m 2005 t¨ng 67% so víi n¨m 2000, b×nh qu©n t¨ng<br /> 10,8%/n¨m (thêi kú 1996 - 2000 t¨ng b×nh qu©n 9,2%/n¨m); trong ®ã gi¸ trÞ t¨ng thªm<br /> khu vùc n«ng, l©m nghiÖp vµ thñy s¶n t¨ng 3,9%/n¨m, khu vùc c«ng nghiÖp vµ x©y<br /> dùng t¨ng 15,4%/n¨m, khu vùc dÞch vô t¨ng 10,6%/n¨m. Nh­ vËy, so víi c¶ n­íc, tèc<br /> <br /> 1<br /> §Ò tµi nghiªn cøu: “BiÕn ®æi x· héi ë n«ng th«n d­íi t¸c ®éng cña ®« thÞ hãa vµ chÝnh s¸ch tÝch tô ruéng ®Êt<br /> - nghiªn cøu tr­êng hîp tØnh H¶i D­¬ng” triÓn khai vµo n¨m 2005 - 2007 do PGS.TS Vò Hµo Quang lµm chñ<br /> nhiÖm, ®· tiÕn hµnh kh¶o s¸t t¹i 2 huyÖn cña tØnh H¶i D­¬ng lµ ChÝ Linh vµ CÈm Giµng. T¹i mçi huyÖn chän 2<br /> x· ®Ó nghiªn cøu, 4 x· ®­îc chän lµ: Céng Hßa, T©n D©n, CÈm Phóc, Cao An. Cuéc nghiªn cøu nµy ®· sö<br /> dông c¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu nh­: víi víi dung l­îng mÉu lµ 1218 ®èi t­îng ®­îc pháng vÊn b»ng b¶ng<br /> hái cÊu tróc, cã 20 cuéc pháng vÊn s©u vµ 12 cuéc th¶o luËn nhãm, cïng víi ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch tµi liÖu do<br /> c¸c x· trªn ®Þa bµn nghiªn cøu cung cÊp vµ mét sè t¹i liÖu cña Tæng côc Thèng kª, mét sè trang web.<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 34 T¸c ®éng cña ®« thÞ hãa ®Õn biÕn ®æi nghÒ nghiÖp vµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt...<br /> <br /> ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ cña tØnh H¶i D­¬ng cao h¬n vµ xÊp xØ vïng §ång b»ng s«ng<br /> Hång (c¶ n­íc 7,5%/n¨m, c¸c tØnh vïng §ång b»ng s«ng Hång 10,9%/n¨m). C¬ cÊu<br /> kinh tÕ tiÕp tôc chuyÓn dÞch theo h­íng c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. Tû träng gi¸<br /> trÞ t¨ng thªm cña khu vùc c«ng nghiÖp vµ x©y dùng kh«ng ngõng t¨ng lªn; tõ n¨m<br /> 2001 ®Õn 2005 lÇn l­ît lµ 37,8%, 39,6%, 41,5%, 42,4%, 43,2%. Tû träng c¸c ngµnh<br /> dÞch vô t¨ng tõ 28,0% n¨m 2000 lªn 29,6% n¨m 2005.<br /> M«i tr­êng ®Çu t­ trªn ®Þa bµn tØnh ®­îc c¶i thiÖn theo h­íng tÝch cùc; hÖ<br /> thèng kÕt cÊu h¹ tÇng ®­îc chó träng ®Çu t­ x©y dùng, c¶i t¹o n©ng cÊp, t¹o ®iÒu<br /> kiÖn thuËn lîi cho viÖc thu hót vèn ®Çu t­ ph¸t triÓn. NhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ<br /> cïng tham gia ®Çu t­; kinh tÕ nhµ n­íc tiÕp tôc ®­îc cñng cè, gi÷ v÷ng vai trß chñ<br /> ®¹o; kinh tÕ t­ nh©n t¨ng m¹nh vµ trë thµnh mét nguån lùc quan träng cho ph¸t<br /> triÓn, t¹o sù c¹nh tranh lµnh m¹nh trong nÒn kinh tÕ. §êi sèng c¸c tÇng líp d©n c­<br /> tiÕp tôc ®­îc c¶i thiÖn, n©ng lªn râ rÖt. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra møc sèng hé gia ®×nh,<br /> n¨m 2004 thu thËp b×nh qu©n 1 ng­êi/th¸ng ®¹t 456 ngh×n ®ång, t¨ng 66,5% so víi<br /> n¨m 1999, trong ®ã khu vùc thµnh thÞ ®¹t 650 ngh×n ®ång, t¨ng 69,7%; khu vùc n«ng<br /> th«n ®¹t 420 ngh×n ®ång, t¨ng 63,5%.<br /> H¶i D­¬ng lµ mét tØnh cã tèc ®é ®« thÞ hãa nhanh. NhiÒu khu c«ng nghiÖp, nhµ<br /> m¸y, xÝ nghiÖp ®· ®­îc x©y dùng nh÷ng n¨m gÇn ®©y. TÝnh ®Õn hÕt n¨m 2004, diÖn tÝch<br /> ®Êt thu håi dµnh cho ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ kÕt cÊu h¹ tÇng cña c¶ tØnh ®· chiÕm tíi<br /> 59,66% tæng diÖn tÝch ng­êi d©n ®ang sö dông 2. Cô thÓ, t¹i huyÖn Kim Thµnh, ®Êt thu<br /> F<br /> 1<br /> P P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> håi chiÕm 78,43%, thµnh phè H¶i D­¬ng: 69,44%, HuyÖn ChÝ Linh: 55,57%, HuyÖn CÈm<br /> Giµng: 47,62%, huyÖn Nam S¸ch: 35,13%, HuyÖn B×nh Giang: 33,24%. §Ò tµi ®· chän<br /> huyÖn ChÝ Linh vµ CÈm Giµng ®Ó nghiªn cøu v× hai huyÖn nµy cã tèc ®é ®« thÞ hãa ë<br /> møc trªn vµ cËn trung b×nh so víi c¸c huyÖn kh¸c trong toµn tØnh H¶i D­¬ng.<br /> T×nh h×nh thu håi ®Êt dµnh cho ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ kÕt cÊu h¹ tÇng<br /> dÉn tíi hÖ qu¶ lµ thiÕu viÖc lµm hoÆc mÊt viÖc lµm cña mét bé phËn d©n c­ ë H¶i<br /> D­¬ng ®­îc thÓ hiÖn trong b¶ng 1 d­íi ®©y.<br /> B¶ng 1: T×nh tr¹ng viÖc lµm cña lùc l­îng lao ®éng sau khi bÞ thu håi ®Êt (% sè ng­êi ë ®é tuæi lao ®éng)<br /> <br /> STT §Þa ph­¬ng §ñ viÖc lµm (%) ThiÕu viÖc lµm (%) Ch­a cã viÖc lµm (%)<br /> <br /> 1 Thµnh phè H¶i D­¬ng 48,55 38,74 12,71<br /> <br /> 2 HuyÖn CÈm Giµng 65,24 15,10 19,66<br /> <br /> 3 HuyÖn B×nh Giang 76,97 20,91 2,12<br /> <br /> 4 HuyÖn Nam S¸ch 35,36 48,95 15,69<br /> <br /> 5 HuyÖn Kim Thµnh 53,47 34,93 11,60<br /> <br /> 6 HuyÖn ChÝ Linh 21,93 48,18 29,89<br /> <br /> 7 Chung 49,62 35,80 14,58<br /> <br /> Nguån: Së Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ X· héi tØnh H¶i D­¬ng<br /> <br /> 2<br /> Theo sè liÖu cña Së Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ X· héi tØnh H¶i D­¬ng, n¨m 2004, (TrÝch l¹i cña TS<br /> NguyÔn H÷u Dòng trong b¸o c¸o cña ®Ò tµi: “Nghiªn cøu thùc tr¹ng thu nhËp, ®êi sèng vµ viÖc lµm cña<br /> ng­êi d©n bÞ thu håi ®Êt ®Ó x©y dùng c¸c khu c«ng nghiÖp, khu ®« thÞ, x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ x·<br /> héi, nhu cÇu céng ®ång vµ lîi Ých quèc gia”, ViÖn Khoa häc Lao ®éng vµ X· héi, 2006).<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Vò Hµo Quang 35<br /> <br /> Nh­ vËy, huyÖn ChÝ Linh lµ huyÖn t×nh tr¹ng thiÕu viÖc lµm vµ ch­a cã viÖc<br /> lµm cã tû lÖ cao nhÊt (21,93% sè d©n cña huyÖn nµy cã viÖc lµm). Trong khi ®ã huyÖn<br /> CÈm Giµng lµ huyÖn cã diÖn tÝch ®Êt bÞ thu håi còng t­¬ng ®­¬ng víi huyÖn ChÝ<br /> Linh (ë møc trung b×nh so víi c¸c huyÖn trong tØnh H¶i D­¬ng) th× sè ng­êi cã viÖc<br /> lµm l¹i chiÕm tû lÖ cao (65,24%). HuyÖn B×nh Giang lµ huyÖn cã qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa<br /> chËm nhÊt trong tØnh H¶i D­¬ng th× l¹i cã tû lÖ nh÷ng ng­êi cã viÖc lµm cao nhÊt. Râ<br /> rµng lµ tû lÖ nh÷ng ng­êi cã viÖc lµm vµ kh«ng cã viÖc lµm kh«ng hoµn toµn lÖ thuéc<br /> vµo qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa nhanh hay chËm t¹i c¸c ®Þa ph­¬ng mµ cßn phô thuéc vµo<br /> mét sè nh©n tè kh¸c n÷a. Trong ®ã cã nh©n tè liªn quan tíi tËp qu¸n lao ®éng hay<br /> nãi réng ra lµ tiÓu v¨n hãa cña c¸c huyÖn hay c¸c x· thuéc tØnh H¶i D­¬ng. ë ®©y cã<br /> thÓ so s¸nh tËp qu¸n s¶n xuÊt tiªu dïng cña 3 khu vùc d©n c­ n¬i diÔn ra ®« thÞ hãa<br /> víi nh÷ng møc ®é kh¸c nhau qua viÖc sö dông tiÒn ®Òn bï ®Êt n«ng nghiÖp nh­ mét<br /> thãi quen chi tiªu cña ng­êi d©n (Xem b¶ng 2 d­íi ®©y).<br /> B¶ng 2: T×nh h×nh sö dông tiÒn ®Òn bï ®Êt n«ng nghiÖp cña c¸c hé gia ®×nh(%)<br /> <br /> STT T×nh h×nh sö dông tiÒn ®Òn bï Thµnh phè HuyÖn CÈm HuyÖn Chung<br /> H¶i D­¬ng Giµng Nam S¸ch<br /> <br /> 1 §Çu t­ s¶n xuÊt kinh doanh n«ng nghiÖp 2,76 1,57 0,02 1,45<br /> <br /> 2 §Çu t­ s¶n xuÊt kinh doanh phi n«ng nghiÖp 39,04 38,08 35,35 37,49<br /> <br /> 3 Häc nghÒ 7,47 2,86 15,74 8,69<br /> <br /> 4 Mua ®å dïng sinh ho¹t 4,43 14,50 19,36 12,76<br /> <br /> 5 X©y dùng hoÆc söa ch÷a nhµ cöa 18,22 24,22 20,63 21,02<br /> <br /> 6 Kh¸c 28,08 18,77 8,90 18,59<br /> <br /> 7 Tæng 100.00 100.00 100.00 100.00<br /> <br /> Nguån: §Ò tµi: “Nghiªn cøu thùc tr¹ng thu nhËp, ®êi sèng vµ viÖc lµm cña ng­êi d©n bÞ thu<br /> håi ®Êt ®Ó x©y dùng c¸c khu c«ng nghiÖp, khu ®« thÞ, x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ x· héi,<br /> nhu cÇu céng ®ång vµ lîi Ých quèc gia”, ViÖn Khoa häc Lao ®éng vµ X· héi, 2006.<br /> B¶ng trªn cho thÊy, ng­êi d©n ë c¶ 3 ®Þa ph­¬ng ®Çu t­ cho s¶n xuÊt kinh<br /> doanh n«ng nghiÖp ®Òu rÊt thÊp. Ng­êi d©n thµnh phè H¶i D­¬ng ®Çu t­ cho kinh<br /> doanh n«ng nghiÖp lµ 2,76% sè tiÒn ®­îc ®Òn bï do bÞ thu håi ®Êt n«ng nghiÖp.<br /> Trong khi ®ã, ng­êi d©n huyÖn CÈm Giµng chØ ®Çu t­ cho lÜnh vùc nµy lµ 1,57% vµ<br /> ng­êi d©n huyÖn Nam S¸ch lµ 0,02%. Trong khi ®ã tû lÖ ®Çu t­ cho s¶n xuÊt kinh<br /> doanh phi n«ng nghiÖp cña c¶ 3 ®Þa ph­¬ng nãi trªn lµ t­¬ng tù nh­ nhau (Tû lÖ<br /> t­¬ng øng lµ 39,4%; 38,08%; 35,35%). Së dÜ viÖc ®Çu t­ cho kinh doanh lÜnh vùc phi<br /> n«ng nghiÖp ë 3 ®Þa ph­¬ng nªu trªn lµ t­¬ng ®­¬ng bëi v× nhËn thøc cña ng­êi d©n<br /> vÒ nhu cÇu cho s¶n xuÊt thuéc lÜnh vùc phi n«ng nghiÖp t¹i c¸c ®Þa ph­¬ng ®Òu<br /> t­¬ng tù nh­ nhau. VÒ khÝa c¹nh nhµ ë, còng thÊy sù t­¬ng ®ång ®¸ng kÓ vÒ mÆt chi<br /> phÝ cho x©y dùng nhµ cöa. Tuy nhiªn, ng­êi d©n huyÖn CÈm Giµng chi phÝ (24,22%)<br /> cho viÖc x©y dùng nhµ cöa nhiÒu h¬n ng­êi d©n thµnh phè H¶i D­¬ng (18,22%) vµ<br /> huyÖn Nam S¸ch (20,63%). Trong khi ®ã viÖc chi phÝ cho häc nghÒ l¹i chiÕm mét tû lÖ<br /> kh¸ nhá. §iÒu nµy cho thÊy viÖc tÝnh to¸n lµm ¨n l©u dµi víi mét nghÒ míi sau khi<br /> bÞ thu håi ®Êt n«ng nghiÖp trong nhËn thøc cña ng­êi d©n lµ ch­a cÊp thiÕt. T©m lý<br /> s¶n xuÊt nhá vÉn cßn kh¸ râ nÐt trong ng­êi n«ng d©n H¶i D­¬ng.<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 36 T¸c ®éng cña ®« thÞ hãa ®Õn biÕn ®æi nghÒ nghiÖp vµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt...<br /> <br /> 2.2. T¸c ®éng cña viÖc thu håi ®Êt n«ng nghiÖp ®Õn biÕn ®æi c¬ cÊu nghÒ<br /> nghiÖp x· héi<br /> Qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa g¾n liÒn víi viÖc thu håi ®Êt n«ng nghiÖp ®Ó giµnh cho<br /> c¸c khu c«ng nghiÖp, chÕ xuÊt, dÞch vô. VÊn ®Ò ®Æt ra ®Ó nghiªn cøu ë ®©y lµ hËu qu¶<br /> x· héi cña viÖc thu håi ®Êt ®Ó l¹i cho ng­êi n«ng d©n nh­ thÕ nµo, liÖu hä cã kÞp thêi<br /> chuyÓn dÞch c¬ cÊu nghÒ nghiÖp ®Ó thÝch øng víi ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai canh t¸c ngµy<br /> cµng bÞ thu hÑp hay kh«ng? Cã rÊt nhiÒu c©u hái ®· ®Æt ra vµ sÏ cßn xuÊt hiÖn vÒ vÊn<br /> ®Ò ®Êt ®ai, vÒ m« h×nh qu¶n lý vµ sö dông nã.<br /> Do mÊt ®Êt nªn sè l­îng ng­êi kh«ng cã viÖc lµm ngµy cµng cã xu h­íng t¨ng<br /> lªn. ë Hµ Néi, trong 5 n¨m tõ 2001 - 2005 ®· cã 104.000 ng­êi mÊt viÖc lµm do bÞ thu<br /> håi ®Êt n«ng nghiÖp. ë c¸c tØnh cã d©n sè Ýt h¬n Hµ Néi, vÝ dô, Hµ T©y cã 52.838, ë H¶i<br /> D­¬ng cã12.000, ë §µ N½ng cã 20.000 ng­êi mÊt viÖc lµm do bÞ thu håi ®Êt n«ng<br /> nghiÖp. Sè ng­êi mÊt viÖc do bÞ thu håi ®Êt n«ng nghiÖp tû lÖ thuËn víi diÖn tÝch ®Êt bÞ<br /> thu håi vµ mËt ®é d©n sè cña tõng ®Þa ph­¬ng. HiÖn nay tû lÖ sè ng­êi mÊt viÖc lµm do<br /> bÞ thu håi ®Êt n«ng nghiÖp/tæng d©n sè c¶ n­íc lµ 0,32%, ë H¶i D­¬ng lµ<br /> 12.000/1722500 = 0,7%. Sè hé mÊt ®Êt n«ng nghiÖp ë ®ång b»ng s«ng Hång còng cã xu<br /> h­íng gia t¨ng tõ n¨m 1993 ®Õn 2002. N¨m 1993 lµ 3,2%, n¨m 1998 lµ 3,0%. N¨m<br /> 2002 lµ 14%. Tû lÖ nµy còng cho chóng ta thÊy r»ng qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa diÔn ra ë<br /> ®ång b»ng s«ng Hång rÊt m¹nh ë giai ®o¹n 1998 - 2002 so víi giai ®o¹n tr­íc ®ã.<br /> T¹i ®Þa bµn kh¶o s¸t, cã kho¶ng 36% sè ng­êi bÞ mÊt ®Êt víi sè l­îng kh¸c<br /> nhau. §iÒu nµy mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh qui m« cña qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa vµ c­êng ®é<br /> cña qu¸ tr×nh x· héi hãa diÔn ra trong nh÷ng n¨m qua t¹i H¶i D­¬ng.<br /> C¬ cÊu ®Êt n«ng nghiÖp ë HuyÖn ChÝ Linh ®ang bÞ gi¶m, ®Êt l©m nghiÖp Ýt<br /> biÕn ®æi, ®Êt chuyªn dïng cho c¸c khu c«ng nghiÖp dÞch vô t¨ng lªn, nguån dù tr÷<br /> ®Êt tù nhiªn ngµy cµng gi¶m do khai th¸c sö dông ngµy cµng t¨ng. T×nh tr¹ng ®ã<br /> kh¸ phæ biÕn trong toµn huyÖn vµ lÊy x· T©n D©n lµm vÝ dô minh häa d­íi ®©y.<br /> B¶ng 3: C¬ cÊu ®Êt n«ng nghiÖp n¨m 2002 x· T©n D©n<br /> <br /> C¬ cÊu ®Êt n«ng nghiÖp X· T©n D©n 2002 (%) 2003 - 2004 (%)<br /> <br /> §Êt n«ng nghiÖp 57,61 50,14<br /> <br /> §Êt l©m nghiÖp 3,15 3,15<br /> <br /> §Êt chuyªn dïng 14,42 18,47<br /> <br /> §Êt ë 4,54 5,44<br /> <br /> §Êt ch­a sö dông vµ s«ng suèi, nói ®¸ 20,28 16,8<br /> <br /> Nguån: §Ò tµi: Nh÷ng biÕn ®æi x· héi ë n«ng th«n d­íi t¸c ®éng cña ®« thÞ hãa vµ chÝnh s¸ch<br /> tÝch tô ruéng ®Êt.<br /> Trong thêi ®iÓm nghiªn cøu, tû lÖ c¸c nghÒ nghiÖp ë 2 huyÖn ChÝ Linh vµ<br /> CÈm Giµng ®­îc ph©n bè nh­ sau: NghÒ thuÇn n«ng: 65,6%; NghÒ thuÇn tóy kinh<br /> doanh dÞch vô: 2,3%; NghÒ hçn hîp: 32,1%.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Vò Hµo Quang 37<br /> <br /> Cã sù t­¬ng ®èi phï hîp gi÷a sè l­îng nh÷ng ng­êi lµm nghÒ thuÇn n«ng<br /> (65,6%) víi sè l­îng nh÷ng ng­êi kh«ng tÝch tô ruéng ®Êt (65,1%). Tõ ®©y cã thÓ ®­a<br /> ra suy lý r»ng nh÷ng ng­êi lµm nghÒ thuÇn n«ng kh«ng chó ý ®Õn viÖc tÝch tô ruéng<br /> ®Êt. Trong khi ®ã nh÷ng ng­êi lµm nghÒ hçn hîp hoÆc thuÇn tóy kinh doanh dÞch vô<br /> l¹i lµ nh÷ng ng­êi tÝch tô ruéng ®Êt. Ph¸t hiÖn nµy cña ®Ò tµi cã ý nghÜa quan träng<br /> trong viÖc ®Þnh h­íng nghÒ nghiÖp cho ng­êi n«ng d©n. Cã thÓ suy ra r»ng nh÷ng<br /> ng­êi lµm nghÒ thuÇn n«ng kh«ng quan t©m nhiÒu ®Õn n¨ng suÊt còng nh­ thu<br /> nhËp mµ hä chØ lµm theo thãi quen, theo c¸i mµ bÊt cø ai lµ n«ng d©n còng biÕt lµm<br /> ®ã lµ lao ®éng n«ng nghiÖp chø kh«ng ph¶i bÊt cø nghÒ g× kh¸c. Cã thÓ nãi, c¸ch suy<br /> nghÜ gi¶n dÞ cña ng­êi n«ng d©n ®· ngÊm s©u vµo ®Çu ãc hä vµ ch­a thay ®æi. §iÒu<br /> nµy còng cã thÓ gi¶i thÝch t¹i sao t­ duy n«ng d©n l¹i b¶o thñ, chËm ®æi míi.<br /> Nghiªn cøu t¹i c¸c huyÖn ChÝ Linh vµ CÈm Giµng cho thÊy, gÇn nöa sè hé ®·<br /> cã sù chuyÓn ®æi nghÒ nghiÖp d­íi t¸c ®éng cña ®« thÞ hãa vµ tÝch tô ruéng ®Êt t¹i<br /> ®Þa ph­¬ng. Trong ®ã cã 25% sè hé cã mét ng­êi chuyÓn viÖc lµm trong 3 n¨m gÇn<br /> ®©y; 14% sè hé cã 2 ng­êi chuyÓn viÖc lµm; 4,8% sè hé cã 3 ng­êi trë lªn chuyÓn viÖc<br /> lµm. Cßn l¹i 56,2% sè hé vÉn ch­a chuyÓn ®æi nghÒ nghiÖp viÖc lµm. C¸c hé ph¶i<br /> chuyÓn viÖc lµm chñ yÕu do thiÕu ®Êt canh t¸c vµ canh t¸c n«ng nghiÖp kh«ng hiÖu<br /> qu¶. S¶n phÈm n«ng nghiÖp cã gi¸ trÞ thÊp, ng­êi n«ng d©n s¶n xuÊt mét vô lóa chØ<br /> l·i 70.000®/sµo. Sè hé thuÇn tóy lµm n«ng nghiÖp chiÕm 65,6%; lµm nghÒ hçn hîp<br /> chiÕm 32,1%; sè hé lµm nghÒ kinh doanh dÞch vô hoµn toµn (phi n«ng nghiÖp) chØ<br /> chiÕm cã 2,3%. Sè liÖu trªn cho thÊy cã mèi liªn hÖ râ rµng gi÷a ®Êt ®ai vµ nghÒ<br /> nghiÖp. Sè hé thuÇn n«ng chiÕm 65,6% còng gÇn t­¬ng øng víi sè hé kh«ng bÞ mÊt<br /> ®Êt n«ng nghiÖp lµ 63,1%. Së dÜ cã sù sai sè kho¶ng 2% lµ do sè hé cã bÞ mÊt ®Êt, tuy<br /> nhiªn ch­a bÞ mÊt hÕt ®Êt s¶n xuÊt, trong khi hä ch­a chuyÓn ®æi ®­îc nghÒ nghiÖp<br /> nªn vÉn ph¶i chÊp nhËn lµm n«ng nghiÖp thuÇn tóy mµ ch­a cã lµm thªm nghÒ<br /> kh¸c. Nh÷ng ng­êi kh«ng cã thªm nghÒ phô, th­êng ph¶i b¸n søc lao ®éng cña m×nh<br /> b»ng c¸c h×nh thøc lµm thuª lµm m­ín ®Ó t¨ng thªm thu nhËp cho gia ®×nh. Trªn<br /> thùc tÕ chØ cã 4,8% sè hé hoµn toµn kh«ng cßn ®Êt n«ng nghiÖp khi hä ®ang sèng gi÷a<br /> n«ng th«n. H¬n n÷a b×nh qu©n mçi gia ®×nh cã 3,1 con víi h¬n 5 khÈu ¨n trong khi<br /> ®ã thu nhËp b×nh qu©n 3,59 triÖu/®Çu ng­êi/n¨m, kh«ng thÓ chØ tr«ng chê vµo nguån<br /> n«ng nghiÖp thuÇn tóy. Do ®ã viÖc chuyÓn ®æi tõ nghÒ thuÇn n«ng sang hçn hîp vµ<br /> phi n«ng lµ xu h­íng tÊt yÕu. Tuy nhiªn hiÖn nay vÉn cã tíi 65,6% sè ng­êi n«ng d©n<br /> chØ cã lµm mét nghÒ thuÇn n«ng.<br /> Tãm l¹i, ë ®ång b»ng s«ng Hång nãi chung vµ ë H¶i D­¬ng nãi riªng yÕu tè ®«<br /> thÞ hãa t¸c ®éng m¹nh nhÊt ®Õn x· héi n«ng th«n ®ã lµ viÖc thu håi ®Êt ®ai n«ng<br /> nghiÖp ®Ó ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, dÞch vô, th­¬ng m¹i. §Êt n«ng nghiÖp ®ang bÞ<br /> gi¶m m¹nh tõ n¨m 2000 ®Õn 2005 vµ tiÕp tôc gi¶m m¹nh ®Õn n¨m 2010. §Õn n¨m<br /> 2006, ®· cã 36% sè hé bÞ mÊt ®Êt n«ng nghiÖp do qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa vµ tÝch tô<br /> ruéng ®Êt. §Êt chuyªn dïng t¨ng lªn, ®Êt ë còng t¨ng lªn lµ b»ng chøng cña ®« thÞ<br /> hãa ë n«ng th«n. Nguån dù tr÷ ®Êt tù nhiªn gi¶m ®i chøng tá sù khai th¸c ®Êt ®ai<br /> vµo môc ®Ých s¶n xuÊt vµ sinh sèng ngµy cµng t¨ng lªn. Tuy nhiªn sè ng­êi lµm<br /> thuÇn n«ng vÉn cßn kh¸ cao (65,6%), sè ng­êi lµm nghÒ phi n«ng (ThuÇn tóy kinh<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 38 T¸c ®éng cña ®« thÞ hãa ®Õn biÕn ®æi nghÒ nghiÖp vµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt...<br /> <br /> doanh, dÞch vô) chiÕm tû lÖ nhá (2,3%), sè ng­êi lµm nghÒ hçn hîp chiÕm 32,1%. V×<br /> thÕ møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng­êi khu vùc n«ng th«n chØ ®¹t kho¶ng 3.9<br /> triÖu/n¨m (TÝnh t¹i thêi ®iÓm ®iÒu tra th¸ng 5, 6 n¨m 2006). Sè ng­êi thiÕu viÖc lµm<br /> ngµy cµng t¨ng do ®ã hä ph¶i di c­ mïa vô vµo c¸c khu ®« thÞ ®Ó lµm bÊt kú viÖc g×<br /> ®Ó cã thu nhËp nh»m tån t¹i.<br /> 2.3. T¸c ®éng cña c¸c nh©n tè khoa häc c«ng nghÖ vµ c¬ giíi hãa ®Õn biÕn ®æi<br /> c¬ cÊu nghÒ nghiÖp - x· héi<br /> C¸c nh©n tè cña qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa nh­ sù gia t¨ng cña c¸c khu c«ng<br /> nghiÖp, c¸c khu chÕ xuÊt th­¬ng m¹i ®· lµm gi¶m ®Êt canh t¸c n«ng nghiÖp. C¸c<br /> nh©n tè tiÕn bé cña kü thuËt vµ cña khoa häc c«ng nghÖ còng t¸c ®éng m¹nh ®Õn hÖ<br /> thèng cÊu tróc nghÒ nghiÖp ë n«ng th«n. ViÖc sö dông søc lao ®éng hay c¬ giíi hãa<br /> trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh lµ mét trong nh÷ng dÊu hiÖu ®¸nh gi¸ sù t¸c<br /> ®éng cña khoa häc c«ng nghÖ vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ë n«ng th«n dÉn tíi CNH, H§H<br /> n«ng th«n. HiÖn nay, vÒ c¬ b¶n t¹i H¶i D­¬ng, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®· ®­îc nöa c¬<br /> giíi hãa vµ cã nhiÒu qui tr×nh ®· ®­îc c¬ b¶n c¬ giíi hãa nh­ kh©u lµm ®Êt.<br /> B¶ng 4: NghÒ nghiÖp vµ t¸c ®éng cña c«ng cô s¶n xuÊt<br /> <br /> NghÒ nghiÖp ThuÇn ThuÇn kinh Hçn hîp % Tæng %<br /> C«ng cô s¶n xuÊt n«ng % doanh, dÞch<br /> vô %<br /> <br /> Hoµn toµn c¬ giíi 31.0% 14.4% .4% 45.8%<br /> <br /> C¬ giíi hãa mét nöa 45.2% 19.6% .6% 65.4%<br /> <br /> C¶ søc ng­êi lÉn søc vËt 7.3% 1.8% .0% 9.1%<br /> <br /> Sö dông gièng míi 57.5% 25.0% .9% 83.4%<br /> <br /> Nguån: §Ò tµi: Nh÷ng biÕn ®æi x· héi ë n«ng th«n d­íi t¸c ®éng cña ®« thÞ hãa vµ chÝnh s¸ch<br /> tÝch tô ruéng ®Êt.<br /> Møc ®é ¸p dông khoa häc kü thuËt t­¬ng ®èi cao trong kh©u lµm ®Êt còng nh­<br /> kh©u gièng míi c¶ ®èi víi vËt nu«i lÉn c©y trång. Do viÖc dån « ®æi thöa ®· t¹o ®iÒu<br /> kiÖn cho viÖc ®­a m¸y cµy, m¸y bõa vµo nh÷ng thöa ruéng réng mµ tr­íc ®©y bÞ chia<br /> thµnh nhiÒu thöa. T¹i x· Céng Hßa, theo sè liÖu thèng kª cña x·, tr­íc 1993, b×nh<br /> qu©n mçi hé cã kho¶ng 10 «, thöa ruéng, nay chØ cßn kho¶ng 2 thöa. ë c¸c x· kh¸c<br /> t×nh h×nh dån « ®æi thöa diÔn ra còng t­¬ng ®èi ªm ¶. Nh÷ng xung ®ét vµ c¨ng th¼ng<br /> lín trong viÖc dån « ®æi thöa hÇu nh­ kh«ng cã. Lý do lµ chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng ®· ý<br /> thøc ®­îc tÝnh chÊt “nãng báng cña ®Êt ®ai” nªn hä th­êng tæ chøc c¸c h×nh thøc ph©n<br /> chia hîp lý. Tuy nhiªn kh«ng ph¶i kh«ng cã nh÷ng thiÕu sãt trong c«ng t¸c nµy.<br /> ViÖc ng­êi d©n chñ ®éng ¸p dông khoa häc c«ng nghÖ vµ gièng míi cã n¨ng<br /> suÊt cao chñ yÕu dùa vµo kh¶ n¨ng tù lËp cña hä lµ chÝnh vµ cã mét phÇn hç trî cña<br /> chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng. Cã tíi 72,7% ng­êi lµm n«ng nghiÖp thuÇn tóy cho r»ng hä<br /> cã thay ®æi nhiÒu trong kh©u ¸p dông khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt. Trong khi ®ã<br /> ®èi víi nh÷ng hé s¶n xuÊt hçn hîp th× l¹i Ýt chó ý tíi kh©u thay ®æi kü thuËt trong<br /> s¶n xuÊt n«ng nghiÖp v× ®ã kh«ng ph¶i lµ nghÒ chÝnh cña hä. Nh÷ng nghÒ kinh<br /> doanh dÞch vô thuÇn tóy ë n«ng th«n míi ®­îc h×nh thµnh, nªn qui m« s¶n xuÊt cßn<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Vò Hµo Quang 39<br /> <br /> nhá vµ kü thuËt kinh doanh còng Ýt ®­îc quan t©m.<br /> C¸c hé lµm nghÒ n«ng thuÇn tóy còng ®¸nh gi¸ sù quan t©m cña nhµ n­íc<br /> ®Õn c«ng viÖc s¶n xuÊt cña hä cao h¬n c¸c hé hçn hîp vµ thuÇn tóy kinh doanh dÞch<br /> vô (tû lÖ t­¬ng øng lµ 31,9%; 13,2%; 0,2%). PhÇn lín nh÷ng ng­êi sèng ë khu vùc<br /> n«ng th«n ®Òu gièng nhau ë mét ®iÓm lµ hä ®¸nh gi¸ cao vai trß cña nh©n tè tù häc<br /> hái ®èi víi viÖc thµnh c«ng trong s¶n xuÊt kinh doanh. Cã 71,8% ng­êi lµm thuÇn<br /> n«ng; 63,9% lµm nghÒ hçn hîp vµ 42,9% ng­êi kinh doanh dÞch vô, tù cho r»ng hä tù<br /> häc hái ë nh÷ng ng­êi kh¸c vÒ tri thøc liªn quan ®Õn nghÒ nghiÖp cña m×nh.<br /> HiÖn nay, ®èi víi viÖc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ng­êi n«ng d©n ®· c¬ giíi hãa<br /> hoµn toµn ®­îc 45,8%, nöa c¬ giíi hãa còng chiÕm 29,8%. Ng­êi d©n ®· ¸p dông<br /> gièng míi trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp v× nã cã n¨ng suÊt cao (75,3%) vµ Ýt bÞ s©u<br /> bÖnh (44,3%), mét sè ng­êi kh¸c kh«ng cã nhËn thøc nh­ vËy th× hä s¶n xuÊt theo<br /> kiÓu b¾t ch­íc nh÷ng ng­êi xung quanh (16,0%).<br /> HÖ sè t­¬ng quan d­íi ®©y chØ ra r»ng, cã mèi liªn hÖ gi÷a nh©n tè løa tuæi<br /> víi c¸c lý do sö dông gièng míi trong s¶n xuÊt. Víi nguyªn nh©n “n¨ng suÊt cao”<br /> trong t­¬ng quan víi løa tuæi chóng ta thÊy r»ng nh÷ng ng­êi ë ®é tuæi tõ 35 ®Õn 65<br /> quan t©m nhiÒu h¬n c¸c nhãm tuæi kh¸c, mÆc dï c¸c nhãm tuæi kh¸c còng ®¸nh gi¸<br /> cao vai trß cña nh©n tè n¨ng xuÊt cao trong viÖc sö dông gièng míi. §èi víi lý do “Ýt<br /> bÞ s©u bÖnh (c©y cèi) hoÆc Ýt èm ®au (vËt nu«i)”, th× nhãm tuæi 50 - 65 ®¸nh gi¸ cao<br /> (49,7%) h¬n nh÷ng nhãm tuæi kh¸c. Ngoµi ra, lý do b¾t ch­íc ng­êi kh¸c còng lµ mét<br /> nh©n tè t¸c ®éng ®Õn viÖc lùa chän gièng míi cña c¸c nhãm tuæi kh¸c nhau.<br /> §Ó lµm râ sù thay ®æi vÒ kü thuËt trång trät vµ ch¨n nu«i chóng t«i ®· ®­a ra<br /> c©u hái “kü thuËt trång trät vµ ch¨n nu«i cña ng­êi d©n ®Þa ph­¬ng ®· thay ®æi nh­<br /> thÕ nµo so víi 5 n¨m tr­íc ®©y?” KÕt qu¶ thu ®­îc thÓ hiÖn ë b¶ng d­íi ®©y.<br /> B¶ng 5: Møc ®é thay ®æi kü thuËt trång trät ch¨n nu«i so víi 5 n¨m tr­íc<br /> <br /> Møc ®é thay ®æi Sè l­îng Tû lÖ %<br /> <br /> Ch­a thay ®æi 82 6.7<br /> <br /> Thay ®æi Ýt 247 20.3<br /> <br /> Thay ®æi nhiÒu 838 68.8<br /> <br /> Kh«ng phï hîp 51 4.2<br /> <br /> Tæng 1218 100.0<br /> <br /> Nguån: §Ò tµi: Nh÷ng biÕn ®æi x· héi ë n«ng th«n d­íi t¸c ®éng cña ®« thÞ hãa vµ<br /> chÝnh s¸ch tÝch tô ruéng ®Êt.<br /> Sè liÖu b¶ng trªn cho thÊy chØ cã 6,7% cho r»ng ch­a cã sù biÕn ®æi nµo c¶,<br /> tuy nhiªn, l¹i cã tíi 68,8% ý kiÕn cho r»ng cã biÕn ®æi nhiÒu vµ 20,3% ý kiÕn thõa<br /> nhËn cã sù thay ®æi. NÕu gép 2 ý kiÕn ®¸nh gi¸ vÒ biÕn ®æi cã tíi 89,1% nh÷ng ng­êi<br /> ®­îc hái cho r»ng kü thuËt trång trät vµ ch¨n nu«i cã biÕn ®æi so víi 5 n¨m tr­íc<br /> ®©y. XÐt t­¬ng quan gi÷a løa tuæi vµ ®¸nh gi¸ cña hä vÒ sù biÕn ®æi kü thuËt trång<br /> trät ch¨n nu«i cña ng­êi n«ng d©n H¶i D­¬ng th× nh÷ng ng­êi ë ®é tuæi 35 - 50 ®¸nh<br /> gi¸ møc ®é biÕn ®æi lo¹i “Thay ®æi nhiÒu” cao h¬n (70,8%) ®¸nh gi¸ cña c¸c nhãm<br /> tuæi kh¸c. Nh÷ng ng­êi ®­îc hái cho biÕt, nguyªn nh©n chÝnh dÉn ®Õn sù biÕn ®æi<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 40 T¸c ®éng cña ®« thÞ hãa ®Õn biÕn ®æi nghÒ nghiÖp vµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt...<br /> <br /> trong kü thuËt ch¨n nu«i trång trät lµ do ng­êi n«ng d©n tù häc hái (68,6%), do “Nhµ<br /> n­íc quan t©m h­íng dÉn” lµ 45,3%, do “Häc ®­îc qua s¸ch b¸o vµ ph­¬ng tiÖn<br /> truyÒn th«ng” lµ 10,9% vµ do sù bøc xóc, khã kh¨n ®Ó t¹o ra sù biÕn ®æi vÒ kü thuËt<br /> canh t¸c, s¶n xuÊt chØ chiÕm mét tû lÖ nhá lµ 7,0%.<br /> XÐt ë mét b×nh diÖn kh¸c, trong t­¬ng quan gi÷a nghÒ nghiÖp chÝnh vµ t¸c<br /> ®éng cña c¸c nh©n tè ®Õn n¨ng suÊt lao ®éng, th× s¸ch b¸o, ph­¬ng tiÖn truyÒn th«ng<br /> ®¹i chóng t¸c ®éng ®Õn c¸c lo¹i nghÒ nghiÖp ë n«ng th«n lµ kh¸c nhau. Cã 35,2%<br /> ng­êi lµm nghÒ thuÇn n«ng cho r»ng truyÒn th«ng vµ s¸ch b¸o t¸c ®éng ®Õn kÕt qu¶<br /> s¶n xuÊt cña hä. Trong khi ®ã, ®èi víi ng­êi lµm nghÒ hçn hîp lµ 25,3% vµ nghÒ<br /> thuÇn tóy kinh doanh lµ 32,1%. Ch­¬ng tr×nh ti vi ®­îc nhiÒu ng­êi quan t©m lµ<br /> ch­¬ng tr×nh “N«ng th«n ngµy nay”, ch­¬ng tr×nh “Chµo buæi s¸ng”, chuyªn môc<br /> “Nhµ n«ng lµm giÇu”.<br /> 2.4. T¸c ®éng cña ®« thÞ hãa tíi møc sèng cña ng­êi d©n n«ng th«n<br /> Qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ®· mang ®Õn cho n«ng th«n nhiÒu nh©n tè tÝch cùc nh­<br /> c¶i thiÖn c¬ b¶n chÊt l­îng c¸c kh©u giao th«ng, ®iÖn khÝ hãa, x©y dùng tr­êng häc,<br /> bÖnh viÖn, tr¹m x¸,v.v…, lµm thay ®æi bé mÆt n«ng th«n, ®ång thêi t¹o nhiÒu c«ng viÖc<br /> míi cho n«ng d©n t¹i c¸c khu c«ng nghiÖp dÞch vô. Tuy nhiªn, do tr×nh ®é thÊp, ng­êi<br /> d©n ch­a n¾m b¾t ®­îc nh÷ng c¬ héi ®ã mét c¸ch tèt nhÊt. H¬n n÷a, hÖ qu¶ cña viÖc<br /> thiÕu ®Êt dÉn tíi thÊt nghiÖp còng lµ ®iÒu ®¸ng lo ng¹i. Bªn c¹nh ®ã ng­êi d©n ch­a<br /> quan t©m nhiÒu ®Õn vÊn ®Ò vÖ sinh m«i tr­êng vµ c«ng tr×nh cÊp thãat n­íc cho c¸c<br /> khu c«ng nghiÖp. Trªn thùc tÕ, hä cßn cã thÓ chÊp nhËn sù tranh chÊp vÒ vÊn ®Ò m«i<br /> tr­êng, nh­ng khi khu c«ng nghiÖp cµng ph¸t triÓn, m©u thuÉn sÏ cã nguy c¬ gia t¨ng.<br /> §Ó lµm râ nhËn thøc cña ng­êi n«ng d©n khi hä ph¶i ®èi mÆt víi thùc tÕ lµ<br /> ®Êt ®ai bÞ thu håi vµ c¸c doanh nghiÖp, xÝ nghiÖp vÒ n«ng th«n s¶n xuÊt kinh doanh<br /> sÏ cã nh÷ng t¸c ®éng g× ®Õn ®êi sèng x· héi cña hä, chóng t«i ®· ®­a ra c©u hái<br /> “Nh÷ng bÊt lîi nµo lµ chñ yÕu khi ng­êi n«ng d©n ph¶i bá ®Êt ®ai n«ng nghiÖp cho c¸c<br /> doanh nghiÖp, xÝ nghiÖp?”. KÕt qu¶ kh¶o s¸t cho thÊy khÝa c¹nh “D­ thõa lao ®éng,<br /> kh«ng cã viÖc lµm” ®­îc ng­êi d©n quan t©m nhÊt, chiÕm 48,3%. Ng­êi d©n cho r»ng<br /> ®©y lµ bÊt lîi nhÊt ®èi víi hä khi doanh nghiÖp xÝ nghiÖp vÒ ®Þa ph­¬ng. Ng­êi n«ng<br /> d©n ch­a thÝch øng kÞp víi viÖc chuyÓn ®æi nghÒ nghiÖp d­íi t¸c ®éng cña viÖc mÊt<br /> ®Êt s¶n xuÊt v× hä ®· qu¸ quen víi phong tôc tËp qu¸n canh t¸c lóa n­íc vµ cuéc<br /> sèng ®¬n gi¶n ë n«ng th«n. HÖ lôy thø hai cña viÖc mÊt ®Êt lµ “¤ nhiÔm m«i tr­êng”<br /> (25,4%). HÖ lôy thø ba lµ “NhËn tiÒn ®Òn bï ®Êt ®ai nh­ng ng­êi d©n kh«ng biªt sö<br /> dông mét c¸ch hiÖu qu¶” (23,9%). HÖ lôy thø t­ lµ “C¸c tÖ n¹n x· héi (ma tuý, m¹i<br /> d©m, cê b¹c,…) n¶y sinh, ph¸t triÓn” (14,4%). XÐt vÒ mÆt t­¬ng quan giíi tÝnh víi c¸c<br /> vÊn ®Ò nªu trªn, cã 3 vÊn ®Ò cã ý nghÜa trong t­¬ng quan giíi tÝnh, mÆc dï mèi t­¬ng<br /> quan nµy ch­a hoµn toµn râ nÐt.<br /> Khi ph©n tÝch t­¬ng quan gi÷a biÕn thùc tr¹ng kinh tÕ víi biÕn sè ng­êi cã<br /> chuyÓn ®æi nghÒ trong hé gia ®×nh, chóng t«i thÊy r»ng sè hé nghÌo tËp trung chñ<br /> yÕu ë nh÷ng gia ®×nh kh«ng cã ng­êi chuyÓn ®æi nghÒ vµ hé gia ®×nh cµng cã nhiÒu<br /> ng­êi chuyÓn ®æi nghÒ th× tØ lÖ nghÌo cµng gi¶m. Cã 11,30% nh÷ng gia ®×nh kh«ng cã<br /> ng­êi chuyÓn ®æi nghÒ thuéc diÖn nghÌo, trong khi ®ã ®èi víi nh÷ng gia ®×nh cã ba<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Vò Hµo Quang 41<br /> <br /> ng­êi chuyÒn ®æi nghÒ trë lªn th× kh«ng cã gia ®×nh nµo thuéc diÖn nghÌo. Ng­îc l¹i<br /> ®èi víi nh÷ng gia ®×nh giµu vµ kh¸ gi¶ th× ®a sè lµ nh÷ng gia ®×nh cã ng­êi chuyÓn<br /> ®æi nghÒ. 6,9% nh÷ng gia ®×nh giµu cã ng­êi chuyÓn ®æi nghÒ, nh­ng chØ cã 0,6%<br /> nh÷ng gia ®×nh kh«ng cã ng­êi chuyÓn nghÒ thuéc diÖn giµu. Cã thÓ kh¼ng ®Þnh vÒ<br /> mèi t­¬ng quan gi÷a chuyÓn ®æi nghÒ nghiÖp vµ ph©n hãa giÇu nghÌo. Thay ®æi c¬<br /> cÊu ngµnh nghÒ cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn hiÖn t­îng ph©n hãa giÇu nghÌo.<br /> §Þa vÞ kinh tÕ cña gia ®×nh kh«ng nh÷ng phô thuéc vµ sè ng­êi chuyÓn ®æi<br /> nghÒ nghiÖp mµ cßn phô thuéc vµo nghÒ nghiÖp chÝnh cña hé gia ®×nh. Sè liÖu kh¶o<br /> s¸t cho biÕt trong sè nh÷ng hé gia ®×nh cã nghÒ nghiÖp thuÇn tuý kinh doanh, dÞch<br /> vô cã 10,70% gia ®×nh thuéc diÖn giµu lµ nh÷ng hé cã nghÒ nghiÖp chÝnh lµ kinh<br /> doanh, dÞch vô. Trong khi ®ã chØ cã 0,3% sè gia ®×nh thuÇn n«ng lµ gia ®×nh giµu.<br /> Nh÷ng hé cã nghÒ hçn hîp cã ®Þa vÞ kinh tÕ giµu còng chØ chiÕm 2,8%. Tuy nhiªn tû<br /> lÖ nh÷ng ng­êi cã nghÒ nghiÖp kinh doanh dÞch vô ë n«ng th«n (®Þa bµn nghiªn cøu)<br /> hiÖn nay chØ chiÕm cã 2,3%; nghÒ hçn hîp chiÕm 32,1% vµ nghÒ thuÇn n«ng chiÕm tû<br /> träng cao nhÊt 65,6%. Nh÷ng hé kh¸ gi¶ lµm nghÒ thuÇn n«ng chiÕm 23,3%,trong<br /> khi lo¹i hé kh¸ gi¶ ë c¸c hé lµm nghÒ kinh doanh dÞch vô lµ 32,1%. Víi V = 0.156 vµ<br /> møc ý nghÜa P = 0.000 cho biÕt mèi quan hÖ gi÷a nghÒ nghiÖp chÝnh cña gia ®×nh vµ<br /> thùc tr¹ng kinh tÕ gia ®×nh cã mèi liªn hÖ.<br /> Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn chóng ta thÊy, cã mèi liªn hÖ gi÷a sù chuyÓn ®æi nghÒ<br /> nghiÖp víi ®Þa vÞ kinh tÕ gia ®×nh. Sè l­îng ng­êi chuyÓn ®æi nghÒ nghiÖp trong hé gia<br /> ®×nh tû lÖ nghÞch víi sè hé nghÌo ®ãi, sè hé lµm nghÒ kinh doanh dÞch vô tû lÖ thuËn<br /> víi sè hé giÇu, sè hé lµm nghÒ hçn hîp tû lÖ thuËn víi sè hé cã ®Þa vÞ “trung b×nh”. Xu<br /> h­íng nh÷ng hé gia ®×nh lµm nghÒ hçn hîp ngµy cµng nhiÒu v× nã hîp víi t©m thÕ<br /> “trung b×nh chñ nghÜa” cña ng­êi n«ng d©n. Tuy nhiªn mét nhãm nhá (kho¶ng 20%) sÏ<br /> v­¬n lªn lµm giµu b»ng con ®­êng kinh doanh, dÞch vô vµ kinh tÕ trang tr¹i.<br /> 3. KÕt luËn<br /> H¶i D­¬ng lµ mét tØnh cã nhiÒu thuËn lîi vÒ ®Êt ®ai, khÝ hËu, giao th«ng vËn<br /> t¶i vµ nh©n lùc ®èi víi viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. H¶i D­¬ng l¹i n»m gi÷a trung<br /> t©m cña tam gi¸c kinh tÕ Hµ Néi - H¶i Phßng - Qu¶ng Ninh. Nh÷ng dÊu hiÖu cña ®«<br /> thÞ hãa nh­ thu håi ®Êt n«ng nghiÖp phôc vô cho c«ng nghiÖp, th­¬ng m¹i, dÞch vô<br /> vµ chÕ biÕn cïng víi viÖc ¸p dông khoa häc kü thuËt, c¬ giíi hãa, ®iÖn khÝ hãa trong<br /> s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®· lµm thay ®æi c¬ cÊu nghÒ nghiÖp vµ c¸c ho¹t ®éng lao ®éng<br /> s¶n xuÊt trong n«ng nghiÖp n«ng th«n. Qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ®· lµm thay ®æi c¶<br /> kh«ng gian sinh sèng lÉn c¸c quan hÖ x· héi cña ng­êi n«ng d©n. Ruéng ®Êt ®· bÞ<br /> thay ®æi ë mét nhãm lín n«ng d©n, trong ®ã cã 5% sè hé hoµn toµn kh«ng cßn ®Êt ®ai<br /> canh t¸c n«ng nghiÖp. ThiÕu ®Êt canh t¸c n«ng nghiÖp buéc ng­êi n«ng d©n ph¶i<br /> chuyÓn ®æi c¬ cÊu nghÒ nghiÖp. C¬ giíi hãa, ®iÖn khi hãa, gièng míi còng gãp phÇn<br /> quan träng lµm biÕn ®æi kh«ng nh÷ng c¬ cÊu nghÒ nghiÖp, ph©n c«ng l¹i lùc l­îng<br /> lao ®éng mµ cßn dÉn tíi sù ph©n tÇng x· héi ë n«ng th«n. KÕt qu¶ kh¶o s¸t cho thÊy<br /> nh÷ng hé thuÇn n«ng vÉn lµ nh÷ng hé nghÌo, nh÷ng hé cã nghÒ hçn hîp th­êng lµ<br /> nh÷ng hé cã ®Þa vÞ kinh tÕ ë møc trung b×nh, nh÷ng hé giÇu ë n«ng th«n hiÖn nay<br /> th­êng lµ nh÷ng hé thuÇn tuý kinh doanh, dÞch vô (phi n«ng nghiÖp). C¸c hé cã<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 42 T¸c ®éng cña ®« thÞ hãa ®Õn biÕn ®æi nghÒ nghiÖp vµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt...<br /> <br /> chuyÓn ®æi c¬ cÊu nghÒ nghiÖp trong ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai bÞ thu hÑp dÔ thÝch nghi víi<br /> ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt míi ë n«ng th«n vµ tr¸nh ®­îc nghÌo ®ãi.<br /> Ng­êi n«ng d©n mong ®îi m« h×nh s¶n xuÊt míi khi ®« thÞ tiÕn vÒ n«ng th«n.<br /> Cô thÓ hä s½n sµng chuyÓn nh­îng ®Êt ®ai cho doanh nghiÖp, thay vµo ®ã hä mong<br /> muèn con c¸i hä ®­îc vµo lao ®éng ë c¸c doanh nghiÖp. Tuy nhiªn, do tr×nh ®é tay<br /> nghÒ thÊp hoÆc kh«ng cã tay nghÒ trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp nªn nhiÒu ng­êi vµo<br /> doanh nghiÖp lao ®éng trong mét thêi gian råi l¹i ph¶i bá viÖc hoÆc bÞ sa th¶i. MÆt<br /> kh¸c nhiÒu doanh nghiÖp chiÕm dông ®Êt ®ai n«ng nghiÖp lËp c¬ së s¶n xuÊt chÕ biÕn<br /> nh­ng thùc tÕ chØ lµ ®Çu c¬ ®Êt ®ai chø kh«ng ho¹t ®éng s¶n xuÊt do ®ã xuÊt hiÖn m©u<br /> thuÉn gi÷a ng­êi bÞ thu håi ®Êt víi c¸c doanh nghiÖp ë ®Þa ph­¬ng. Qu¸ tr×nh ®« thÞ<br /> hãa diÔn ra t­¬ng ®èi m¹nh nh­ng tÝnh qui ho¹ch vµ ®ång bé ch­a ®¶m b¶o nªn ch­a<br /> thùc hiÖn ®­îc qui tr×nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng. VÊn ®Ò « nhiÔm m«i tr­êng do kªnh<br /> m­¬ng thuû lîi bÞ san lÊp do qu¸ tr×nh x©y dùng c¸c nhµ m¸y, xÝ nghiÖp, cïng víi viÖc<br /> x¶ n­íc th¶i c«ng nghiÖp ch­a xö lý xuèng ao hå, s«ng, m­¬ng ®· dÉn tíi hiÖn t­îng «<br /> nhiÔm nguån n­íc vµ m«i tr­êng. MÇm mèng cña nh÷ng xung ®ét gi÷a n«ng d©n vµ<br /> doanh nghiÖp ®· dÇn h×nh thµnh trªn ®Þa bµn n«ng th«n H¶i D­¬ng.<br /> ViÖc xuÊt hiÖn nhiÒu ngµnh nghÒ míi ®· gióp ng­êi n«ng d©n cã c¬ héi chuyÓn<br /> ®æi nghÒ vµ tæ chøc s¶n xuÊt theo nh÷ng m« h×nh míi, tuy nhiªn tÝnh chñ ®éng cña c¸<br /> nh©n vÉn chiÕm ­u thÕ so víi viÖc ho¹ch ®Þnh hay ®Þnh h­íng nghÒ nghiÖp cña x· héi<br /> vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng. Ng­êi lao ®éng ë n«ng th«n tù liªn hÖ víi nhau thµnh c¸c<br /> nhãm nghÒ nghiÖp ®Ó tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh. Vai trß cña c¸c tæ chøc chÝnh<br /> quyÒn, ®oµn thÓ dÇn trë thµnh nh©n tè trung gian cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. M« h×nh<br /> kinh doanh nhá vµ x· héi n«ng th«n ®a nghÒ nghiÖp ®ang thay ®æi dÇn m« h×nh ®éc<br /> canh c©y lóa. NghÒ hçn hîp ®ang cã xu h­íng ph¸t triÓn m¹nh nh­ng chØ ®Ó nh»m<br /> duy tr× ph­¬ng ch©m sèng theo kiÓu “trung b×nh chñ nghÜa”. Mét sè l­îng kh«ng lín<br /> nh÷ng ng­êi lµm nghÒ thuÇn tóy kinh doanh dÞch vô ®ang næi lªn cïng víi m« h×nh<br /> kinh tÕ trang tr¹i vµ doanh nghiÖp nhá. DÊu hiÖu cña sù chuyÓn ®æi c¸c gi¸ trÞ tõ nÒn<br /> v¨n minh lóa n­íc truyÒn thèng sang thêi kú “v¨n minh lóa n­íc thêi héi nhËp” ®ang<br /> h×nh thµnh nh­ng ch­a ®­îc ®Þnh h×nh râ rµng ë n«ng th«n hiÖn nay.<br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> 1. American Journal of Sociology, Volume 111, number 4, January 2006, P.1266-1269.<br /> 2. NguyÔn ThÕ NghÜa, M¹c §­êng, NguyÔn Quang Vinh. “§« thÞ hãa vµ vÊn ®Ò gi¶m nghÌo ë<br /> thµnh phè Hå ChÝ Minh, Lý luËn vµ Thùc tiÔn”. Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi. 2005.<br /> 3. TrÞnh Duy Lu©n, “X· héi häc ®« thÞ”. Nxb Khoa häc x· héi, 2004.<br /> 4. Vò Hµo Quang, “§Þnh h­íng gi¸ trÞ cña sinh viªn-con em c¸n bé khoa häc”. NXB §¹i häc<br /> quèc gia Hµ Néi, 2001.<br /> 5. V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX. Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia. Hµ Néi. 2001.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />