Tác dụng chống viêm khớp thực nghiệm của viên nang kiện khớp tiêu thống collagen

T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2016<br /> <br /> TÁC DỤNG CHỐNG VIÊM KHỚP THỰC NGHIỆM CỦA<br /> VIÊN NANG KIỆN KHỚP TIÊU THỐNG COLLAGEN<br /> Vũ Mạnh Hà*; Nguyễn Hoàng Ngân*; Đào Thị Vui**; Lê Văn Đông*<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: đánh giá được tác dụng dự phòng và điều trị viêm khớp của viên nang kiện khớp<br /> tiêu thống (KKTT) collagen trên mô hình viêm khớp thực nghiệm. Đối tượng và phương pháp:<br /> sử dụng mô hình gây viêm khớp bằng tá chất freund trên chuột cống trắng. Trên mô hình dự<br /> phòng viêm khớp, chuột được uống KKTT collagen (275 mg/kg) 7 ngày trước khi tiêm CFA.<br /> Trên mô hình điều trị viêm khớp, ngay sau khi tiêm CFA, chuột được cho uống KKTT collagen<br /> (550 mg/kg), hoặc nguyên liệu collagen (150 mg/kg), hoặc nguyên liệu cao khô KKTT (400<br /> mg/kg), hoặc thuốc chống viêm giảm đau diclofenac sodium (12,5 mg/kg). Xác định khả năng<br /> chống viêm và hạn chế tổn thương khớp bằng cách đo đường kính khớp cổ chân chuột trước<br /> và sau mỗi 7 ngày sau khi gây viêm và đánh giá tổn thương mô bệnh học khớp viêm. Kết quả:<br /> chế phẩm KKTT collagen làm giảm đáng kể đường kính khớp cổ chân trên chuột gây viêm<br /> khớp thực nghiệm từ tuần thứ hai ở cả hai mô hình dự phòng và điều trị, khác biệt có ý nghĩa<br /> thống kê so với nhóm chứng bệnh (p < 0,01). Sự kết hợp cao khô KKTT và collagen thể hiện<br /> tác dụng vượt trội so với sử dụng từng nguyên liệu riêng rẽ. Kết luận: viên nang KKTT collagen<br /> có tác dụng chống viêm khớp trên mô hình động vật thực nghiệm tương đương với thuốc tham<br /> chiếu diclofenac và tốt hơn việc sử dụng riêng lẻ hai nguyên liệu cao khô KKTT hoặc collagen.<br /> * Từ khóa: Collagen; Kiện khớp tiêu thống; Chống viêm; Viêm khớp thực nghiệm.<br /> <br /> Anti-Inflammatory Activity of Kien Khop Tieu Thong Collagen<br /> Capsule in Experiment Arthritis<br /> Summary<br /> Objectives: To investigate the anti-inflammatory effects of Kien khop tieu thong collagen<br /> capsule in experimental arthritis. Subjects and method: Complete Freund's adjuvant (CFA)<br /> induced-arthritis in rat model was used. In prophylaxis experiment, kien khop tieu thong collagen<br /> (275 mg/kg) was daily administered by oral gavages seven days before CFA injection. In<br /> treatment experiment, after CFA injection, rats were daily administered by oral gavages with Kien<br /> khop tieu thong collagen (550 mg/kg) or collagen (150 mg/kg) or Kien khop tieu thong (400 mg/kg)<br /> or diclofenac sodium (12.5 mg/kg). The anti-inflammation effects and join protection were<br /> assessed by monitoring the diameter of the knee joint before and each seven days post arthritis<br /> induction and histological assessment of the affected joins. Results: Kien khop tieu thong collagen<br /> significantly reduced knee diameter in the CFA-induced arthritic rats from second week of both<br /> prophylaxis and treatment experiments, compared with CFA-induced arthritic control group (p < 0.01).<br /> * Học viện Quân y<br /> ** Trường Đại học Dược Hà Nội<br /> Người phản hồi (Corresponding): Lê Văn Đông (levandong@vmmu.edu.vn)<br /> Ngày nhận bài: 07/09/2016; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 17/11/2016<br /> Ngày bài báo được đăng: 28/11/2016<br /> <br /> 12<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2016<br /> The final Kien khop tieu thong collagen preparation exhibited activity superior to either dried<br /> extract or collagen used separately. Conclusion: Kien khop tieu thong collagen capsule has<br /> anti-inflammatory arthritis effects experimentally. The activities of Kien khop tieu thong collagen<br /> are equivalent to those of diclofenac and superior to dried extract or collagen used separately.<br /> * Key words: Collagen; Kien khop tieu thong; CFA-induced arthritis; Anti-inflammation effects.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Viêm khớp là bệnh lý phổ biến, ảnh<br /> hưởng lớn đến chức năng sinh hoạt và<br /> lao động của người bệnh. Các thuốc<br /> nguồn gốc hóa dược điều trị viêm khớp<br /> hiện nay thường phải sử dụng lâu dài và<br /> gây ra nhiều tác dụng không mong muốn<br /> cho người bệnh. Trên thế giới nói chung<br /> và Việt Nam nói riêng, các bài thuốc cổ<br /> truyền và thuốc có nguồn gốc tự nhiên<br /> điều trị viêm khớp đã có những đóng góp<br /> không nhỏ trong việc điều trị cho bệnh<br /> nhân và đang có xu hướng phát triển.<br /> Những năm qua, Học viện Quân y đã<br /> nghiên cứu sản xuất được chế phẩm cao<br /> lỏng KKTT có tác dụng hỗ trợ điều trị<br /> viêm khớp hiệu quả tốt, được nhiều bệnh<br /> nhân tín nhiệm. Nhằm mục đích nâng cao<br /> hiệu quả điều trị và thuận tiện cho sử<br /> dụng, chế phẩm đã được bào chế thành<br /> dạng cao khô và bổ sung thêm thành<br /> phần collagen bào chế thành dạng viên<br /> nang KKTT collagen. Nghiên cứu này<br /> được thực hiện nhằm: Đánh giá tác dụng<br /> dự phòng và điều trị viêm khớp của viên<br /> nang KKTT collagen trên mô hình gây<br /> viêm khớp thực nghiệm.<br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Nguyên liệu và đối tượng.<br /> - Chế phẩm nghiên cứu:<br /> + Viên nang KKTT collagen đạt tiêu<br /> chuẩn cơ sở do Trung tâm Nghiên cứu<br /> <br /> Ứng dụng sản xuất thuốc, Học viện Quân<br /> y cung cấp.<br /> + Cao khô KKTT điều chế bằng<br /> phương pháp phun sấy đạt tiêu chuẩn cơ<br /> sở, do Trung tâm Nghiên cứu Ứng dụng<br /> sản xuất thuốc, Học viện Quân y cung<br /> cấp.<br /> + Bột collgen phân lập từ da cá tra do<br /> Công ty Vĩnh Hoàn (Đồng Tháp) cung cấp.<br /> + Thuốc tham chiếu diclofenac sodium,<br /> dạng bột (Hãng Sigma, Hoa Kỳ).<br /> - Động vật thí nghiệm: chuột cống<br /> trắng chủng Wistar, giống đực, 8 tuần<br /> tuổi, cân nặng 140 ± 20 g, đạt chỉ tiêu thí<br /> nghiệm do Ban Cung cấp Động vật thí<br /> nghiệm, Học viện Quân y cung cấp.<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu.<br /> * Đánh giá tác dụng dự phòng viêm<br /> khớp của chế phẩm KKTT collagen:<br /> Sử dụng mô hình gây viêm khớp thực<br /> nghiệm ở chuột cống bằng tá chất freund<br /> hoàn chỉnh (Completed Freund Adjuvant CFA) [2, 6]. Chuột cống trắng, trọng<br /> lượng 140 ± 20 g, chia thành 3 lô, mỗi lô<br /> 10 con.<br /> - Lô chứng sinh học: cho chuột uống<br /> nước muối sinh lý, không gây viêm bằng<br /> tá chất.<br /> - Lô chứng bệnh: cho chuột uống<br /> nước muối sinh lý, gây viêm bằng tá chất<br /> freund vào chân sau bên trái của chuột<br /> vào ngày thứ 7 sau khi bắt đầu thí<br /> nghiệm.<br /> 13<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2016<br /> - Lô KKTT collagen: cho chuột uống<br /> chế phẩm KKTT collagen với liều 275<br /> mg/kg cân nặng, gây viêm bằng tá chất<br /> freund vào chân sau bên trái của chuột<br /> vào ngày thứ 7 sau khi thí nghiệm.<br /> <br /> - Lô chứng bệnh: gây viêm bằng tá<br /> chất, cho chuột uống nước muối sinh lý.<br /> <br /> Tiến hành đo đường kính khớp cổ<br /> chân sau trái của chuột trước gây viêm<br /> bằng tá chất và 7 ngày, 14 ngày sau gây<br /> viêm. Sau đó, lấy chân chuột làm tiêu bản<br /> giải phẫu bệnh lý để đánh giá mức độ<br /> viêm khớp và tổn thương sụn khớp của<br /> chuột.<br /> <br /> - Lô KKTT collagen: gây viêm bằng tá<br /> chất, cho chuột uống dịch thuốc KKTT<br /> collagen liều 550 mg/kg cân nặng.<br /> <br /> * Đánh giá tác dụng điều trị viêm khớp<br /> của chế phẩm KKTT collagen:<br /> Sử dụng mô hình gây viêm khớp bằng<br /> CFA như ở trên [3, 4, 5]. Chuột cống<br /> trắng trọng lượng 140 ± 20 g, chia thành<br /> 6 lô, mỗi lô 10 con.<br /> - Lô chứng sinh học: không gây viêm<br /> bằng tá chất, cho chuột uống nước muối<br /> sinh lý.<br /> <br /> - Lô đối chiếu: gây viêm bằng tá chất,<br /> cho chuột uống diclofenac sodium liều 15<br /> mg/kg cân nặng.<br /> <br /> - Lô KKTT: gây viêm bằng tá chất, cho<br /> chuột uống dịch cao khô KKTT liều 400<br /> mg/kg cân nặng.<br /> - Lô collagen: gây viêm bằng tá chất,<br /> cho chuột uống dung dịch collagen liều<br /> 150 mg/kg cân nặng.<br /> Tiến hành đo đường kính khớp cổ<br /> chân sau trái của chuột ngay trước gây<br /> viêm bằng tá chất và 7 ngày, 14 ngày, 21<br /> ngày, 28 ngày sau khi bắt đầu thí nghiệm.<br /> Sau đó, lấy chân chuột làm tiêu bản giải<br /> phẫu bệnh lý để đánh giá mức độ viêm<br /> khớp và tổn thương sụn khớp của chuột.<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN<br /> 1. Tác dụng dự phòng viêm khớp của viên nang KKTT collagen.<br /> * Đường kính khớp cổ chân chuột dự phòng viêm khớp:<br /> Sau khi gây viêm bằng CFA, chân sau bên trái của chuột ở lô chứng bệnh và lô<br /> nghiên cứu xuất hiện hiện tượng sưng viêm sau 3 ngày và đạt cực đại sau khoảng<br /> 1 tuần. Đo đường kính khớp cổ chân chuột bằng thước kẹp.<br /> Bảng 1: Đường kính khớp cổ chân của chuột nghiên cứu tác dụng dự phòng viêm khớp.<br /> Đường kính khớp cổ chân tiêm tá chất gây viêm<br /> (mm,<br /> <br /> Lô chuột<br /> <br /> Chứng sinh học (1)<br /> <br /> Chứng bệnh (2)<br /> <br /> 14<br /> <br /> X ± SD)<br /> <br /> p<br /> <br /> Trước gây viêm (a)<br /> <br /> Sau 7 ngày (b)<br /> <br /> Sau 14 ngày (c)<br /> <br /> 0,406 ± 0,044<br /> <br /> 0,405 ± 0,040<br /> <br /> 0,411 ± 0,042<br /> <br /> pb-a > 0,05<br /> pc-a > 0,05<br /> pc-b > 0,05<br /> <br /> 0,527 ± 0,021<br /> <br /> pb-a < 0,01<br /> pc-a < 0,01<br /> pc-b < 0,05<br /> <br /> 0,399 ± 0,013<br /> <br /> 0,503 ± 0,026<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2016<br /> pb-a < 0,01<br /> KKTT collagen (3)<br /> <br /> 0,410 ± 0,043<br /> <br /> 0,526 ± 0,026<br /> <br /> 0,465 ± 0,046<br /> <br /> pc-a < 0,01<br /> pc-b < 0,05<br /> <br /> p<br /> <br /> p3-1 > 0,05<br /> <br /> p3-1 < 0,01<br /> <br /> p3-1 < 0,01<br /> <br /> p2-1 > 0,05<br /> <br /> p2-1 < 0,01<br /> <br /> p2-1 < 0,01<br /> <br /> p3-2 > 0,05<br /> <br /> p3-2 > 0,05<br /> <br /> p3-2 < 0,01<br /> <br /> - Tại thời điểm ban đầu trước khi gây<br /> viêm, đường kính chân chuột ở các lô<br /> không có sự khác biệt (p > 0,05).<br /> - Tại thời điểm 7 ngày sau gây viêm,<br /> độ phù chân chuột ở cả lô chứng bệnh và<br /> lô nghiên cứu đều tăng so với lô chứng<br /> sinh học (p < 0,01). Tuy nhiên, độ phù<br /> chân chuột ở lô chứng bệnh và lô nghiên<br /> cứu khác biệt không có ý nghĩa thống kê<br /> (p > 0,05).<br /> - Tại thời điểm 14 ngày sau gây viêm,<br /> đường kính chân chuột ở lô dùng thuốc<br /> <br /> -<br /> <br /> giảm rõ rệt so với lô chứng bệnh, khác<br /> biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,01).<br /> Kết quả trên cho thấy: chế phẩm KKTT<br /> collagen có tác dụng rõ rệt khi sử dụng<br /> dự phòng trước và trong quá trình phơi<br /> nhiễm với tác nhân gây viêm khớp. Mặc<br /> dù tác dụng của chế phẩm xuất hiện<br /> chậm (ở tuần thứ 2 sau khi tiêm tá chất<br /> gây viêm), nhưng chế phẩm đã thể hiện<br /> tác dụng làm giảm rõ rệt tình trạng phù<br /> viêm chân chuột so với lô chứng gây<br /> bệnh không dùng thuốc.<br /> <br /> * Hình ảnh giải phẫu bệnh khớp chân chuột thử nghiệm dự phòng viêm khớp:<br /> <br /> (a)<br /> <br /> (b)<br /> <br /> (c)<br /> <br /> Hình 1: Hình ảnh tiêu bản giải phẫu bệnh khớp chân chuột thử nghiệm dự phòng.<br /> (a) lô chứng sinh học; (b) lô chứng bệnh; (c) lô nghiên cứu<br /> Ở lô chứng sinh học và lô sử dụng thuốc nghiên cứu, tế bào sụn có số lượng ít,<br /> không thấy xơ hóa, không có tế bào viêm. Ở lô chứng bệnh, tế bào sụn thưa thớt,<br /> các sợi collagen gãy đứt nhiều chỗ, cấu trúc lộn xộn, xơ hóa nhẹ, chất cơ bản của sụn<br /> mất dần thành phần chondromuco protein, xuất hiện một vài lympho bào, mạch máu<br /> xung huyết.<br /> 15<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2016<br /> 2. Tác dụng điều trị viêm khớp của chế phẩm KKTT collagen.<br /> * Đường kính khớp cổ chân chuột điều trị viêm khớp:<br /> Sau khi gây viêm bằng CFA, chân sau bên trái của chuột ở lô chứng bệnh và các lô<br /> thí nghiệm xuất hiện hiện tượng sưng viêm sau 3 ngày, rõ nhất sau khoảng 1 tuần.<br /> Bảng 2: Đường kính khớp cổ chân của chuột nghiên cứu tác dụng điều trị viêm khớp.<br /> <br /> Lô chuột<br /> <br /> Đường kính khớp cổ chân tiêm tá chất gây viêm (mm, X ± SD)<br /> Trước gây<br /> viêm (a)<br /> <br /> Sau 7 ngày<br /> (b)<br /> <br /> Sau 14 ngày<br /> (c)<br /> <br /> Sau 21 ngày<br /> (d)<br /> <br /> Sau 28 ngày<br /> (e)<br /> <br /> p<br /> <br /> Chứng sinh<br /> 0,406 ± 0,052 0,408 ± 0,048 0,414 ± 0,048 0,423 ± 0,039 0,411 ± 0,040<br /> học (1)<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> Chứng bệnh<br /> 0,399 ± 0,016 0,502 ± 0,032 0,529 ± 0,025 0,491 ± 0,026 0,503 ± 0,017<br /> lý (2)<br /> <br /> p-a < 0,01<br /> <br /> Tham chiếu<br /> 0,405 ± 0,009 0,528 ± 0,027 0,479 ± 0,020 0,429 ± 0,022 0,425 ± 0,034<br /> (3)<br /> <br /> pb,c-a < 0,01<br /> pd,e-a > 0,05<br /> <br /> Collagen (4) 0,394 ± 0,019 0,524 ± 0,031 0,486 ± 0,056 0,466 ± 0,041 0,444 ± 0,029<br /> KKTT (5)<br /> <br /> 0,394 ± 0,022 0,487 ± 0,048 0,505 ± 0,068 0,468 ± 0,046 0,440 ± 0,031<br /> <br /> KKTT<br /> 0,397 ± 0,047 0,495 ± 0,027 0,471 ± 0,045 0,414 ± 0,025 0,413 ± 0,029<br /> collagen (6)<br /> <br /> p<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> p1 < 0,01<br /> p3,4,5,6-2 > 0,05<br /> <br /> p1 < 0,01<br /> p4,5-2 > 0,05<br /> p3,6-2 < 0,05<br /> p3-6 > 0,05<br /> <br /> p6-1 > 0,05<br /> p4,5-1 < 0,05<br /> p3,6-2 < 0,01<br /> p3-6 > 0,05<br /> <br /> p6-1 > 0,05<br /> p4,5-1< 0,05<br /> p3,4,5,6-2 < 0,01<br /> p3-6 > 0,05<br /> <br /> pb,c-a < 0,01<br /> pd,e-a < 0,05<br /> <br /> pb,c-a < 0,01<br /> pd,e-a > 0,05<br /> <br /> -<br /> <br /> - Tại thời điểm ban đầu trước khi gây<br /> viêm, đường kính chân chuột ở các lô<br /> không có sự khác biệt (p > 0,05). Tại các<br /> thời điểm sau gây viêm, độ phù chân<br /> chuột ở lô chứng bệnh lý và các lô dùng<br /> thuốc đều tăng có ý nghĩa thống kê so với<br /> lô chứng sinh học (p < 0,01). Tá chất gây<br /> viêm đã gây sưng viêm rõ trên chuột thí<br /> nghiệm được tiêm gây viêm.<br /> <br /> chân chuột ở lô dùng thuốc tham chiếu và<br /> lô dùng KKTT collagen giảm có ý nghĩa<br /> thống kê so với lô chứng bệnh lý khi đánh<br /> giá tại các thời điểm 14 ngày (p < 0,05),<br /> 21 ngày và 28 ngày (p < 0,01). Đường<br /> kính chân chuột ở lô dùng collagen và lô<br /> dùng KKTT chỉ thấy giảm có ý nghĩa thống<br /> kê so với lô chứng bệnh lý khi đánh giá ở<br /> thời điểm 28 ngày sau gây viêm (p < 0,01).<br /> <br /> - So với lô chứng bệnh lý, tại thời điểm<br /> 7 ngày sau khi gây viêm, đường kính chân<br /> chuột ở các lô dùng thuốc giảm chưa có ý<br /> nghĩa thống kê (p > 0,05). Đường kính<br /> <br /> - So sánh giữa lô dùng thuốc tham<br /> chiếu với lô dùng KKTT collagen, đường<br /> kính chân chuột ở 2 lô tại các thời điểm<br /> đo tương đương (p > 0,05).<br /> <br /> 16<br /> <br />