Tác dụng chống viêm, giảm đau của cao lỏng kiện khớp tiêu thống trên động vật thực nghiệm

TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 4-2015<br /> <br /> TÁC DỤNG CHỐNG VIÊM, GIẢM ĐAU CỦA CAO LỎNG<br /> KIỆN KHỚP TIÊU THỐNG TRÊN ĐỘNG VẬT THỰC NGHIỆM<br /> Vũ Bình Dương*; Nguyễn Hoàng Ngân*<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: nghiên cứu tác dụng chống viêm, giảm đau của cao lỏng kiện khớp tiêu thống trên<br /> mô hình thực nghiệm. Đối tượng và phương pháp: đánh giá tác dụng chống viêm của chế phẩm<br /> trên mô hình gây phù chân chuột bằng carragenin và mô hình gây u hạt ở chuột cống trắng.<br /> Đánh giá tác dụng giảm đau của chế phẩm bằng thử nghiệm Randall-Selitto ở chuột cống trắng<br /> và mô hình gây đau quặn ở chuột nhắt trắng. Kết quả: cao lỏng kiện khớp tiêu thống làm giảm<br /> có ý nghĩa thống kê mức phù bàn chân chuột sau khi tiêm carragenin; làm giảm trọng lượng u<br /> hạt khô ở tất cả chuột dùng thuốc; làm tăng ngưỡng đau trong thử nghiệm Randall-Selitto; làm<br /> giảm số cơn đau quặn do tiêm axít acetic. Các tác dụng này tương đương các thuốc chuẩn<br /> NSAIDs dùng làm tham chiếu. Kết luận: cao lỏng kiện khớp tiêu thống có tác dụng chống viêm,<br /> giảm đau trên thực nghiệm tương đương với các thuốc chuẩn NSAIDs.<br /> * Từ khóa: Kiện khớp tiêu thống; Chống viêm; Giảm đau.<br /> <br /> Anti-inflammatory and Analgesic Activities of Kien Khop Tieu Thong<br /> Liquid Extract in Animal Model<br /> Summary<br /> Objective: Study anti-inflammatory and analgesic activities of Kien khop tieu thong liquid<br /> extract in experimental models. Subjects and methods: The anti-inflammatory activities of the<br /> extract were evaluated using carrageenan-induced paw edema model and the granuloma<br /> formation model in rats. The analgesic activities of the extract was evaluated using RandallSelitto test in rats and writhing test in mice. Results: Kien khop tieu thong extract produced a<br /> significant reduction in paw edema after carrageenan administration; reduced dry granuloma<br /> weight in all treated animals; increased pain level in Randall-Selitto test; reduced the number of<br /> abdominal constriction and stretching of hind limb induce by the injection of acetic acid. These<br /> activities equal to standard NSAIDs. Conclusion: Kien khop tieu thong extract exhibit the antiinflammatory and the analgesic activities in experiment, equal to standard NSAIDs.<br /> * Key words: Kien khop tieu thong; Anti-inflammatory; Analgesic.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Các thuốc giảm đau chống viêm không<br /> steroid (non-steroidal anti-inflammatory<br /> drugs - NSAIDs) thường được dùng điều<br /> <br /> trị viêm đau khớp, nhưng khi dùng nhiều<br /> dễ gây các tác dụng phụ như viêm loét dạ<br /> dày - tá tràng, gây độc cho thận. Nhiều<br /> dược liệu, bài thuốc cổ truyền có tác dụng<br /> tốt trong điều trị viêm đau khớp mà ít gây<br /> <br /> * Học viện Quân y<br /> Người phản hồi (Corresponding): Vũ Bình Dương (vbduong2978@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 01/03/2015; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 26/03/2015<br /> Ngày bài báo được đăng: 03/04/2015<br /> <br /> 42<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 4-2015<br /> <br /> tác dụng phụ. Việc nghiên cứu bào chế các<br /> dạng thuốc hiện đại từ dược liệu, bài thuốc<br /> cổ truyền ngày càng được quan tâm, giúp<br /> tạo ra các chế phẩm có tác dụng tốt, ít tác<br /> dụng phụ, giá thành hợp lý.<br /> Học viện Quân y đã sản xuất được cao<br /> lỏng kiện khớp tiêu thống từ dược liệu<br /> sẵn có trong nước. Để có căn cứ khoa<br /> học chứng minh hiệu quả của sản phẩm,<br /> chúng tôi tiến hành nghiên cứu nhằm:<br /> Đánh giá tác dụng giảm đau chống viêm<br /> của cao lỏng kiện khớp tiêu thống trên<br /> động vật thực nghiệm.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng và nguyên vật liệu<br /> nghiên cứu.<br /> * Chế phẩm nghiên cứu:<br /> - Cao lỏng kiện khớp tiêu thống 1:1 đạt<br /> TCCS, do Trung tâm Nghiên cứu Ứng<br /> dụng sản xuất Thuốc - Học viên Quân y<br /> cung cấp.<br /> - Thuốc tham chiếu diclofenac sodium,<br /> dạng bột (Hãng Sigma, Hoa Kỳ).<br /> - Thuốc tham chiếu aspergic, gói bột<br /> 0,1 g của Pháp sản xuất.<br /> * Động vật thí nghiệm:<br /> - Chuột cống trắng trưởng thành dòng<br /> Wistar, không phân biệt giống, đạt tiêu<br /> chuẩn thí nghiệm, cân nặng trung bình<br /> mỗi con 150 - 180 g.<br /> - Chuột nhắt trắng trưởng thành dòng<br /> Swiss, không phân biệt giống, đạt tiêu chuẩn<br /> thí nghiệm, cân nặng trung bình mỗi con<br /> 18 - 22 g.<br /> Động vật thí nghiệm do Ban Cung cấp<br /> động vật thí nghiệm - Học viện Quân y<br /> 43<br /> <br /> cung cấp, nuôi dưỡng trong phòng nuôi<br /> động vật thí nghiệm ít nhất một tuần<br /> trước khi tiến hành thí nghiệm. Động vật<br /> ăn thức ăn theo tiêu chuẩn thức ăn cho<br /> động vật nghiên cứu, nước sạch đun sôi<br /> để nguội uống tự do. Hàng ngày theo dõi<br /> ghi chép diễn biến kết quả thí nghiệm.<br /> * Thiết bị và hóa chất dùng trong<br /> nghiên cứu:<br /> - Thiết bị nghiên cứu: cân phân tích<br /> 10 g, model CP224S (Sartorius, Đức);<br /> máy đo giảm đau áp lực bàn chân chuột<br /> (Paw Pressure Analgesy Meter), model<br /> 37215 (Hãng Ugo Basile, Italia); máy đo<br /> thể tích chân chuột (Plethysmometer),<br /> model 7140 (Hãng Ugo Basile, Italia) và<br /> một số thiết bị, dụng cụ phụ trợ khác.<br /> -4<br /> <br /> - Hóa chất: carrageenin và một số hóa<br /> chất khác của Hãng Sigma, Hoa Kỳ.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> Áp dụng các mô hình dược lý thực<br /> nghiệm theo quy định của Bộ Y tế Việt<br /> Nam và hướng dẫn của Tổ chức Y tế Thế<br /> giới về nghiên cứu đánh giá các thuốc y học<br /> cổ truyền [1, 6, 7].<br /> * Nghiên cứu tác dụng chống viêm cấp:<br /> - Đánh giá tác dụng chống viêm cấp<br /> trên mô hình gây phù chân chuột bằng<br /> carrageenin, theo phương pháp của Winter<br /> và CS (1968) [3].<br /> - Chia ngẫu nhiên chuột cống trắng<br /> làm 3 lô, mỗi lô 08 con. Cho chuột nhịn đói<br /> qua đêm, nước uống tự do. Đo thể tích<br /> bàn chân sau (bên trái) của chuột (hình 1)<br /> tới khớp cổ chân bằng máy đo thể tích<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 4-2015<br /> <br /> chân chuột (Plethysmometer) lúc ban đầu<br /> (V0). Sau đó, cho chuột uống thuốc hoặc<br /> nước cất với cùng thể tích 5 ml/kg.<br /> + Lô 1 (cao lỏng liều 1): uống cao lỏng<br /> kiện khớp tiêu thống liều 75 mg/kg.<br /> + Lô 2 (diclofenac): uống diclofenac<br /> sodium liều 15 mg/kg.<br /> + Lô 3 (chứng sinh lý): uống nước cất.<br /> Sau dùng thuốc 60 phút, tiến hành gây<br /> phù viêm cấp bằng cách tiêm hỗn dịch<br /> carrageenin 1% (pha trong nước muối sinh<br /> lý, ngay trước khi tiêm), liều 0,05 ml/con<br /> vào dưới da gan bàn chân sau (bên trái)<br /> của chuột. Sau gây phù viêm cấp, đo lại<br /> thể tích bàn chân sau (bên trái) ở các thời<br /> điểm sau 1 giờ (V1), sau 3 giờ (V3), sau<br /> 5 giờ (V5) và sau 7 giờ (V7).<br /> Mức độ tăng thể tích chân chuột được<br /> tính theo công thức:<br /> X% =<br /> <br /> Vt - V0<br /> V0<br /> <br /> x 100<br /> <br /> Trong đó, X%: tỷ lệ % tăng thể tích<br /> bàn chân chuột; V0: thể tích bàn chân<br /> chuột trước khi tiêm carrageenin; Vt: V1,<br /> V3, V5 và V7 (thể tích bàn chân chuột ở<br /> các thời điểm sau khi tiêm carrageenin 1,<br /> 3, 5 và 7 giờ).<br /> Tác dụng ức chế phù được biểu thị<br /> bằng % giảm mức độ tăng thể bàn chân<br /> chuột của lô dùng thuốc nghiên cứu so<br /> với mức độ tăng của lô chứng sinh lý và<br /> tính theo công thức:<br /> Y% =<br /> 44<br /> <br /> Mc - Mt<br /> Mc<br /> <br /> x 100<br /> <br /> Trong đó, Y%: tỷ lệ % giảm mức độ<br /> phù bàn chân chuột; Mc: tỷ lệ % tăng thể<br /> tích bàn chân chuột lô đối chứng và Mt:<br /> tỷ lệ % tăng thể tích bàn chân chuột ở lô<br /> dùng thuốc nghiên cứu.<br /> * Nghiên cứu tác dụng chống viêm mạn:<br /> Đánh giá tác dụng chống viêm mạn<br /> trên mô hình gây u hạt ở chuột cống trắng<br /> theo phương pháp nghiên cứu của Ducrot,<br /> Julon và CS (1963) [4], Meier và CS (1950)<br /> [3].<br /> Chia ngẫu nhiên chuột cống trắng làm<br /> 3 lô, mỗi lô 08 con. Sau khi nhịn đói qua<br /> đêm, cho chuột uống thuốc hoặc nước<br /> cất với cùng thể tích 5 ml/kg/24 giờ.<br /> + Lô 1 (cao lỏng liều 1): uống cao lỏng<br /> kiện khớp tiêu thống liều 75 mg/kg/24 giờ.<br /> + Lô 2 (diclofenac): uống diclofenac<br /> sodium liều 15 mg/kg/24 giờ.<br /> + Lô 3 (chứng sinh lý): uống nước cất.<br /> 30 phút sau dùng thuốc, gây mê nhẹ<br /> chuột bằng calypsol và cấy hạt amian vô<br /> khuẩn (30 ± 0,1 mg) vào dưới da lưng hai<br /> bên của chuột.<br /> Tiếp tục cho chuột uống thuốc thêm 6<br /> ngày, sang ngày thứ 7, phẫu thuật chuột,<br /> bóc tách lấy u hạt bao bọc quanh hạt<br /> amian, sấy khô đến khối lượng không đổi,<br /> cân bằng cân phân tích chính xác đến<br /> 10-4g và xác khối lượng thực của u hạt<br /> sau khi trừ đi khối lượng của hạt amian<br /> (tính theo mg/100 g cân nặng chuột).<br /> * Nghiên cứu tác dụng giảm đau tại tổ<br /> chức viêm (Randall-Selitto test):<br /> Dựa theo phương pháp nghiên cứu của<br /> Randall và Selitto có sửa đổi bởi Winter<br /> và CS (1962) [3].<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 4-2015<br /> <br /> Chia ngẫu nhiên chuột cống trắng<br /> thành 3 lô, mỗi lô 08 con. Chuột nhịn đói<br /> 18 giờ trước khi uống thuốc. Tiến hành<br /> gây phù viêm cấp bằng cách tiêm hỗn<br /> dịch carrageenin 1% (pha chế ngay trước<br /> khi tiêm) liều 0,1 ml/con vào dưới da<br /> gan bàn chân chuột. Sau 3 giờ kể từ khi<br /> tiêm carrageenin, cho chuột uống thuốc<br /> hoặc nước cất với cùng thể tích 5 ml/kg<br /> cân nặng.<br /> + Lô 1 (cao lỏng liều 1): uống cao lỏng<br /> kiện khớp tiêu thống liều 75 mg/kg.<br /> + Lô 2 (aspegic): uống aspegic liều 80<br /> mg/kg.<br /> + Lô 3 (chứng sinh lý): uống nước cất.<br /> Đo ngưỡng đau bàn chân gây phù viêm<br /> của chuột bằng máy đo giảm đau áp lực<br /> bàn chân chuột (Paw Pressure Analgesy<br /> Meter) tại các thời điểm 30 phút, 60 phút,<br /> 90 phút và 120 phút sau dùng thuốc.<br /> So sánh ngưỡng đau bàn chân chuột giữa<br /> các lô với nhau.<br /> * Nghiên cứu tác dụng giảm đau trên<br /> mô hình gây đau quặn (Writhing tests):<br /> Theo phương pháp nghiên cứu của Koster<br /> và CS (1959) [3].<br /> Chia ngẫu nhiên chuột nhắt trắng làm<br /> 3 lô, mỗi lô 10 con. Cho chuột nhịn đói<br /> 12 giờ trước khi uống thuốc. Cho chuột<br /> uống thuốc hoặc nước cất với cùng thể<br /> tích 10 ml/kg.<br /> + Lô 1 (cao lỏng liều 1): uống cao lỏng<br /> kiện khớp tiêu thống liều 90 mg/kg.<br /> + Lô 2 (diclofenac): uống diclofenac<br /> sodium liều 20 mg/kg.<br /> + Lô 3 (chứng sinh lý): uống nước cất.<br /> Sau khi dùng thuốc 60 phút, tiến hành<br /> gây đau quặn bằng cách tiêm phúc mạc<br /> 45<br /> <br /> dung dịch axít acetic 0,6% liều 0,1 ml/10<br /> g thể trọng. Chuột sẽ xuất hiện những<br /> cơn đau quặn biểu hiện như thóp bụng<br /> lại, áp bụng xuống sàn, duỗi dài thân và<br /> chân sau. Đếm số cơn đau quặn trong<br /> thời gian 20 phút kể từ khi tiêm axít<br /> acetic. So sánh kết quả giữa các lô<br /> nghiên cứu, tính % ức chế đau quặn theo<br /> công thức:<br /> Dc - Dt<br /> x 100<br /> A% =<br /> Dc<br /> Trong đó, A%: tỷ lệ giảm số cơn đau<br /> quặn của lô thử thuốc; Dc: số cơn đau<br /> quặn của lô chứng âm; Dt: số cơn đau<br /> quặn của lô thử thuốc.<br /> * Xử lý số liệu:<br /> So sánh thống kê đánh giá sự khác<br /> biệt giữa các lô nghiên cứu bằng Oneway ANOVA test, sử dụng phần mềm<br /> SPSS 16.0.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 1. Tác dụng chống viêm cấp.<br /> Sau khi tiêm carragenin, tất cả chuột<br /> đều xuất hiện phù bàn chân rõ. Ở tất cả<br /> các lô, chân chuột phù to nhất tại thời<br /> điểm sau gây viêm phù 5 giờ và tại thời<br /> điểm sau gây viêm phù 7 giờ đã giảm dần.<br /> So với lô chứng sinh lý, tỷ lệ % tăng thể<br /> tích bàn chân chuột của lô dùng cao lỏng<br /> kiện khớp tiêu thống và lô dùng diclofenac<br /> giảm rõ (p < 0,05 tại thời điểm 1 giờ sau<br /> tiêm carragenin và p < 0,01 tại các thời<br /> điểm 3, 5, 7 giờ sau tiêm carragenin) (hình 1).<br /> So sánh giữa lô cao lỏng và lô dùng<br /> diclofenac không thấy sự khác biệt có<br /> ý nghĩa thống kê (p > 0,05).<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 4-2015<br /> <br /> Phần trăm tăng thể tích<br /> <br /> 200<br /> <br /> 160<br /> <br /> 120<br /> **<br /> <br /> 80<br /> <br /> *<br /> *<br /> <br /> *<br /> <br /> Cao lỏng<br /> <br /> ** **<br /> <br /> **<br /> <br /> ** ** **<br /> <br /> ** ** **<br /> <br /> ** **<br /> **<br /> <br /> * *<br /> <br /> **<br /> <br /> Diclofenac<br /> <br /> **<br /> <br /> Chứng sinh lý<br /> <br /> 40<br /> <br /> 0<br /> Sau 1 giờ<br /> <br /> Sau 3 giờ<br /> <br /> Sau 5 giờ<br /> <br /> Sau 7 giờ<br /> <br /> Hình 1: Cao lỏng kiện khớp tiêu thống có tác dụng ức chế phù viêm do<br /> carragenin ở bàn chân chuột cống trắng. Các thanh (bar) thể hiện giá trị X ± SE.<br /> * p < 0,05; ** p < 0,01 so với lô chứng sinh lý.<br /> Tại thời điểm sau gây phù viêm 1 giờ, lô dùng cao lỏng kiện khớp tiêu thống cũng<br /> như lô dùng thuốc chuẩn diclofenac đã thể hiện tác dụng ức chế phù viêm. Tác dụng<br /> này thể hiện rõ nhất ở thời điểm sau gây phù viêm 3 giờ, với tỷ lệ % ức chế phù viêm<br /> ở lô dùng cao lỏng kiện khớp tiêu thống và diclofenac lần lượt là 38,14% và 40,49%.<br /> Tại thời điểm sau gây phù viêm 5 giờ và 7 giờ, tỷ lệ % ức chế phù viêm ở các lô dùng<br /> thuốc vẫn duy trì được ở mức cao. So sánh tỷ lệ % ức chế phù bàn chân chuột ở lô<br /> dùng cao lỏng và lô dùng diclofenac không thấy khác biệt (p > 0,05) (bảng 1).<br /> Bảng 1: Tỷ lệ % ức chế (I%) phù viêm cấp bàn chân chuột của các lô nghiên cứu.<br /> Tû lÖ % øc chÕ phï viªm cÊp bµn ch©n chuét (I%)<br /> Thêi ®iÓm sau g©y phï<br /> <br /> Lô cao lỏng<br /> <br /> Lô diclofenac<br /> <br /> Sau 1 giờ<br /> <br /> 25,17<br /> <br /> 28,75<br /> <br /> Sau 3 giờ<br /> <br /> 38,11<br /> <br /> 40,49<br /> <br /> Sau 5 giờ<br /> <br /> 37,89<br /> <br /> 40,00<br /> <br /> Sau 7 giờ<br /> <br /> 35,80<br /> <br /> 38,37<br /> <br /> 34,24 ± 6,14<br /> <br /> 36,90 ± 5,51<br /> <br /> X<br /> 46<br /> <br /> ± SD<br /> <br /> p<br /> <br /> > 0,05<br /> <br />