Tài liệu: Tư vấn phụ nữ có thai nhiễm HIV

Chia sẻ: Romano Romano | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:18

Thêm vào BST

Báo xấu

210
lượt xem 24
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

HIV/AIDS đang là vấn đề mang tính toàn cầu. Nhiều chương trình, chiến lược phòng chống HIV/AIDS đã được phát động và triển khai nhưng đại dịch HIV/AIDS vẫn có xu hướng phát triển và lan rộng, đối tượng nhiễm HIV ngày càng trẻ hóa.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tài liệu: Tư vấn phụ nữ có thai nhiễm HIV

− Khi b¾t ®Çu chuyÓn d¹, víi t¸c dông cña c¬n co tö cung, cæ tö cung xo¸ më lµm r¹n vì mét vµi m¹ch t− vÊn cho phô n÷ cã thai nhiÔm HIV m¸u nhá t¹i cæ tö cung, ®· ®Èy virus tõ m¸u mÑ vµo bé phËn sinh dôc. Khi èi vì, virus sÏ x©m nhËp vµo buång èi. MÆt kh¸c, th¨m kh¸m thai còng lµm tæn 1. ChuÈn bÞ th−¬ng ®−êng sinh dôc, virus tõ mÑ sang, céng thªm víi sè virus s½n cã ë dÞch tiÕt ©m ®¹o, lµm cho nång 1.1. §Þa ®iÓm: t¹i phßng kh¸m thai hoÆc mét n¬i nµo ®ã ®é virus ë ©m ®¹o cao h¬n. Khi ®i qua ®−êng sinh thuËn tiÖn cho c¸ nh©n hoÆc mét nhãm thai phô. dôc, thai nhi nuèt c¶ n−íc èi lÉn dÞch tiÕt ©m ®¹o vµo ®−êng tiªu ho¸ vµ hoÆc qua c¸c tæn th−¬ng ë da 1.2. Dông cô: - Mét sè tranh ¶nh, tê r¬i. cña thai nhi. NÕu lµ cuéc ®Î khã, cã sù can thiÖp - Mét sè m« h×nh. (forceps, gi¸c hót s¶n khoa, r¸ch cæ tö cung, r¸ch ©m ®¹o) lµm tæn th−¬ng ®−êng sinh dôc th× nguy c¬ 1.3. Ng−êi t− vÊn: cã ®ñ kiÕn thøc vµ néi dung vÒ vÖ sinh, nhiÔm virus sÏ t¨ng lªn rÊt nhiÒu. sinh ho¹t t×nh dôc cña ng−êi phô n÷ cã thai, ®Ó t− vÊn vµ − gi¶i ®¸p nh÷ng th¾c m¾c cña hä. Khi cho con bó: Nu«i cÊy s÷a bµ mÑ nhiÔm HIV, còng ph©n lËp ®−îc virus HIV. Tû lÖ HIV cao sau ®Î, 2.TiÕn hµnh nguy c¬ l©y nhiÔm sÏ tån t¹i trong suèt thêi kú cho trÎ bó mÑ. 2.1. Chµo hái thai phô, tiÕp ®ãn niÒm në, ®Ó xo¸ bá sù mÆc c¶m gi÷a ng−êi t− vÊn víi thai phô, t¹o cho hä tin 2.6. Gi¶i thÝch ¶nh h−ëng cña thai nghÐn víi HIV: khi t−ëng ngay lóc ban ®Çu tiÕp xóc. cã thai t×nh tr¹ng miÔn dÞch cña thai phô gi¶m, nªn kh¶ n¨ng ®Ò kh¸ng víi vi khuÈn còng gi¶m. V× vËy, thai phô 2.2. Mêi thai phô ngåi ë n¬i thuËn tiÖn, tho¶i m¸i ë trong t×nh tr¹ng cã thai ®· lµm cho bÖnh c¶nh cña HIV/AIDS còng nÆng nÒ thªm. 2.3. Ng−êi t− vÊn tù giíi thiÖu 2.7. Gi¶i thÝch ¶nh h−ëng cña HIV/AIDS tíi thai nghÐn: 2.4. Hái th¨m vÒ t×nh h×nh søc khoÎ cña thai phô vµ gia phô thuéc vµo giai ®o¹n tiÕn triÓn cña bÖnh. Giai ®o¹n ®×nh ch−a cã biÓu hiÖn l©m sµng, th× ¶nh h−ëng lªn thai 2.5. Gi¶i thÝch vÒ nguy c¬ l©y truyÒn virus tõ mÑ sang con nghÐn Ýt: tû lÖ cã thai, sÈy thai, thai chÕt l−u, thai suy dinh d−ìng, thai dÞ d¹ng gièng nh− nh÷ng ng−êi b×nh − Khi thai trong tö cung: cã tõ 20-30% sè trÎ s¬ sinh th−êng. Giai ®o¹n muén, ¶nh h−ëng râ rÖt ®Õn thai ®−îc truyÒn virus tõ mÑ cã HIV (+) qua b¸nh rau tõ nghÐn: tû lÖ ®Î non, suy dinh d−ìng, vì èi sím t¨ng cao. tuÇn thø 8 vµ kÐo dµi suèt trong thêi kú mang thai. 203 204
1.3. Ng−êi t− vÊn: cã ®ñ kiÕn thøc vµ néi dung vÒ biÖn 2.8. Gi¶i thÝch ¶nh h−ëng cña nhiÔm HIV/AIDS víi trÎ: ph¸p tr¸nh thai cho bó v« kinh ®Ó t− vÊn vµ gi¶i ®¸p lµm t¨ng nguy c¬ tö vong cho trÎ d−íi 5 tuæi, nguy c¬ nµy nh÷ng th¾c m¾c cña thai phô. phô thuéc vµo t×nh tr¹ng nhiÔm khuÈn cña ®øa trÎ. Kh¶ n¨ng nµy t¨ng lªn víi tÇng líp nghÌo khæ cña x· héi, bëi 2. TiÕn hµnh c¸c bµ mÑ kh«ng cã kh¶ n¨ng ch¨m sãc trÎ. Nh− vËy, ®øa 2.1. Chµo hái thai phô, tiÕp ®ãn ©n cÇn, niÒm në ngay tõ trÎ sÏ bÞ t¨ng nguy c¬ nhiÔm c¸c bÖnh tËt kh¸c, mµ ®e ban ®Çu ®Ó xo¸ bá sù ng¨n c¸ch gi÷a ng−êi t− vÊn víi thai do¹ ®Õn tÝnh mÖnh cña chóng nh−: Øa ch¶y, nhiÔm khuÈn phô, t¹o cho hä cëi më ngay lóc ban ®Çu tiÕp xóc. ®−êng h« hÊp... 2.2. Mêi thai phô ngåi ë n¬i thuËn tiÖn, tho¶i m¸i 2.9. Khuyªn thai phô ph¸ thai nÕu thai d−íi 22 tuÇn, lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý vµ ®iÒu trÞ nÕu thai trªn 22 tuÇn. 2.3. Ng−êi t− vÊn tù giíi thiÖu 2.4. Hái th¨m vÒ t×nh h×nh søc khoÎ cña thai phô vµ gia ®×nh. 2.10. Gi¶i thÝch cho thai phô kh«ng cho trÎ bó s÷a mÑ vµ h−íng dÉn sö dông c¸c s¶n phÈm thay thÕ s÷a mÑ. 2.5. Hái thai phô ®· tõng sö dông biÖn ph¸p tr¸nh thai nµo ch−a? nÕu ®· cã th× nãi l¹i kinh nghiÖm. 2.11. Hái l¹i thai phô cã ®iÒu g× ch−a hiÓu hay th¾c m¾c ®Ó gi¶i ®¸p. 2.6. Giíi thiÖu tãm t¾t c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai kh«ng cÇn cã sù can thiÖp cña y tÕ: 2.12. Th¶o luËn víi thai phô vÒ kÕ ho¹ch tù ch¨m sãc − BiÖn ph¸p tÝnh theo vßng kinh. vµ ch¨m sãc thai nhi. − BiÖn ph¸p xuÊt tinh ngoµi ©m ®¹o. 2.13. KÕt thóc cuéc t− vÊn vµ hÑn thai phô, nÕu cÇn. − BiÖn ph¸p dïng bao cao su. t− vÊn cho phô n÷ cã thai vÒ − BiÖn ph¸p cho bó v« kinh vµ tËp trung h−íng dÉn biÖn biÖn ph¸p tr¸nh thai sau khi sinh ph¸p nµy kü h¬n, v× phï hîp víi thêi kú nu«i con. 2.7. Gi¶i thÝch cho thai phô vÒ nguyªn lý biÖn ph¸p tr¸nh 1. ChuÈn bÞ thai cho bó v« kinh; hiÖu qu¶, thuËn lîi, kh«ng thuËn lîi cña biÖn ph¸p cho bó v« kinh; chØ ®Þnh, chèng chØ ®Þnh cña 1.1. §Þa ®iÓm: t¹i phßng kh¸m thai hoÆc mét n¬i nµo ®ã biÖn ph¸p nµy. thuËn tiÖn cho c¸ nh©n hoÆc mét nhãm thai phô. − Nguyªn lý. 1.2. Dông cô: - Mét sè tranh ¶nh, tê r¬i liªn quan. − HiÖu qu¶, thuËn lîi, kh«ng thuËn lîi cña biÖn ph¸p. - Mét sè m« h×nh, b¨ng vµ m¸y video. 205 206
− ChØ ®Þnh: nh÷ng phô n÷ cho trÎ bó hoµn toµn, ch−a cã kinh trë l¹i, con d−íi 6 th¸ng tuæi. t− vÊn cho phô n÷ cã thai vÒ chÕ ®é vÖ sinh − Chèng chØ ®Þnh: vµ sinh ho¹t t×nh dôc + Kh«ng cho con bó hoµn toµn, con trªn 6 th¸ng tuæi. + MÑ cã nhiÔm khuÈn cÊp tÝnh (kÓ c¶ viªm gan do 1. ChuÈn bÞ virus thÓ cÊp tÝnh). + MÑ nhiÔm HIV. 1.2. §Þa ®iÓm: t¹i phßng kh¸m thai hoÆc mét n¬i nµo ®ã + Sö dông mét sè thuèc cã chèng chØ ®Þnh cho con bó. thuËn tiÖn cho c¸ nh©n hoÆc mét nhãm thai phô. + MÑ thiÕu s÷a nªn kh«ng cho con bó hoµn toµn. 1.2. Dông cô: - Mét sè tranh ¶nh, tê r¬i. 2.8. H−íng dÉn quy tr×nh thùc hiÖn biÖn ph¸p tr¸nh thai - Mét sè m« h×nh. cho bó v« kinh 1.3. Ng−êi t− vÊn: cã ®ñ kiÕn thøc vµ néi dung vÒ vÖ sinh, − Cho bó 8-10 lÇn/ ngµy vµ Ýt nhÊt 1 lÇn vÒ ®ªm. Ban sinh ho¹t t×nh dôc cña ng−êi phô n÷ cã thai, ®Ó t− vÊn vµ ngµy kh«ng ®−îc c¸ch qu¸ 4 giê vµ ban ®ªm kh«ng gi¶i ®¸p nh÷ng th¾c m¾c cña hä. cho c¸ch qu¸ 6 giê gi÷a hai lÇn bó. 2. TiÕn hµnh − Cho trÎ bó mÑ ®óng c¸ch. − 2.1. Chµo hái thai phô, tiÕp ®ãn ©n cÇn, niÒm në ngay tõ Ngoµi viÖc bó s÷a mÑ, trÎ kh«ng ¨n uèng thªm mét ban ®Çu ®Ó xo¸ bá sù ng¨n c¸ch gi÷a ng−êi t− vÊn víi thø g× kh¸c. kh¸ch hµng, t¹o cho hä cëi më ngay lóc ban ®Çu tiÕp xóc. 2.9. Hái l¹i thai phô cã ®iÒu g× ch−a hiÓu hay th¾c m¾c ®Ó gi¶i ®¸p 2.2. Mêi thai phô ngåi ë n¬i thuËn tiÖn, tho¶i m¸i 2.10. Th¶o luËn víi thai phô vÒ kÕ ho¹ch ch¨m sãc trÎ 2.3. Ng−êi t− vÊn tù giíi thiÖu s¬ sinh 2.4. Hái th¨m vÒ t×nh h×nh søc khoÎ cña thai phô vµ gia 2.11. KÕt thóc cuéc t− vÊn vµ hÑn ®×nh − Thai phô ®Õn th¨m kh¸m l¹i Ýt nhÊt mét lÇn trong 3 2.5. Hái th¨m vÒ chÕ ®é vÖ sinh hµng ngµy vµ sinh ho¹t th¸ng, ®Ó xin t− vÊn cña y tÕ. t×nh dôc cña kh¸ch hµng − Thai phô quay trë l¹i, nÕu b¾t ®Çu cho trÎ ¨n bæ sung, cã kinh trë l¹i hoÆc con trªn 6 th¸ng, ®Ó ¸p 2.6. Gi¶i thÝch vµ h−íng dÉn cho thai phô vÒ chÕ ®é vÖ dông biÖn ph¸p tr¸nh thai kh¸c an toµn h¬n. sinh th©n thÓ hµng ngµy: 207 208
− − Khi cã thai, c¬ thÓ thai phô cã nhiÒu thay ®æi kh«ng Hµng ngµy, khi thay giÆt ph¶i lau röa vó nhÑ tèt cho søc khoÎ chung, ®ång thêi ng−êi phô n÷ bÞ nhµng, chó ý röa s¹ch nóm vó b»ng kh¨n hoÆc v¶i gi¶m søc ®Ò kh¸ng, nªn dÔ bÞ bÖnh h¬n so víi lóc mÒm, kh«ng cÇn dïng xµ phßng. NÕu dïng xµ phßng kh«ng cã thai. Do vËy, vÖ sinh th©n thÓ tèt khi cã ph¶i lµ xµ phßng nhÑ, kh«ng cã chÊt ¨n da. thai rÊt quan träng cho c¶ mÑ vµ con. − − NÕu nóm vó bÞ tôt, sau khi lau röa ph¶i kÐo ®Çu vó VÖ sinh th©n thÓ bao gåm nh÷ng ho¹t ®éng sau: cho dµi ra, ®Ó tr¸nh tôt nóm vó sÏ khã kh¨n nu«i + Thay quÇn ¸o lãt th−êng xuyªn hµng ngµy. con sau nµy. + Röa vïng ©m hé, hËu m«n ngµy 3 lÇn vµ sau mçi − NÕu vó bÞ s−ng, ®au hoÆc ®á, ph¶i ®i kh¸m ngay, lÇn ®¹i tiÓu tiÖn b»ng n−íc s¹ch vµ xµ phßng. V× kh«ng nªn b«i hoÆc ®¾p c¸c thuèc b»ng l¸ c©y, v× sÏ khi cã thai, c¸c tuyÕn vïng sinh dôc t¨ng tiÕt, nªn ©m hé lu«n lu«n Èm −ít, sÏ dÔ nhiÔm khuÈn hoÆc bÞ nhiÔm khuÈn cã thÓ lµm bÖnh nÆng thªm. bÞ nÊm. 2.8. Gi¶i thÝch vµ h−íng dÉn cho thai phô vÒ vÖ sinh, + Thai phô vÉn t¾m nh− b×nh th−êng, nh−ng ph¶i sinh ho¹t t×nh dôc t¾m n¬i kÝn giã, nªn t¾m b»ng n−íc Êm, kh«ng t¾m l©u ®Ó tr¸nh bÞ l¹nh, v× l¹nh sÏ kÝch thÝch tö − T×nh dôc lµ mét nhu cÇu sinh lý b×nh th−êng cña cung co bãp g©y sÈy thai. con ng−êi, nh−ng cÇn ph¶i ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng t×nh + Khi t¾m hoÆc röa kh«ng ®−îc ng©m m×nh trong dôc ®óng møc, ®Ó ®¶m b¶o søc khoÎ chung vµ chøc chËu n−íc hoÆc bÓ n−íc. n¨ng sinh s¶n, nghÜa lµ t×nh dôc ph¶i an toµn vµ cã + tr¸ch nhiÖm, nhÊt lµ trong thêi kú cã thai. NÕu thÊy dÞch ©m ®¹o ra nhiÒu hoÆc h«i, th× ph¶i ®i kh¸m chuyªn khoa ®Ó ®Æt thuèc. − Nªn h¹n chÕ sinh ho¹t t×nh dôc so víi khi ch−a cã thai, khi sinh ho¹t nªn nhÑ nhµng, tr¸nh th« b¹o, v× 2.7. Gi¶i thÝch vµ h−íng dÉn thai phô gi÷ g×n vµ vÖ sinh bÇu vó kÝch thÝch tö cung co bãp sÏ g©y vì èi non. − − Khi cã thai bÇu vó thai phô sÏ ph¸t triÓn, to lªn ChØ sinh ho¹t t×nh dôc khi thÊy ng−êi khoÎ m¹nh vµ chuÈn bÞ tiÕt s÷a ®Ó nu«i con lµm cho ng−êi phô n÷ c¶ hai ng−êi cã nhu cÇu. bÞ v−íng, khã chÞu, do vËy: − C¶ hai ng−êi ph¶i röa vïng sinh dôc ngoµi tr−íc vµ − Kh«ng mÆc ¸o nÞt vó qu¸ chÆt, v× h¹n chÕ sù ph¸t sau giao hîp. triÓn cña vó, ®ång thêi cä s¸t cã thÓ lµm loÐt nóm vó. − Tr¸nh giao hîp khi ng−êi kh«ng khoÎ, hoÆc èm, võa NÕu kh«ng cÇn thiÕt, th× cã thÓ kh«ng mÆc ¸o nÞt vó. ¨n no, uèng r−îu say. 209 210
− Thùc hiÖn t×nh dôc an toµn (nãi chung): M«n häc 17 + Kh«ng ®Ó cho b¹n t×nh bÞ l©y nhiÔm c¸c bÖnh liªn quan ®Õn ®−êng t×nh dôc. Ch¨m sãc bµ mÑ trong ®Î + Kh«ng ®Ó cã thai ngoµi ý muèn, ®Ó nh÷ng hËu qu¶ kh«ng tèt vÒ thÓ chÊt vµ tinh thÇn. PhÇn 1: KÕ ho¹ch ch¨m sãc − Thùc hiÖn t×nh dôc cã tr¸ch nhiÖm (nãi chung): Ch¨m sãc s¶n phô + Hai ng−êi ph¶i quan t©m, th«ng c¶m víi nhau, trong qu¸ tr×nh theo dâi chuyÓn d¹ lµm cho c¶ hai cïng tho¶i m¸i, chø kh«ng ph¶i chØ ®Ó tho¶ m·n sù ham muèn, kho¸i c¶m cña mét ng−êi, mµ b¾t buéc hoÆc gß Ðp, lµm cho b¹n t×nh bÞ 1. NhËn ®Þnh ®au ®ín, mÖt mái. − §· chuyÓn d¹ thËt ch−a? thuéc giai ®o¹n nµo cña + T«n träng nguyÖn väng cña b¹n t×nh vµ th−¬ng chuyÓn d¹? l−îng sö dông c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai phï hîp − T×nh tr¹ng ng−êi mÑ: c¸c dÊu hiÖu sinh tån, tinh (trong thêi kú kh«ng cã thai). thÇn, søc khoÎ. − T×nh tr¹ng thai nhi: ng«i thai, tim thai... 2.9. Hái l¹i thai phô cã ®iÒu g× ch−a hiÓu hay th¾c m¾c − TiÕn ®é chuyÓn d¹. ®Ó gi¶i ®¸p. 2. Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc 2.10. Th¶o luËn víi thai phô vÒ kÕ ho¹ch vÖ sinh vµ sinh ho¹t t×nh dôc cña b¶n th©n thai phô. NÕu ®· chuyÓn d¹: − TiÕp nhËn s¶n phô 2.11. KÕt thóc cuéc t− vÊn vµ hÑn thai phô, nÕu cÇn. − LËp hå s¬ s¶n khoa, ph¸t hiÖn nguy c¬ (nÕu cã) − ChuyÓn s¶n phô vµo phßng chê sinh, h−íng dÉn vÖ sinh c¸ nh©n, chÕ ®é ¨n khi chuyÓn d¹, t− vÊn khi chuyÓn d¹. − T− vÊn vai trß cña ng−êi nhµ s¶n phô trong theo dâi vµ ch¨m sãc chuyÓn d¹ 211 212
3.3. Theo dâi chuyÓn d¹ NÕu s¶n phô ch−a chuyÓn d¹ nh−ng cã c¸c nguy c¬ hoÆc bÖnh lý cã chØ ®Þnh vµo viÖn chê sinh, ngoµi nh÷ng − NÕu ë pha tiÒm tµng vÊn ®Ò ch¨m sãc nh− c¸c s¶n phô kh¸c, cÇn chó ý theo + dâi diÔn biÕn cña c¸c yÕu tè nguy c¬, tr¸nh tai biÕn cho HuyÕt ¸p: 4 giê/ lÇn mÑ vµ con. + Th©n nhiÖt: 4 giê/ lÇn + M¹ch: 1 giê/ lÇn 3. LËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc + C¬n co tö cung: 1 giê/ lÇn 3.1. VÖ sinh th©n thÓ t¹i phßng chê sinh + Tim thai: 1 giê/ lÇn − Thai phô ®Õn sím (Pha tiÒm tµng) + §é më cæ tö cung: 4 giê/ lÇn + Cho s¶n phô t¾m nÕu cã ®iÒu kiÖn + §é lät: 4 giê/ lÇn + VÖ sinh vïng sinh dôc, cã thÓ h−íng dÉn s¶n phô + èi: 4 giê/ lÇn (cïng víi ®é më cæ tö cung). tù lµm − + Thay quÇn ¸o s¹ch, nÕu cã ®iÒu kiÖn cho s¶n phô NÕu ë pha tÝch cùc mÆc v¸y ¸o riªng cña phßng sinh. + HuyÕt ¸p: 4 giê/ lÇn + Kh«ng c¹o l«ng + Th©n nhiÖt: 4 giê/ lÇn + Thay guèc dÐp s¹ch + M¹ch: 1 giê/ lÇn + Cã thÓ ®Æt Microlax ®Ó khi sinh kh«ng cã ph©n + C¬n co tö cung: 30 phót/ lÇn (Kh«ng thôt th¸o) + Tim thai: 30 phót/ lÇn + Thay v¶i tr¶i gi−êng (hoÆc chiÕu míi) + §é më cæ tö cung: 2 - 4 giê/ lÇn + H−íng dÉn sö dông c¸c ph−¬ng tiÖn sinh ho¹t, + §é lät: 2 - 4 giê/ lÇn ®iÖn, n−íc... + 3.2. T− vÊn khi chuyÓn d¹ èi: 2 - 4 giê/ lÇn (cïng víi ®é më cæ tö cung). − T− vÊn chung: diÔn tiÕn cña chuyÓn d¹, sù phèi hîp cÇn 4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ch¨m sãc cã gi÷a s¶n phô vµ hé sinh, chÕ ®é ¨n uèng, vËn ®éng. − − Lµm ®Çy ®ñ c¸c néi dung ®· lËp kÕ ho¹ch nh− trªn T− vÊn ®Æc hiÖu: tuú cô thÓ tõng s¶n phô − Ghi ®Çy ®ñ kÕt qu¶ theo dâi vµo hå s¬ s¶n khoa 213 214
− ChuyÓn c¸c sè liÖu ®ã vµo BiÓu ®å chuyÓn d¹ (Th¨m 2. ChÈn ®o¸n/ C¸c vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc kh¸m xong ph¶i ghi ngay, kh«ng ®Ó ®Î xong míi ghi håi cøu). 2.1. Khi nµo th× chuyÓn thai phô tõ phßng chê ®Î sang phßng ®Î 5. §¸nh gi¸ 2.2. T− thÕ ®Î So s¸nh tiÕn triÓn cña cuéc chuyÓn d¹ víi biÓu ®å 2.3. Ph−¬ng tiÖn ®ì ®Î: ChuyÓn tõ n¬i b¶o qu¶n sang vÞ chuyÓn d¹ chuÈn ®Ó ®¸nh gi¸: trÝ sÏ sö dông ë thêi ®iÓm thÝch hîp. − NÕu biÓu ®å ®é më cña cæ tö cung n»m bªn tr¸i 2.4. Sè ng−êi ch¨m sãc: hîp ®ång gi÷a nh÷ng ng−êi ®−êng b¸o ®éng, tim thai trong giíi h¹n b×nh th−êng, ch¨m sãc (cã thÓ sö dông c¶ ng−êi nhµ - cÇn h−íng dÉn ®é lät thÊp dÇn... lµ tiÕn triÓn tèt, theo dâi ®Ó ®Î tr−íc). ®−êng ©m hé. 2.5. Cã khuyÕn khÝch, hç trî søc rÆn − NÕu biÓu ®å ®é më cæ tö cung n»m ngang, tiÕp cËn hoÆc sang ph¶i so víi ®−êng b¸o ®éng, tim thai ngoµi 2.6. Cã th«ng tiÓu giíi h¹n b×nh th−êng, n−íc èi cã m¸u... cÇn b¸o ngay 2.7. Cã gi÷ tÇng sinh m«n, cã dù kiÕn c¾t TSM, c¾t r¸ch... víi b¸c sü ®Ó xö trÝ kÞp thêi. §ång thêi cÇn ®iÒu chØnh kÕ ho¹ch ch¨m sãc cho phï hîp víi thùc tr¹ng s¶n 2.8. Cã sö dông thuèc gi¶m ®au phô. 2.9. Theo dâi søc khoÎ ng−êi mÑ: tÇn suÊt ®o m¹ch, huyÕt ¸p, th©n nhiÖt... Ch¨m sãc s¶n phô trong ®ì ®Î ng«i chám 2.10. Theo dâi søc khoÎ con: tÇn suÊt nghe tim thai 2.11. Ph−¬ng tiÖn ch¨m sãc con ngay sau ®Î 1. NhËn ®Þnh 3. LËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc 1.1. B−íc chuyÓn tõ giai ®o¹n 1 sang giai ®o¹n 2 ®Ó chuÈn bÞ ®ì ®Î 3.1. ChuyÓn thai phô sang phßng ®Î. Thêi ®iÓm − Con d¹: Cuèi giai ®o¹n më (lóc chuyÓn tiÕp cña giai 1.2. Sø khoÎ ng−êi mÑ: toµn tr¹ng, dÊu hiÖu sinh tån, søc rÆn ®o¹n 1 vµ 2). − 1.3. Thai nhi: Tim thai, kiÓu sæ Con so: ë ®Çu giai ®o¹n 2. − Cã thÓ d×u sang phßng ®Î hoÆc chuyÓn b»ng c¸ng nÕu 1.4. TiÕn ®é vµ c¸c biÕn chøng cã thÓ gÆp trong giai cÇn. ®o¹n sæ thai 215 216
− 3.2. Tæ chøc kÝp ®ì ®Î: Tèi thiÓu 2 ng−êi. Ng−êi phô ph¶i Víi 3.1: tuú møc ®é cã thÓ ®Ó thai phô tù ®i, d×u, bÕ, cÇn biÕt gióp ng−êi chÝnh nh÷ng viÖc g×. Ph¶i mÆc ¸o, mò c¸ng... y tÕ vµ mang khÈu trang khi c¸c hép v« khuÈn ®· më n¾p. − Víi 3.2: tr−êng hîp chØ cã 1 nh©n viªn ®ì ®Î, cÇn sö 3.3. S¾p s½n c¸c ph−¬ng tiÖn ®ì ®Î, ®Æt ®óng vÞ trÝ dông ng−êi nhµ − Tõ 3.3 ®Õn 3.6: th−êng qui 3.4. KiÓm tra c¸c ph−¬ng tiÖn ñ Êm s¬ sinh, h¬ Êm tr−íc t· lãt khi trêi l¹nh − Víi 3.7: Nªn ph©n c«ng cho ng−êi phô gióp. NÕu chØ cã mét ng−êi, ph¶i th−êng xuyªn quan s¸t nÐt mÆt, 3.5. KiÓm tra, vËn hµnh thö c¸c ph−¬ng tiÖn ch÷a ng¹t h« hÊp s¬ sinh. − Víi 3.8 ®Õn 3.9: B×nh th−êng kh«ng ph¶i can thiÖp g×. 3.6. VÖ sinh bé phËn sinh dôc ngoµi tr−íc vµ sau kh¸m trong. Thay v¶i hoÆc ni l«ng tr−íc, sau mçi lÇn röa. − Víi 3.10: Ng−êi hé sinh ph¶i cã mÆt ®óng lóc ®Ó cã thÓ röa tay ®óng qui c¸ch, tr¸nh tr−êng hîp ®i g¨ng 3.7 Theo dâi thÓ tr¹ng ng−êi mÑ, c¸c dÊu hiÖu sinh tån ®Ó ®ì bÐ. − M¹ch 5. §¸nh gi¸ − HuyÕt ¸p − − Tèt: Cuéc ®Î an toµn cho c¶ mÑ vµ con, ®¶m b¶o v« Th©n nhiÖt khuÈn. − H« hÊp − Ch−a tèt: Khi mÑ bÞ chÊn th−¬ng ®−êng sinh dôc g©y NÕu c¸c th«ng sè tèt, Ýt nhÊt mét lÇn tr−íc, mét lÇn ch¶y m¸u nhiÒu hoÆc con chËm h« hÊp... ngay sau ®ì ®Î. KiÓm tra l¹i ngay nÕu thÊy khã thë, tÝm t¸i… Ch¨m sãc s¶n phô khi ®ì ®Î ngoµi c¬ së y tÕ 3.8. Cã cÇn hç trî søc rÆn (khi rÆn yÕu) 3.9. Cã cÇn gi¶m ®au (khi c¾t TSM) 1. NhËn ®Þnh 3.10. Ng−êi ®ì: röa tay, ®i g¨ng. Trong lóc röa tay ph¶i cã ng−êi phô hoÆc ph¶i quan s¸t tr¸nh ®Î r¬i. 1.1. Lý do ®Î ngoµi c¬ së y tÕ: 4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ch¨m sãc − Cã ®Þnh tr−íc − M−êi néi dung cña kÕ ho¹ch ch¨m sãc cÇn ®−îc thùc Kh«ng ®Þnh tr−íc hiÖn trong tr−êng hîp cô thÓ: 217 218
3.2. S¾p xÕp nh©n lùc, ph©n c«ng cô thÓ 1.2. §iÒu kiÖn m«i tr−êng − 3.3. ChuÈn bÞ ph−¬ng tiÖn ®ì ®Î: c¾t rèn, lµm rèn, t· lãt T¹i nhµ mò ¸o cho bÐ víi ®iÒu kiÖn v« khuÈn tèi ®a cho phÐp. − §Î r¬i (Tr−êng hîp ®Î ngoµi c¬ së y tÕ cã chñ ®Þnh tr−íc th× c¸c môc 3.1, 3.2, 3.3, cÇn cã kÕ ho¹ch ngay c¶ tr−íc chuyÓn d¹). 1.3. Nh©n lùc 3.4. ChuÈn bÞ ph−¬ng tiÖn chuyÓn nÕu gÆp khã kh¨n. 1.4. Ph−¬ng tiÖn cã thÓ cã 3.5. §éng viªn, h−íng dÉn s¶n phô vµ ng−êi nhµ phèi 2. ChÈn ®o¸n/ C¸c vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc hîp trong qu¸ tr×nh xö trÝ 2.1. ThiÕt lËp mét n¬i ®Î kÝn ®¸o, s¹ch sÏ trong ®iÒu kiÖn 4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch cã thÓ 2.2. TËp hîp vµ ph©n c«ng nh©n lùc trong ®iÒu kiÖn Nh− kÕ ho¹ch ch¨m sãc, ®iÒu quan träng lµ ph¶i lu«n ngoµi c¬ së y tÕ (c¸n bé y tÕ, ng−êi nhµ). cã tói cÊp cøu ®Ó ®ì ®Î ë ngoµi. Tói nµy ph¶i ®Þnh kú kiÓm tra c¬ sè vµ tiÖt khuÈn l¹i hµng tuÇn. − Ch¨m sãc ng−êi mÑ: n©ng ®ì, ®éng viªn Tèi thiÓu ph¶i cã 2 nh©n viªn y tÕ ®Ó chñ ®éng c«ng viÖc. − Ch¨m sãc bÐ − 5. §¸nh gi¸ Phô gióp ng−êi ®ì 5.1 Tinh thÇn khÈn tr−¬ng: cã mÆt ngay sau khi ®−îc gäi 2.3. Ph−¬ng tiÖn 5.2 ChuÈn bÞ ®Çy ®ñ ng−êi, ph−¬ng tiÖn − Tèi thiÓu ph¶i cã gãi ®Î s¹ch dïng mét lÇn 5.3 Tinh thÇn phôc vô vµ th«ng c¶m víi khã kh¨n cña − HoÆc tói ®ì ®Î ngoµi c¬ së y tÕ (c¬ së s¶n khoa nµo thai phô khi ®Î ngoµi c¬ së y tÕ. còng ph¶i trang bÞ tói nµy – sÏ cã ®ñ dông cô, thuèc dïng cÇn thiÕt). ch¨m sãc s¶n phô trong thêi kú − Khi cã bÊt th−êng, chuyÓn viÖn b»ng c¸ch g×. Bong rau - ®ì rau 2.4. Theo dâi tiÕn ®é chuyÓn d¹ vµ søc khoÎ ng−êi mÑ, søc khoÎ thai nhi (xem bµi ®ì ®Î th−êng ng«i chám - bµi 8). 1. NhËn ®Þnh 3. LËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc 1.1. Sæ rau th−êng: (kh«ng cã c¸c phÇn ghi « bÊt th−êng) 3.1. Chän n¬i ®Î: VÖ sinh m«i tr−êng, vÖ sinh thai phô. 219 220
1.2. Sæ rau bÊt th−êng: Ra m¸u, thêi gian kÐo dµi, ph¶i §ì nh©n t¹o (xem bµi bãc rau). • can thiÖp (bãc rau...). §ì tÝch cùc (xem bµi ®ì tÝch cùc). • 2. ChÈn ®o¸n/ C¸c vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc 3.4. Cã ®ñ ph−¬ng tiÖn ®Ó kiÓm tra rau sau ®Î: khay men, th−íc ®o, c©n. 2.1. Cã ch¶y m¸u trong thêi kú bong rau 3.5. CÇn l−u gi÷ b¸nh rau, ph¶i cã hép ®ùng ®Ò tªn ng−êi 2.2. Cã kÐo dµi thêi gian bong rau sinh ®Ó göi xÐt nghiÖm gi¶i phÉu bÖnh lý, kh«ng cÇn l−u gi÷ ph¶i cã kÕ ho¹ch xö lý (ch«n hoÆc ®èt). 2.3. Cã sãt rau 3.6. Lµm vÖ sinh bé phËn sinh dôc ngoµi: §ãng b¨ng vÖ 2.4. Cã ch¶y m¸u sau sæ rau sinh s¹ch, theo dâi co håi tö cung, ra m¸u, thÓ tr¹ng (dÊu 2.5. Møc ®é ch¶y m¸u vµ ¶nh h−ëng ®Õn thÓ tr¹ng s¶n phô. hiÖu bÊt th−êng sím nhÊt lµ m¹ch nhanh...). 3. LËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc 4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ch¨m sãc 3.1. Theo dâi c¸c dÊu hiÖu sinh tån cña ng−êi mÑ ngay 4.1. Theo dâi dÊu hiÖu sinh tån: nªn cã ng−êi phô gióp v× sau sæ thai vµ sau sæ rau (tiÕp ®ã xem phÇn theo dâi trong lóc nµy ng−êi hé sinh ph¶i khÈn tr−¬ng ch¨m sãc bÐ ngay sau ®Î). råi ®ì rau. 3.2. Quan s¸t c¸c dÊu hiÖu bong rau 4.2. NÕu ®ì rau theo c¸ch cæ ®iÓn: Lµm nghiÖm ph¸p §o chiÒu cao tö cung ngay sau ®Î (chiÒu cao ban ®Çu) bong rau. • − Khi rau ®ang bong, chiÒu cao tö cung sÏ t¨ng 4.3. NÕu ®ì rau theo ph−¬ng ph¸p tÝch cùc, cÇn cã s½n − b¬m, kim tiªm, oxytoxin tiªm b¾p khi thai sæ ®Õn vai Khi rau s¾p sæ, chiÒu cao tö cung thÊp h¬n (xem bµi ®ì rau tÝch cùc). H−íng dÉn s¶n phô rÆn vµ nÝn rÆn. Khi nÝn rÆn d©y • rèn kh«ng bÞ kÐo vµo lµ rau ®· bong. 4.4. KiÓm tra rau ngay sau ®ì: d©y rèn, mµng rau, mói rau. Lµm nghiÖm ph¸p bong rau: Ên tay s©u trªn mu, − • NÕu rau thiÕu: xem cã cÇn kiÓm so¸t tö cung kh«ng. d©y rèn kh«ng bÞ kÐo vµo lµ ®ì rau ®−îc. − NÕu rau ®ñ: Lµm vÖ sinh, ®ãng b¨ng s¹ch, theo dâi 3.3. Chän c¸ch ®ì rau ch¶y m¸u thêi kú sæ rau trong 2 giê, giê ®Çu 15phót/1 lÇn, giê thø hai 30 phót/1 lÇn sau ®ã mét giê 1 lÇn §ì tù nhiªn (quan s¸t c¸c dÊu hiÖu bong rau, kh«ng • ®Õn giê thø s¸u. ®ì qu¸ sím hoÆc qu¸ muén). 221 222
2.3. VÞ trÝ – møc ®é r¸ch – kh¶ n¨ng phôc håi 5. §¸nh gi¸ 2.4. Thêi gian tõ khi r¸ch (khi ®Î) ®Õn khi ph¸t hiÖn, xö trÝ §èi víi ®Î th−êng, giai ®o¹n sæ rau lµ quan träng nhÊt (Kho¶ng c¸ch cµng dµi nguy c¬ nhiÔm khuÈn cµng t¨ng). ®èi víi tÝnh mÖnh ng−êi mÑ. 3. KÕ ho¹ch ch¨m sãc 5.1. Víi sæ rau th−êng: §¸nh gi¸ theo viÖc thùc hiÖn qui tr×nh ch¨m sãc, qui tr×nh kü thuËt. 3.1. Trao ®æi víi s¶n phô vÒ t×nh tr¹ng søc khoÎ, møc ®é 5.2. Víi sæ rau bÊt th−êng: Ph¸t hiÖn, chuyÓn hoÆc xin ý tæn th−¬ng vµ kh¶ n¨ng phôc håi cña vÕt r¸ch. §éng viªn kiÕn b¸c sü kÞp thêi. s¶n phô vµ ng−êi nhµ b×nh tÜnh, tin t−ëng vµo kh¶ n¨ng xö trÝ cña thÇy thuèc. H−íng dÉn s¶n phô vµ ng−êi nhµ 5.3. Dùa vµo b»ng chøng (qua thùc tÕ ®ì rau) t×m ra phèi hîp víi thÇy thuèc trong qu¸ tr×nh xö trÝ. ®−îc kinh nghiÖm tèt nhÊt: gi¶m tû lÖ sãt rau, gi¶m b¨ng huyÕt, gi¶m tû lÖ kiÓm so¸t tö cung ®Õn møc tèi −u. 3.2. Theo dâi c¸c dÊu hiÖu sinh tån: tuú theo sè ®o m¹ch, huyÕt ¸p ®Ó chØ ®Þnh theo dâi. Tuy nhiªn, cÇn chó ý cã mét sè tr−êng hîp, huyÕt ¸p vÉn ë møc b×nh th−êng, nh−ng ch¨m sãc s¶n phô m¹ch nhanh > 90 nhÞp/ phót lµ cã nguy c¬ ch¶y m¸u nÆng, ChÊn th−¬ng ®−êng sinh dôc trong cuéc ®Î cÇn theo dâi s¸t. 3.3. §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng co håi cña tö cung ®Ó lo¹i trõ ch¶y m¸u do ®ê tö cung. 1. NhËn ®Þnh 3.4. KiÓm tra kü b¸nh rau sau ®Î lo¹i trõ sãt rau. 1.1. VÞ trÝ r¸ch 3.5. T×m hiÓu tr¹ng th¸i tinh thÇn cña s¶n phô vµ ng−êi 1.2. Møc ®é r¸ch nhµ, nÕu s¶n phô qu¸ lo l¾ng hoÆc buån phiÒn cã thÓ 1.3. Møc ®é ch¶y m¸u ¶nh h−ëng ®Õn møc ®é ch¶y m¸u. 1.4. ¶nh h−ëng tr−íc m¾t vµ l©u dµi cña r¸ch. 3.6. KiÓm tra ©m hé, ©m ®¹o ph¸t hiÖn vÞ trÝ r¸ch, møc ®é r¸ch. 2. ChÈn ®o¸n/ Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc 2.1. ThÓ tr¹ng: ¶nh h−ëng cña r¸ch tíi thÓ tr¹ng (m¹ch, 3.7. KiÓm tra cæ tö cung b»ng 2 ngãn tay, nÕu nghi ngê huyÕt ¸p, da - niªm m¹c...), tinh thÇn cña s¶n phô. cã r¸ch cæ tö cung cÇn kiÓm tra b»ng dông cô ngay. 2.2. Lo¹i trõ ch¶y m¸u do ®ê tö cung trong tr−êng hîp 3.8. NÕu møc ®é r¸ch ngoµi kh¶ n¨ng xö trÝ cña hé sinh, sãt rau. NÕu cÇn ph¶i kiÓm tra, bao giê còng ph¶i gi¶i cÇn mêi b¸c sü ngay hoÆc chuyÓn viÖn. Trong khi chê quyÕt bªn trong tr−íc. ®îi cÇn thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p lµm gi¶m ch¶y m¸u. 223 224
− 3.9. NÕu ng−êi hé sinh cã kh¶ n¨ng xö trÝ tèt: ChuÈn bÞ KÕt qu¶ ch−a tèt khi ph¸t hiÖn muén, r¸ch ¶nh dông cô, nh©n lùc, s¶n phô (gi¶m ®au, v« khuÈn) ®Ó xö h−ëng ®Õn toµn tr¹ng s¶n phô, xö trÝ kh«ng kÞp thêi trÝ kÞp thêi. hoÆc r¸ch ngoµi kh¶ n¨ng xö trÝ (ph¶i chê ®îi), xö trÝ, ch¨m sãc kh«ng ®¶m b¶o v« khuÈn. 3.10. Håi søc, truyÒn dÞch ngay, nÕu huyÕt ¸p tèi ®a d−íi 90 mmHg. Ch¨m sãc s¶n phô chuyÓn d¹ §Î khã do thai 3.11. Ch¨m sãc håi phôc sau kh©u: thêi gian cÇn n»m t¹i gi−êng, thêi gian rót g¹c, thêi gian c¾t chØ, kh¸ng sinh vµ thuèc trî søc kh¸c nÕu cÇn. ChÕ ®é ¨n thÝch hîp 1. NhËn ®Þnh tuú theo tõng s¶n phô, kh«ng nªn kiªng khem qu¸ kü − X¸c ®Þnh thai to qua ®o chiÒu cao tö cung, vßng bông, (dÉn ®Õn thiÕu dinh d−ìng hoÆc g©y t¸o bãn). qua sê n¾n (®Æc biÖt lµ ®Çu thai nhi). Hái tiÒn sö, nghiÖm ph¸p lät 4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ch¨m sãc − KiÓm tra xem cã ph¶i thai dÞ d¹ng kh«ng (qua th¨m 4.1. Theo dâi chøc n¨ng sèng tuú tõng tr−êng hîp. NÕu kh¸m, siªu ©m). c¸c sè ®o b×nh th−êng, chØ cÇn ghi tr−íc vµ sau xö trÝ. NÕu − Cã kÌm theo vì èi sím, sa chi kh«ng? cã cho¸ng, ph¶i theo dâi m¹ch, huyÕt ¸p 5 – 10 phót/ lÇn. − Nh©n th©n s¶n phô, tiÒn sö s¶n khoa (tiÒn sö ®Î thai 4.2. Lo¹i trõ sãt rau vµ ®ê tö cung tr−íc khi chÈn ®o¸n r¸ch. to, ®Î nhiÒu lÇn, m¾c bÖnh tiÓu ®−êng). 4.3. NÕu r¸ch ë nhiÒu vÞ trÝ kh¸c nhau, bao giê còng ph¶i − Cã dÊu hiÖu chuyÓn d¹ kÐo dµi, chuyÓn d¹ t¾c nghÏn xö trÝ r¸ch trong tr−íc. kh«ng? − Cã dÊu hiÖu suy thai kh«ng? 4.4. Chó träng c¸c kh©u gi¶m ®au, v« khuÈn, håi søc, ®éng viªn s¶n phô trong qu¸ tr×nh xö trÝ. 2. ChÈn ®o¸n ch¨m sãc/Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc 4.5. Tuú møc ®é xö trÝ mµ cã chÕ ®é ch¨m sãc thÝch hîp, − Tinh thÇn: tuú tõng s¶n phô, nÕu s¶n phô cã tiÒn sö ®Æc biÖt kh©u r¸ch tÇng sinh m«n ®é 3 hoÆc c¸c vÕt r¸ch ®Î thai to th−êng ®ì lo l¾ng h¬n. g©y rß ph©n, n−íc tiÓu. − Theo dâi s¸t chuyÓn d¹ 5. §¸nh gi¸ − ChÕ ®é vËn ®éng phï hîp ®Ó tr¸nh vì èi sím − KÕt qu¶ tèt khi vÕt r¸ch ®−îc ph¸t hiÖn sím, r¸ch − ChÕ ®é ¨n nhÑ, dÔ tiªu kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn toµn tr¹ng, ®−îc xö trÝ kÞp thêi, − Håi søc thai nÕu cã suy thai ®¶m b¶o v« khuÈn tèt. 225 226
− B¸o b¸c sü xö trÝ nÕu cã chuyÓn d¹ kÐo dµi/ t¾c nghÏn 4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ch¨m sãc − Thùc hiÖn nh÷ng vÊn ®Ò vÒ cËn l©m sµng, nÕu cã chØ − C¬ së chØ ®ì ®Î th−êng kh«ng nhËn ®ì thai ®−îc chÈn ®Þnh ®o¸n lµ to. 3. KÕ ho¹ch ch¨m sãc − Ph¶i th«ng qua nghiÖm ph¸p lät víi c«ng cô theo dâi − lµ biÓu ®å chuyÓn d¹ (ghi kÞp thêi, trung thùc). Trao ®æi víi s¶n phô vÒ t×nh tr¹ng thai nhi, chuyÓn d¹. Th¶o luËn víi s¶n phô vÒ n¬i ®Î thÝch hîp... − Ph¸t hiÖn sím c¸c dÊu hiÖu chuyÓn d¹ ®×nh trÖ ®Ó cã − ChuyÓn hoÆc chñ ®éng ®Õn sinh ë n¬i cã c¬ së phÉu chÝnh x¸c c¸c chØ ®Þnh ®Î chØ huy, mæ lÊy thai, thuËt foocxep, gi¸c hót. − − Kh«ng mæ chñ ®éng mµ ph¶i th«ng qua nghiÖm Ch¨m sãc cho mÑ vµ con thÝch hîp víi c¸c xö trÝ ®· ph¸p lät - ®Î chØ huy nÕu c¬n co yÕu. tiÕn hµnh. − LËp biÓu ®å chuyÓn d¹, theo dâi t−¬ng quan cña 5. §¸nh gi¸ ®−êng më cæ TC víi ®−êng b¸o ®éng/hµnh ®éng. − LËp kÕ ho¹ch ®ì ®Î ®−êng d−íi nÕu c¸c th«ng sè theo − Cã chÈn ®o¸n ®óng lµ thai to (trªn 3500g). dâi chuyÓn d¹ tiÕn triÓn tèt, chuÈn bÞ ®Çy ®ñ ph−¬ng − Tû lÖ can thiÖp, tr¸nh tû lÖ mæ qu¸ cao. tiÖn forceps, gi¸c hót nÕu cÇn. − C¸c tai biÕn cho mÑ vµ con do kh«ng chÈn ®o¸n ®−îc − Cã kÕ ho¹ch mæ lÊy thai ngay khi cã ®ñ dÊu hiÖu thai to hoÆc do xö trÝ chËm. sím cña chuyÓn d¹ ®×nh trÖ, kh«ng ®−îc ®Ó do¹ vì TC míi mæ. Ch¨m sãc s¶n phô §Î khã do c¸c − Ch¨m sãc sau ®Î cho mÑ vµ con theo xö trÝ ®· tiÕn hµnh. nguyªn nh©n tõ mÑ − Víi thai dÞ d¹ng, xö trÝ cña ng−êi hé sinh lµ chuyÓn ®Õn c¸c c¬ së kü thuËt cao v× nguy c¬ víi n·o óng 1. NhËn ®Þnh thuû kh«ng ph¶i chØ ®Þnh duy nhÊt lµ chäc sä. X¸c ®Þnh c¸c nguyªn nh©n ®Î khã tõ mÑ gåm: − Khi cã sa chi tr−íc ng«i t×m c¸ch ®Èy chi lªn ®Ó chi sa − kh«ng cßn lµ vËt c¶n lµm t¨ng thÓ tÝch. Khung x−¬ng (hÑp, mÐo) − − Tr−êng hîp thai to, ®Çu ®Î ®−îc nh−ng vai m¾c th× PhÇn mÒm: cæ TC, ©m ®¹o, tÇng sinh m«n. ph¶i t×m c¸ch h¹ tay ®Ó chuyÓn ®−êng kÝnh 2 mám − C¸c khèi u tiÒn ®¹o vai thµnh vai - n¸ch hoÆc n¸ch - n¸ch. 227 228
2. ChÈn ®o¸n/Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc 4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ch¨m sãc − Theo dâi chuyÓn d¹: NhÊt thiÕt ph¶i lËp biÓu ®å 2.1. Khung x−¬ng chuyÓn d¹. ChuÈn bÞ ng−êi mÑ ®Çy ®ñ khi cã chØ ®Þnh − ChiÒu cao c¬ thÓ mæ cã thÓ chuyÓn ngay. − §o khung chËu ngoµi (gi¸ trÞ kh«ng nhiÒu). − Tuú theo nguyªn nh©n mµ cã kÕ ho¹ch ch¨m sãc − thÝch hîp. D¸ng ng−êi, d¸ng ®i: gï, vÑo cét sèng, thät... 2.2. PhÇn mÒm 5. §¸nh gi¸ − − C¸c ch¨m sãc ®−îc thùc hiÖn ®óng lóc, ®ñ néi dung V¸ch ng¨n däc, ngang ©m ®¹o nh− kÕ ho¹ch ®· lËp. − Lç rß ©m ®¹o − − ¶nh h−ëng cña ch¨m sãc ®èi víi søc khoÎ ng−êi mÑ TÇng sinh m«n dµi, dÇy, r¾n vµ thai nhi. 2.3. Khèi u tiÒn ®¹o X¸c ®Þnh qua kh¸m trong ch¨m sãc s¶n phô §Î khã do c¬n co tö cung bÊt th−êng 3. LËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc − Theo dâi chuyÓn d¹ vµ chuÈn bÞ cho cuéc ®Î (¨n, 1. NhËn ®Þnh uèng, vÖ sinh, t− vÊn...) nh− c¸c tr−êng hîp ®Î khã cã §Î khã do c¬n co lµ: kh¶ n¨ng ph¶i phÉu thuËt. − − Nguyªn ph¸t Víi nh÷ng tr−êng hîp kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Î ®−êng d−íi (u tiÒn ®¹o, v¸ch ng¨n ngang ©m ®¹o) th× chuÈn − Thø ph¸t bÞ mæ lÊy thai khi ®· cã dÊu hiÖu chuyÓn d¹. V× xö trÝ 2 lo¹i nµy cã kh¸c nhau. − Víi khung x−¬ng hÑp, mÐo, kh«ng cã chØ ®Þnh mæ 2. ChÈn ®o¸n/Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc tuyÖt ®èi mµ ph¶i th«ng qua nghiÖm ph¸p lät. − Víi v¸ch ng¨n däc: chç ®Çu xuèng v¸ch gi·n máng th× 2.1. C¬n co qu¸ hiÖu n¨ng c¾t. §Ò phßng ®Î r¬i g©y chÊn th−¬ng cho thai nhi, ®øt d©y − Víi tÇng sinh m«n: c¾t (gi¶m ®au, v« khuÈn tèt, t− rèn, kh«ng chuÈn bÞ kÞp phÇn v« khuÈn s¶n khoa. vÊn...). 229 230
2.2. C¬n co yÕu cßn gäi lµ ®ê TC khi chuyÓn d¹ 5. §¸nh gi¸ − − §ê TC nguyªn ph¸t (¶nh h−ëng cña lÇn ®Î, tuæi, t©m KÕt qu¶ xö trÝ b»ng thuèc: NÕu cã tiÕn triÓn th× lý ng−êi mÑ). chuÈn bÞ vµ tiÕn hµnh ®ì ®Î ®−êng d−íi − − §ê TC thø ph¸t: HËu qu¶ cña ®Î khã c¬ giíi: thai to, NÕu kh«ng cã kÕt qu¶ th× b¸o c¸o xin xö trÝ kÞp thêi. khung x−¬ng hÑp, ng«i bÊt th−êng. 2.3. C¬n co c−êng tÝnh (t¨ng tr−¬ng lùc c¬ gi÷a 2 c¬n co) Ch¨m sãc s¶n phô ChuyÓn d¹ kÐo dµi - ChuyÓn d¹ ®×nh trÖ − Do con so lín tuæi − C¬n co kh«ng ®ång bé lµm cæ TC cøng kh«ng më. 1. NhËn ®Þnh 3. LËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc 1.1. ChuyÓn d¹ kÐo dµi: - Trªn 12 giê ®èi víi con d¹ − Víi ®Î cùc nhanh: (Thêi gian chuyÓn d¹ chØ 2-3 giê) − Trªn 16 giê ®èi víi con so ph¶i chuÈn bÞ ®ì ®Î tèt, lóc nµo còng s½n sµng vÒ ng−êi vµ ph−¬ng tiÖn, kh«ng ®Ó ®Î r¬i. 1.2. ChuyÓn d¹ ®×nh trÖ: Sau 4 giê kh«ng cã tiÕn triÓn vÒ ®é më vµ ®é lät tuy c¬n co tèt: tÇn sè 3, mçi c¬n co 30 gi©y − Víi c¬n co yÕu: §Î chØ huy/ ghi tiÕn ®é qua BiÓu ®å chuyÓn d¹ vµ phiÕu truyÒn ®Î chØ huy. 2. ChÈn ®o¸n/Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc − Víi ®ê tö cung thø ph¸t: ph¶i chÈn ®o¸n ®óng nguyªn nh©n (nÕu do nguyªn nh©n c¬ giíi mµ cho ®Î 2.1. ChuyÓn d¹ kÐo dµi chØ huy th× rÊt nguy hiÓm). − Cã nhiÔm khuÈn èi − Víi c¬n co m¹nh: Sö dông thuèc gi¶m co nh− − Cã suy thai Papaverin, sfasfon, theo dâi tim thai, dÊu hiÖu do¹ vì... − Cã ®ê TC thø ph¸t (xem bµi 16) − Trao ®æi víi s¶n phô vµ ng−êi nhµ vÒ qu¸ tr×nh ch¨m − Cã dÊu hiÖu do¹ vì (xem bµi 22) sãc vµ xö trÝ ®Ó s¶n phô tr¸nh lo l¾ng vµ phèi hîp tèt víi thÇy thuèc 2.2. ChuyÓn d¹ ®×nh trÖ − Cã nhiÔm khuÈn èi 4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ch¨m sãc − Cã suy thai Nh− kÕ ho¹ch ®· lËp trªn − Cã do¹ vì (cÇn ph¸t hiÖn tõ nh÷ng dÊu hiÖu sím) 231 232
3. LËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc 5. §¸nh gi¸ − − ChÈn ®o¸n chÝnh x¸c chuyÓn d¹ thËt (ph©n biÖt víi Cã gi¶m ®−îc tû lÖ can thiÖp kh«ng cÇn thiÕt do chÈn chuyÓn d¹ gi¶) ®Ó tÝnh sè giê. Khëi ®iÓm lµ c¬n co tÇn ®o¸n kh«ng chÝnh x¸c vÒ giê chuyÓn d¹. sè 2/10phót vµ thêi gian co tõ 20 gi©y. − Cã gi¶m ®−îc c¸c tai biÕn cho mÑ vµ con do chuyÓn − Theo dâi tiÕn ®é cña chuyÓn d¹: c¬n co, ®é më, ®é lät d¹ kÐo dµi, chuyÓn d¹ ®×nh trÖ. (xem bµi theo dâi chuyÓn d¹, biÓu ®å chuyÓn d¹). − Tim thai: Cã suy kh«ng tÇn sè nghe theo quy ®Þnh. Ch¨m sãc s¶n phô ®Î khã do èi − C¸c dÊu hiÖu sèng cña ng−êi mÑ: cã t¨ng gi¶m huyÕt ¸p, m¹ch nhanh, sèt, suy kiÖt, mÊt n−íc, tiªu ho¸ 1. NhËn ®Þnh (acetone trong n−íc tiÓu). TÇn sè ®o m¹ch, nhiÖt, huyÕt ¸p theo quy ®Þnh. 1.1. H×nh thï èi − H−íng dÉn s¶n phô chÕ ®é ¨n uèng thÝch hîp, chÕ ®é èi phång: ®Çu cao, ng«i bÊt th−êng, nhiÒu èi. vËn ®éng phï hîp, ®Æc biÖt khuyÕn khÝch t− thÕ n»m 1.2. Giê vì èi nghiªng tr¸i. − C¸c dÊu hiÖu do¹ vì: chó ý tõ lóc c¬n co t¨ng bÊt Vì non, vì sím, th−êng lµm chuyÓn d¹ kÐo dµi t¨ng th−êng, kh«ng t−¬ng xøng víi ®é më, ®é lät - Tö cung nguy c¬ suy thai, nhiÔm khuÈn èi kÐo dµi (®¸y cao lªn). 1.3. L−îng n−íc èi: b×nh th−êng, ®a èi, thiÓu èi. − Xö trÝ kÞp thêi c¸c dÊu hiÖu bÊt th−êng do chuyÓn d¹ 1.4. T×nh tr¹ng s¶n phô: kÐo dµi vµ ®×nh trÖ g©y ra. − − Toµn tr¹ng Tuú t×nh huèng mµ tiÕp tôc theo dâi, hç trî c¬n co, can thiÖp ®Î ®−êng d−íi hoÆc mæ lÊy thai. Ng−êi Hé − C¸c dÊu hiÖu sinh tån sinh ph¶i s½n sµng ®¸p øng c¸c yªu cÇu xö trÝ trªn. − DÊu hiÖu chuyÓn d¹ − §éng viªn s¶n phô, h−íng dÉn s¶n phô vµ gia ®×nh − Tinh thÇn s¶n phô: s¶n phô ®· biÕt tr−íc t×nh tr¹ng phèi hîp trong qu¸ tr×nh ch¨m sãc vµ xö trÝ. ®Î khã do èi (Qua kh¸m thai, siªu ©m, do èi vì tõ tr−íc khi ®Õn viÖn...). 4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ch¨m sãc 2. ChÈn ®o¸n/Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc Nh− kÕ ho¹ch ®· lËp trªn Kh«ng m¸y mãc lÖ thuéc giê trªn ®ång hå §¸nh gi¸ vÒ èi b¾t buéc ph¶i kh¸m trong. 233 234
− − Khi kh¸m ph¶i v« khuÈn, cã g¨ng v« khuÈn, tr−íc §Î chØ huy, kh«ng kÕt qu¶. khi th¨m ph¶i röa ©m hé s¹ch sÏ. − Mæ lÊy thai (xem phÇn ch¨m sãc cho ng−êi ph¶i mæ). − Ph¶i h¹n chÕ tèi thiÓu sè lÇn kh¸m trong (®¸nh gi¸ 3.3. Theo dâi qu¸ tr×nh chuyÓn d¹ theo biÓu ®å chuyÓn ®é lät cã thÓ qua kh¸m ngoµi). d¹, ®Æc biÖt theo dâi ph¸t hiÖn vµ xö trÝ sím nhiÔm − Sau khi èi vì: N−íc èi cã mµu, cã mïi lµ kh«ng b×nh khuÈn èi th−êng 3.4. §éng viªn s¶n phô vµ ng−êi nhµ phèi hîp trong qu¸ − ThiÓu èi: Ph¶i qua chÈn ®o¸n siªu ©m. tr×nh theo dâi vµ xö trÝ. − Møc ®é hiÓu biÕt vÒ t×nh tr¹ng èi cña s¶n phô, tinh 3.5. H−íng dÉn s¶n phô chÕ ®é ¨n thÝch hîp, tr¸nh khã thÇn cña s¶n phô. kh¨n nÕu ph¶i mæ lÊy thai. 3. LËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc 4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ch¨m sãc 3.1. §a èi: + CÊp tÝnh: Theo kÕ ho¹ch ®· lËp − Chäc hót (chuÈn bÞ ph−¬ng tiÖn). 5. §¸nh gi¸ − §Ò phßng cho¸ng: Theo dâi s¸t c¸c chøc n¨ng sèng. + − M¹n tÝnh: KÕt qu¶ ch¨m sãc tèt: chÈn ®o¸n ®óng nguyªn nh©n, − xö trÝ kÞp thêi, an toµn cho mÑ vµ con. BÊm èi khi ®· chuyÓn d¹ cho n−íc èi ch¶y chËm phßng cho¸ng do bông gi¶m thÓ tÝch ®ét ngét. − Ch−a tèt: Cuéc chuyÓn d¹ cã biÕn chøng nh− sa d©y − KiÓm tra cã sa d©y rèn, sa chi, ng«i bÊt th−êng. rau, suy thai... − Phßng b¨ng huyÕt sau ®Î (thuèc co TC...). Ch¨m sãc s¶n phô chuyÓn d¹ cã Sa d©y rau 3.2. ThiÓu èi (th−êng gÆp ë thai qu¸ ngµy sinh) − T¨ng c−êng theo dâi khi l−îng èi gi¶m (siªu ©m). − G©y chuyÓn d¹ hoÆc mæ lÊy thai (xem phÇn ch¨m sãc 1. NhËn ®Þnh ë nh÷ng néi dung nµy). 1.1. Sa trong èi hay èi ®· vì 3.3. Vì èi non, sím 1.2. Møc ®é sa: − B¨ng vÖ sinh s¹ch, h¹n chÕ th¨m kh¸m, theo dâi chê − D©y rau cßn ë trong cæ tö cung. chuyÓn d¹ tù nhiªn/ kh«ng chuyÓn d¹ tù nhiªn. 235 236
− − D©y rau ®· vµo ©m ®¹o. Xem d©y rau cßn ®Ëp − + D©y rau ®· ra ngoµi ©m hé. NÕu cßn ®Ëp ph¶i t×m c¸ch ®Èy d©y rèn lªn ngay. §Èy xong chê cã c¬n co míi rót tay ®Ó ®Çu xuèng, 1.3. Thai cßn sèng hay ®· chÕt kh«ng cßn chç cho d©y rau sa l¹i, ®Èy xong nghe 1.4. Nguyªn nh©n: NhiÒu èi, bÊm èi kh«ng ®óng kü thuËt, tim thai nÕu ®Ëp ®Òu trë l¹i lµ thµnh c«ng. ng«i bÊt th−êng, d©y rau dµi... + NÕu cßn ®Ëp mµ kh«ng ®Èy lªn ®−îc ph¶i chuÈn bÞ 1.5. T×nh tr¹ng s¶n phô: ThÓ tr¹ng, tinh thÇn, dÊu hiÖu mæ lÊy thai, ®¾p g¹c nãng ®Ó b¶o vÖ d©y rau. Chó ý: sinh tån, qu¸ tr×nh chuyÓn d¹. Gi¶i ph¸p ®Èy bao giê còng ph¶i chän tr−íc. − NÕu d©y rau hÕt ®Ëp: Kh«ng cßn g× ®Ó ch¨m sãc d©y 2. ChÈn ®o¸n/Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ch¨m sãc rau xö lý ®ì thai theo ng«i thÕ. − D©y rau hÕt ®Ëp, tim thai: kh«ng cßn g× ®Ó ph¶i ch¨m − NÕu sa trong èi: kh«ng ®−îc tù ®éng bÊm. Ng−êi Hé sãc d©y rau sa. sinh ph¶i cho s¶n phô chuyÓn viÖn hoÆc xin B¸c sü − NÕu sa trong èi: nguy c¬ chÕt thai cao khi ®Ó èi vì tù xö trÝ. nhiªn – cã nªn chñ ®éng mæ hay chê cæ TC më, bÊm èi − ChÕ ®é ¨n uèng, vËn ®éng phï hîp. ®Èy d©y rau lªn? − Trao ®æi víi s¶n phô vÒ t×nh tr¹ng cÊp cøu, ®éng viªn − NÕu d©y rau sa cßn ®Ëp: Ph¶i t×m c¸ch ®Èy lªn, s¶n phô vµ ng−êi nhµ phèi hîp víi thÇy thuèc trong kh«ng kÕt qu¶ míi chuyÓn mæ. Sa d©y rau g©y chÕt qu¸ tr×nh ch¨m sãc vµ xö trÝ. thai do bÞ chÌn Ðp gi÷a ng«i vµ khung chËu vµ do bÞ thay ®æi m«i tr−êng m¹ch m¸u tù ngõng ®Ëp 4. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ch¨m sãc − T×nh tr¹ng tinh thÇn cña s¶n phô Theo c¸c t×nh huèng ®· ph©n tÝch trªn 3. KÕ ho¹ch ch¨m sãc 5. §¸nh gi¸ − Kh¸m mét s¶n phô chuyÓn d¹ ph¶i chó ý nghe tim − Ch¨m sãc vµ xö trÝ tèt: §Èy ®−îc d©y rau lªn hoÆc mæ thai. NÕu tim thai cã “vÊn ®Ò” ®èi víi ng−êi ®· vì èi lÊy thai kÞp thêi kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn thai vµ s¶n phô. ph¶i kiÓm tra ngay xem cã sa d©y rau kh«ng. − Ch−a tèt: Thai chÕt hoÆc ng¹t thai − NÕu d©y rau cã sa, xem vÞ trÝ vµ møc ®é sa. + Sa phÝa tr−íc nguy c¬ chÌn Ðp t¨ng. + Sa cµng thÊp nguy c¬ chÕt thai cµng t¨ng. 237 238