Tăng trưởng và phát triển bền vững sau suy giảm kinh tế: Từ một góc nhìn xã hội - Đặng Nguyên Anh

14 Xã hội học, số 4(112), 2010<br /> <br /> <br /> <br /> T¡NG TR¦ëNG Vµ PH¸T TRIÓN BÒN V÷NG SAU SUY GI¶M<br /> KINH TÕ: Tõ MéT GãC NH×N X· HéI<br /> <br /> §Æng Nguyªn Anh*<br /> <br /> <br /> Thùc tÕ ®· cho thÊy cã nhiÒu m« h×nh t¨ng tr­ëng trªn thÕ giíi, g¾n liÒn víi ®Þnh<br /> h­íng ph¸t triÓn cña c¸c nÒn kinh tÕ kh¸c nhau. M« h×nh t¨ng tr­ëng tr× trÖ chó träng<br /> ®Çu t­ vµo cña c¶i vËt chÊt mµ kh«ng ®Çu t­ ph¸t triÓn con ng­êi. M« h×nh nµy cã thÓ<br /> ®em l¹i t¨ng tr­ëng cao trong ng¾n h¹n nh­ng sau ®ã sÏ tuét dèc vµ khã t¨ng tr­ëng<br /> trë l¹i. M« h×nh t¨ng tr­ëng thiªn lÖch tuy cã chó träng ®Õn an sinh vµ phóc lîi x· héi<br /> song vÉn ­u tiªn ®Çu t­ vËt chÊt, kinh tÕ nhiÒu h¬n. M« h×nh nµy nÕu kÐo dµi sÏ dÉn<br /> ®Õn sù ph¸t triÓn mÐo mã, mÊt c©n ®èi trong dµi h¹n. M« h×nh t¨ng tr­ëng bÒn v÷ng<br /> chó träng ®Çu t­ c©n ®èi, kh«ng chØ kinh tÕ vµ chó träng h¬n ®Õn nh©n tè con ng­êi, cho<br /> gi¸o dôc vµ y - tÕ, t¸i t¹o nguån tµi nguyªn vµ n¨ng l­îng s¹ch. T¨ng tr­ëng hµng n¨m<br /> cã thÓ kh«ng cao song ®¶m b¶o ®­îc sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng.<br /> HiÖn nay ViÖt Nam ®ang nghiªng vÒ m« h×nh thø hai, ®óng h¬n lµ thiªn vÒ m«<br /> h×nh nµy. Xu h­íng nµy ®­îc thÓ hiÖn b»ng nh÷ng thµnh tùu t¨ng tr­ëng kinh tÕ<br /> nhanh vµ liªn tôc trong nhiÒu n¨m qua, víi c¸i gi¸ ph¶i tr¶ kh¸ lín trong lÜnh vùc v¨n<br /> ho¸, x· héi vµ m«i tr­êng. T¨ng tr­ëng mét phÇn tr¨m kinh tÕ ®i liÒn víi nhiÒu phÇn<br /> tr¨m suy gi¶m m«i tr­êng sèng vµ gia t¨ng ph©n ho¸ giµu nghÌo lµ ®iÒu kh«ng ai<br /> mong muèn. Cã thÓ thÊy kinh tÕ ViÖt Nam c¬ b¶n lµ nÒn kinh tÕ gia c«ng vµ khai th¸c<br /> nguyªn liÖu th«. Cho ®Õn thêi ®iÓm diÔn ra c¬n b·o tµi chÝnh toµn cÇu, m« h×nh t¨ng<br /> tr­ëng cña n­íc ta vÉn dùa trªn bèn yÕu tè lµ: khai th¸c nguån tµi nguyªn (than ®¸,<br /> dÇu th«, gç…), th©m dông vèn, sö dông lao ®éng chÊt l­îng thÊp vµ ®Çu t­ lín cho<br /> khu vùc doanh nghiÖp nhµ n­íc.<br /> Søc kháe cña mét nÒn kinh tÕ, cña mét quèc gia kh«ng thÓ chØ ®o b»ng con sè %<br /> t¨ng tr­ëng, cµng kh«ng thÓ dùa trªn mét khu vùc kinh tÕ ®­îc ­u ®·i. §Êt ®« thÞ, ®Êt<br /> chuyÓn môc tiªu kinh doanh, dÇu th«, than, kho¸ng s¶n lµ môc tiªu khai th¸c cña c¸c<br /> tËp ®oµn kinh tÕ. Trong khi c¸c doanh nghiÖp tÝch cùc ­u tiªn “kiÕm lêi” h¬n lµ thùc<br /> hiÖn tr¸ch nhiÖm x· héi nh­ ®· cam kÕt vµ høa hÑn, th× nhiÒu ®Þa ph­¬ng, ®Æc biÖt<br /> chÝnh quyÒn cÊp tØnh ®ang hµnh xö nh­ nh÷ng “tËp ®oµn kinh tÕ” nh»m theo ®uæi<br /> môc tiªu t¨ng tr­ëng vµ c¹nh tranh thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi, coi nhÑ an sinh x· héi<br /> cña ng­êi d©n.<br /> Râ rµng lµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ ch­a t¹o tiÒn ®Ò cho nh÷ng nÒn mãng x· héi<br /> trong cuéc ch¹y ®ua trªn ®­êng dµi cña ®Êt n­íc. An sinh x· héi ë ViÖt Nam ®ßi hái<br /> ph¶i ®­îc c¶i thiÖn, tõ sè gi­êng bÖnh, sè phßng häc cho ®Õn nh÷ng kho¶n trî cÊp<br /> vïng nghÌo, lò lôt ®Òu cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch ®­îc thùc thi nghiªm tóc. MÆc dï<br /> t¨ng tr­ëng kinh tÕ sÏ gióp cho gi¸o dôc vµ y tÕ cã thªm kinh phÝ ®Ó ph¸t triÓn vµ<br /> n©ng cao chÊt l­îng bÖnh viÖn, tr­êng häc. Tuy nhiªn, nÕu ng­êi d©n kh«ng cã tiÒn ®Ó<br /> <br /> *<br /> PGS. TS. ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Đặng Nguyên Anh 15<br /> <br /> <br /> cho con ®i häc, kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Ó chi tr¶ nh÷ng dÞch vô y tÕ chÊt l­îng cao th×<br /> nh÷ng thµnh qu¶ cña t¨ng tr­ëng kinh tÕ trë nªn Ýt ý nghÜa.<br /> Sù quan t©m chó ý ®Õn c¸c vÊn ®Ò x· héi vµ sù chia sÎ tr¸ch nhiÖm tr­íc nh÷ng<br /> th¸ch thøc ®i liÒn víi t¸c ®éng cña suy gi¶m kinh tÕ ë n­íc ta d­êng nh­ ch­a ®­îc<br /> chó ý. Tõ gãc nh×n lao ®éng x· héi, bµi viÕt nµy xem xÐt nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi môc<br /> tiªu t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong giai ®o¹n phôc håi sau khñng ho¶ng<br /> kinh tÕ vµ ®Ò xuÊt sù cÇn thiÕt h­íng ®Õn mét m« h×nh t¨ng tr­ëng c©n b»ng h¬n, v×<br /> môc tiªu ph¸t triÓn con ng­êi, ®Æc biÖt trong mét bèi c¶nh thÕ giíi cã nhiÒu biÕn ®éng<br /> khã l­êng.<br /> 1. Lao ®éng viÖc lµm - mét n¨m sau c¬n b·o tµi chÝnh<br /> Lao ®éng viÖc lµm trong vµ sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh lu«n lµ vÊn ®Ò nãng<br /> ®èi víi mäi quèc gia. N¨m 2009, do ¶nh h­ëng cña suy gi¶m kinh tÕ, GDP cña ViÖt<br /> Nam bÞ gi¶m sót nªn vÊn ®Ò gi¶i quyÕt viÖc lµm cho 1,7 triÖu lao ®éng ®· kh«ng ®¹t<br /> ®­îc môc tiªu ®Ò ra. Tõ cuèi n¨m 2008 vµ trong n¨m 2009, sù ®×nh trÖ vµ tôt dèc cña<br /> kinh tÕ thÕ giíi ®· cã t¸c ®éng m¹nh tíi thÞ tr­êng lao ®éng trong n­íc, dÉn ®Õn t×nh<br /> tr¹ng mÊt viÖc, gi¶m giê lµm, gi¶m tiÒn l­¬ng vµ thu nhËp. T×nh h×nh ®Æc biÖt khã<br /> kh¨n diÔn ra ë c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu nguyªn liÖu gia c«ng ®Ó t¸i<br /> xuÊt ra n­íc ngoµi.<br /> Cïng víi sù phôc håi cña nÒn kinh tÕ, tõ ®Çu Quý IV n¨m 2009 c¸c doanh<br /> nghiÖp ë c¸c ®Þa ph­¬ng cã nhu cÇu tuyÓn dông nh­ H¶i D­¬ng, Th¸i B×nh, Tp. Hå<br /> ChÝ Minh, B×nh D­¬ng,… ®· ®ãn ®­îc xu h­íng phôc håi vµ tuyÓn dông lao ®éng trë<br /> l¹i. Trªn c¬ së ®µ t¨ng tr­ëng trë l¹i, tû lÖ ng­êi lao ®éng mÊt viÖc t×m ®­îc viÖc lµm<br /> míi t¹i vïng kinh tÕ träng ®iÓm phÝa Nam trong quý IV n¨m 2009 lµ 80%. N¨m 2010<br /> cã thÓ xem lµ giai ®o¹n khëi s¾c v× c¸c chÝnh s¸ch thùc hiÖn vµo thêi kú nµy cã ý nghÜa<br /> t¹o tiÒn ®Ò cho giai ®o¹n “t¨ng tèc” cña nÒn kinh tÕ sau nµy. §©y còng lµ gi¶i ph¸p t¹o<br /> viÖc lµm, æn ®Þnh thu nhËp cho ng­êi lao ®éng, tõ ®ã thóc ®Èy tiªu dïng. Tuy nhiªn,<br /> thÞ tr­êng thÕ giíi hËu khñng ho¶ng sÏ trë nªn b¶o hé h¬n vµ c¹nh tranh quèc tÕ còng<br /> sÏ ngµy cµng gay g¾t trong 10 n¨m tíi. XuÊt khÈu sang c¸c thÞ tr­êng Mü vµ EU hiÖn<br /> kh«ng cßn dÔ dµng nh­ tr­íc. Qu¸ tr×nh phôc håi chøa ®ùng nh÷ng mèi lo ©u. C¸ch<br /> gi¶i quyÕt viÖc lµm th«ng qua c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi nh­ tr­íc<br /> ®©y sÏ gÆp khã kh¨n do h¹n chÕ ®Çu ra vµ hiÖu qu¶. Sè chç lµm míi cã thÓ t¨ng lªn<br /> song thiÕu æn ®Þnh, kÐm chÊt l­îng trong khi ®ång l­¬ng kh«ng t¨ng, thËm chÝ gi¶m<br /> sót trªn thùc tÕ.<br /> §Ó cã thÓ ®¶m b¶o c«ng ¨n viÖc lµm vÒ l©u dµi, cÇn chó träng c¶i thiÖn m«i<br /> tr­êng ®Çu t­, ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh, dÞch vô, sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c<br /> nguån vèn ®Çu t­ ph¸t triÓn, song song víi n©ng cao chÊt l­îng viÖc lµm vµ ®iÒu<br /> kiÖn sèng cho ng­êi lao ®éng. ThÞ tr­êng quèc tÕ sö dông lao ®éng n­íc ngoµi ch­a<br /> hoµn toµn b×nh phôc. Nhu cÇu ®èi víi lao ®éng tay nghÒ thÊp cña ViÖt Nam ch­a<br /> t¨ng m¹nh. ë trong n­íc, c©u chuyÖn thÞ tr­êng lao ®éng sau TÕt biÕn ®éng do<br /> nhiÒu lao ®éng vÒ quª kh«ng quay l¹i lµm viÖc diÔn ra hµng n¨m ®· trë thµnh nçi<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 16 Tăng trưởng và phát triển bền vững….<br /> <br /> <br /> ¸m ¶nh ®èi víi nhiÒu doanh nghiÖp, nhÊt lµ doanh nghiÖp sö dông nhiÒu lao ®éng<br /> phæ th«ng. Tuy nhiªn t×nh tr¹ng nµy ph¶n ¸nh nh÷ng khã kh¨n bÊt cËp cña ng­êi<br /> lao ®éng nh­ ®iÒu kiÖn lao ®éng ®éc h¹i, chÕ ®é ®·i ngé kÐm, bít xÐn phóc lîi vµ b¶o<br /> hiÓm cña c«ng nh©n, ...<br /> GÇn ®©y, b¸o chÝ ®· ®¨ng t¶i nhiÒu phãng sù vÒ b÷a ¨n cña c«ng nh©n ë c¸c khu<br /> c«ng nghiÖp. HÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp trªn ®Þa bµn B×nh D­¬ng ®ang chi tiÒn ¨n d­íi<br /> 10 ngµn ®ång/b÷a/c«ng nh©n, kh«ng Ýt doanh nghiÖp chØ chi 6 ngµn ®ång/b÷a trong<br /> khi theo thêi gi¸ hiÖn nay, mét suÊt ¨n trung b×nh ®ñ dinh d­ìng ph¶i mÊt Ýt nhÊt 15<br /> - 18 ngh×n. Do suÊt c¬m ph¶i qua “thÇu” nªn khÈu phÇn bÞ hao hôt c¶ vÒ l­îng lÉn vÒ<br /> chÊt. T×nh tr¹ng l­¬ng thÊp, gi¸ c¶ t¨ng, chÊt l­îng b÷a ¨n hµng ngµy c«ng nh©n<br /> khiÕn cho lao ®éng ngµy cµng “tuét dèc”, søc khoÎ ®i xuèng mét c¸ch nhanh chãng.<br /> §Æc biÖt vÊn ®Ò nhµ ë cho c«ng nh©n ë c¸c khu c«ng nghiÖp lu«n lµ vÊn ®Ò bøc xóc,<br /> khiÕn cho nhiÒu ng­êi lao ®éng ë c¸c khu c«ng nghiÖp chØ coi ®©y lµ n¬i t¹m bî, s½n<br /> sµng bá viÖc ®i n¬i kh¸c hoÆc vÒ quª sinh sèng. Sù thiÕu hôt nh©n c«ng t¹i c¸c khu<br /> c«ng nghiÖp lµ ®iÒu kh«ng mong muèn, song cã thÓ sÏ t¹o nªn søc Ðp ®èi víi c¸c doanh<br /> nghiÖp ph¶i ®iÒu chØnh tiÒn l­¬ng vµ quan t©m h¬n ®Õn phóc lîi cña ng­êi lao ®éng.<br /> Khi cung cÇu lao ®éng ch­a khíp nhau th× sÏ trë ng¹i lín ®èi víi môc tiªu t¨ng<br /> tr­ëng. VÊn ®Ò lµ ë chç, kh«ng ph¶i ng­êi lao ®éng thiÕu g¾n bã víi c«ng viÖc mµ tr­íc<br /> hÕt lµ do chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng ch­a tho¶ ®¸ng khiÕn cho ®êi sèng c«ng nh©n gÆp<br /> nhiÒu khã kh¨n, khã yªn t©m víi c«ng viÖc. HiÖn nay, tiÒn l­¬ng c«ng nh©n khu chÕ<br /> xuÊt cßn thÊp h¬n so víi ng­êi lao ®éng tù do khiÕn cho nhiÒu ng­êi kh«ng muèn vµo<br /> lµm cho c¸c doanh nghiÖp ë c¸c thµnh phè lín, chi phÝ sinh ho¹t ®¾t ®á, kh¾t khe vÒ<br /> thêi gian vµ ph¶i xa quª h­¬ng. Møc t¨ng l­¬ng tèi thiÓu (kho¶ng 7%) ch­a ®ñ bï ®¾p<br /> ®­îc søc lao ®éng nÕu so víi møc t¨ng gia tiªu dïng vµ sinh ho¹t. Tr¸i víi quy luËt<br /> t¨ng gi¸ cña mÊy n¨m tr­íc, chØ sè gi¸ tiªu dïng cña c¶ n¨m 2010 t¨ng ®Õn 11,75%<br /> trong ®ã møc t¨ng gi¸ m¹nh nhÊt lµ l­¬ng thùc, thùc phÈm vµ dÞch vô ¨n uèng. Danh<br /> s¸ch t¨ng gi¸ hÇu hÕt lµ nh÷ng mÆt hµng cèt yÕu nh­ x¨ng dÇu, xi m¨ng, thÐp, ph©n<br /> bãn,… Gi¸ c¶ leo thang kh«ng chØ ¶nh h­ëng ®Õn ®êi sèng cña tõng gia ®×nh, tõng<br /> ng­êi d©n mµ cßn c¸c môc tiªu kinh tÕ vÜ m« cña ChÝnh phñ. C¸c mÆt hµng trªn<br /> kh«ng chØ lµ s¶n phÈm tiªu dïng cña ng­êi d©n mµ cßn lµ chi phÝ ®Çu vµo cña c¸c<br /> ngµnh s¶n xuÊt, dÞch vô trong nÒn kinh tÕ.<br /> 2. Nh÷ng th¸ch thøc hiÖn nay<br /> B¸o c¸o “TriÓn väng kinh tÕ ThÕ giíi” võa ®­îc World Bank (WB) c«ng bè l­u ý<br /> r»ng nhu cÇu néi ®Þa sÏ lµ ®éng lùc chñ chèt thóc ®Èy t¨ng tr­ëng t¹i khu vùc ch©u ¸<br /> trong giai ®o¹n phôc håi. Nh­ vËy, kinh tÕ phôc håi nhanh tr­íc hÕt sÏ dùa trªn kh¶<br /> n¨ng thóc ®Èy tiªu dïng trong n­íc vµ gia t¨ng søc mua cña x· héi, nh»m thay thÕ sù<br /> gi¶m sót xuÊt khÈu. Song søc mua khã t¨ng lªn khi thu nhËp cña ng­êi lao ®éng cßn<br /> thÊp vµ t¸c ®éng cña l¹m ph¸t. Thùc tÕ n­íc ta cho thÊy 70% d©n sè ë n«ng th«n thu<br /> nhËp thÊp, trong khi thu nhËp cña 2/3 d©n sè ®« thÞ (chiÕm 30% d©n sè) vÉn d­íi møc<br /> trung b×nh. ThÞ tr­êng néi ®Þa bÞ giíi h¹n do søc mua kÐm nªn kh«ng dÔ dµng ph¸t<br /> huy ®­îc thÕ m¹nh tiÒm n¨ng. Trong khi ®ã, ng­êi n«ng d©n ph¶i tù b­¬n ch¶i, tù<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Đặng Nguyên Anh 17<br /> <br /> <br /> lµm vµ ph¶i chÞu rñi ro vÒ biÕn ®éng gi¸ c¶, thêi tiÕt vµ thÞ tr­êng xuÊt khÈu thÕ giíi.<br /> §©y lµ nh÷ng h¹n chÕ cã tÝnh th¸ch thøc lín vµ l©u dµi ®èi víi ViÖt Nam, chø kh«ng<br /> chØ trong giai ®o¹n phôc håi kinh tÕ hiÖn nay.<br /> Thu nhËp lµ mét trong nh÷ng yÕu tè then chèt ®Ó ng­êi lao ®éng ®¶m b¶o sinh<br /> kÕ cho b¶n th©n vµ gia ®×nh. C¬ héi viÖc lµm mang l¹i thu nhËp æn ®Þnh cho ng­êi d©n<br /> lµ mét trong nh÷ng rµng buéc quan träng ®èi víi qu¸ tr×nh t¨ng tr­ëng v× môc tiªu<br /> con ng­êi. Tuy nhiªn, tiÒn l­¬ng c«ng nh©n khu chÕ xuÊt cßn thÊp h¬n so víi ng­êi lao<br /> ®éng tù do khiÕn cho nhiÒu ng­êi kh«ng muèn vµo lµm cho c¸c doanh nghiÖp ë c¸c<br /> thµnh phè lín, chi phÝ sinh ho¹t ®¾t ®á, kh¾t khe vÒ thêi gian vµ ph¶i xa quª h­¬ng.<br /> Trong khi ®ã, phóc lîi cña ng­êi lao ®éng trong con m¾t doanh nghiÖp qu¸ ®¬n gi¶n,<br /> chØ bao gåm n¬i ë, c«ng viÖc, b÷a ¨n gi÷a ca. Song ngay c¶ nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu ®ã<br /> còng ch­a ®­îc ®¸p øng tèt nh­ ®­îc ph¶n ¸nh qua ®êi sèng c«ng nh©n c¸c khu c«ng<br /> nghiÖp, hiÖn ®ang ph¶i chÞu ®ùng nh÷ng rñi ro mÊt viÖc, thÊt nghiÖp, ®au èm, tai n¹n<br /> lao ®éng, an toµn c¸ nh©n. An sinh x· héi ë khu vùc n«ng th«n còng hÕt søc h¹n chÕ.<br /> Trªn 2/3 n«ng d©n trong t×nh tr¹ng “tay lµm hµm nhai”, hÇu hÕt ng­êi giµ kh«ng cã<br /> l­¬ng h­u, l¹i kh«ng ®­îc trî cÊp, kh«ng cã b¶o hiÓm y tÕ trong khi m¹ng l­íi an toµn<br /> x· héi truyÒn thèng dùa trªn c¬ së gia ®×nh, th©n téc vµ céng ®ång ®ang ph¸ vì cïng<br /> víi qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ qu¸ nhanh.<br /> Gãi kÝch thÝch kinh tÕ n¨m 2009 cña ChÝnh phñ víi môc tiªu ­u tiªn lµ kÝch cÇu<br /> ®Çu t­ vµ tiªu dïng, duy tr× tèc ®é t¨ng tr­ëng vµ h¹n chÕ suy gi¶m kinh tÕ nªn t¸c<br /> ®éng ®Õn thÞ tr­êng lao ®éng vµ thÞ tr­êng xuÊt khÈu hµng ho¸ kh«ng trùc tiÕp, khiÕn<br /> cho môc tiªu t¹o viÖc lµm cßn h¹n chÕ. Chi tiªu cho an sinh x· héi chØ chiÕm mét phÇn<br /> nhá trong gãi kÝch thÝch nµy (d­íi 4%). Trong khi ®ã, c¸c doanh nghiÖp, c«ng ty vµ tËp<br /> ®oµn quèc doanh tõ nhiÒu n¨m nay kh«ng t¹o ra c«ng ¨n viÖc lµm. Sè vèn ®Çu t­ cho<br /> c¸c tËp ®oµn kinh tÕ nhµ n­íc rÊt lín song sè viÖc lµm t­¬ng øng cña c¸c tËp ®oµn nµy<br /> t¹o ra rÊt Ýt, hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh thÊp, qu¶n lý chång chÐo, ph©n t¸n. So<br /> víi sù ®Çu t­ vµ ­u ®·i mµ khu vùc quèc doanh nhËn ®­îc th× qu¶ lµ mét nghÞch lý.<br /> Theo tÝnh to¸n, ®Ó t¨ng 1 ®ång GDP, khu vùc nhµ n­íc ®· ph¶i ®Çu t­ 4,47 ®ång n¨m<br /> 2006 vµ 3,53 ®ång n¨m 2007. Trong khi ®ã b×nh qu©n 3 n¨m gÇn ®©y, ®Ó t¹o ra 1 ®ång<br /> GDP, chØ cÇn ®Çu t­ kho¶ng 2,82 ®ång nÕu tÝnh chung toµn bé nÒn kinh tÕ. Râ rµng,<br /> ®Ó t¨ng tr­ëng tèt h¬n cÇn n©ng cao hiÖu qu¶ ®Çu t­, nhÊt lµ c¸c ho¹t ®éng ®Çu t­<br /> c«ng.<br /> Ph­¬ng thøc t¹o viÖc lµm trong n­íc nh÷ng n¨m tíi ë ViÖt Nam vÒ c¬ b¶n vÉn<br /> theo ph­¬ng ch©m x· héi hãa: ®ã lµ nhµ n­íc, x· héi vµ b¶n th©n ng­êi lao ®éng cïng<br /> t¹o viÖc lµm, gi¶i quyÕt viÖc lµm. Gi¶i quyÕt viÖc lµm ®èi víi khu vùc n«ng th«n ViÖt<br /> Nam vÉn lµ vÊn ®Ò lín bëi hai lÏ: mét lµ do qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa vµ c«ng nghiÖp hãa<br /> cßn tiÕp tôc nªn viÖc chuyÓn ®æi môc ®Ých sö dông ®Êt n«ng nghiÖp vÉn diÔn ra ®ßi hái<br /> ph¶i cã viÖc lµm míi cho n«ng d©n mÊt ®Êt; hai lµ, cÇn chuyÓn dÞch mét sè l­îng lín<br /> lao ®éng n«ng nghiÖp sang c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, x©y dùng vµ dÞch vô ®ßi hái ph¶i<br /> t¹o ra nhiÒu viÖc lµm trong c¸c lÜnh vùc nµy. ViÖt Nam cÇn xem xÐt ®Çu t­ cho khu<br /> vùc dÞch vô ®Ó cã thÓ t¹o ®­îc nhiÒu viÖc lµm. §©y lµ nhiÖm vô nÆng nÒ vµ khã kh¨n<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 18 Tăng trưởng và phát triển bền vững….<br /> <br /> <br /> song kh«ng thÓ kh«ng thùc hiÖn.<br /> Trong khi ®ã, chÊt l­îng nguån nh©n lùc ®ang c¶n trë sù bøt ph¸ cña ViÖt<br /> Nam. ë c¸c n­íc ph¸t triÓn, do ®Çu t­ tèt vµo gi¸o dôc nªn yÕu tè khoa häc c«ng<br /> nghÖ ®ãng gãp vµo t¨ng tr­ëng gi¸ trÞ gia t¨ng 70 - 80%, cßn ViÖt Nam møc ®ãng<br /> gãp hµm l­îng chÊt x¸m chØ 10 - 15% nªn gi¸ trÞ hµng ho¸ vÉn thÊp, gi¸ trÞ thu vÒ<br /> cho nÒn kinh tÕ cßn thÊp. Bªn c¹nh ®ã, nh÷ng khã kh¨n nh­ thiÕu kinh nghiÖm<br /> qu¶n lý vµ thiÕu lao ®éng cã tay nghÒ ®ang ®e do¹ sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Mét kÕt<br /> qu¶ kh¶o s¸t n¨m 2007 cña Bé L§-TB&XH cho thÊy tû lÖ lao ®éng ®· qua ®µo t¹o<br /> chØ chiÕm kho¶ng 30% lùc l­îng lao ®éng. GÇn 80% lao ®éng trÎ ë ®é tuæi tõ 20 - 24<br /> khi tham gia vµo thÞ tr­êng lao ®éng hÇu nh­ ch­a qua ®µo t¹o nghÒ chÝnh thøc<br /> nµo.<br /> Nh÷ng nghiªn cøu gÇn ®©y chØ ra r»ng hÖ thèng gi¸o dôc cña ViÖt Nam hiÖn<br /> chÊt l­îng ch­a cao vµ ch­a ®¸p øng ®­îc nhu cÇu häc tËp vµ nhu cÇu tuyÓn dông lao<br /> ®éng chÊt l­îng cao cña doanh nghiÖp. PhÇn ®«ng nh÷ng nhµ tuyÓn dông lao ®éng<br /> n­íc ngoµi ®Òu gÆp khã kh¨n trong viÖc t×m kiÕm ng­êi lao ®éng cã nh÷ng kü n¨ng<br /> phï hîp víi nhu cÇu c«ng viÖc. ChÊt l­îng lao ®éng thùc sù thÊp khi n¨ng suÊt lao<br /> ®éng x· héi ­íc tÝnh chØ ®¹t xÊp xØ 1600 USD/lao ®éng/n¨m (thÊp h¬n nhiÒu so víi<br /> møc n¨ng suÊt b×nh qu©n cña thÕ giíi lµ 14.600 USD).<br /> Tr­íc thùc tÕ nãi trªn, t¨ng tr­ëng kinh tÕ ph¶i h­íng ®Õn môc tiªu ph¸t triÓn<br /> con ng­êi, t¹o ra nhiÒu viÖc lµm, thu nhËp vµ phóc lîi x· héi ®ang lµ m« thøc t¨ng<br /> tr­ëng ®­îc ­u tiªn lùa chän trªn thÕ giíi. ViÖc më réng c¸c c¬ héi viÖc lµm thùc sù sÏ<br /> lµ cÇu nèi quan träng gi÷a t¨ng tr­ëng víi ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. T¸i cÊu tróc<br /> nÒn kinh tÕ ®ßi hái n©ng cao chÊt l­îng nguån nh©n lùc th«ng qua gi¸o dôc, häc vµ<br /> d¹y nghÒ phï hîp cho ng­êi d©n víi sù tham gia tÝch cùc cña nhiÒu thµnh phÇn kinh<br /> tÕ vµ ®Çu t­ cña ChÝnh phñ.<br /> 3. VÊn ®Ò b¶o hiÓm thÊt nghiÖp<br /> VÊn ®Ò b¶o hiÓm thÊt nghiÖp (BHTN) cÇn ®­îc rót ra nh­ mét bµi häc vÒ ban<br /> hµnh vµ thùc thi chÝnh s¸ch. C¸ch ®©y ba n¨m khi lµm chÝnh s¸ch BHTN, c¸c nhµ<br /> qu¶n lý ­íc tÝnh sÏ cã 3 - 3,5 triÖu ng­êi lao ®éng tham gia. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ ®·<br /> cã h¬n 5,2 triÖu ng­êi ®ãng BHTN víi sè tiÒn lªn ®Õn h¬n 3000 tû ®ång. Khi kinh tÕ<br /> ph¸t triÓn b×nh th­êng, vÉn cã hµng tr¨m ngh×n ng­êi thÊt nghiÖp mçi n¨m. Trong<br /> ®iÒu kiÖn suy gi¶m kinh tÕ, vÊn ®Ò trë nªn trÇm träng h¬n vµ cÇn ®­îc quan t©m<br /> nhiÒu h¬n.<br /> Ngay khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHYT ®· cã nhiÒu ®iÓm bÊt hîp lý cÇn söa ®æi.<br /> HiÖn nay khã kh¨n lín nhÊt ®èi víi viÖc triÓn khai b¶o hiÓm thÊt nghiÖp lµ viÖc lao<br /> ®éng thÊt nghiÖp kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn h­ëng b¶o hiÓm thÊt nghiÖp do kh«ng cã sæ b¶o<br /> hiÓm. T×nh tr¹ng doanh nghiÖp ph¸ s¶n, bá trèn hoÆc nî thuÕ vÉn ch­a ®­îc kh¾c<br /> phôc sau khñng ho¶ng. Doanh nghiÖp vi ph¹m luËt mµ ng­êi lao ®éng l¹i bÞ ¸p dông<br /> chÕ tµi lµ bÊt hîp lý v× lçi kh«ng ph¶i do hä. Theo thèng kª cña B¶o hiÓm x· héi ViÖt<br /> Nam, hiÖn cã tíi 60% doanh nghiÖp chËm ®ãng b¶o hiÓm x· héi vµ 30% nî b¶o hiÓm<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Đặng Nguyên Anh 19<br /> <br /> <br /> x· héi. NhiÒu ng­êi lao ®éng khi lµm thñ tôc ®¨ng ký mÊt viÖc míi râ lµ doanh nghiÖp<br /> kh«ng ®ãng bÊt cø kho¶n b¶o hiÓm nµo cho hä. Do doanh nghiÖp nî ®äng b¶o hiÓm x·<br /> héi ®· trªn 3 th¸ng nªn c¬ quan b¶o hiÓm kh«ng chèt sæ, lµm ¶nh h­ëng nhiÒu ®Õn<br /> viÖc nhËn trî cÊp thÊt nghiÖp. Trong bÊt cø hoµn c¶nh nµo ng­êi lao ®éng còng lu«n<br /> r¬i vµo thÕ yÕu vÒ ph¸p lý, ®êi sèng khã kh¨n, bøc b¸ch. QuyÒn lîi cña ng­êi lao ®éng<br /> bÞ vi ph¹m.<br /> C©u chuyÖn BHTN cho thÊy ng­êi d©n kh«ng thÓ tù ban hµnh chÝnh s¸ch cho<br /> m×nh, nh­ng bao giê hä còng lµ ®èi t­îng trùc tiÕp vµ g¸nh hËu qu¶ cña mét quyÕt<br /> ®Þnh chÝnh s¸ch. Nh÷ng bÊt cËp, v­íng m¾c cña BHTN phÇn lín liªn quan ®Õn doanh<br /> nghiÖp sö dông lao ®éng vµ c¬ quan b¶o hiÓm, vµ ng­êi lao ®éng lµ n¹n nh©n. MÆc dï<br /> néi dung BHTN bao gåm trî cÊp thÊt nghiÖp, hç trî ®µo t¹o nghÒ, hç trî t×m viÖc lµm<br /> vµ chÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ trong thêi gian h­ëng trî cÊp thÊt nghiÖp, nh­ng cho ®Õn nay<br /> nhiÒu ®Þa ph­¬ng ch­a gi¶i quyÕt ®­îc nhu cÇu ®µo t¹o nghÒ vµ t¹o viÖc lµm. Trong<br /> ®iÒu kiÖn ®ã, BHTN chØ gi¶i quyÕt ®­îc c¸i ngän cña t×nh tr¹ng mÊt viÖc, trong khi<br /> môc ®Ých cña BHTN kh«ng chØ lµ cøu trî t¹m thêi b»ng “con c¸” mµ ph¶i trang bÞ “cÇn<br /> c©u” cho ng­êi lao ®éng.<br /> 4. KÕt luËn<br /> N¨m 2010 cã thÓ xem lµ giai ®o¹n khëi s¾c v× c¸c chÝnh s¸ch thùc hiÖn vµo thêi<br /> kú nµy cã ý nghÜa t¹o tiÒn ®Ò cho giai ®o¹n “t¨ng tèc” cña nÒn kinh tÕ trong 10 n¨m<br /> tíi. §©y còng lµ n¨m b¶n lÒ ®Ó thùc hiÖn môc tiªu t¹o viÖc lµm, æn ®Þnh thu nhËp<br /> cho ng­êi lao ®éng, tõ ®ã c¶i thiÖn møc sèng. Tuy nhiªn, thÞ tr­êng thÕ giíi hËu<br /> khñng ho¶ng sÏ trë nªn b¶o hé h¬n vµ c¹nh tranh quèc tÕ còng sÏ ngµy cµng gay g¾t<br /> trong nhiÒu n¨m tíi. XuÊt khÈu sang c¸c thÞ tr­êng Hoa Kú vµ EU hiÖn kh«ng cßn<br /> dÔ dµng nh­ tr­íc. Qu¸ tr×nh phôc håi chøa ®ùng nh÷ng mèi lo ©u. C¸ch gi¶i quyÕt<br /> viÖc lµm th«ng qua c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi nh­ tr­íc ®©y sÏ gÆp<br /> khã kh¨n do h¹n chÕ ®Çu ra vµ hiÖu qu¶. Sè chç lµm míi cã thÓ t¨ng lªn song thiÕu<br /> æn ®Þnh, kÐm chÊt l­îng trong khi ®ång l­¬ng kh«ng t¨ng, thËm chÝ gi¶m sót trªn<br /> thùc tÕ.<br /> MÆc dï cã chñ tr­¬ng ®óng, qu¸ tr×nh t¨ng tr­ëng kinh tÕ trong nh÷ng n¨m qua<br /> ch­a gãp phÇn më réng nh÷ng c¬ héi viÖc lµm cho ng­êi d©n, toµn dông tèt h¬n lùc<br /> l­îng lao ®éng. CÇn chó träng c¶i thiÖn m«i tr­êng ®Çu t­, ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh<br /> doanh, dÞch vô, sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån vèn ®Çu t­ ph¸t triÓn, song song víi<br /> n©ng cao chÊt l­îng viÖc lµm vµ chÊt l­îng nguån nh©n lùc. CÇn cã nh÷ng ®èi s¸ch cô<br /> thÓ vµ h÷u hiÖu h¬n nh»m t¨ng c­êng phóc lîi, c¶i thiÖn thu nhËp vµ ®iÒu kiÖn sèng<br /> cho ng­êi lao ®éng.<br /> Ph­¬ng thøc t¹o viÖc lµm trong nh÷ng n¨m tíi ë ViÖt Nam vÒ c¬ b¶n vÉn theo<br /> ph­¬ng ch©m x· héi hãa: ®ã lµ nhµ n­íc, x· héi vµ b¶n th©n ng­êi lao ®éng cïng<br /> t¹o viÖc lµm, gi¶i quyÕt viÖc lµm. Gi¶i quyÕt viÖc lµm ®èi víi khu vùc n«ng th«n<br /> ViÖt Nam vÉn lµ vÊn ®Ò lín bëi hai lÏ: mét lµ do qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa vµ c«ng<br /> nghiÖp hãa cßn tiÕp tôc nªn viÖc chuyÓn ®æi môc ®Ých sö dông ®Êt n«ng nghiÖp vÉn<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 20 Tăng trưởng và phát triển bền vững….<br /> <br /> <br /> diÔn ra ®ßi hái ph¶i cã viÖc lµm míi cho n«ng d©n mÊt ®Êt; hai lµ, cÇn chuyÓn dÞch<br /> mét sè l­îng lín lao ®éng n«ng nghiÖp sang c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, x©y dùng vµ<br /> dÞch vô ®ßi hái ph¶i t¹o ra nhiÒu viÖc lµm trong c¸c lÜnh vùc nµy. ViÖt Nam cÇn<br /> xem xÐt ®Çu t­ cho khu vùc dÞch vô ®Ó cã thÓ t¹o ®­îc nhiÒu viÖc lµm. §©y lµ<br /> nhiÖm vô nÆng nÒ vµ khã kh¨n song kh«ng thÓ kh«ng thùc hiÖn.<br /> Bµi häc tõ khñng kho¶ng kinh tÕ cho thÊy nÕu ®Æt s¶n xuÊt lµm träng t©m<br /> t¨ng tr­ëng sÏ dÉn ®Õn sù mÊt th¨ng b»ng cña nÒn kinh tÕ, vµ khi bÞ duy tr× trong<br /> mét thêi gian dµi sÏ t¹o ra bÊt æn x· héi vµ hµng lo¹t hËu qu¶ kh¸c. C¸c chØ tiªu<br /> kinh tÕ trong kÕ ho¹ch 5 n¨m tíi cña ViÖt Nam ®­îc ®Æt ra kh¸ l¹c quan, vµ ®Æc<br /> biÖt mang tÝnh ­u tiªn ®Õn môc tiªu t¨ng tr­ëng kinh tÕ cho thÊy xu h­íng chÝnh<br /> s¸ch thiªn vÒ tèc ®é t¨ng tr­ëng trong thêi gian tíi. Chóng ta ®ang phÊn ®Êu ®¹t<br /> tû lÖ t¨ng tr­ëng 7 - 8%/n¨m cho giai ®o¹n 2011 - 2015. §Ó cã thÓ thùc hiÖn ®­îc<br /> nh÷ng môc tiªu ®Çy kú väng ®ã, cÇn cã t­ duy míi vµ c¸ch lµm míi, vµ nhÊt lµ<br /> kh«ng lÆp l¹i nh÷ng bÊt cËp trong viÖc ban hµnh, thùc thi chÝnh s¸ch, tËp trung æn<br /> ®Þnh vÜ m« ®Ó t¹o ®µ ph¸t triÓn v÷ng ch¾c.<br /> M« h×nh t¨ng tr­ëng cña thÕ giíi hiÖn kh«ng cßn nh­ tr­íc. T¨ng tr­ëng dùa<br /> vµo xuÊt khÈu, c¹n kiÖt tµi nguyªn, gia t¨ng « nhiÔm m«i tr­êng lµ tr¸i ng­îc víi<br /> quan niÖm ph¸t triÓn bÒn v÷ng. §©y lµ mét ph­¬ng thøc t¨ng tr­ëng kh«ng cã<br /> t­¬ng lai. Trong giai ®o¹n kinh tÕ phôc håi, chóng ta cÇn chuyÓn h­íng m¹nh sang<br /> m« h×nh t¨ng tr­ëng bÒn v÷ng, bëi lîi Ých mµ m« h×nh nµy ®ång bé h¬n, hiÖu qu¶<br /> l©u dµi h¬n. T¨ng chi tiªu c«ng cho viÖc t¹o c«ng ¨n viÖc lµm, nhµ ë cho ng­êi thu<br /> nhËp thÊp,... lµ c¸c gi¶i ph¸p ®Ó ph©n phèi tèt h¬n c¸c thµnh qu¶ t¨ng tr­ëng kinh<br /> tÕ. §Ó ®¶m b¶o qu¸ tr×nh phôc håi bÒn v÷ng, ViÖt Nam kh«ng nªn ­u tiªn t¨ng<br /> tr­ëng vÒ l­îng, mµ cÇn t¨ng tr­ëng vÒ chÊt, chuyÓn tõ t¨ng tr­ëng chiÒu réng<br /> theo chiÒu s©u, chó träng chuyÓn dÞch c¬ cÊu, t¸i cÊu tróc nÒn kinh tÕ theo h­íng<br /> t¨ng søc c¹nh tranh dùa trªn nguån nh©n lùc chÊt l­îng cao. Qu¸ tr×nh t¨ng<br /> tr­ëng tíi ®©y ph¶i tÝnh ®Õn mét sè c¸c rµo c¶n nh­ kh¶ n¨ng liªn kÕt x· héi cßn<br /> yÕu, møc ®é tham gia cña d©n chóng vµo c¸c quyÕt ®Þnh cña chÝnh quyÒn, nhÊt lµ<br /> víi c¸c dù ¸n c«ng cßn h¹n chÕ.<br /> ViÖc t¸i cÊu tróc l¹i nÒn kinh tÕ sÏ gãp phÇn ®æi míi m« h×nh t¨ng tr­ëng,<br /> dÎo dai h¬n tr­íc nh÷ng có sèc míi, trong ®ã n©ng cao chÊt l­îng nguån nh©n lùc<br /> lµ mét trong nh÷ng “nót th¾t” cÇn ®­îc ­u tiªn gi¶i quyÕt. CÇn n©ng cao chÊt<br /> l­îng nguån nh©n lùc th«ng qua gi¸o dôc, häc vµ d¹y nghÒ phï hîp cho ng­êi d©n<br /> víi sù tham gia tÝch cùc cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ. Qu¸ tr×nh nµy ®ßi hái sù<br /> ®Çu t­ cho ng­êi lao ®éng, gi¶m bít khã kh¨n vµ g¸nh nÆng thu nhËp thÊp, lµm<br /> cho hä yªn t©m g¾n bã víi c«ng viÖc. NÕu biÕt ®Çu t­ vµ ®Çu t­ ®óng nhu cÇu,<br /> tróng lÜnh vùc, nÒn kinh tÕ sÏ ®­îc h­ëng lîi vµ môc tiªu g¾n t¨ng tr­ëng kinh tÕ<br /> víi c«ng b»ng vµ tiÕn bé x· héi sÏ ®­îc thùc hiÖn.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Đặng Nguyên Anh 21<br /> <br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> <br /> <br /> 1. ILO (International Labour Orgnization). 2009. Global Employment Trends report.<br /> January 2009. Geneva<br /> 2. Th«ng tÊn x· ViÖt Nam (TTXVN). 2010. Mét vµi dù b¸o vÒ kinh tÕ toµn cÇu n¨m<br /> 2010. Tµi liÖu tham kh¶o. Chuyªn ®Ò th¸ng 3/2010.<br /> 3. TrÇn Anh Ph­¬ng. 2008. Ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong lÜnh vùc kinh tÕ ë ViÖt Nam vµ<br /> nh÷ng t¸c ®éng chÝnh trÞ - x· héi. B¸o ®iÖn tö §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam.<br /> 4. TrÇn H÷u C­êng. 2008. “Mét sè nh©n tè t¨ng c­êng liªn kÕt gi÷a t¨ng tr­ëng kinh<br /> tÕ vµ ph¸t triÓn con ng­êi”, T¹p chÝ kinh tÕ Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng, sè 236<br /> th¸ng 10/2008.<br /> 5. WB (World Bank). 2010. Global Economics Prospects 2010: Crisis, Finance and<br /> Growth. World Bank’s Development Prospects Group. 21/2/2010. Washington DC.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />