Thành phần hóa học của tinh dầu phòng phong thảo (Anisomeles Indica (L.) Kuntze) phân bố tại Đắk Lắk – Việt Nam

30(4): 64-67 T¹p chÝ Sinh häc 12-2008<br /> <br /> <br /> <br /> Thµnh phÇn ho¸ häc cña tinh dÇu phßng phong th¶o<br /> (Anisomeles indica (l.) Kuntze) ph©n bè t¹i ®ak l¾k - ViÖt nam<br /> <br /> TrÇn Huy Th¸I, NguyÔn ThÞ HiÒn<br /> ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt<br /> TrÇn §×nh Th¾ng<br /> Tr−êng ®¹i häc Vinh<br /> <br /> Phßng phong th¶o, cßn ®−îc gäi lµ thiÕn I. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu<br /> th¶o, dÞ thÇn, dÞ thÇn Ên, thæ ho¾c h−¬ng, s¬n<br /> kiÒm cã tªn khoa häc lµ Anisomeles indica (L.) L¸ cña phßng phong th¶o (Anisomeles<br /> Kuntze [syn: Nepeta indica L., Marrubium indica) ®−îc thu h¸i ë x· Ea Hå, huyÖn Kr«ng<br /> indicum (L.) Burm.f., Anisomeles ovata R. Br., N¨ng, tØnh §ak L¾k vµo th¸ng 5 n¨m 2006.<br /> Epimeredi indica (L.) Rothm.] thuéc hä B¹c hµ Tiªu b¶n kh« ®−îc l−u gi÷ t¹i viÖn Sinh th¸i<br /> (Lamiaceae). Phßng phong th¶o cã ®−îc dïng vµ Tµi nguyªn sinh vËt. Hµm l−îng tinh dÇu tõ<br /> lµm thuèc ch÷a c¶m m¹o, viªm mòi m·n tÝnh, lë l¸ vµ qu¶ ®−îc x¸c ®Þnh b»ng ph−¬ng ph¸p<br /> ngøa, h¹ sèt, lîi tiÓu, ch÷a ®au bông, ®Çy h¬i, ch−ng cÊt l«i cuèn theo h¬i n−íc cã håi l−u<br /> bông tr−íng, n«n möa, viªm d¹ dµy, rèi lo¹n tiÕt trong thiÕt bÞ Clevenger (theo nguyªn liÖu kh«<br /> niÖu, thÊp khíp, rÔ ch÷a r¾n ®éc c¾n… [1-3]. kh«ng khÝ).<br /> C©y ph©n bè t¹i ViÖt Nam vµ nhiÒu n−íc S¾c ký khÝ (GC): §−îc thùc hiÖn trªn m¸y<br /> kh¸c nh− Trung Quèc, Lµo, C¨mpuchia, Th¸i Agilent Technologies HP 6890N Plus g¾n vµo<br /> Lan, In®«nªxia, Philippin… [1, 4]. Theo mét sè detect¬ FID cña h·ng Agilent Technologies,<br /> tµi liÖu th× trong c©y phßng phong th¶o cã chøa Mü. Cét s¾c ký HP-5MS víi chiÒu dµi 30 m,<br /> c¸c hîp chÊt: terpenoit (ovatodiolit, 4,5- ®−êng kÝnh trong (ID) = 0,25 mm, líp phim<br /> epoxyovatodiolit, isoovatodiolit, axit 4,7- máng 0,25µm ®· ®−îc sö dông. KhÝ mang H2,<br /> oxycycloanisomelic, axit 4-methylen-5- nhiÖt ®é buång b¬m mÉu (kÜ thuËt ch−¬ng tr×nh<br /> hydroxyovatodiolit, axit 4-methylene-5- nhiÖt ®é-PTV) 250oC. NhiÖt ®é detect¬ 260oC.<br /> oxoanisomelic, glutinon, friedelin, glutinol, Ch−¬ng tr×nh nhiÖt ®é buång ®iÒu nhiÖt: 60oC (2<br /> betulin, axit anisomelic [2]; flavonoit (anisofolin phót), t¨ng 4oC/phót cho ®Õn 220oC, dõng ë<br /> A, prunin, prunin-6”-p-coumarat, cosmosiin, nhiÖt ®é nµy trong 10 phót.<br /> terniflorin, prunin-3”,6“-di-p-coumarat, apigenin<br /> S¾c ký khÝ - khèi phæ (GC/MS): viÖc ph©n<br /> 7-O-β-D-(2”,6”-di-O-p-coumaroyl) glucosit vµ<br /> tÝch ®Þnh tÝnh ®−îc thùc hiÖn trªn hÖ thèng thiÕt<br /> apigenin 7-O-β-D-(4”,6’-di-O-p-coumaroyl) bÞ s¾c ký khÝ vµ phæ ký liªn hîp GC/MS cña<br /> glucosit, 3',4',7-trihydroxy-5,6-dimethoxyflavon h·ng Agilent Technologies HP 6890N. Agilent<br /> [4, 5, 6, 7] vµ mét sè hîp chÊt kh¸c nh− methyl- Technologies HP 6890N/HP 5973 MSD ®−îc<br /> p-hydroxycinnamat, β-sitosterol, β-sitosterol-3- l¾p víi cét t¸ch mao qu¶n vµ vËn hµnh s¾c ký<br /> O-β -D-glucosit vµ n-hentriacontan [3]. nh− ë trªn víi He lµm khÝ mang.<br /> Tuy vËy, viÖc nghiªn cøu thµnh phÇn hãa ViÖc x¸c nhËn c¸c cÊu tö ®−îc thùc hiÖn<br /> häc cña tinh dÇu phßng phong th¶o ë n−íc ta b»ng c¸ch so s¸nh c¸c d÷ kiÖn phæ MS cña<br /> hiÖn cßn Ýt ®−îc quan t©m. Trong bµi b¸o nµy, chóng víi phæ chuÈn ®· ®−îc c«ng bè cã<br /> chóng t«i tr×nh bµy c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ trong th− viÖn Willey/Chemstation HP. Trong<br /> mét sè ®Æc ®iÓm sinh häc vµ thµnh phÇn ho¸ häc mét sè tr−êng hîp ®−îc kiÓm tra b»ng c¸c<br /> cña tinh dÇu phßng phong th¶o thu ®−îc t¹i x· chÊt trong tinh dÇu ®· biÕt hoÆc chÊt chuÈn<br /> Ea Hå, huyÖn Kr«ng N¨ng, tØnh §ak L¾k. [10-16].<br /> 64<br />  II. KÕt qu¶ nghiªn cøu Hµm l−îng tinh dÇu tõ l¸ vµ qu¶ c©y phßng<br /> phong th¶o [Anisomeles indica (L.) Kuntze.] lµ<br /> 1. NhËn d¹ng vµ ph©n bè 0,1% (theo nguyªn liÖu kh« kh«ng khÝ ). Tinh<br /> C©y th¶o sèng l©u n¨m, cao 0,70-1,20 m. dÇu lµ chÊt láng, mµu vµng nh¹t, cã mïi th¬m<br /> Th©n vu«ng, mäc ®øng, cã nhiÒu l«ng, nhÊt lµ ë h¾c.<br /> ngän vµ trªn c¸c c¹nh cña th©n. L¸ mäc ®èi, Nghiªn cøu thµnh phÇn hãa häc cña tinh dÇu<br /> h×nh bÇu dôc hoÆc h×nh trøng, dµi 7-15 cm, réng l¸ vµ qu¶ phßng phong th¶o (Anisomeles indica)<br /> 3-6 cm, gèc trßn, ®Çu nhän, mÐp khÝa r¨ng, hai b»ng ph−¬ng ph¸p s¾c ký khÝ (GC) vµ s¾c ký khÝ<br /> mÆt ®Òu cã l«ng dµy; cuèng l¸ dµi 1-5 cm. Côm khèi phæ (GC/MS), 37 hîp chÊt trong tinh dÇu<br /> hoa mäc ë ®Çu cµnh, gåm c¸c vßng d·n c¸ch ë ®· ®−îc x¸c ®Þnh, chiÕm ®Õn 96,4% tæng hµm<br /> phÝa d−íi, mçi vßng cã nhiÒu hoa. Hoa kh«ng l−îng tinh dÇu. Thµnh phÇn chÝnh cña tinh dÇu<br /> cuèng, mµu hång hoÆc ®á tÝa; ®µi h×nh chu«ng lµ c¸c hîp chÊt sau: α-pinen (32,6%), limonen<br /> cã 5 r¨ng ®Òu; trµng cã èng ng¾n chia 2 m«i,<br /> (26,6%), caryophyllen oxit (10,2%), β-<br /> m«i trªn h×nh trøng hÑp, m«i d−íi réng chia 3<br /> caryophyllen (6,0%), bornyl acetat (5,2%),<br /> thuú, nhÞ 4. Qu¶ bÕ gåm 4 qu¶ h¹ch con, h×nh<br /> trøng dµi vµ nh½n. Mïa hoa tõ th¸ng 7-9; mïa myrcen (4,3%), camphen (2,2%), β-pinen<br /> qu¶ tõ th¸ng 12-3. (2,1%), ferruginol (1,2%).<br /> Phßng phong th¶o th−êng mäc ë n¬i s¸ng vµ C¸c hîp chÊt chøa «xi chiÕm 19,2%, c¸c<br /> Èm thuéc nhiÒu khu vùc t¹i miÒn nói, trung du hîp chÊt monoterpenenoit chiÕm hµm l−îng cao<br /> vµ ®ång b»ng thuéc mét sè tØnh nh− Lµo Cai, trong tinh dÇu (72,0%), sesquiterpenoit chiÕm<br /> S¬n La, Cao B»ng, L¹ng S¬n, Hßa B×nh, Hµ T©y, 17,7%, diterpenoit chiÕm 2,7% còng ®−îc t×m<br /> Hµ Néi, NghÖ An, Thõa Thiªn - HuÕ, Kon Tum, thÊy trong tinh dÇu nµy nh− ent-pimara-8(14),<br /> §ak L¾k. 15-dien (0,7%), epi-13-manoyl oxit (vÕt),<br /> abietatrien (0,7%), 13(16), 14 - labdien-8-ol<br /> 2. Thµnh phÇn hãa häc cña tinh dÇu l¸ vµ (0,1%), ferruginol (1,2%) (b¶ng).<br /> qu¶ phßng phong th¶o<br /> B¶ng<br /> <br /> Thµnh phÇn ho¸ häc cña tinh dÇu l¸ vµ qu¶ c©y phßng phong th¶o<br /> [Anisomeles indica (L.) Kuntze] ë §ak L¾k - ViÖt Nam<br /> STT Hîp chÊt KI %FID<br /> 1 tricyclen 927 0,5<br /> 2 α-thujen 931 vÕt<br /> 3 α-pinen 939 32,6<br /> 4 camphen 953 2,2<br /> 5 sabinen 976 vÕt<br /> 6 β-pinen 980 2,1<br /> 7 myrcen 990 4,3<br /> 8 p-cymen 1028 0,1<br /> 9 limonen 1032 26,6<br /> 10 (Z)-β-ocimen 1042 vÕt<br /> 11 γ-terpinen 1061 0,1<br /> 12 terpinolen 1090 0,3<br /> 13 linalool 1100 0,2<br /> 14 camphen hydrat 1150 0,1<br /> 15 borneol 1161 0,1<br /> 16 terpinene-4-ol 1179 0,1<br /> 17 α-terpineol 1191 0,6<br /> 18 bornyl acetat 1289 5,2<br /> 65<br />  19 trans-pinocarvyl acetat 1298 0,1<br /> 20 trans-carvyl acetat 1342 0,1<br /> 21 lavandulyl acetat 1373 0,1<br /> 22 geranyl acetat 1381 0,4<br /> 23 α-cedren 1412 vÕt<br /> 24 β-caryophyllen 1419 6,0<br /> 25 β-selinen 1490 0,7<br /> 26 eudesma-4(14), 11-dien 1491 0,1<br /> 27 α-bisabolen 1507 vÕt<br /> 28 caryophyllen oxit 1583 10,2<br /> 29 cedrol 1601 0,3<br /> 30 γ-eudesmol 1632 0,1<br /> 31 β-eudesmol 1651 0,1<br /> 32 α-eudesmol 1653 0,2<br /> 33 ent-pimara-8(14),15-dien 1960 0,7<br /> 34 epi -13-manoyl oxit 2017 vÕt<br /> 35 abietatrien 2057 0,7<br /> 36 13(16),14 - labdien-8-ol - 0,1<br /> 37 ferruginol 2371 1,2<br /> Ghi chó: vÕt < 0,1; KI. Kovats index.<br /> <br /> <br /> III. KÕt luËn 4. Vò Xu©n Ph−¬ng, 2000: Thùc vËt chÝ ViÖt<br /> Nam. Hä B¹c hµ - Lamiaceae Lindl. Nxb.<br /> Hµm l−îng tinh dÇu l¸ vµ qu¶ c©y Phßng Khoa häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi.<br /> phong th¶o [Anisomeles indica (L.) Kuntze] 5. Thang T. D., Luu H. V. and Dung N. X.,<br /> ph©n bè t¹i §ak L¾k - ViÖt Nam ®¹t 0,1% (theo 2004: J. Essent. Oil and Bearing Plants,<br /> nguyªn liÖu kh« kh«ng khÝ). 7(1): 43-48.<br /> B»ng ph−¬ng ph¸p s¾c ký khÝ (GC) vµ s¾c 6. Vietnamese Pharmacopoeia, 1997:<br /> ký khÝ khèi phæ (GC/MS), 37 hîp chÊt trong Medical Publishing House, Hanoi, Vietnam.<br /> tinh dÇu ®· ®−îc x¸c ®Þnh (chiÕm ®Õn 96,4%<br /> tæng hµm l−îng tinh dÇu). Thµnh phÇn chÝnh cña 7. Arisawa M., Nimura M., Fujita A.,<br /> tinh dÇu lµ α-pinen (32,6%), limonen (26,6%), Hayashi T., Morita N., Koshimura S.,<br /> caryophyllen oxit (10,2%), β-caryophyllen 1986: Planta Med., 52(4): 297-299.<br /> (6,0%) vµ bornyl acetat (5,2%). 8. Jagan Mohan Rao L., Krishna Kumari<br /> G. N. and Prakasa Rao N. S., 1984: Nat.<br /> Tµi liÖu tham kh¶o Prod., 47: 1052-1068.<br /> 9. Jagan Mohan Rao L., Krishna Kumari<br /> 1. NguyÔn TiÕn B©n (chñ biªn), 2005: Danh G. N. and Prakasa Rao N. S., 1984: Nat.<br /> lôc nh÷ng loµi thùc vËt ViÖt Nam. TËp 3. Prod., 48: 150-152.<br /> Nxb. N«ng nghiÖp.<br /> 10. Jagan Mohan Rao L., Krishna Kumari<br /> 2. §ç Huy BÝch vµ cs., 2004: C©y thuèc vµ G. N. and Prakasa Rao N. S., 1984:<br /> ®éng vËt lµm thuèc ë ViÖt Nam. Nxb. Khoa Heterocycles, 19: 1655-1657.<br /> häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi.<br /> 11. Jagan Mohan Rao L., Krishna Kumari<br /> 3. Vâ V¨n Chi, 1997: Tõ ®iÓn c©y thuèc ViÖt<br /> G. N. and Prakasa Rao N. S., 1983:<br /> Nam. Nxb. Y häc.<br /> Phytochemistry, 22: 1522.<br /> <br /> <br /> 66<br />  The Chemical composition of essential oil<br /> of Anisomeles indica (L.) Kuntze<br /> from dak lak province, Vietnam<br /> <br /> Tran Huy Thai, nguyen Thi hien, Tran Dinh Thang<br /> <br /> <br /> <br /> Summary<br /> <br /> Anisomeles indica (L.) Kuntze is a perennial herb, 0.70-1.20 m high. Stem is cylindrical, erect, densely<br /> hairy at the top and sides of the stem. Leaves are opposite, oval or ovate, 7-15 × 3-6 cm, densely pubescent on<br /> both sides. Inflorescence is in terminal spike of underneath loosely arranged whorls. Flowers are<br /> impedicellate, pink or purple. Fruits are 4-drupelets, oblong ovate. Fruiting period is from September to<br /> March.<br /> The yield of essential oil from leaves and fruits of Anisomeles indica (L.) Kuntze was 0.1 percent from<br /> air-dry material. By using GC and GC/MS analysis, 37 have been identified which accounts for more than<br /> 96.4% of the essential oil. The main constituents of essential oil were α-pinene (32.6%), limonene (26.6%),<br /> caryophyllene oxide (10.2%), β- caryophyllene (6.0%) and bornyl acetat (5.2%).<br /> <br /> Ngµy nhËn bµi: 4-1-2008<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 67<br />