Thất vọng - một cách “đọc” Đây thôn Vỹ Dạ (Hàn Mặc Tử)

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE<br /> Social Sci., 2017, Vol. 62, No. 2, pp. 64-70<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> DOI: 10.18173/2354-1067.2017-0009<br /> <br /> THẤT VỌNG - MỘT CÁCH “ĐỌC” ĐÂY THÔN VỸ DẠ (HÀN MẶC TỬ)<br /> Trần Khánh Phong<br /> <br /> Trường Trung học phổ thông Hai Bà Trưng - Huế<br /> Tóm tắt. Đọc là hình thức tiếp nhận văn bản văn học. Các nhà nghiên cứu trước đây đã<br /> đọc bài thơ Đây thôn Vỹ Dạ (Hàn Mặc Tử) dựa trên sự vận dụng nhiều hệ thống lí thuyết<br /> phê bình khác nhau. Vận dụng lí thuyết hiện sinh là một cách đọc khác về bài thơ Đây thôn<br /> Vỹ Dạ. Với cách đọc này, chúng ta hiểu được nỗi thất vọng trong bài thơ như là một khủng<br /> hoảng hiện sinh khi con người thấy tồn tại của mình rơi vào vô nghĩa. Nhưng với Hàn Mặc<br /> Tử, thất vọng ở Đây thôn Vỹ Dạ thúc đẩy quá trình không ngừng sáng tạo để tìm ý nghĩa<br /> cho tồn tại của mình. Đó chính là ý nghĩa bản thể luận của bài thơ.<br /> Từ khóa: Đây thôn Vỹ Dạ, Hàn Mặc Tử, lí thuyết hiện sinh, thất vọng.<br /> <br /> 1.<br /> <br /> Mở đầu<br /> <br /> Đọc là một hình thức tiếp nhận, phê bình văn học. Dựa trên các tiêu chí khác nhau, người<br /> ta có thể chia việc đọc tác phẩm văn học ra thành nhiều loại. Trong phạm vi bài báo này, chúng tôi<br /> đề cập đến việc đọc của các nhà nghiên cứu, phê bình văn học và đề xuất một cách đọc khác với<br /> các cách đọc trước đây đối với bài thơ Đây thôn Vỹ Dạ của Hàn Mặc Tử. Thơ Hàn Mặc Tử đã được<br /> các nhà nghiên cứu vận dụng lí thuyết của nhiều trường phái phê bình khác nhau (phong cách tác<br /> giả, tiểu sử, giai cấp, ngôn ngữ học, hiện sinh. . . ) để đọc, để tiếp cận. Việc vận dụng lí thuyết hiện<br /> sinh để tìm hiểu văn học không còn là vấn đề mới đối với nhân loại. Ở Việt Nam đã có nhiều nhà<br /> phê bình đi theo hướng này. Khai thác các chủ đề hiện sinh trong văn học trung đại có Lê Tuyên<br /> (Chinh phụ ngâm hay tâm thức lãng mạn của kẻ lưu đày, Thời gian hiện sinh trong Đoạn trường<br /> thân thanh. . . ), Võ Long Tê (Nguồn nước ẩn của Hồ Xuân Hương), Đặng Tiến (Nguyễn Du - Nghệ<br /> thuật như là một sự chiến thắng). . . Với Văn học Việt Nam hiện đại, Hàn Mặc Tử là trường hợp<br /> được quan tâm nhiều nhất, đặc biệt là ở miền Nam trước 1975. Các nhà phê bình (Huỳnh Phan<br /> Anh với Hàn Mặc Tử hay là hiện hữu của thơ, Phạm Đán Bình với Tan loãng trong thơ Hàn Mặc<br /> Tử, Đặng Tiến với Đức tin trong thơ Hàn Mặc Tử và Kinh nghiệm thơ và hành trình tinh thần của<br /> Hàn Mặc Tử) đã khai thác nhiều chủ đề hiện sinh trong hiện tượng thơ độc đáo này. Việc tiếp tục<br /> con đường mà những nhà nghiên cứu trước đây đã đi để tìm hiểu tâm thức hiện sinh trong Đây<br /> thôn Vỹ Dạ không phải là không có cơ sở.<br /> <br /> Ngày nhận bài: 15/5/2016. Ngày nhận đăng: 20/7/2016<br /> Liên hệ: Trần Khánh Phong, e-mail: phonghbt@gmail.com<br /> <br /> 64<br /> <br /> Thất vọng - một cách “đọc” Đây thôn Vỹ Dạ (Hàn Mặc Tử)<br /> <br /> 2.<br /> 2.1.<br /> <br /> Nội dung nghiên cứu<br /> Những cách đọc trước đây về Đây thôn Vỹ Dạ<br /> <br /> Việc đọc bài thơ Đây thôn Vỹ Dạ có thể chia thành ba giai đoạn. Mỗi giai đoạn có một bối<br /> cảnh lịch sử cụ thể khác nhau nên giá trị được tìm thấy ở tác phẩm cũng được nhìn nhận đánh<br /> giá khác nhau. Giai đoạn thứ nhất là trước 1945, mà sôi nổi nhất là sau khi Hàn Mặc Tử qua đời<br /> (1939). Giai đoạn thứ hai là từ 1954 đến 1975 trên cả hai miền Bắc, Nam. Giai đoạn thứ ba là từ<br /> khi bài thơ được đưa vào chương trình giảng dạy ở cấp trung học phổ thông.<br /> Trước 1945, thơ Hàn Mặc Tử được nhiều nhà thơ, nhà phê bình quan tâm. Thậm chí sự quan<br /> tâm đó còn trở thành một cuộc bút chiến nho nhỏ giữa những nhà thơ, nhà phê bình gần gũi với tác<br /> giả khi ông còn sống. Trong đời sống phê bình văn học thời đó, Hàn Mặc Tử nhận được sự quan<br /> tâm đáng kể. Điều này đã được Nguyễn Toàn Thắng khái quát đầy đủ [8;75-82]. Đáng kể nhất là<br /> công trình của các nhà phê bình tên tuổi như Hoài Thanh, Vũ Ngọc Phan, Trần Thanh Mại. Dù<br /> không đề cập cụ thể đến bài thơ nhưng qua cách phân loại, chúng ta cũng có thể nhận ra cách đọc<br /> của họ. Trần Thanh Mại xếp Đây thôn Vỹ Dạ vào “phần không chịu ảnh hưởng của bệnh (trăng,<br /> chiêm bao và hồn), tức là phần thơ tự nhiên, làm khi còn tỉnh táo, mạch máu tuôn chảy êm ả một<br /> cách lạ lùng” [4;65]. Việc phân loại của Trần Thanh Mại không phải là không có lí khi đối chứng<br /> với bài thơ. Có thể thấy, dù đã mang yếu tố mơ (điều mà Trần Thanh Mại đã chưa để ý đến), nhưng<br /> ở Đây thôn Vỹ Dạ vẫn mang nét trong sáng của cảnh và tình. Chính việc mang những yếu tố như<br /> vậy mà Vũ Ngọc Phan đã nhận định thơ Hàn Mặc Tử phức tạp, vừa có vẻ ghê lợm, vừa trong sáng<br /> và êm ru [6;325-333]. Nhận định của Vũ Ngọc Phan như là sự bổ sung cho ý kiến của Trần Thanh<br /> Mại. Hoài Thanh có cái nhìn toàn diện hơn so với hai nhà phê bình trên. Ông viết “Ta bắt đầu<br /> bước vào một nơi ánh trăng, ánh nắng, tình yêu và người yêu đều như muốn biến ra hương khói. . .<br /> Trong đó có đôi vần đẹp, cảm giác chung tẻ nhạt thế nào” [7;206]. Hoài Thanh đã đề cập đến được<br /> hai nét cơ bản của Đây thôn Vỹ Dạ: chất mộng ảo (biến ra hương khói) và sự trong sáng (đẹp). Và<br /> đó là hai yếu tố được các nhà phê bình giai đoạn thứ ba tập trung khai thác. Có thể thấy rằng, ở<br /> giai đoạn này, các nhà phê bình không đi vào cụ thể nhưng cũng đã phần nào đề cập đến Đây thôn<br /> Vỹ Dạ. Và việc đọc họ có sự bổ sung để hoàn thiện giá trị vốn có của tác phẩm.<br /> Giai đoạn thứ hai diễn ra ở hai miền Bắc, Nam. Ở miền Bắc, chung số phận với các tác<br /> phẩm Thơ Mới, Đây thôn Vỹ Dạ được coi là mang tư tưởng suy đồi, bế tắc (Phan Cự Đệ với Phong<br /> trào Thơ Mới, Vũ Đức Phúc với Bàn về những cuộc đấu tranh tư tưởng trong lịch sử Văn học Việt<br /> Nam hiện đại). Trên quan điểm giai cấp, Phan Cự Đệ đề cập khá kĩ về trường hợp Hàn Mặc Tử ở<br /> Quan điểm mĩ học của Thơ Mới “xã hội và con người bị Hàn Mặc Tử gạt ra ngoài lĩnh vực của thơ<br /> ca” [3;56]. Khái niệm con người mà Phan Cự Đệ đề cập đến ở đây là hình tượng con người chung,<br /> con người cộng đồng chứ không phải là con người cá nhân và là Hàn Mặc Tử với tư cách một con<br /> người cá nhân. Vậy nhưng, tác giả Phong trào Thơ Mới cũng nhận ra được ý nghĩa bản thể luận<br /> hiện sinh trong quá trình sáng tác của Hàn Mặc Tử, dẫu đó là phê phán “gạt lí trí ra khỏi quá trình<br /> sáng tạo” [3;59] . Điều đó khẳng định chất phi lí tính và trạng thái cảm xúc của con người cá nhân<br /> khi sáng tạo thơ ca của Hàn Mặc Tử nói chung, bài thơ Đây thôn Vỹ Dạ nói riêng. Ở miền Nam,<br /> không khí phê bình thơ Hàn Mặc Tử sôi động hơn nhiều. Ngoài các tác giả viết giáo trình lịch sử<br /> văn học, còn có các nhà phê bình quan tâm đến thơ Hàn Mặc Tử, như: Huỳnh Phan Anh, Nguyễn<br /> Xuân Hoàng, Võ Long Tê, Lê Huy Oanh, Đặng Tiến. . . Vận dụng lí thuyết hiện sinh, các nhà phê<br /> bình tập trung vào lí giải tác phẩm Hàn Mặc Tử ở các vấn đề: tính khả thể của tác phẩm (Huỳnh<br /> Phan Anh), hiện hữu cái chết trong ý thức sáng tạo thơ ca (Nguyễn Xuân Hoàng), tính khả thể của<br /> 65<br /> <br /> Trần Khánh Phong<br /> <br /> lòng người và sự dấn thân trong sáng tạo thơ ca (Đặng Tiến). . . Vấn đề tồn tại con người Hàn Mặc<br /> Tử qua sáng tạo thơ ca, các nhà phê bình chưa chú ý khai thác bài thơ Đây thôn Vỹ Dạ.<br /> Từ khi được đưa vào chương trình giảng dạy ở các bậc trung học phổ thông (cuối những<br /> năm 80 của thế kỉ trước), Đây thôn Vỹ Dạ thu hút được sự quan tâm nhiều hơn của giới nghiên cứu,<br /> phê bình. Ở phạm vi chuyên luận, bài thơ được xem xét nhiều hơn dưới ánh sáng của lí thuyết thi<br /> pháp học, kí hiệu học. . . Điểm khác biệt ở giai đoạn này là tác phẩm được tách ra thành đối tượng<br /> nghiên cứu độc lập với các tên tuổi: Phan Cự Đệ, Văn Tâm, Vũ Quần Phương, Mã Giang Lân, Lã<br /> Nguyên, Nguyễn Thanh Hùng. . . Vận dụng lí thuyết phong cách tác giả, hai nhà nghiên cứu Vũ<br /> Quần Phương (1987) và Mã Giang Lân (1990) tìm hiểu ý nghĩa tâm trạng buồn và cảm giác hoài<br /> nghi trong Đây thôn Vỹ Dạ. Năm 1995, Nguyễn Thanh Hùng (Giá trị văn chương của Đây thôn<br /> Vỹ Dạ) vận dụng lí thuyết thi pháp học để lí giải cảm xúc của thi nhân họ Hàn. Bước vào thế kỉ<br /> XXI, hai nhà nghiên cứu Văn Tâm và Phan Cự Đệ vận dụng lí thuyết phê bình tiểu sử để khai thác<br /> vẻ đẹp nỗi buổn của tình yêu đơn phương trong bài thơ. Tác giả Văn Tâm còn kết hợp lí thuyết kí<br /> hiệu học để khai thác tâm trạng chờ đợi, cầu cứu của Hàn Mặc Tử trong bài thơ. Lã Nguyên với<br /> Đây thôn Vỹ Dạ - Bản tốc kí tâm trạng, niềm khát vọng ngàn đời (2001) đã trên cơ sở ngôn ngữ<br /> học để khai thác nỗi cô đơn của tác giả qua giọng độc thoại trong bài thơ. Có thể thấy, cách đọc<br /> của giới nghiên cứu phê bình ở giai đoạn này đã vận dụng được nhiều hệ thống lí thuyết khác nhau<br /> để khai thác tâm trạng của nhân vật trữ tình trong Đây thôn Vỹ Dạ. Trong khi đề cập đến cái tôi cá<br /> nhân trữ tình lãng mạn, các nhà nghiên cứu đã phần nào đề cập đến trạng thái tồn tại cô đơn của<br /> con người cá thể khi xem xét mối quan hệ giữa tác giả với người tình trong mộng.<br /> Tóm lại, cách đọc bài thơ Đây thôn Vỹ Dạ cũng có một quá trình tồn tại với nhiều thăng<br /> trầm như số phận của Thơ Mới. Cùng với việc vận dụng ngày càng nhiều lí thuyết của các trường<br /> phái phê bình phê bình khác nhau, ý nghĩa của bài thơ càng được soi tỏ ở nhiều góc độ. Điều này<br /> làm nên sự phong phú về cách đọc cũng như ý nghĩa, giá trị của bài thơ.<br /> <br /> 2.2.<br /> <br /> Đề xuất một cách đọc khác về Đây thôn Vỹ Dạ<br /> <br /> Sở dĩ là một cách đọc khác bởi đây là cách đọc vận dụng lí thuyết của chủ nghĩa hiện sinh<br /> để tìm hiểu tác phẩm văn học, một cách đọc thơ Hàn Mặc Tử không hề mới. Việc vận dụng lí<br /> thuyết hiện sinh để đọc tác phẩm của Hàn Mặc Tử dựa trên cơ sở mối quan hệ tương đồng giữa<br /> thể loại trữ tình của văn học với lí thuyết của chủ nghĩa hiện sinh, như: tính độc đáo và nổi bật của<br /> con người, sự cô đơn, tình yêu... Điều này đã được các nhà nghiên cứu lí luận khẳng định. Ngoài<br /> ra, cách đọc này còn khác với cách đọc thơ Hàn Mặc Tử trước đây ở đối tượng được chọn để đọc.<br /> Vận dụng lí thuyết hiện sinh để đọc bài thơ Đây thôn Vỹ Dạ, chúng tôi mong muốn góp phần làm<br /> phong phú thêm về giá trị thơ ca Hàn Mặc Tử. Qua đó, trình bày một cách đọc vào phần đọc hiểu<br /> văn bản văn học trong chương trình trung học phổ thông để quý đồng nghiệp cùng tham khảo.<br /> Theo chủ nghĩa hiện sinh, thất vọng là một trạng thái tồn tại tích cực của con người. Thất<br /> vọng (disappoitment-déception-entuschen) là thuật ngữ được S.Kierkegaard nêu ra năm 1843 trong<br /> tác phẩm Hoặc. . . hoặc (Ou bien. . . ou bien). Theo Kierkegaard, thất vọng là một tất yếu khi con<br /> người bị ném vào đời, nó là sự cảm nghiệm thân phận trầm luân “cuộc sống là thất vọng” [5;84].<br /> Thất vọng là nhận thức của con người về cuộc sống. Con người nhận ra cuộc sống là cái gì đó xa<br /> lạ, là một phi lí và không thể giải thích. Và con người cũng nhận ra tồn tại bản thân là một phi lí.<br /> Thất vọng giúp con người hiểu tồn tại tại thế của mình chính là một khả thể “kẻ nào thất vọng, kẻ<br /> ấy tìm được con người bất diệt của mình” [5;77]. Theo đó, thất vọng biến con người thành một<br /> hiện hữu không hề đứng yên mà luôn tiến về phía trước, dấn thân để làm nên chính mình, hoàn<br /> 66<br /> <br /> Thất vọng - một cách “đọc” Đây thôn Vỹ Dạ (Hàn Mặc Tử)<br /> <br /> thành cái trách nhiệm với cuộc đời mình. Quá trình đó không ngừng diễn ra trong cuộc sống nên<br /> con người được nhận thức là con người bất diệt, con người luôn sống, luôn vươn lên trở thành cái<br /> mà nó dự định. Cái con người bất diệt của Kierkegaard được J.P.Sartre triển khai thành một thực<br /> thể muốn trở thành Thượng Đế vào năm 1943, trong Tồn tại và hư vô (L’ êtré et le Néant). Sartre<br /> nói rằng “tiến lên đằng trước mình, lui lại đằng sau mình, mà không bao giờ là mình cả” [5;77].<br /> Con người là một khả thể, nó luôn tiến lên đằng trước mình, luôn biến cái mình sẽ là thành cái<br /> mình đang là. Nhưng cái mà con người đang là chỉ tồn tại trong chốc lát mà thôi, nó nhanh chóng<br /> trở thành cái mà con người đã là. Và điều mà con người có thể nhận ra, nắm bắt một cách chắc<br /> chắn, cái mà con người sở hữu được là cái mà nó đã là. Đó lại là cái gì đã đông cứng, đã chết chóc,<br /> vô nghĩa. Chính điều này là một thất vọng, thất vọng tuyệt đối đối với con người. Thất vọng thúc<br /> đẩy con người dấn thân làm nên chính mình, hoàn thành cái trách nhiệm tự tạo nên ý nghĩa cho tồn<br /> tại của mình. Chúng ta có thể thấy rằng, cách lập luận của chủ nghĩa hiện sinh về thất vọng vừa<br /> có mặt tích cực nhưng cũng không tránh khỏi tiêu cực, sai lệch. Một mặt, nó vừa buộc con người<br /> phải luôn nhận thức về ý nghĩa tồn tại bản thân, đặt con người trong cái trách nhiệm phải làm nên<br /> chính mình, thúc đẩy con người dấn thân trong hành trình sống. Mặt khác, nó đối lập hoàn toàn<br /> con người với cuộc đời mà không phân biệt sự khác nhau giữa các hình thái xã hội. Khái niệm con<br /> người mà nó đề cập đến chỉ là những con người cá thể, cô độc. Con người bị cắt đứt ra khỏi mọi<br /> mối dây liên hệ với cuộc đời và với người khác.<br /> Ở bài thơ Đây thôn Vỹ Dạ, tác giả đứng trước một nỗi thất vọng lớn lao. Đây không hoàn<br /> toàn là thất vọng trong đời sống ngày thường. Nó là nỗi thất vọng được cảm nghiệm từ tồn tại của<br /> tác giả, từ sự sống của một con người cá nhân đang nhận thức rất rõ về trầm luân đời mình. Nỗi<br /> thất vọng đó được nghiệm ra trong tồn tại con người tại thế qua mối quan hệ giữa nó với người<br /> khác (tha nhân), qua lựa chọn dấn thân để tìm ý nghĩa cho tồn tại.<br /> Quan hệ giữa người với người ở bài thơ được tác giả nhận thức trong hoàn cảnh một mối<br /> tình đơn phương. Điều này tạo ra sự xa cách và khiến Hàn Mặc Tử nhận ra mối quan hệ giữa người<br /> với người ở đây là bất khả hiểu. Các nhà nghiên cứu trước đây đều cho rằng, khổ thơ thứ nhất hàm<br /> chứa lời trách móc (tự trách lẫn bị trách), lời mời chào và vẻ đẹp thôn Vỹ. Và qua đó thể hiện tình<br /> cảm gắn bó của tác giả với xứ sở, con người. Điều đó không phải là không có lí bởi trữ tình dựa<br /> trên phương thức tái hiện, tưởng tượng. Tình người và cảnh có thể hiện lên rõ rệt dẫu nó có thực<br /> tồn với tác giả ở đây, lúc này hay không. Vậy, tại sao lại có thất vọng? Lời mời ghé chơi thôn Vỹ<br /> ở câu thơ đầu tiên (Sao anh không về chơi thôn Vỹ?) chỉ là sự ngộ nhận. Ngộ nhận vì cảnh chứa<br /> trong bức bưu ảnh mang ý gợi ra nhiều tình cảm nhớ nhung, gắn bó. Cảnh thì vậy, nhưng người<br /> gửi (Hoàng Cúc) chỉ ghi có mấy dòng thăm hỏi mang tính xã giao giữa những người quen biết<br /> bình thường “kèm theo mấy lời thăm hỏi nhà thơ lúc này đang mắc bệnh hiểm nghèo” [2;520] và<br /> không hề kí tên (Phan Cự Đệ, Mã Giang Lân đã xác nhận) nên tác giả mới sốc. Sốc vì không có<br /> sự tương xứng giữa cảnh trong bưu ảnh với tình trong lời thăm hỏi. Sốc vì nhận ra người đối với ta<br /> chỉ là dửng dưng. Giữa người với ta có một khoảng xa cách không thể nào vượt qua. Trong cái tình<br /> của người, tác giả không hề có vị trí khác biệt gì so với muôn vạn người khác. Mọi mơ ước gắn<br /> bó đều trở nên vô vọng. Thấy mình đã ngộ nhận về lời mời tức là nhận ra tồn tại của mình vẫn là<br /> hư vô, là trống rỗng, là không có gì, thế nên mới thất vọng. Thất vọng trở thành nhận thức về mối<br /> quan hệ xa cách, dửng dưng giữa người với người. Nên, thất vọng cũng là nhận ra bản thân mình là<br /> một nỗi cô đơn, cô đơn tuyệt đối và cuộc đời không hề có sự gắn bó gì giữa người với người. Thế<br /> nên cảnh mây gió (gió - lối gió, mây - đường mây) là một cái gì đó phi logic, cảnh là một thực tại<br /> phi lí nhưng nó lại là hình ảnh về sự chia lìa, xa cách giữa người với người. Sự phi lí đó trở thành<br /> nhận thức của tác giả về sự rời rạc, xa cách trong mối quan hệ giữa người với người. Người với<br /> 67<br /> <br /> Trần Khánh Phong<br /> <br /> người là xa cách, dửng dưng. Người không hiểu tôi, người với tôi là bất khả hiểu. Vậy nên, mọi hy<br /> vọng gắn kết cũng chỉ là không có gì, rơi vào hư vô. Điều đó lại làm cho thất vọng hiện lên rõ hơn<br /> ở Hàn Mặc Tử. Thất vọng được nhận ra từ cái cô đơn, bất khả hiểu giữa người với người. Không<br /> phải đến Đau thương, mà ngay từ Gái quê (1938), bất khả hiểu trong mối quan hệ giữa người với<br /> người đã xuất hiện. Trước Đây thôn Vỹ Dạ, Duyên muộn (Gái quê) đã mang một nỗi cô đơn của<br /> tồn tại con người trong cuộc đời. Cô đơn vì không ai hiểu được ý nghĩa tồn tại của mình. Duyên<br /> muộn không phải vì gia cảnh nghèo khó, không phải vì em bước đi cho xong kiếp người nối áo<br /> quàng. Cái lí do duyên muộn là xuân em đã chín từ năm ngoái. Muộn là muộn so với cái khát khao<br /> đợi chờ tình duyên trong em. Điều đó, không ai có thể hiểu được. Và từ đó, em nghiệm ra người<br /> với người không thể hiểu nhau, chỉ có em mới hiểu được em. Đến Đau Thương, sự dửng dưng đó<br /> được thay thế bằng sự vô nghĩa. Cũng là bất khả hiểu nhưng khi là sự vô nghĩa ở Đau Thương thì<br /> nó được thể hiện bằng cái thế giới mơ. Mơ nên mọi cái đều thành hư vô, dù có là sự quất quýt, dù<br /> có sát bên nhau đi chăng nữa: Thành hư không như tình ái đôi ta (Đôi ta). Như vậy, việc nhận ra<br /> mối quan hệ giữa người là xa cách, là bất khả hiểu khiến Hàn Mặc Tử thấy rõ hơn nỗi cô đơn thân<br /> phận, cô đơn đời mình.<br /> Chính vì vậy mà cảnh đẹp, tươi sáng ở những câu còn lại trong khổ đầu cũng chỉ là vô nghĩa<br /> với tồn tại tác giả. Lời mời ở câu đầu đã mang ý nghĩa phủ nhận sự có mặt của tác giả ở đây - lúc<br /> này (Sao anh không về chơi thôn Vỹ?) - nơi mà Hoàng Cúc đang sống. Cảnh vốn là thực ở thôn<br /> Vỹ, nó là một tồn tại có thực ở một địa danh, nhưng đó là nơi tác giả không hề hiện diện lúc này ở đây. Nó hiện lên qua trí tưởng tượng nên nó không có thực ở đây - lúc này với hiện hữu của tác<br /> giả. Như vậy, tồn tại của nó là phi tồn tại, không có thực. Tồn tại của nó với Hàn Mặc Tử chỉ là<br /> một thất bại trong việc hướng cái nhìn về nó mà tạo nên ý nghĩa cho tồn tại của mình. Tác giả chỉ<br /> tìm thấy sự vô nghĩa cho tồn tại mình khi nhìn về cảnh (nắng, nắng hàng cau, nắng mới lên, vườn,<br /> con người). Cảnh chỉ là hư vô, không có giá trị gì với tồn tại tại thế của tác giả. Điều đó khiến Hàn<br /> Mặc Tử nhận thức rõ hơn về sự trống rỗng trong tồn tại bản thân. Nó trở thành nỗi thất vọng trong<br /> hành trình tìm ý nghĩa cho sự sống, cho tồn tại của tác giả.<br /> Thất vọng từ mối quan hệ giữa mình với người trong mối tình đơn phương, Hàn Mặc Tử lấy<br /> mơ làm giải pháp chạy trốn thực tại vô nghĩa. Mơ là tạo ra một cõi sống, mà ở đó, tồn tại của tác<br /> giả có ý nghĩa. Điều này được Phạm Đán Bình gọi là dấn thân, sáng tạo ra một thế giới mới (thế<br /> giới đó được phủ đầy trăng, hồn và máu [1;224-226]) như là một bi kịch của Hàn Mặc Tử: vừa<br /> khao khát giải thoát khỏi nỗi đau nhưng vẫn bị ám ảnh bởi thân xác hư hoại. Thế giới mơ có bước<br /> chuyển từ thực qua huyền ảo. Và ngay từ bước chuyển này, cái phi lí thực tại đã tỏ hiện. Thuyền<br /> chở trăng cũng là một hình ảnh phi logic, phi thực tại, không có thực. Là huyền ảo, phi logic và<br /> phi thực tại nên ý nghĩa cứu vớt, kết nối vốn có của thuyền cũng không còn. Trong sáng tạo và dấn<br /> thân vào mơ, con người chuyển vào đó bao ao ước vượt thoát ra khỏi tồn tại vô nghĩa. Vậy nhưng<br /> ao ước đó đã không thể thành hiện thực con người. Thuyền chở trăng chỉ là hình ảnh mang ý nghĩa<br /> vô vọng, vô vọng ở đây cũng là sự đáp trả bao khao khát được cứu rỗi của tác giả. Điều này đẩy<br /> Hàn Mặc Tử rơi vào thất vọng và phải tự tìm cách tự cứu lấy mình. Sáng tạo là lựa chọn, sáng tạo<br /> là hành động dấn thân, mơ là kết quả của hành động dấn thân đó. Mơ khiến mọi hình ảnh trong<br /> bài thơ trở nên huyền ảo, hư vô. Hình ảnh thuyền chở trăng là huyền ảo, nhưng là huyền ảo mang<br /> ý nghĩa tỏ hiện cái vô vọng đời người. Mơ lại khiến cho tất cả xóa nhòa, trở nên không có gì:<br /> Mơ khách đường xa, khách đường xa<br /> Áo em trắng quá nhìn không ra<br /> Ở đây sương khói mờ nhân ảnh<br /> Ai biết tình ai có đậm đà?<br /> 68<br /> <br />