417
THIẾT KẾ WEBSITE PHỤC VỤ DẠY HỌC
ĐỌC HIỂU VĂN BẢN VĂN HỌC TRONG NG VĂN 10
(BỘ SÁCH KẾT NỐI TRI THỨC VỚI CUỘC SỐNG)
Nguyễn Minh Bá, Đầu Thị Cẩm Ly, Nguyễn Thị Hoài Thu
Khoa Ngữ văn, Trường Sư phạm, Trường Đại học Vinh, Nghệ An
TÓM TẮT
Nhận thấy việc dạy học đọc hiểu văn bản văn học theo Chương trình Giáo
dục phổ thông 2018 cần thêm phương tiện hỗ trợ để đạt hiệu quả cao hơn, chúng
tôi đã sử dụng các phương pháp phân tích và tổng hợp lý thuyết, tiếp cận văn bản
và phương pháp liên ngành để từ phân tích các yêu cầu về lý luận và thực tiễn,
xây dựng nên một trang web phục vụ dạy học nội dung này trong Ngữ văn 10.
Bài viết đã đề xuất cách thức xây dựng website “Cùng em khám phá văn bản văn
học” nhằm cung cấp thêm một kênh học tập cho giáo viên Ngữ văn và học sinh
lớp 10. Website có các chức năng cơ bản như: cung cấp các văn bản theo chủ đề
bài học, kiểm tra đánh giá, theo dõi tiến trình học tập, giải trí, điểm danh… phù
hợp với các giai đoạn trước, trong và sau khi đọc văn bản văn học. Website này
có thể được xem là một trong những trang web đáp ứng được nhu cầu và sự thay
đổi của nền giáo dục mới hiện nay.
Từ khóa: Website; đọc hiểu văn bản; văn bản văn học; dạy học; Ngữ văn
1. Giới thiệu
Chương trình GDPT 2018 đặt ra mục tiêu phát triển phẩm chất, năng lực
cho người học và để đạt được mục tiêu đó, giáo viên và học sinh đã có các công
cụ hỗ trợ hữu ích như: sách giáo khoa (3 bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống;
Chân trời sáng tạo; Cánh diều); sách giáo viên, sách bài tập... Tuy nhiên, giáo
viên và học sinh vẫn đang còn lúng túng khi sử dụng các công nghệ mới để có
thể tạo ra môi trường học tập tương tác, hấp dẫn hơn. Mặt khác, khi tiếp cận với
chương trình GDPT 2018, người dạy còn gặp nhiều khó khăn trong việc đánh
giá thường xuyên các năng lực, trong đó có năng lực đọc hiểu văn bản văn học.
Chính vì thế mà một số nhà nghiên cứu đã bắt đầu quan tâm đến việc phát triển
các ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học, đặc biệt là dạy học đọc hiểu
văn bản trong trường phổ thông, nhằm hỗ trợ tối đa, khắc phục những khó khăn
trên. Cụ thể, Bùi Nguyễn Bích Thy và cs. (2023)
1
đã đề cập đến phương án thiết
1
Bui Nguyen Bich Thy, Nguyen Cat Luong, Pham Thi Quynh Anh, Le Ngoc Yen Nhi, Nguyen Thi
Phuong Trang (2023). “Designing a website to support teaching Vietnamese for 4th grade students using
418
kế website hỗ trợ dạy học môn tiếng Việt cho học sinh lớp 4 theo phương pháp
dạy học dự án. Tiếp đến, Trần Thị Hương Giang và Nguyễn Khánh Huyền
(2023)
1
đã đề xuất nguyên tắc và quy trình thiết kế một số nguồn học liệu đa
phương tiện trong dạy học viết văn bản thông tin. Lã Phương Thúy và cs. (2021)
2
đã đề xuất việc thiết kế và sử dụng đồ họa thông tin trong dạy đọc hiểu văn bản
thông tin ở trường trung học cơ sở thông qua bài viết Thiết kế và sử dụng
Infographic trong dạy học đọc hiểu văn bản thông tin ở trường trung học cơ sở.
Từ những nghiên cứu trên, chúng tôi nhận thấy việc thiết kế một website
để phục vụ việc dạy học trong nhà trường đã được quan tâm và nghiên cứu
một cách chuyên sâu. Tuy nhiên chưa có công trình nào nghiên cứu về việc
thiết kế một website phục vụ dạy học đọc hiểu văn học văn học trong môn Ngữ
văn 10. Do vậy, nghiên cứu này được thực hiện với mong muốn tạo ra một môi
trường dạy học mới mẻ, đa dạng và đầy hứng thú cho giáo viên và học sinh
trong giai đoạn xã hội cũng như nền giáo dục luôn đổi mới.
2. Phương pháp nghiên cứu
Bài viết được triển khai trên các phương pháp chính: phương pháp phân
tích và tổng hợp lý thuyết, tiếp cận văn bản, phương pháp nghiên cứu liên
ngành. Phương pháp phân tích và tổng hợp lý thuyết được sử dụng để phân
tích các nguồn tài liệu có liên quan đến dạy học đọc hiểu văn bản trong Ngữ
văn 10, từ đó có thể đưa ra phương án thiết kế web thích hợp với nhu cầu thực
tiễn. Phương pháp tiếp cận văn bản chú trọng vào việc phân tích nội dung,
nghệ thuật, giá trị tư tưởng, tình cảm của văn bản một cách khoa học và logic.
Phương pháp nghiên cứu liên ngành được sử dụng trong việc áp dụng công
nghệ thông tin để thiết kế các bài học, kiểm tra đánh giá năng lực đọc hiểu văn
bản văn học.
3. Kết quả và thảo luận
3.1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của vấn đề nghiên cứu
3.1.1. Yêu cầu cần đạt của dạy học đọc hiểu văn bản văn học trong Ngữ văn 10
Theo Chương trình GDPT 2018
3
, yêu cầu cần đạt của môn Ngữ văn 10
được thiết kế theo trục Đọc-Viết-Nói-Nghe. Trong đó, đọc hiểu văn bản văn học
the project-based learning method”, Ho Chi Minh City University of Education Science Journal, 20(1),
pp. 33-44.
1
Tran Thi Huong Giang, Nguyen Khanh Huyen (2023). “Designing multimedia learning resources in
teaching writing informational texts in Literature for high school students”, Vinh University Science
Journal, 52(3C), pp. 14-26.
2
La Phuong Thuy, Nguyen Quynh Mai, Vu Minh Hien (2021). “Designing and using Infographics in
teaching reading comprehension of informational texts in secondary schools”, Journal of Education,
Hanoi National University, 505(1), pp. 18-23.
3
Ministry of Education and Training (2018), General education program for Literature.
419
là một trong ba nội dung của năng lực đọc. Yêu cầu cần đạt đối với đọc hiểu văn
bản văn học môn Ngữ văn 10 được trình bày trên bốn yếu tố chính gồm: đọc
hiểu nội dung; đọc hiểu hình thức; liên hệ, so sánh, kết nối; đọc mở rộng. Cụ thể,
về đọc hiểu nội dung, học sinh cần biết “nhận xét nội dung bao quát của văn bản,
biết phân tích các chi tiết tiêu biểu, đề tài, câu chuyện, nhân vật và mối quan hệ
của chúng trong tính chỉnh thể của tác phẩm. Học sinh cũng cần phân tích và
đánh giá được chủ đề, tư tưởng, thông điệp mà văn bản muốn gửi đến người đọc
thông qua hình thức nghệ thuật của văn bản, và phân tích được một số căn cứ để
xác định chủ đề. Ngoài ra, học sinh phải phân tích và đánh giá được tình cảm,
cảm xúc, cảm hứng chủ đạo mà người viết thể hiện qua văn bản, phát hiện các
giá trị đạo đức, văn hóa từ văn bản”. Về đọc hiểu hình thức, học sinh cần “nhận
biết và phân tích được một số yếu tố của sử thi, truyện thần thoại như không
gian, thời gian, cốt truyện, nhân vật, lời người kể chuyện và lời nhân vật; nhận
biết và phân tích được một số yếu tố của truyện như nhân vật, câu chuyện, người
kể chuyện ngôi thứ 3 (người kể chuyện toàn tri) và người kể chuyện ngôi thứ
nhất (người kể chuyện hạn tri), điểm nhìn, lời người kể chuyện, lời nhân vật;
phân tích và đánh giá được giá trị thẩm mỹ của một số yếu tố trong thơ như từ
ngữ, hình ảnh, vần, nhịp, đối, chủ thể trữ tình, nhân vật trữ tình, cũng như nhận
biết và phân tích được một số yếu tố của văn bản chèo hoặc tuồng như đề tài,
tính vô danh, tích truyện, nhân vật, lời thoại, phương thức lưu truyền”. Về liên
hệ, so sánh, kết nối, học sinh cần “vận dụng được những hiểu biết về tác giả
Nguyễn Trãi để đọc hiểu một số tác phẩm của tác giả này, nhận biết và phân tích
được bối cảnh lịch sử - văn hóa được thể hiện trong văn bản văn học, liên hệ để
thấy được một số điểm gần gũi về nội dung giữa các tác phẩm văn học thuộc hai
nền văn hóa khác nhau, và nêu được ý nghĩa hay tác động của tác phẩm văn học
đối với quan niệm, cách nhìn, cách nghĩ và tình cảm của người đọc, thể hiện
được cảm xúc và sự đánh giá của cá nhân về tác phẩm”. Với yêu cầu cần đạt đọc
mở rộng, “trong một năm học, học sinh cần đọc tối thiểu 35 văn bản văn học
(bao gồm cả văn bản được hướng dẫn đọc trên mạng Internet) có thể loại và độ
dài tương đương với các văn bản đã học, và học thuộc lòng một số đoạn thơ, bài
thơ yêu thích trong chương trình”. Đây là các yêu cầu cơ bản, đặt cơ sở, nền tảng
để học sinh đạt mức độ năng lực cao hơn ở chương trình lớp 11, 12. Từ yêu cầu
trên nhận thấy, so với loại văn bản thông tin và văn bản nghị luận, việc đọc hiểu
một văn bản văn học có phần trừu tượng hơn. Nói như vậy là vì việc đọc hiểu
một văn bản thông tin sẽ chú trọng vào nhận biết đề tài, các thông tin cơ bản,
420
mục đích của người viết; đọc hiểu văn bản nghị luận tập trung vào nhận biết và
phân tích được nội dung của luận đề, luận điểm, lý lẽ, bằng chứng. Các nội dung
này cơ bản được thể hiện rõ trong từng văn bản và để đạt yêu cầu này cần nhiều
tư duy lý tính. Còn đọc hiểu văn bản văn học hướng tới phân tích và đánh giá
“tình cảm, cảm xúc, cảm hứng chủ đạo” của người viết thông qua các yếu tố hình
thức mang giá trị thẩm mĩ. Những điều này cần tư duy trừu tượng, cần năng lực
cảm thụ hình tượng văn học và học sinh dường như không dễ dàng phát hiện ra
chúng ngay trên bề mặt văn bản. Vì vậy, chúng tôi cho rằng cần có một công cụ
để khiến học sinh có thể tiếp cận với văn bản văn học một cách sinh động, gần
gũi hơn (ví dụ như một văn bản viết được thể hiện qua kênh hình, kênh tiếng)
hoặc học sinh cần luyện tập kỹ năng đọc hiểu văn bản văn học bằng các hình
thức khác nhau (ví dụ như trò chơi, bài tập trắc nghiệm, bài tập viết, thảo luận,
vẽ/viết sáng tạo, tự đọc các văn bản văn học cùng thể loại/chủ đề…).
Với chương trình mới, yêu cầu dạy học theo định hướng phát triển năng
lực, học sinh không chỉ phải ghi nhớ các kiến thức cơ bản mà phải hình thành
năng lực đọc hình thức, đọc nội dung, đọc liên hệ, mở rộng trên các văn bản văn
học. Việc kiểm tra, đánh giá được thực hiện trên các ngữ liệu ngoài sách giáo
khoa. Hơn nữa, để hình thành các năng lực trên cho học sinh, giáo viên cần quan
tâm đến mức độ của từng cá nhân, cần có công cụ để theo dõi sự tiến bộ của các
em, để từ đó đưa ra lộ trình và phương án dạy học phù hợp. Học sinh cần phải
có khả năng tự học, tự đánh giá, đọc mở rộng để biết mức độ năng lực đọc hiểu
của chính mình đã đáp ứng đến đâu trong khung năng lực. Có thể thấy việc đáp
ứng được những yêu cầu này là một thách thức không nhỏ đối với cả giáo viên
và học sinh. Phương pháp dạy học truyền thống tỏ ra khó có thể bao quát hết
những yêu cầu trên. Chính vì vậy, việc nghiên cứu và ứng dụng công cụ hỗ trợ
cho việc dạy học đọc hiểu văn bản văn học là vô cùng cần thiết và quan trọng.
Đây là môi trường học tập tương tác hấp dẫn nhờ vào kho tàng tài nguyên phong
phú giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách trực quan, thú vị hơn, có thể tự
theo dõi mức độ năng lực của bản thân qua các bài tập. Giáo viên có thêm một
công cụ tiện ích để theo dõi lộ trình học của học sinh. Website dạy học đọc hiểu
văn bản văn học trong Ngữ văn 10 có thể hỗ trợ học sinh đáp ứng yêu cầu cần
đạt của chương trình mới.
3.1.2. Thực trạng dạy học đọc hiểu văn bản văn học Ngữ văn 10 trong nhà trường
Thực tế dạy học đọc hiểu văn bản văn học Ngữ văn 10 trong nhà trường
cho thấy nhiều thuận lợi và khó khăn. Qua quan sát, chúng tôi nhận thấy một số
học sinh đã thể hiện được sự quan tâm đến văn học, có năng lực cảm nhận và
421
phân tích văn bản văn học ở mức độ cơ bản. Nhiều giáo viên có ý thức cao về
việc áp dụng phương pháp dạy học hiện đại, hướng tới hình thành năng lực và
phẩm chất cho học sinh. Tuy nhiên, thực tế cũng cho thấy nhiều khó khăn. Học
sinh do học thụ động nên còn thiếu tự tin khi trình bày ý kiến cá nhân, học theo
kiểu đối phó, chép văn mẫu, dẫn đến việc thiếu sáng tạo và khả năng phản biện.
Nhiều giáo viên vẫn duy trì phương pháp giảng dạy truyền thống, nặng về thuyết
giảng và học thuộc lòng, khiến cho việc tiếp cận văn học trở nên khô khan và
thiếu hấp dẫn. Những thực trạng này cho thấy cần có những biện pháp cải tiến
phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học đọc hiểu văn bản văn học trong
chương trình Ngữ văn 10.
3.1.3. Sự cần thiết của việc thiết kế website hỗ trợ dạy học đọc hiểu văn bản văn học
Với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, việc áp dụng công
nghệ vào giảng dạy giúp cập nhật kiến thức, tăng cường hiệu quả học tập, tạo ra
môi trường học tập linh hoạt và hấp dẫn hơn cho học sinh. Một website chuyên
biệt sẽ cung cấp cho học sinh một kho tài liệu phong phú, bao gồm bài giảng,
video hướng dẫn, bài tập tương tác và các nguồn tài nguyên tham khảo hữu ích,
giúp các em dễ dàng tiếp cận và tìm hiểu sâu hơn về các văn bản văn học - loại
văn bản chiếm vị trí chủ đạo và có nhiều thách thức trong chương trình. Đặc biệt,
với các hình ảnh sinh động, sơ đồ trực quan, các bài tập được thiết kế ở các mức
độ năng lực khác nhau trên các chủ đề, thể loại khác nhau, website sẽ góp phần
hình thành ở học sinh năng lực nhận biết và phân tích các yếu tố nghệ thuật, nội
dung tư tưởng cũng như chủ đề của văn bản, năng lực đọc hiểu theo thể loại, từ
đó cải thiện năng lực đọc hiểu. Hơn nữa, việc sử dụng website còn giúp học sinh
phát triển kỹ năng tự học, tự nghiên cứu và khả năng tư duy phản biện thông qua
các hoạt động tương tác trực tuyến. Ngoài ra, website cũng tạo cơ hội cho giáo
viên chia sẻ kinh nghiệm và phương pháp dạy học hiệu quả, từ đó nâng cao chất
lượng giảng dạy. Tóm lại, thiết kế website hỗ trợ dạy học không chỉ đáp ứng nhu
cầu học tập của học sinh mà còn góp phần hiện đại hóa phương pháp dạy và học
trong môn Ngữ văn, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục nói chung.
3.2. Thiết kế website phục vụ dạy học đọc văn bản văn học theo chương trình
GDPT môn Ngữ văn 2018 lớp 10 - Bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống
3.2.1. Giới thiệu website https://docvanban.000webhostapp.com/
Với một thư viện đa dạng gồm hàng trăm văn bản và bộ câu hỏi củng cố
và nâng cao kiến thức, website Cùng em khám phá văn bản văn học là một kênh
học tập hiệu quả. Đây là một môi trường học tập cho phép người học và người
dạy tương tác với nhau một cách trực quan, trong đó học sinh được cung cấp một
