Thử phân tích về hiện tượng ăn chung, ăn riêng của người cao tuổi qua một số cuộc khảo sát xã hội học - Nguyễn Thị Phương

X· héi häc sè 2 (58), 1997 99<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Thö ph©n tÝch vÒ hiÖn t−îng ¨n chung, ¨n riªng<br /> cña ng−êi cao tuæi<br /> qua mét sè cuéc kh¶o s¸t x· héi häc<br /> <br /> nguyÔn thÞ ph−¬ng<br /> <br /> Qua c¸c cuéc nghiªn cøu vÒ ®êi sèng ng−êi cao tuæi, cã mét hiÖn t−îng ®¸ng l−u ý: mét sè ng−êi<br /> cao tuæi khi ®ang sèng víi con ch¸u l¹i cã t− t−ëng muèn t¸ch ra ë ®éc lËp (sèng riªng hoÆc ¨n riªng).<br /> Ng−îc l¹i, còng cã mét sè ng−êi cao tuæi ®ang sèng riªng l¹i cã t− t−ëng muèn quay trë vÒ víi con ch¸u.<br /> T¹i sao l¹i cã hiÖn t−îng nh− vËy?<br /> Trong bµi viÕt nµy, chóng t«i cè g¾ng t×m hiÓu mét sè nguyªn nh©n cña hiÖn t−îng trªn, tõ ®ã ®Ò<br /> xuÊt mét sè kiÕn nghÞ vÒ chÝnh s¸ch x· héi ®èi víi ng−êi cao tuæi. §Ó thu thËp ®−îc nh÷ng th«ng tin vÒ vÊn<br /> ®Ò nµy, chóng t«i kh«ng chØ dùa vµo c¸c sè liÖu thèng kª s½n cã mµ cßn dùa vµo kÕt qu¶ ®iÒu tra th«ng qua<br /> c¸c b¶ng hái vµ pháng vÊn s©u tõng hoµn c¶nh cô thÓ, nh»m thu thËp th«ng tin mang tÝnh chÊt ®Þnh l−îng<br /> vµ ®Þnh tÝnh1.<br /> Nh÷ng ng−êi ®−îc nghiªn cøu gåm nh÷ng ng−êi hoÆc ®ang sèng víi con ch¸u hoÆc hiÖn kh«ng<br /> sèng víi con ch¸u cã tû lÖ nam - n÷ ngang nhau, chia thµnh ba nhãm tuæi: 60 - 69 tuæi, 70 - 79 tuæi, tõ 80<br /> tuæi trë lªn, trong ®ã tû lÖ c¸c cô «ng so víi c¸c cô bµ cµng gi¶m nhanh tõ ®é tuæi 75 trë lªn .<br /> Nh− vËy, gi¶ thuyÕt mµ chóng t«i ®−a ra lµ: gi÷a c¸c thÕ hÖ lu«n lu«n cã mét sù kh¸c nhau vÒ lèi<br /> sèng, sù kh¸c nhau nµy l¹i phô thuéc vµo hoµn c¶nh sèng cô thÓ cña tõng gia ®×nh. ChÝnh ®iÒu ®ã dÉn ®Õn<br /> xuÊt hiÖn hiÖn t−îng: khi c¸c cô hiÖn kh«ng sèng víi con ch¸u l¹i muèn quay vÒ sèng víi con ch¸u, ng−îc<br /> l¹i mét sè cô ®ang sèng víi con ch¸u l¹i muèn t¸ch riªng (sèng riªng hoÆc ¨n riªng). Tr−êng hîp ®Çu cã<br /> thÓ gi¶i thÝch mét c¸ch chñ quan lµ: cã thÓ do sèng kh«ng cã con ch¸u th× ng−êi giµ c¶m thÊy c« ®¬n (nhÊt<br /> lµ c¸c cô gãa), céng víi søc kháe yÕu kh«ng cã ng−êi ch¨m sãc khi cÇn - phÇn nµy ta kh«ng t×m hiÓu s©u.<br /> Tr−êng hîp sau cã nhiÒu nguyªn nh©n phøc t¹p, còng lµ phÇn cÇn quan t©m. §Ó t×m hiÓu lÝ do t¹i sao c¸c cô<br /> l¹i muèn ¨n riªng hoÆc sèng riªng khi ®ang ¨n chung víi con ch¸u, ta thö t×m hiÓu mét sè khÝa c¹nh.<br /> V× sao c¸c cô l¹i muèn ¨n riªng hoÆc ¨n chung:<br /> C¸c cô ®· tr¶ lêi vÊn ®Ò nµy ra sao, h·y xem xÐt c¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra sau:<br /> + C¸c lý do ¨n chung: gÇn 50% c¸c cô ( ë H¶i H−ng) ®· tr¶ lêi lµ c¸c cô ¨n chung v× "muèn vui<br /> cïng con ch¸u", 14% "®Ó qu¶n lý, chØ ®¹o gia ®×nh"; 10% v× "con ch−a lËp gia ®×nh"; h¬n 10% "gióp con<br /> ch¸u"; cßn l¹i cã 14% lµ ®Ó "dùa vµo con ch¸u". Nh− vËy, trong viÖc ¨n chung cña c¸c cô, c¸c cô gÇn nh−<br /> hoµn toµn chñ ®éng mµ lý do ®Çu c¸c cô nªu ra lµ nhiÒu nhÊt, "nÆng" vÒ t×nh c¶m nhÊt. ViÖc "dùa vµo con"<br /> xem ra c¸c cô kh«ng tin t−ëng nhiÒu l¾m v× sè nªu ra chØ h¬n m−êi phÇn tr¨m.<br /> ChÝnh v× c¸c cô chñ ®éng trong viÖc ¨n chung víi lý do "vui..." mµ lý do kinh tÕ kh«ng ®−îc c¸c<br /> cô coi träng hµng ®Çu, cho nªn nhiÒu gia ®×nh con c¸i dï cã nghÌo, thiÕu thèn mét chót nh−ng "vui..." th×<br /> c¸c cô thÝch ¨n chung. Kh¸i niÖm "vui" ë ®©y cÇn hiÓu lµ nhËn ®−îc t×nh c¶m cña con ch¸u dµnh cho m×nh.<br /> Ng−îc l¹i, nÕu kh«ng nhËn ®−îc t×nh c¶m ®ã th× ë nhiÒu gia ®×nh con c¸i giµu cã, lµm ¨n ph¸t ®¹t c¸c cô<br /> còng kh«ng thÝch ¨n chung.<br /> <br /> <br /> 1<br /> C¸c sè liÖu ®iÒu tra vÒ ng−êi giµ thuéc ®Ò tµi "Ng−êi giµ.." cña Phßng ChÝnh s¸ch x· héi vµ C«ng t¸c x· héi, ViÖn X· héi häc : H¶i<br /> H−ng -1993; Hµ Néi - 1993; §ång b»ng s«ng Hång - 1996.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 100 Thö ph©n tÝch hiÖn t−îng ¨n chung, ¨n riªng cña ng−êi cao tuæi ...<br /> <br /> + Lý do ¨n riªng: nh×n chung cã thÓ nªu lªn cã 3 lý do chÝnh. Tr−íc hÕt lµ ®Ó "tù do tho¶i m¸i"<br /> chiÕm 85,7% sè c¸c cô tr¶ lêi. Do hoµn c¶nh b¾t buéc "cã mét m×nh hai «ng bµ, con ch¸u ë xa hoÆc kh«ng<br /> cã con" chiÕm 8,6% . Cßn l¹i "®Ó con ch¸u tù lËp cuéc sèng". Râ rµng lµ kinh tÕ kh«ng ph¶i lµ nguyªn<br /> nh©n chÝnh khiÕn c¸c cô muèn ¨n riªng. C¸c cô nãi c¸c cô muèn ¨n riªng "®Ó tho¶i m¸i" nghÜa lµ ®Ó c¶ hai<br /> phÝa (giµ vµ trÎ) cïng c¶m thÊy tho¶i m¸i, nghÜa lµ viÖc ¨n riªng cña c¸c cô lµ v× lîi Ých cña c¶ hai, cho b¶n<br /> th©n vµ cho c¶ con ch¸u m×nh.<br /> §Ó hiÓu phÇn nµo lý do khiÕn c¸c cô ¨n chung hay ¨n riªng, (ë ®©y t«i l−u ý nhiÒu tíi c¸c tr−êng hîp<br /> ®ang ¨n chung muèn ¨n riªng) chóng ta xem qua phÇn "t©m sù" cña c¸c cô th«ng qua viÖc pháng vÊn s©u:<br /> a. «ng D. (Th−êng TÝn, Hµ T©y):<br /> - Gia c¶nh: sèng víi bµ hai (bµ c¶ ®· chÕt), cïng s©n, cïng cæng víi con trai thø (con víi bµ hai)<br /> - Khã kh¨n: ®· cho con trai c¶ (con bµ c¶) ®Êt lµm nhµ ë cïng lµng nh−ng vÉn vÒ ®Ó ®ßi thªm phÇn<br /> ®Êt «ng ®ang ë.<br /> - Lý do ®Ó ¨n riªng: anh em chóng nhßm ngã, th»ng c¶ lu«n tÞ n¹nh cho r»ng «ng cho th»ng hai<br /> nhiÒu h¬n, nh−ng nã x©y nhµ cho «ng bµ ë cßn nã ë c¸i nhµ cò dét n¸t. Vî chång t«i rÊt th−¬ng th»ng hai,<br /> nã ¨n ë biÕt ®iÒu, hai vî chång nã tóng h¬n th»ng c¶ nhiÒu. Nh−ng chóng t«i kh«ng ¨n chung víi nã ®−îc,<br /> kh«ng ph¶i chª nã nghÌo mµ th»ng anh nã lu«n lu«n tÞ n¹nh, nªn chóng t«i tuy ë c¹nh nh−ng ¨n riªng, cã<br /> g× ¨n nÊy, th»ng c¶ ®ì th¾c m¾c,...<br /> §ã lµ mét lý do, do xung ®ét (kh«ng tháa m·n nhau gi÷a anh em trong gia ®×nh) khiÕn ng−êi giµ<br /> khã nghÜ ph¶i ¨n riªng.<br /> b. ¤ng bµ X. (Th−êng TÝn, Hµ T©y):<br /> - Gia c¶nh : ë víi con trai, vÉn ¨n chung.<br /> - Khã kh¨n : bµ suèt ngµy ph¶i tr«ng nom c¸c ch¸u, c¬m n−íc cho c¶ nhµ.. b©y giê hai «ng bµ g×a<br /> kh«ng cã chç nµo lµ cña riªng c¶, ë trong xã buång mµ kh«ng yªn, chóng chÊt ®èng c¸c thøc ë trong ®ã. Muèn<br /> häp chóng l¹i ®Ó bµn b¹c, chia ®Êt ®ai cho râ rµng. Nay mçi ®øa chiÕm mét m¶nh ®Êt, råi x©y nhµ.<br /> - LÝ do muèn ¨n riªng: Bµ phµn nµn con d©u ®i vÒ kh«ng chµo hái g×, tr«ng con cho nã mµ nã hái<br /> han m×nh mét c¸i th× còng m¸t mÆt. ¤ng còng phµn nµn nh− bµ vµ bùc m×nh vÒ chuyªn ®Êt ®ai chóng<br /> kh«ng coi «ng ra g×.<br /> LÝ do ®Ó cho hai cô nµy muèn ¨n riªng chñ yÕu lµ do c¸ch c− xö cña con c¸i.<br /> c. Bµ M. (Th«ng gia víi «ng D. ë Th−êng TÝn, Hµ T©y):<br /> - Gia c¶nh : ®· ¨n riªng, ë chç "ch¸i" lôp xôp.<br /> - LÝ do ¨n riªng : BÞ bÖnh nghÑn kh«ng d¸m ¨n tr−íc mÆt ai sî ng−êi ta c−êi. Còng kh«ng d¸m ®i<br /> ¨n cç ë ®©u. ë ®©y lÝ do chÝnh lµ søc khoÎ.<br /> d. Bµ Th. (Phóc Thä, S¬n T©y):<br /> - Gia c¶nh : ®ang ¨n chung, vÉn ®i lµm ®ång mÆc dï ®· 82 tuæi, ë víi gia ®×nh con trai, rÊt ®«ng<br /> ch¸u, con trai rÊt tÖ.<br /> - Khã kh¨n : Tuæi cao nhiÒu lóc muèn nghØ nh−ng ë nhµ còng kh«ng yªn, v× con nãi nhiÕc tÖ l¾m.<br /> - LÝ do muèn ¨n riªng: Muèn lµm g× th× lµm, mÖt th× nghØ, kh«ng bÞ nghe nã xØ v¶. Nh−ng cã c¸i<br /> khã lµ kh«ng cßn nåi niªu g×, nã vÉn muèn ¨n víi nã ®Ó cßn ®i lµm cho nã. Nh×n gia ®×nh cã vÎ kh¸, nh−<br /> vËy chØ lµ do sù tÖ b¹c cña anh con trai.<br /> e. ¤ng Th. (§«ng Anh, Hµ Néi):<br /> - Gia c¶nh : sèng víi con trai thø hai tõ ®Çu n¨m nay, ®· 80 tuæi, nay chØ ë nhµ tr«ng nhµ cho con ch¸u..<br /> - Khã kh¨n : MÊt tù do, muèn ®i ®©u còng khã v× ph¶i tr«ng nhµ cho con, ¨n uèng s−íng h¬n<br /> nh−ng kh«ng thÊy vui b»ng chØ cã hai «ng bµ.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn ThÞ Ph−¬ng 101<br /> <br /> - LÝ do muèn ¨n riªng : ¨n chung mÊt tù do. Do sî mang tiÕng nªn con míi ph©n c«ng nhau nu«i hai<br /> «ng bµ, nªn kh«ng thÊy tho¶i m¸i. ¤ng bµ mçi ng−êi sèng mét n¬i. Lµ nh÷ng lÝ do vÒ t− t−ëng, t©m lÝ ng−êi giµ.<br /> Trªn ®©y chØ lµ vµi lÝ do c¸c cô muèn ¨n riªng, cßn mu«n vµn lÝ do kh¸c khi nµo cã dÞp chóng ta<br /> t×m hiÓu thªm.<br /> Suy nghÜ vÒ nh÷ng gi¶i ph¸p<br /> HiÖn nay, nh÷ng hiÖn t−îng tiªu cùc trong gia ®×nh ®èi víi ng−êi giµ vÉn cßn (rÊt may kh«ng ph¶i<br /> lµ ®¹i ®a sè), ngµy cµng ®−îc nhiÒu ng−êi, nhiÒu tæ chøc x· héi lªn tiÕng phª ph¸n, d− luËn x· héi ®· gãp<br /> phÇn lµm gi¶m bít nh÷ng ®iÒu kh«ng tèt ®èi víi ng−êi giµ.<br /> Nh÷ng lÝ do c¸c cô muèn ¨n riªng còng dÇn dÇn bít nÆng nÒ. Con c¸i dï t¸ch riªng (¨n riªng) vÉn<br /> th−êng xuyªn cã mèi quan hÖ g¾n bã víi c¸c cô, nhÊt lµ ë n«ng th«n.<br /> Sù ph¸t triÓn cña x· héi lµm xu h−íng h¹t nh©n hãa gia ®×nh t¨ng lªn, ®ã lµ ®iÒu tÊt yÕu. ViÖc c¸c cô<br /> ¨n chung hay ¨n riªng dÇn dÇn sÏ b×nh th−êng, chØ cÇn gi÷ v÷ng nh÷ng nÐt ®Ñp trong truyÒn thèng gia ®×nh<br /> ViÖt Nam : "trÎ cËy cha, giµ cËy con". §iÒu ®ã, ®¶m b¶o cho ng−êi giµ cuéc sèng thanh th¶n vÒ tinh thÇn,<br /> t©m lý vµ t¹o ra m«i tr−êng tèt ®Ñp cho gi¸o dôc vµ ®¹o lÝ gia ®×nh, gi¶m nh÷ng xung ®ét kh«ng cÇn thiÕt<br /> gi÷a c¸c thÕ hÖ (cha mÑ, «ng bµ vµ con, ch¸u) trong gia ®×nh.<br /> Ng−êi giµ mÆc dï yÕu vÒ søc kháe nh−ng l¹i cã nhiÒu kinh nghiÖm sèng, nªn hä cã t¸c dông t©m<br /> lÝ rÊt lín ®èi víi x· héi, ®èi víi líp trÎ trong viÖc duy tr× thuÇn phong mÜ tôc, nÒ nÕp, kØ c−¬ng cña x· héi.<br /> §¶m b¶o cho ng−êi giµ cuéc sèng tèt ®Ñp lµ mong muèn x©y dùng ®−îc x· héi ngµy cµng tèt h¬n.<br /> Mçi gia ®×nh yªn Êm, h¹nh phóc lµ c¶ x· héi æn ®Þnh, phån vinh. Ng−êi giµ ®−îc kÝnh träng th× hä míi thÊy<br /> tÇm quan träng cña m×nh trong gia ®×nh, c¶m thÊy m×nh cã Ých, hä míi ph¸t huy ®−îc vèn tÝch lòy ÷ng<br /> v−íng m¾c gi÷a c¸c thÕ hÖ.<br /> Gióp ®ì ng−êi cã tuæi sèng nèt qu·ng ®êi cßn l¹i mét c¸ch dÔ chÞu nhÊt, ph¶i b¾t ®Çu tõ viÖc gióp<br /> ®ì trong gia ®×nh cã nh÷ng suy nghÜ ®óng ®¾n vÒ mèi quan hÖ cña con ch¸u ®èi víi cha mÑ giµ, lµm mäi<br /> ng−êi hiÓu vµ th«ng c¶m h¬n víi tuæi giµ, tõ ®ã x¸c ®Þnh vÞ trÝ, vai trß ng−êi giµ, x¸c ®Þnh tinh thÇn th¸i ®é<br /> ®èi víi ng−êi giµ.<br /> Ngoµi x· héi, cÇn ph¸t triÓn c©u l¹c bé ng−êi cao tuæi, héi thä, thÓ dôc d−ìng sinh... lµ nh÷ng tæ chøc<br /> mang tÝnh chÊt tËp thÓ h÷u Ých mµ c¸c cô rÊt thÝch, lµ n¬i giao l−u t©m t− t×nh c¶m, kinh nghiÖm sèng cña<br /> c¸c cô. §èi víi c¸c cô cã hoµn c¶nh thËt sù khã kh¨n: kh«ng cã con ch¸u, lu«n lu«n èm ®au... cÇn cã<br /> nh÷ng h×nh thøc gióp ®ì ®Æc biÖt.<br /> VÒ phÝa ng−êi cao tuæi, cÇn xãa bá quan niÖm lµ giµ råi kh«ng thÓ thay ®æi ®−îc. Muèn gia ®×nh<br /> hßa thuËn th× c¶ hai phÝa, thÕ hÖ trÎ còng nh− thÕ hÖ giµ ®Òu ph¶i "tù xem m×nh" ®Ó phï hîp, dung hßa<br /> nhau. HiÖn nay cã xu h−íng : trÎ còng nh− giµ ®Òu vÉn muèn kiÓu gia ®×nh gÇn nh− cò, nh−ng h¬i kh¸c<br /> tr−íc, nghÜa lµ thÝch sèng gÇn nhau nh−ng ¨n riªng - do tÝnh chÊt c«ng viÖc cña líp trÎ kh¸c nhau - h×nh<br /> thøc sèng nh− vËy vÉn gióp ®ì nhau ®−îc mµ vÉn tr¸nh ®−îc va ch¹m.<br /> Tãm l¹i, cÇn duy tr× vµ ph¸t triÓn truyÒn thèng "kÝnh l·o ®¾c thä", con ch¸u cÇn quan t©m ch¨m<br /> sãc ng−êi giµ trong gia ®×nh. Th¾t chÆt mèi quan hÖ gi÷a c¸c thÕ hÖ trong gia ®×nh, t¹o kh«ng khÝ ®oµn kÕt<br /> yªu th−¬ng nhau, th«ng c¶m vµ quan t©m mèi riªng t− cña ng−êi giµ, b¶o tr× mèi giao l−u cña ng−êi giµ<br /> trong c¸c nhãm chÝnh thøc (c©u l¹c bé, héi thä..) vµ c¸c nhãm kh«ng chÝnh thøc (héi th¬, héi cê...), mét<br /> ®iÒu hÕt søc quan träng lµ cÇn gi¸o dôc thÕ hÖ trÎ cã th¸i ®é tèt ®èi víi ng−êi cao tuæi.<br /> Trªn ®©y chØ lµ mét bµi viÕt ng¾n nh©n xö lý mét sè th«ng tin tõ c¸c cuéc kh¶o s¸t x· héi häc vÒ<br /> ng−êi cao tuæi, chóng t«i nªu lªn ®©y ®Ó gãp phÇn cung cÊp d÷ liÖu cho nh÷ng cuéc nghiªn cøu s¾p tíi vÒ<br /> ®Ò tµi ng−êi cao tuæi.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />