Tiêu luận: Quan niệm về xã hội hóa cá nhân và phân tích ảnh hưởng nhóm bạn đến sự hình thành nhân cách

Chia sẻ: Tulip_12 Tulip_12 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

407
lượt xem 53
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Quá trình trong đó cá nhân với tư cách là một sinh vật vốn có những đặc tính sinh học nhất định, tương tác với xã hội, thông qua sự giao tiếp, học tập, hoạt động mà tập nhiễm những phẩm chất cần có để sống trong xã hội. XHHCN là quá trình hình thành nhân cách: chiếm lĩnh ngôn ngữ và thế giới văn hoá, hình thành những tình cảm xã hội ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tiêu luận: Quan niệm về xã hội hóa cá nhân và phân tích ảnh hưởng nhóm bạn đến sự hình thành nhân cách

TRAÀN HUY CÖÔØNG QUAN NIEÄM VEÀ XAÕ HOÄI HOÙA CAÙ NHAÂN VAØ PHAÂN TÍCH AÛNH HÖÔÛNG NHOÙM BAÏN ÑEÁN SÖÏ HÌNH THAØNH NHAÂN CAÙCH (TIEÅU LUAÄN MOÂN HOÏC “XAÕ HOÄI HOÏC GIAÙO DUÏC”) TP. HCM - 2006 -1-
PHAÀN 1 “XAÕ HOÄI HOÙA CAÙ NHAÂN LAØ GÌ? VAI TROØ CUÛA TRUYEÀN THOÂNG ÑAÏI CHUÙNG?” Xã hội hóa là quá trình con người tiếp thu nền văn hóa của xã hội trong ñó con người ñược sinh ra, ñó là quá trình mà nhờ nó con người ñạt ñược những ñặc trưng xã hội của bản thân, học ñược cách suy nghĩ và ứng xử ñược coi là thích hợp trong xã hội. ðó cũng là quá trình học hỏi xã hội, tiếp thu xã hội, thích ứng xã hội. Xã hội hóa là quá trình liên tục, diễn ra suốt ñời người. Có thể hiểu quá trình xã hội hóa cá nhân bằng một cách ñơn giản như sau : Xã hội như một con tàu, cá nhân phải bước lên ñược con tàu xã hội, mới trở thành con người xã hội nếu không thì cứ ñứng ở bên tàu. Nói một cách khác, xã hội hóa cá nhân là quá trình tương tác giữa cá nhân và xã hội. Trong ñó, cá nhân học hỏi và thực hành những tri thức, kĩ năng, những phương thức cần thiết ñể hội nhập với xã hội. Có thể mô tả xã hội hóa theo hai quan niệm : Quan niệm khách quan theo ñó xã hội ảnh hưởng ñến cá nhân và Quan ñiểm chủ quan theo ñó cá nhân ñáp ứng lại xã hội. ðó là quá trình hình thành nhân cách diễn ra bằng con ñường vượt qua những mâu thuẫn giữa những giá trị cá nhân và những giá trị xã hội. Như vậy, xã hội hóa ñược hiểu với nghĩa rộng nhất, nó bao hàm cả những yếu tố ngẫu nhiên và tự phát về mặt xã hội, về giáo dục.1 Xã hội hóa thuộc phạm trù hình thành và phát triển nhân cách. ðó là quá trình tiếp thu và tích cực biến ñổi sức mạnh bản chất của con người, nó ñược ñối tượng hóa trong nền văn hóa xã hội, bao gồm văn hóa vật chất và văn hóa tinh thần. ðó là quá trình tiếp thu và tái tạo những kinh nghiệm xã hội của cá nhân thong qua hoạt ñộng và giao lưu. Xã hội hóa cho phép con người nhận thức toàn diện hiện thực xã hội xung quanh, chiếm lĩnh những kỹ năng hoạt ñộng của cá thể và tập thể, hấp thu văn hóa người. Kinh nghiệm xã hội là một dạng tri thức, là kết quả của một quá trình nhận thức. Kinh nghiệm xã hội ám chỉ một sự hiểu biết có tính chất kinh nghiệm mà cá nhân tiếp thu ñược trong khi tiếp cận trực tiếp với môi trường tự nhiên và xã hội của mình. Sự hiểu biết mang tính chất kinh nghiệm là một tiền ñề ñể ñi sâu vào lý luận, vào ñối tượng nhận thức và là khâu trung gian giữa lý luận và thực tiễn. Xã hội hóa cá nhân và cá thể hóa phụ thuộc phạm trù hình thành và phát triển nhân cách. Về cơ chế xã hội hóa này, ở con người Việt Nam, cần nhấn mạnh : 1. Những ñiều kiện sinh học, những ñiều kiện môi trường tự nhiên thuận lợi hơn; 2. Những ñiều kiện kinh tế - xã hội thỏa mãn quyền lợi và những nhu cầu cơ bản của con người; 3. Những ñiều kiện văn hóa có ảnh hưởng tích cực ñến sự phát triển nhân cách nói chung, ñặc biệt là lối sống cá nhân và nhóm xã hội; 4. Những ñiều kiện giao lưu và hợp tác quốc tế. 1 Leâ Sôn, XAÕ HOÄI HOÏC GIAÙO DUÏC, Chuyeân ñeà khoa hoïc, TPHCM, 2004 – Trang 18. -2-
Xã hội hóa cá nhân và cá thể hóa diễn ra suốt ñời, một cách liên tục, nhưng ở mỗi lứa tuổi, mỗi quá trình chịu tác ñộng của những phương tiện ñiều kiện ưu trội. ðặc biệt là các thiết chế, các phương tiện và các môi trường xã hội hóa. Con người sống trong môi trường xã hội ñầu tiên là gia ñình. Ngay từ lúc hình thành, thai nhi ñã lệ thuộc mật thiết vào bố mẹ. Nó nằm trong lòng mẹ về mặt sinh học, nhưng ñồng thời nó thừa hưởng di truyền về mặt xã hội. Gia ñình là cái nôi cần thiết cho sự phát triển của trẻ, làm cho sự trưởng thành sinh học của nó và những mối liên hệ của nó phù hợp với môi trường. ðây là giai ñoạn xã hội hóa ñầu tiên. Quá trình tiếp nhận tri thức, kỹ năng, phương pháp thái ñộ ñối với thế giới khách quan… cần thiết ñể làm một công việc tay chân hay trí óc trong xã hội, nghĩa là ñóng một vai trò và thực hiện một chức năng trong xã hội, ñó là một trong những hình thức chủ yếu của xã hội hóa. Trường học là một trong những thiết chế xã hội hóa quan trọng nhất ñối với thanh thiếu niên. Xã hội càng phát triển, trẻ em càng trưởng thành với những hoạt ñộng và giao lưu càng mở rộng vượt khỏi khuôn khổ gia ñình và nhà trường thì tác dụng xã hội hóa của xã hội càng lớn hơn. Vai trò của các phương tiện thông tin ñại chúng là vô cùng quan trọng. Các phương tiện thông tin ñại chúng ñảm bảo thu thập, xử lý và phổ biến thông tin trên qui mô ñại chúng như : Báo chí, ñiện ảnh, truyền thanh, truyền hình, sách… ðặc ñiểm của các phương tiện truyền thông ñại chúng ñó là thông tin ñược truyền ñến một cách nhanh chóng, ñều ñặn và ñược ñịnh hình ở mức ñộ nhất ñịnh. Thông tin ñại chúng là yếu tố không thể tách rời của quá trình giao tiếp về mặt tinh thần có tính chất ñại chúng của con người. Người ta còn gọi là giao tiếp có tính quần chúng. Giao tiếp xã hội có vai trò và tác dụng to lớn trong quá trình xã hội hóa cá nhân và cá thể hóa. ðể thấy rõ hơn về vai trò của các phương tiện truyền thông ñại chúng, Giaùo sö Salomon ñaõ trình baøy Hoïc thuyeát heä thoáng bieåu töôïng ñeå giaûi thích nhöõng hieäu quaû cuûa phöông tieän truyeàn thoâng trong vieäc hoïc (Hoïc vôùi saùch, hoïc vôùi truyeàn hình, hoïc vôùi maùy tính, hoïc vôùi ña phöông tieän). Daïng chung nhaát maø chuùng ta thöôøng gaëp laø hoïc vôùi saùch. Sôû dó saùch coù theå phoå bieán nhö vaäy laø do coù ñaëc ñieåm sô caáp veà coâng ngheä truyeàn ñaït cuûa noù. Nhöõng heä thoáng bieåu töôïng cuûa saùch nhö heä thoáng vaên baûn, heä thoáng hình aûnh vaø heä thoáng ñoà thò … deã daøng ñöôïc maõ hoùa, tuy nhieân vieäc giaûi maõ laïi voâ cuøng khoù khaên, vì vaäy hieäu quaû truyeàn ñaït thaáp do chæ taùc ñoäng vaøo moät giaùc quan duy nhaát laø thò giaùc. Maëc duø hieäu quaû keùm, nhöng ña phaàn ñeàu choïn saùch laøm phöông tieän truyeàn thoâng ñeå truyeàn ñaït tri thöùc bôûi tính phoå thoâng cuõng nhö hieäu quaû veà kinh teá maø noù ñem laïi. Ñeå laøm roõ hôn, OÂng ñaõ tieán haønh nghieân cöùu so saùnh loaïi saùch chæ coù vaên baûn vaø loaïi saùch coù vaên baûn vaø hình aûnh minh hoïa. Keát quaû cho thaáy nhöõng ngöôøi ñoïc yeáu thöôøng bò maát nhieàu thôøi gian trong vieäc giaûi maõ loaïi saùch chæ coù vaên baûn hôn laø loaïi saùch coù hình aûnh minh hoïa. Hieäu quaû tieáp thu tri thöùc qua saùch, baùo chæ ñaït khoaûng 20% – 30% vaø saùch chæ phuø hôïp vôùi nhöõng noäi dung ít phöùc taïp vaø phoå thoâng. -3-
Ñaëc ñieåm cuûa truyeàn hình vaø phim laø heä thoáng bieåu töôïng cuûa noù mang tính chuyeån ñoäng vaø bieán ñoåi cuûa hình aûnh vaø aâm thanh taùc ñoäng ñeán hai giaùc quan laø thò giaùc vaø thính giaùc, do ñoù noäi dung caàn truyeàn ñaït deã daøng ñöôïc chuù yù vaø cuoán huùt ngöôøi hoïc vôùi caùc daïng hình aûnh ñöôïc trình baøy ôû nhieàu khía caïnh vaø caùc daïng aâm thanh sinh ñoäng, roõ raøng. Phöông tieän truyeàn thoâng daïng naøy ñaëc bieät hieäu quaû vôùi nhöõng noäi dung caàn truyeàn ñaït chæ mang tính chaát caàn ngöôøi hoïc laëp laïi, baét chöôùc. Do ñoù noù raát hieäu quaû khi choïn ñeå truyeàn ñaït tri thöùc cho löùa tuoåi töø 1 – 11. Ngoaøi ra, truyeàn hình coøn laø phöông tieän ñaïi chuùng neân noù taùc ñoäng raát maïnh meõ ñoái vôùi nhöõng noäi dung ñöôïc xem xeùt nhieàu laàn vaø baèng nhieàu khía caïnh khaùc nhau. Ví duï : HLV Mourinho ñã lớn tiếng chỉ trích giới ñiều hành bóng ñá và các phương tiện truyền thông Anh quốc ñối xử không công bằng với Chelsea. Mourinho lấy cú tắc của Gerrard với Shearer làm dẫn chứng: " Pha vào bóng của Essien ñược phát liên tục trong 15 ngày. Kết quả là anh ta bị treo giò hai trận ở Champions League, và từ ñó trở ñi tất cả các pha tắc bóng của Essien ñều bị phạt thẻ vàng. Còn những người khác lại không bị như thế. Tôi thấy Gerrard của Liverpool cũng vào bóng tương tự với Shearer nhưng truyền hình cũng chỉ phát lại tình huống ñó một hai lần".1 Hieäu quaû tieáp thu tri thöùc qua truyeàn hình, phim ñaït khoaûng 50% – 60% vaø noù phuø hôïp vôùi nhöõng noäi dung khoù dieãn taû baèng vaên baûn vaø khoâng ñoøi hoûi saùng taïo trong quaù trình tieáp thu. Ngoaøi khaû naêng truyeàn taûi noäi dung döôùi daïng heä thoáng bieåu töôïng chuyeån ñoäng vaø bieán ñoåi, maùy vi tính coøn coù khaû naêng moâ phoûng thöïc teá. Doù ñoù ngöôøi hoïc coù theå tieáp thu kieán thöùc vaø aùp duïng kieán thöùc ñoù vaøo moâ hình treân maùy tính tröôùc khi tieán haønh thöïc tieãn. Loaïi truyeàn thoâng naøy raát hieäu quaû ñoái vôùi nhöõng noäi dung caàn saùng taïo trong quaù trình tieáp thu tri thöùc, ñoù laø nhöõng baøi thöïc haønh ñöôïc moâ phoûng thöïc teá maø qua ñoù ngöôøi hoïc coù theå hieåu ñöôïc lyù thuyeát ñaõ hoïc vaø saùng taïo ra nhöõng caùi môùi. Hieäu quaû tieáp thu tri thöùc qua maùy vi tính coù theå ñaït 60% – 70%. Truyền thông ña phương tiện là söï keát hôïp töø hai loaïi phöông tieän truyeàn thoâng trôû leân sau cho quaù trình truyeàn ñaït tri thöùc taùc ñoäng ñeán taát caû 5 giaùc quan cuûa ngöôøi hoïc, laøm cho ngöôøi hoïc caûm nhaän ñöôïc noäi dung caàn truyeàn ñaït haáp daãn, gaàn guõi vaø thöïc teá. Qua ñoù ngöôøi hoïc vöøa tieáp thu kieán thöùc vöøa aùp duïng vaøo thöïc teá vaø khi gaëp khoù khaên trong vieäc tieáp thu seõ ñöôïc ñieàu chænh ngay ñeå phuø hôïp. Ñaây laø phöông tieän truyeàn thoâng lyù töôûng, tuy nhieân vieäc aùp duïng coøn gaëp nhieàu khoù khaên vì noù ñoøi hoûi ngöôøi truyeàn ñaït caàn phaûi tö duy cao vaø raát toán keùm. Hieäu quaû tieáp thu tri thöùc qua maùy vi tính coù theå ñaït 70% – 80%. 1 http://vnexpress.net/vietnam/the-thao/2006/01/3b9e5a22/ -4-
Naêm 1977, Giaùo sö Salomon ñaõ phaùt bieåu1 : “Toùm laïi, nhöõng heä thoáng bieåu töôïng truyeàn thoâng kích thích vieäc tieáp thu kieán thöùc qua 5 caùch sau : 1. Heä thoáng bieåu töôïng truyeàn thoâng laøm noåi baät nhöõng khía caïnh khaùc nhau cuûa noäi dung; 2. Söï bieán ñoåi trong heä thoáng bieåu töôïng truyeàn thoâng laøm cho caùc khía caïnh ñöôïc hieåu moät caùch deã daøng; 3. Nhöõng yeáu toá maõ hoùa ñaëc tröng coù theå löu laïi ôû ngöôøi hoïc nhôø söï tö duy cao baèng caùch chieám choå ngay hoaëc deã daøng tieáp thu caùc ñaëc tröng tæ mæ naøy; 4. Nhöõng heä thoáng bieåu töôïng khaùc nhau thì khaùc nhau veà möùc ñoä xöû lyù maø noù ñoøi hoûi hoaëc thoûa maõn; 5. Nhöõng heä thoáng bieåu töôïng khaùc nhau seõ taùc ñoäng ñeán caùc loaïi thaàn kinh khaùc nhau trong quaù trình noù yeâu caàu giaûi maõ tæ mó. Moãi heä thoáng bieåu töôïng cuûa caùc phöông tieän truyeàn thoâng taùc ñoäng ñeán caùc giaùc quan khaùc nhau cuûa ngöôøi hoïc, vì vaäy noù seõ taùc ñoäng ñeán nhöõng loaïi thaàn kinh khaùc nhau. Nhö vaäy, trong moät chöøng möïc naøo ñoù heä thoáng bieåu töôïng ñaõ ñònh roõ söï khaùc nhau ôû möùc ñoä tieáp thu kieán thöùc töø caùc loaïi truyeàn thoâng khaùc nhau. Theo nghiên cứu mới của Hiệp hội các nhà xuất bản trực tuyến OPA, web ñang trở thành kênh thông tin ñại chúng hàng ñầu tại công sở và chỉ chịu lép vế Ti vi trong môi trường gia ñình2. Ảnh hưởng của weblog và của Internet tới các loại hình truyền thông truyền thống. Xu thế phát triển hiện nay của weblog lớn ñến mức chỉ vài năm trước ñây, thậm chí nhiều chuyên gia còn không biết ñó là gì thì bây giờ ñã hình thành cả một cộng ñồng hàng chục triệu weblogger (chỉ những người mê weblog). Có thể ñưa ra một so sánh sau, nếu như vài năm trước ở Việt Nam chỉ có rất ít người ñược tiếp cận với Internet thì bây giờ, nếu có dịp về những vùng sâu vùng xa, vẫn có thể bắt gặp những quán cafe internet và chuyện "chat, chit" ñã "xưa như trái ñất". Còn ở thành phố thì Internet ñã từ lâu trở thành một phần tất yếu của cuộc sống rồi. Hơn thế nữa, một phần ngày càng quan trọng của ñời sống, thậm chí, giờ ñây, người ta không thể hình dung nổi sẽ sống thế nào nếu thiếu internet3. Weblog – Phương tiện truyền thông của tương lai gần?! Các nhà báo ở các nước khác nhau chịu áp lực khác nhau. ðó cũng là lý do vì sao người ta tìm ñến Weblog. Có thể họ thấy CNN quá thương mại hoặc không yêu nước. Tuy nhiên, Weblog không cần giống CNN, NY Times hay Fox News. Ở ñây, bạn có thể nói lên quan ñiểm của mình. Và weblog cho bạn biết là thông tin ñưa trên các phương tiện truyền thông chính thống có ñúng hay không. ðiều gì ñã ñược ñưa và ñiều gì không ñược ñề cập ñến. Nguyên nhân là các biên tập viên, phóng viên của các hãng chính thống cho họ quyền phân ñịnh ñâu là tin tức và ñâu là không. 1 http://tip.psychology.org/salomon.html “The symbol systems theory developed by Salomon is intended to explain the effects of media on learning. Salomon (1977) states: "To summarize, the symbol systems of media affect the acquisition of knowledge in a number of ways. First, they highlight different aspects of content. Second, they vary with respect to ease of recoding. Third, specific coding elements can save the learner from difficult mental elaborations by overtly supplanting or short-circuiting specific elaboration. Fourth, symbol systems differ with respect to how much processing they demand or allow. Fifth, symbol systems differ with respect to the kinds of mental processes they call on for recoding and elaboration. Thus, symbol systems partly determine who will acquire how much knowledge from what kinds of messages." (p226-227)” 2 http://www.vnexpress.net/Vietnam/Vi-tinh/2006/06/3B9EA8B7/ 3 http://www.vietnamnet.vn/dulieu/2005/04/412165/ -5-
PHAÀN 2 “NHOÙM BAÏN LAØ GÌ? PHAÂN TÍCH AÛNH HÖÔÛNG NHOÙM BAÏN ÑEÁN SÖÏ HÌNH THAØNH NHAÂN CAÙCH” Trong “Từ ñiển Tâm lý học”, Nguyễn Khắc Viện ñã nêu : “Nhân cách là tổng hợp hóa tất cả những gì hợp thành một con người, một cá nhân với bản sắc và cá tính rõ nét, ñặc ñiểm thể chất, tài năng, phong cách, ý chí, ñạo ñức, vai trò xã hội, và là một cá nhân có ý thức về bản thân, ñã tự khẳng ñịnh ñược, giữ ñược phần nào tính nhất quán trong mọi hành vi”. Sự hình thành nhân cách là một quá trình kéo dài nhiều năm, từ lúc sơ sinh thậm chí từ “mốc số 0” (bào thai) cho ñến lúc nên thân người và kéo dài suốt cuộc ñời. Mỗi lứa tuổi nhân cách có những ñặc trưng khác nhau. Sự hình thành này kết hợp những yếu tố : 1. Sự sinh trưởng thành thục của cơ thể (hay suy thoái); 2. Sự tiếp nhận các yếu tố văn hóa, xã hội, qua nhiều mối quan hệ xã hội phức tạp, gọi là “nhập thân văn hóa”; 3. Sự hình thành những cơ cấu tâm lý qua những quá trình vô thức hay hữu thức.1 Nhân cách ñược hình thành trong hoạt ñộng và giao lưu với những nhân cách khác nhau. Từ thuở nhỏ, trẻ nhờ giao lưu với bố mẹ, người thân, bạn ñồng lứa mà dần học ñược cách sống, cách ăn ở, tiếp nhận, hội nhập, chuẩn bị ñạo ñức, quan hệ xã hội hay nói rộng hơn “nhập thân văn hóa” ñể trở thành nhân cách, thành người. Con người là một thực thể có nguồn gốc tiến hóa từ các cơ thể sống ñến ñộng vật, con người ñã kế thừa nhiều thuộc tính của loài vật như sống hợp quần thành bầy ñàn, xã hội, tập tính tự vệ…Con người trong xã hội không thể sống tách biệt, cô ñộc. Không ai có thể sống một mình, làm việc một mình. Như vậy, vai trò của xã hội, mà trực tiếp là cộng ñồng, là nhóm nhỏ ñối với sự hình thành và phát triển nhân cách thực sự quan trọng. Nhóm ở ñây là nhóm người, nhóm xã hội. Con người kết tụ, hợp quần dưới nhiều hình thái khác nhau như : Gia ñình, tổ học tập, tổ sản xuất, ñến họ tộc, làng, nước, dân tộc. C.H Cooly, năm 1909 chia nhóm ra thành nhóm sơ cấp và nhóm thứ cấp. Trong ñó, nhóm sơ cấp (gia ñình, nhóm nhỏ…) có quan hệ trực diện (hàng ngày trong thấy nhau) và nó có nhiều ảnh hưởng ñến tình cảm cá nhân và hình thành phẩm chất nhân cách. Nhà nghiên cứu Kirichchues (Ukrain) ñã quan sát trên 3000 trẻ em tuổi mẫu giáo, thì thấy tất cả ñều kết nhóm : Nhóm bạn chơi, nhóm bạn cùng ñi ñường, nhóm bạn ngồi cùng bàn. Có bạn, trẻ em cảm thấy ñỡ lo hãi, an tâm hơn, vui hơn, thích thú hơn khi phải xa tổ ấm quen thuộc gia ñình, bên cạnh bố mẹ, ông bà. Có bạn, trẻ cân bằng hơn về tâm lý và là ñiều rất quan trọng. Song các nhóm bạn này ít ổn ñịnh và bền vững. Tính duy kỷ (chỉ biết mình, mình là trung tâm) ñã làm rạn vỡ các quan hệ nhóm. 1 Leâ Sôn, NHAÂN CAÙCH VAØ SÖÏ HÌNH THAØNH NHAÂN CAÙCH, TPHCM, 2004 – Trang 4. -6-
Vào tuổi ñến trường, có những thay ñổi ñột biến ñối với sự phát triển của trẻ em : Trẻ có một cuộc sống rộng mở, với nhóm bạn ñồng trang lứa, ngang hàng về thể lực, tâm trí, về quyền hành. Khi ở trong nhóm bạn, trẻ không bị phụ thuộc vào người lớn, không còn cảnh người lớn la mắng rồi lại hết sức vuốt ve. Trong nhóm, trẻ phải tự ứng xử, tự lựa sức mình, cho phép trẻ tự thiết lập những quan hệ qua lại với bạn bè giống mình, xây dựng bản thân mình. Trong nhóm, tính duy kỷ của trẻ chịu những thất bại gay gắt và ñổ vở. Vào cuộc chơi trẻ phải chịu “luật chơi”, tuân thủ qui tắc, chấp nhận sự thắng thua. Sự cộng tác, tình cảm vị tha dần dần nảy nở. Song theo các nhà tâm lý học nghiên cứu hành vi nhóm trẻ, thì có khoảng 70% trẻ em vào ñộ tuổi 5 – 7, vẫn sống riêng rẽ, các hoạt ñộng nhóm chỉ mang tính nhất thời. ðến 7 tuổi, khuynh hướng tự nhiên tập hợp nhau lại cùng chơi cùng học với nhau mới rõ. ðây là cơ hội ñể trẻ tự ñánh giá và tự khẳng ñịnh “cái tôi” của mình. Nó hiểu ra rằng, nó chỉ là một ñứa trẻ với sự hạn chế và nhỏ bé với thế giới người lớn; nó hoàn toàn không phải là trung tâm của thế giới. Nó hiểu khoảng cách của nó với người lớn mà nó phải phục tùng. Từ ñó, trẻ chuyển hướng tiếp xúc với bạn cùng lứa, mà các nhà tâm lý học gọi là “nơi ẩn náo” – nơi có nhiều cơ hội tỏ ra mình ñã lớn và ñược chấp nhận. Mong muốn trở thành người lớn luôn luôn ñộng viên, khuyến khích ñứa trẻ. Cách duy nhất ñể trẻ cảm thấy không còn là con nít, là tìm cách bắt chước những ñứa ñàn anh. Các nhà tâm lý gọi nhóm là một sự bù trừ và có sự tiến hóa ñôi : Một mặt tăng lên tính ñộc lập của trẻ (tự làm lấy, tự lo lấy, thậm chí loại trừ sư tham gia hiện diện của người lớn ở một mức ñộ nhất ñịnh); Mặt khác tìm cách lôi cuốn sự chú ý của bạn, bằng cách vượt lên chúng. ðến 9 tuổi, sự bắt ñầu nhóm ñã ñược xây dựng chắc chắn hơn. Trẻ thỏa mãn mong muốn của mình trong khi dàn xếp các chiều hướng trái ngược, ñảm bảo duy trì kết cấu nhóm. Trong khi tự khẳng ñịnh, có ý thức về quyền của mình, ñồng thời lại công nhận sự cần thiết có người khác và giám sát người khác. Tuy nhiên, ở ñộ 9 tuổi thành phần nhóm chưa ổn ñịnh. Trẻ em chưa có khả năng chọn bạn chơi mà thường do bố mẹ áp ñặt theo quan hệ xã hội của bố mẹ. Còn ở nhà trường việc chia lớp, chia nhóm học tập cũng khá ñộc ñoán – do ñó, trẻ kết bạn bất kỳ ở ñâu mà nó gặp nhu : Cùng lớp, cùng khu phố, cùng chung cư, cùng ñường ñi về. sự lựa chọn không có cơ sở thực sự dựa trên ñộ tương hợp cá nhân. Như vậy, nhóm bạn ở giai ñoạn ñầu ñi học có ảnh hưởng khá lớn ñến sự hình thành những phẩm chất xã hội ở trẻ em. Chính ở trong nhóm và cũng chỉ trong nhóm mà thôi trẻ em có thể thử nghiệm mối quan hệ xã hội qua lại và sự cân bằng tương lai. Trong nhóm, trẻ em có sự cọ xát va chạm, tranh giành, cãi cọ, hờn dỗi, tập bảo vệ ý kiến, quyền lợi của mình, nhưng ñồng thời cũng học cách hòa giải, giúp ñỡ, cứu trợ, hợp lực ñể ñi ñế mục tiêu chung của nhóm. Trẻ em học sự chia sẽ vui buồn, khó khăn, các thất bại hoặc chiến tích. Biết ñoàn kết, biết phê phán bạn và phán xét mình, biết tự trách phạt mình và trách phạt bạn. Trong nhóm trẻ cùng lứa; trẻ em chịu phục tùng quyền uy, ñồng thời cũng thể hiện quyền uy, kiểm soát kẻ khác. Song không phải là hình thức ép buộc của người lớn. Sự tự bắt buộc do tự nguyện, từ một sự thỏa thuận, bình ñẳng. Piaget ñã nói : “Trẻ ñã trải qua từ một ñạo lý tuân thủ ñơn phương và phục tùng người lớn ñến một thức ñạo lý tôn trọng lẫn -7-
nhau, một sự quy ước giữa những người bình ñẳng và thứ ñạo lý nào sẽ ñến ñộ toàn vẹn vào giai ñoạn tiếp theo khi nhóm ñã ñạt ñến mức kiên ñịnh ñầy ñủ.”1 Từ 9 tuổi trở ñi, nhóm dần dần ổn ñịnh và ñồng nhất hơn. Trẻ trong nhóm ở cùng lứa tuổi, nhưng ñứa bé “con nít” quá bị loại trừ; hoặc những ñứa lớn quá thì sự có mặt của chúng có thể làm giảm giá trị ñối với các thành viên trong nhóm. Các nhà tâm lý cho rằng ở lứa tuổi thơ, trẻ em sống “cộng sinh” với nhóm hơn bất kỳ một thời ñiểm nào ñó trong cuộc ñời, có cuộc sống xã hội của cá thể ñạt ñến cường ñộ tối ña. Tuy nhiên, cũng có nhiều bi kịch của kẻ thù… Trẻ em tụ tập và ñược kết cấu dần dần dưới xung ñộng của một vài cá nhân trội hơn, có sức hấp dẫn lôi cuốn trở thành nồng cốt của nhóm. Trong số ñó có một số lượng tôn thành thủ lĩnh – kẻ cầm ñầu. Thường có thể nhận thấy hai loại kẻ cầm ñầu : Loại tích cực và Loại tiêu cực. Kẻ cầm ñầu ñích thực, lương thiện, nghĩa hiệp ñã góp phần mẫu mực cho trẻ thực hiện, trở thành chính bản thân nó theo lứa tuổi và giới tính của nó. Còn loại cầm ñầu theo kiểu bạo chúa, ngự trị nhóm bằng sức mạnh sẽ góp phần làm cho trẻ bị lôi cuốn vào những ñiều xấu của băng nhóm. Trước các tệ nạn xã hội tràn lan ñang xâm nhập vào thế hệ trẻ, mà tất yếu thường lây lan qua con ñường băng nhóm ñang ñặt ra nhiều vấn ñề cho các bậc phụ huynh, các nhà giáo dục và các tổ chức xã hội Có thể nói rằng, sự kết hợp bạn bè là một khuynh hướng mang tính chất bản thể và tính xã hội, cần cho sự hình thành nhân cách xã hội. Và không thể nào ngăn cản ñược ñiều có tính qui luật này. Vấn ñề là phải hiểu nhu cầu của trẻ, tổ chức ña dạng các hoạt ñộng của thanh thiếu niên với mọi sức hấp dẫn ñể thu hút trẻ. Có thể lấy nhóm bạn “Những ước mơ xanh” - nhunguocmoxanh.org2 làm ví dụ cho loại tích cực. Họ ñã lựa chọn một cách sống "ý nghĩa ñến từng hành ñộng", ñó là các cô cậu sinh viên tự lập thành nhóm, tự chọn cho mình một cái tên, một mục ñích hoạt ñộng, tự tạo một diễn ñàn trên mạng, những cuộc thảo luận “online” và các hoạt ñộng “offline” ñầy hào hứng. Có thể là rất nhiều và cũng có thể là không có gì, bởi tất cả các bạn ñều ñến với các hoạt ñộng xã hội một cách tự nhiên và hào hứng như khi ñi học, khi rủ nhau ñi picnic. Chiều chủ nhật nào trước cổng dinh Thống Nhất có một nhóm bạn trẻ tụ tập thành vòng tròn, khi thì hát, lúc thì bàn cãi sôi nổi, lúc lại cặm cụi cắt cắt, dán dán những chiếc mặt nạ, lồng ñèn. ðó là nhóm Những ước mơ xanh. Kế hoạch của Những ước mơ xanh thì nhiều lắm: dạy kèm cho các em học sinh khiếm thị, tiếp cận với trẻ lang thang ñể cảm hóa, liên hệ ñưa các em vào nhà mở, quyên góp bìa cứng ñể viết chữ Braille, quyên góp sách vở cho học sinh nghèo, quyên góp quần áo cho người vô gia cư, quyên góp quà bánh ñể tặng quà tết, trung thu cho trẻ mồ côi… ðối nghịch lại là những nhóm tiêu cựu. Những nhóm bạn trẻ ở các sàn lắc. Họ cũng lập nhóm, cũng… tự quản, không chịu một sự chi phối nào, mà sao hành ñộng của họ khác nhau tới lạ kỳ. Các bạn trẻ này ngủ ban ngày và thức ban ñêm, tiêu phí rất nhiều sức khỏe, trí lực và tiền bạc vào những cuộc nhậu nhẹt, khiêu vũ, vào rượu, thuốc lắc và ma túy. Thiên ñường của họ là những sàn lắc, những dấu tích 1 Leâ Sôn, TRẺ GIỮA NHÓM BẠN BÈ, TPHCM, 2004 – Trang 4. 2 http://www.tuoitre.com.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=75638&ChannelID=7 -8-
trụy lạc vương vãi trên sàn nhà và in dấu lên những khuôn mặt, ñôi mắt non trẻ và những lời tâm sự chất ñầy buồn chán, bất cần ñời… Và ñể thực hiện ñược “những ước mơ xanh” ñó, các cô cậu sinh viên trong nhóm không lúc nào thôi ñổ mồ hôi. ðến hội trường Trường ðH Bách khoa, thấy băngrôn, bong bóng, thấy những chiếc áo xanh lá cây ñồng phục của Những ước mơ xanh” chạy ñi chạy lại, thấy gian hàng bày bán sản phẩm của khuyết tật, nghe những tiếng cười, tiếng hát, cảm ñược vẻ sáng bừng trên những gương mặt của trẻ em ñến từ các mái ấm khiếm thị… biết chương trình của các bạn ñã thành công. Không cần nhiều bánh kẹo, nhiều hoa, nhiều quà, nhiều kinh phí, chỉ cần lòng thương yêu và sự nhiệt tình của các bạn là ñủ. Một thành viên trong nhóm ñã nói : “ðến với những người thiếu may mắn, tụi em biết mình ñủ ñầy, mình sung sướng, mình hạnh phúc. Chẳng có lý do gì ñể không học ñược. Các bạn khác có thời gian ñi chơi thì tụi em cũng có thời gian ñể làm việc mình mong muốn”. Theo dõi những hoạt ñộng của nhóm, chứng kiến những bàn tay tin cậy của các em bé khiếm thị cứ quấn quít không rời các anh chị, nghe ñược những bàn cãi, lo lắng của cả nhóm chỉ cho một mục ñích “lợi ích và niềm vui cho người thiếu may mắn”… thì sẽ rất tin. Tin rằng sự lựa chọn cách sống “ý nghĩa ñến từng hành ñộng” ấy là liều thuốc miễn nhiễm cho các thành viên trước những gì không hướng ñến cái ñẹp. -9-
DANH MUÏC TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. Leâ Sôn, NHAÂN CAÙCH VAØ SÖÏ HÌNH THAØNH NHAÂN CAÙCH, Chuyeân ñeà khoa hoïc, TPHCM, 2004. 2. Leâ Sôn, TRẺ GIỮA NHÓM BẠN BÈ, Chuyeân ñeà khoa hoïc, TPHCM, 2004. 3. Leâ Sôn, XAÕ HOÄI HOÏC GIAÙO DUÏC, Chuyeân ñeà khoa hoïc, TPHCM, 2004. 4. Caùc trang web : A. http://edu.net.vn B. http://tip.psychology.org/salomon.html C. http://vnexpress.net/vietnam/the-thao/2006/01/3b9e5a22/ D. http://www.tuoitre.com.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=75638&ChannelID=7 E. http://www.vietnamnet.vn/dulieu/2005/04/412165/ F. http://www.vnexpress.net/Vietnam/Vi-tinh/2006/06/3B9EA8B7/ -10-