Tiểu luận sản xuất giá trị thặng dư

Chia sẻ: Trần Quốc Tuấn | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:17

Thêm vào BST

Báo xấu

751
lượt xem 299
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong mọi xã hội, sản phẩm thặng dư bán trên thị trường đều có giá trị nhưng chỉ có ở nền sản xuất tư bản chủ nghĩa thì giá trị của sản phẩm thặng dư mới là giá trị thặng dư. Do đó, sản xuất giá trị thặng dư là quy luật kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư bản.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tiểu luận sản xuất giá trị thặng dư

Lời nói đầu Tríc khi ®a ra mét nÒn s¶n xuÊt nµo ®ã ngêi s¶n xuÊt ph¶i nghiªn cøu s¶n xuÊt ra hµng ho¸ ®ã cã gi¸ trÞ, bªn c¹nh ®ã lµ cã gÝa trÞ thÆng d . V× s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ quy luËt biÓu hiÖn b¶n chÊt cña ph ¬ng thøc s¶n xuÊt, ph¶n ¸nh môc ®Ých vµ ph ¬ng híng ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt. BÊt kú mét nÒn s¶n xuÊt nµo muèn ph¸t triÓn ® îc, muèn ®¸p øng nhu cÇu cña con ng êi vÒ ®iÒu kiÖn sèng ®Òu ph¶i t¸i s¶n xuÊt më réng vµ ph¶i t¹o ra ®îc nhiÒu s¶n phÈm thÆng d. Trong mäi x· héi, s¶n phÈm thÆng d b¸n trªn thÞ trêng ®Òu cã gi¸ trÞ nhng chØ cã ë nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa th× gi¸ trÞ cña s¶n phÈm thÆng d míi lµ gi¸ trÞ thÆng d. Do ®ã, s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña chñ nghÜa t b¶n. Cho nªn ®Ó nghiªn cøu gi¸ trÞ thÆng d ta chØ nghiªn cøu nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa C.M¸c ®· nghiªn cøu kh¸i qu¸t ® a ra c¬ së gi¸ trÞ thÆng d. ¤ng lµ ngêi ®Çu tiªn ph¸t hiÖn tÝnh hai mÆt cña lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ nghiªn cøu sù ph¸t triÓn cña c¸c h×nh th¸i gi¸ trÞ. §ã lµ c¬ së,lµ ch×a kho¸ ®Ó x©y dùng vµ hoµn chØnh lý luËn vÒ hµng ho¸, gi¸ trÞ vµ tiÒn tÖ, gi¶i thÝch mét c¸ch khoa häc, triÖt ®Ó ®Ó x©y dùng lý luËn vÒ hµng ho¸ søc lao ®éng. §©y lµ c¬ së ®Ó x©y dùng häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d, lµ thµmh tùu vÜ ®¹i cña kinh tÕ häc m¸c xÝt. Trªn c¬ së ®ã, «ng ph¸t hiÖn toµn diÖn hÖ thèng ph¹m trï quy luËt cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa vµ c¸c m©u thuÉn néi t¹i cña nã. ¤ng hoµn chØnh lý luËn vÒ t¸i s¶n xuÊt t b¶n x· héi (chia tæng s¶n phÈm x· héi thµnh ba phÇn t b¶n bÊt biÕn, t b¶n kh¶ biÕn, gi¸ trÞ thÆng d, chia nÒn s¶n xuÊt x· héi thµnh hai khu vùc: s¶n xuÊt t liÖu s¶n xuÊt vµ s¶n xuÊt vËt phÈm tiªu dïng, mèi liªn hÖ trao ®æi gi÷a hai khu vùc vÒ gi¸ trÞ vµ hiÖn vËt) vµ nhiÒu vÊn ®Ò kh¸c. Nhê ®ã mµ C.M¸c ®· ® a kinh tÕ chÝnh trÞ tíi ®Ønh cao khoa häc. 1
I. MÁY MÓC VỚI LAO ĐỘNG 1. M¸y mãc ®èi víi nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa Ph¶i ch¨ng m¸y mãc t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d?. C.M¸c ®· chØ ra r»ng gi¸ trÞ cña hµng ho¸ trong nÒn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa bao gåm gi¸ trÞ cña nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt ®· ®îc tiªu dïng chuyÓn sang s¶n phÈm míi c vµ l - îng gi¸ trÞ míi do lao ®éng sèng thªm vµo trong ®ã ®Ó bï l¹i t b¶n kh¶ biÕn ®· ®îc dïng ®Ó mua søc lao ®éng (ngang víi gi¸ trÞ søc lao ®éng vµ m lµ gi¸ trÞ thÆng d d«i ra ngoµi gi¸ trÞ søc lao ®éng). Nh vËy, nguån gèc cña gi¸ trÞ thÆng d chØ lµ lao ®éng sèng. Nh÷ng ngêi ph¶n b¸c häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d cho r»ng ®iÒu ®ã chØ ®óng trong thêi C.M¸c cßn sèng khi lao ®éng thñ c«ng chiÕm u thÕ, cßn ngµy nay trong thêi ®¹i c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ, m¸y mãc lµ nguån gèc chñ yÕu cña gi¸ trÞ thÆng d Së dÜ cã nhËn thøc sai lÇm Êy lµ do ch a ph©n biÖt ®îc vai trß cña m¸y mãc víi t c¸ch lµ nh©n tè cña qu¸ tr×nh lao ®éng vµ vai trß cña m¸y mãc víi t c¸ch lµ nh©n tè cña qu¸ tr×nh lµm t¨ng gÝa trÞ. Hµng ho¸ lµ mét vËt phÈm cã thÓ tho¶ m·n nhu cÇu nµo ®ã cña con ngêi vµ ®i vµo qu¸ tr×nh tiªu dïng th«ng qua mua- b¸n. V× vËy, kh«ng ph¶i bÊt cø mét vËt phÈm nµo còng lµ hµng ho¸. Hµng ho¸ cã hai thuéc tÝnh lµ gi¸ trÞ sö dông vµ gi¸ trÞ trao ®æi. a. Gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ : lµ c«ng dông cña vËt phÈm cã thÓ tho¶ m·n nhu cÇu nµo ®ã cña con ng êi (nh g¹o ®Ó ¨n, v¶i ®Ó mÆc, xe ®¹p ®Ó ®i). Gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ do thuéc tÝnh tù nhiªn cña hµng ho¸ quy ®Þnh. V× vËy, nã lµ mét ph¹m trï vÜnh viÔn. Gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ cã ®Æc ®iÓm lµ gi¸ trÞ sö dông kh«ng ph¶i cho con ng êi s¶n xuÊt trùc tiÕp mµ lµ cho ng êi kh¸c, cho x· héi. Gi¸ trÞ sö dông ®Õn 2
tay ngêi kh¸c, ngêi tiªu dïng ph¶i th«ng qua mua b¸n. Trong kinh tÕ hµng ho¸, gi¸ trÞ sö dông lµ vËt mang gi¸ trÞ trao ®æi. b. Gi¸ trÞ hµng ho¸: muèn hiÓu gi¸ trÞ ta ph¶i ®i tõ gi¸ trÞ trao ®æi. Gi¸ trÞ trao ®æi biÓu hiÖn lµ quan hÖ tû lÖ vÒ sè l îng trao ®æi lÉn nhau gi÷a c¸c gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau. Hai hµng ho¸ cã gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau cã thÓ trao ®æi ®îc víi nhau theo mét tû lÖ nhÊt ®Þnh v× chóng ®Òu lµ s¶n phÈm cña lao ®éng, cã c¬ së chung lµ sù hao phÝ søc lao ®éng cña con ngêi. Lao ®éng x· héi cña ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ kÕt tinh trong hµng ho¸ lµ gi¸ trÞ cña hµng ho¸. Nh vËy, gi¸ trÞ lµ c¬ së cña gi¸ trÞ trao ®æi, cßn gi¸ trÞ trao ®æi lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ. Gi¸ trÞ cña hµng ho¸ biÓu hiÖn mèi quan hÖ s¶n xuÊt gi÷a nh÷ng ng êi s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ lµ mét ph¹m trï lÞch sö, chØ tån t¹i trong kinh tÕ hµng ho¸. Lîng gi¸ trÞ cña hµng ho¸ ®îc x¸c ®Þnh nh thÕ nµo? NÕu gi¸ trÞ hµng ho¸ lµ lao ®éng x· héi kÕt tinh trong hµng ho¸ th× l îng gi¸ trÞ cña hµng ho¸ lµ sè lîng lao ®éng x· héi hao phÝ ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸ (gåm lao ®éng sèng vµ lao ®éng vËt ho¸ thÓ hiÖn ë t liÖu s¶n xuÊt) V× lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸ cã tÝnh hai mÆt : lao ®éng cô thÓ lµ lao ®éng cã Ých díi mét h×nh thøc cô thÓ cña nh÷ng nghÒ nghiÖp chuyªn m«n nhÊt ®Þnh. Mçi lao ®éng cô thÓ cã mét môc ®Ých riªng, ph¬ng ph¸p ho¹t ®éng riªng, c«ng cô lao ®éng riªng, ®èi t îng lao ®éng vµ kÕt qu¶ lao ®éng riªng. ThÝ dô: lao ®éng cña ng êi thî x©y, thî méc, thî may lµ nh÷ng lao ®éng cô thÓ. KÕt qu¶ cña lao ®éng cô thÓ lµ t¹o ra mét c«ng dông nhÊt ®Þnh, tøc lµ t¹o ra gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸. Lao ®éng trõu tîng: lµ lao ®éng x· héi cña ng êi s¶n xuÊt hµng ho¸ kh«ng kÓ ®Õn h×nh thøc cô thÓ cña nã. C¸c lo¹i lao ®éng cô thÓ cã ®iÓm chung gièng nhau lµ sù tiªu hao c¬ b¾p, thÇn kinh sau mét qu¸ tr×nh lao ®éng. §ã chÝnh lµ lao ®éng trõu tîng, nã t¹o ra gi¸ trÞ cña hµng ho¸. 3
TÊt nhiªn, kh«ng ph¶i cã hai thø lao ®éng kÕt tinh trong hµng ho¸ mµ chØ lµ lao ®éng cña ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ cã tÝnh chÊt hai mÆt mµ th«i. Trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n, tÝnh chÊt hai mÆt cña lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ sù biÓu hiÖn cña m©u thuÉn gi÷a lao ®éng t nh©n vµ lao ®éng x· héi cña nh÷ng ng êi s¶n xuÊt hµng ho¸. §ã chÝnh lµ m©u thuÉn c¬ b¶n cña s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n. M©u thuÉn c¬ b¶n cña s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n cßn biÓu hiÖn ë lao ®éng cô thÓ víi lao ®éng trõu tîng, ë gi¸ trÞ sö dông víi gi¸ trÞ hµng ho¸. BÊt cø qu¸ tr×nh lao ®éng nµo còng lµ sù kÕt hîp ba nh©n tè chñ yÕu: lao ®éng cã môc ®Ých cña con ngêi, ®èi tîng lao ®éng, t liÖu lao ®éng (quan träng h¬n c¶ lµ c«ng cô lao ®éng, nhÊt lµ c«ng cô c¬ khÝ hay m¸y mãc). Sö dông m¸y mãc cµng hiÖn ®¹i th× søc s¶n xuÊt cña lao ®éng cµng cao, cµng lµm ra nhiÒu gi¸ trÞ sö dông (nhiÒu cña c¶i) trong mét ®¬n vÞ thêi gian. Nhng khi xÐt qu¸ tr×nh t¹o ra vµ lµm t¨ng gi¸ trÞ th× nh÷ng hµng ho¸ tham gia vµo ®©y kh«ng cßn ®îc xÐt víi t c¸ch lµ nh÷ng nh©n tè vËt thÕ n÷a, mµ chØ ®îc coi lµ nh÷ng lîng lao ®éng ®· vËt ho¸ nhÊt ®Þnh. Vµ dï m¸y mãc (kÓ c¶ r«bít) quan träng ®Õn móc nµo còng kh«ng thÓ tù nã chuyÓn gi¸ trÞ vµo s¶n phÈm chø ®õng nãi ®Õn viÖc t¹o thªm gi¸ trÞ. ChÝnh lao ®éng sèng ®· “c¶i tö hoµn sinh” cho c¸c t liÖu s¶n xuÊt, trong ®ã cã m¸y mãc, chuyÓn gi¸ trÞ cña chóng sang s¶n phÈm míi theo møc ®é ®· tiªu dïng trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt. Nh ng mét t liÖu s¶n xuÊt kh«ng bao giê chuyÓn vµo s¶n phÈm mét gi¸ trÞ nhiÒu h¬n gi¸ trÞ mµ nã ®· bÞ tiªu hao trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. C.M¸c vÝ m¸y mãc, thiÕt bÞ trong qu¸ tr×nh lµm t¨ng gi¸ trÞ gièng nh b×nh cæ cong trong qu¸ tr×nh ho¸ häc. Kh«ng cã b×nh cæ cong th× kh«ng thÓ diÔn ra c¸c ph¶n øng ho¸ häc, nh ng b¶n th©n b×nh cæ cong chØ lµ ®iÒu kiÖn cho ph¶n øng ho¸ häc diÔn ra, chø kh«ng trùc tiÕp tham gia vµo ph¶n øng Êy. Còng nh vËy, thiÕt bÞ, m¸y mãc chØ t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc lµm t¨ng gi¸ trÞ hµng ho¸ chø b¶n th©n nã kh«ng trùc tiÕp tham gia vµo viÖc t¨ng gi¸ trÞ. 4
Ở ®©y, mét vÊn ®Õ ®îc ®Æt ra lµ, t¹i sao th«ng th êng nh÷ng ngêi sö dông m¸y mãc thiÕt bÞ tiªn tiÕn l¹i thu ® îc lîi nhuËn siªu ng¹ch? §ã lµ do c«ng nghÖ tiªn tiÕn lµm t¨ng søc s¶n xuÊt cña lao ®éng, h¹ gi¸ trÞ c¸ biÖt cña hµng ho¸ xuèng thÊp h¬n gi¸ trÞ thÞ tr êng (gi¸ trÞ x· héi), nhng trªn thÞ trêng, th«ng qua c¹nh tranh l¹i b¸n theo gi¸ trÞ thÞ tr êng, nªn thu ®îc lîi nhuËn siªu ng¹ch. XÝ nghiÖp A cã tr×nh ®é kü thuËt cao nhÊt vµ cã khèi lîng s¶n phÈm lín nhÊt trong ngµnh, cã gÝa trÞ c¸ biÖt cña s¶n phÈm thÊp h¬n gi¸ trÞ thÞ trêng, nªn thu ®îc lîi nhuËn siªu ng¹ch. Nh vËy, viÖc thu lîi nhuËn siªu ng¹ch diÔn ra qua c¹nh tranh gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ trªn thÞ tr êng chø kh«ng ph¶i trong s¶n xuÊt. C¬ chÕ thÞ trêng kh¾c nghiÖt dùa trªn nguyªn t¾c “ m¹nh ®îc yÕu thua”, “c¸ lín nuèt c¸ bÐ”. KÎ th¾ng nhËn ® îc phÇn thëng lµ lîi nhuËn siªu ng¹ch, kÎ thua bÞ trõng ph¹t, kh«ng thu l¹i ®ñ sè lao ®éng (sèng vµ qu¸ khø) ®· hao phÝ. Nh ng gi¸ trÞ cña phÇn thëng (+28) võa ®óng b»ng kho¶n “ cóp ph¹t” nghÜa lµ kh«ng vît ra ngoµi tæng sè gÝa trÞ vµ gÝa trÞ thÆng d ®· ®îc t¹p ra trong lÜnh vùc s¶n xuÊt. NÕu thiÕu søc trõu t îng hãa, chØ quan s¸t c¸c biÓu hiÖn bªn ngoµi kh«ng ®i s©u vµo b¶n chÊt cña hiÖn t îng th× dÔ lÉn lén viÖc ph©n phèi gi¸ trÞ thÆng d víi viÖc s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d. Tõ ®ã tÊt yÕu sÏ hiÓu lÇm r»ng, m¸y mãc lµ nguån gèc sinh ra gi¸ trÞ siªu ng¹ch, mµ kh«ng thÊy r»ng m¸y mãc chØ lµ ®iÒu kiÖn ®Ó thu ® îc lîi nhuËn siªu ng¹ch th«ng qua c¹nh tranh. Thùc chÊt vÊn ®Ò sÏ s¸ng tá h¬n khi chØ nh÷ng xÝ nghiÖp ®i tr íc trong viÖc øng dông c«ng nghÖ tiªn tiÕn míi thu ® îc lîi nhuËn siªu ng¹ch. Khi c«ng nghÖ ®ã trë thµnh phæ biÕn, c¸c ®èi thñ c¹nh tranh ®· ®uæi kÞp tr×nh ®é tiªn tiÕn th× gi¸ trÞ thÞ tr êng sÏ h¹ xuèng, hµng ho¸ rÎ ®i, nh÷ng ngêi tiªu dïng ®îc hëng lîi vµ kh«ng cã ngêi s¶n xuÊt nµo thu ®îc lîi nhuËn siªu ng¹ch n÷a. Nhng ®éng c¬ kiÕm lîi nhuËn siªu ng¹ch l¹i kÝch thÝch viÖc øng dông c«ng nghÖ míi vµ mét hiÖp míi cña cuéc c¹nh tranh l¹i tiÕp diÔn. Nhê ®ã, kü thuËt tiÕn bé kh«ng ngõng. MÆt kh¸c, c¹nh tranh d íi t¸c ®éng cña tiÕn bé kü thuËt tÊt yÕu dÉn ®Ðn ph©n ho¸ giµu nghÌo. Muèn thu hÑp 5
kho¶ng c¸ch giµu nghÌo nhµ níc ph¶i thùc hiÖn chÝnh s¸ch xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, ®iÒu tiÕt thu nhËp cña d©n c vµ hç trî nh÷ng ngêi nghÌo. Còng cÇn lu ý r»ng m¸y mãc lµ ph¬ng tiÖn gi¶m nhÑ nçi cùc nhäc cña ngêi lao ®éng, tiÕt kiÖm lao ®éng sèng nhng kh«ng ph¶i bao giê m¸y mãc còng lµ ®iÒu kiÖn ®Ó thu ® îc nhiÒu lîi nhuËn h¬n lµ sö dông lao ®éng thñ c«ng. Khi nãi vÒ giíi h¹n sö dông m¸y mãc trong chñ nghÜa t b¶n, C.M¸c ®· chØ ra r»ng nhµ t b¶n “kh«ng tr¶ cho lao ®éng ®· sö dông, mµ chØ tr¶ cho gi¸ trÞ søc lao ®éng ®· sö dông. Cho nªn, viÖc sö dông m¸y mãc bÞ giíi h¹n bëi sè chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ cña chiÕc mµy vµ gi¸ trÞ cña søc lao ®éng bÞ m¸y ®ã thay thÕ. Do ®ã, tiÒn c«ng thÊp sÏ ng¨n c¶n viÖc sö dông m¸y mãc, bëi v× lîi nhuËn b¾t nguån kh«ng ph¶i tõ viÖc gi¶m bít lao ®éng ®îc tr¶ c«ng. C.M¸c ®· dÉn ra sù kiÖn ng- êi Mü chÕ t¹o ra m¸y ®Ëp ®¸, nhng ngêi Anh kh«ng sö dông m¸y mãc ®ã v× sö dông “kÎ khèn khã” lµm c«ng viÖc Êy sÏ thu ® îc nhiÒu lîi nhuËn h¬n. ViÖc nhËn thøc m¸y mãc chØ chuyÓn gi¸ trÞ sang s¶n phÈm míi theo møc ®é khÊu hao chø kh«ng lµm t¨ng gi¸ trÞ, kh«ng nh÷ng gióp hiÓu ®óng nguån gèc cña gi¸ trÞ thÆng d mµ cßn cã ý nghÜa quan träng trong viÖc qu¶n lý kinh tÕ. Trong tÇm vÜ m« ph¶i t×m mäi c¸ch khÊu hao m¸y mãc cµng nhanh cµng tèt, nh»m tr¸nh hao mßn v« h×nh vµ hao mßn høu h×nh do b¶o qu¶n kÐm hoÆc sö dông kh«ng hîp lý. Trªn tÇm vÜ m«, nhµ n íc cÇn cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp khÊu hao nhanh nh mét sè níc t b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn ®· lµm 2. Lao ®éng víi nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa Søc lao ®éng lµ tæng hîp thÓ lùc vµ trÝ lùc cña con ng êi dïng ®Ó s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt. Trong bÊt cø chÕ ®é x· héi nµo, søc lao ®éng còng lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n cña s¶n xuÊt. Nh ng søc lao ®éng chØ biÕn thµnh hµng ho¸ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh. 6
Mét lµ, ngêi lao ®éng ph¶i lµ ngêi cã tù do vÒ th©n thÓ, do ®ã ® îc tù do sö dông søc lao ®éng cña m×nh, kÓ c¶ tù do b¸n søc lao ®éng cña m×nh cho ngêi kh¸c. Hai lµ, ngêi lao ®éng hoµn toµn mÊt hÕt mäi t liÖu s¶n xuÊt, chØ cßn l¹i søc lao ®éng lµ tµi s¶n duy nhÊt. §Ó khái chÕt ®ãi, hä kh«ng cã con ®êng nµo kh¸c lµ ph¶i mang b¸n thø tµi s¶n duy nhÊt ®ã. Hai ®iÒu kiÖn ®ã v¹ch ra kh¶ n¨ng vµ tÝnh tÊt yÕu cña sù chyÓn biÕn søc lao ®éng thµnh hµng ho¸. Hµng ho¸ søc lao ®éng ra ®êi ®¸nh dÊu mét giai ®o¹n míi trong sù ph¸t triÓn cña x· héi- giai ®o¹n mµ s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn cao nhÊt vµ chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ trong nÒn kinh tÕ, ®ã lµ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa. Do ®ã, hµng ho¸ søc lao ®éng lµ mét ph¹m trï lÞch sö ®Æc thï cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, nã sinh ra vµ mÊt ®i cïng víi ph ¬ng thøc s¶n xuÊt ®ã. Còng nh mäi hµng ho¸ kh¸c, hµng ho¸ søc lao ®éng cã hai thuéc tÝnh: gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông. a. Gi¸ trÞ cña hµng ho¸ søc lao ®éng : lµ thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng. Nãi c¸ch kh¸c cô thÓ th× gi¸ trÞ cña hµng ho¸ søc lao ®éng b»ng gi¸ trÞ nh÷ng t liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt ®Ó nu«i sèng ngêi c«ng nh©n vµ gia ®×nh hä, vµ nh÷ng chi phÝ ®Ó ®µo t¹o ngêi c«ng nh©n cã mét tr×nh ®é chuyªn m«n nhÊt ®Þnh phï hîp víi yªu cÇu cña s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa. Gi¸ trÞ søc lao ®éng cßn cã tÝnh lÞch sö vµ x· héi, do ®ã tuú theo ®iÒu kiÖn cô thÓ tõng n íc vµ tõng thêi kú mµ gi¸ trÞ søc lao ®éng cã thÓ cao hay thÊp kh¸c nhau. b. Gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ søc lao ®éng : lµ ë chç nã tho¶ m·n nhu cÇu nµo ®ã cuat ngêi mua. Nhng kh¸c víi hµng ho¸ th«ng th êng kh¸c, hµng ho¸ søc lao ®éng cã mét gi¸ trÞ sö dông ®Æc biÖt lµ khi ®em tiªu dïng th× nã t¹o ra mét gi¸ trÞ lín h¬n gi¸ trÞ b¶n th©n nã. PhÇn gi¸ trÞ lín h¬n ®ã chÝnh lµ gi¸ trÞ thÆng d mµ nhµ t b¶n chiÕm ®o¹t. 7
Qu¸ tr×nh tiªu dïng søc lao ®éng lµ qu¸ tr×nh lao ®éng diÔn ra trong lÜnh vùc s¶n xuÊt. ChÝnh trong lÜnh vùc nµy, ®ång thêi víi viÖc t¹o ra nh÷ng gi¸ trÞ sö dông th× gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d còng ®îc t¹o ra. 3. Ph¶i ch¨ng C.M¸c quy c«ng trùc tiÕp t¹o ra gi¸ trÞ cho lao ®éng thÓ lùc Cã ngêi cho r»ng “C.M¸c vµ c¸c nhµ khoa häc tiÒn bèi vµ cïng thêi víi C.M¸c trong thêi ®¹i m¸y h¬i níc, m¸y dÖt. . . ®Òu quan niÖm cña c¶i ®îc lao ®éng s¸ng t¹o ra lµ cña c¶i d¹ng vËt thÕ. Tõ ®ã quy c«ng trùc tiÕp t¹o ra gÝa trÞ cho lao ®éng thùc thÓ” vµ chÝnh C.M¸c ®· nhÊn m¹nh cña c¶i vËt thÓ vµ lao ®éng thùc thÓ ®ång thêi ®· cã nªu luËn ®iÓm vÒ cña c¶i tinh thÇn vµ lao ®éng khoa häc. Sù kÕ tôc, s¸ng t¹o ph¶i nèi tiÕp nh÷ng gîi ý. LuËn ®iÓm trªn hoµn toµn sai lÇm, do kh«ng n¾m ® îc ph¬ng ph¸p tr×nh bµy cña C.M¸c. Khi nãi gi¸ trÞ hµng ho¸ ® îc ®o b¾ng thêi gian lao ®éng trung b×nh cÇn thiÕt hay thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. Tøc lµ thêi gian ®ßi hái ®Ó s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ sö dông nµo ®ã trong nh÷ng ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt b×nh thêng cña x· héi víi mét tr×nh ®é thµnh th¹o trung b×nh vµ mét cêng ®é lao ®éng trung b×nh trong x· héi ®ã. C.M¸c ®ång thêi còng ®Ò cËp ®Õn lao ®éng phøc t¹p coi lao ®éng phøc t¹p lµ béi sè cña lao ®éng gi¶n ®¬n. Nãi ®óng h¬n lµ lao ®éng gi¶n ®¬n nh©n béi lªn , thµnh thö mét lao ®éng phøc t¹p nhá h¬n th× t - ¬ng ®¬ng víi mét lîng lao ®éng gi¶n ®¬n lín h¬n. Nhng do ¸p dông ph¬ng ph¸p trõu tîng ho¸ khoa häc, C.M¸c ®· gi¶ ®Þnh “tõ nay vÒ sau, ®Ó cho sù tr×nh bµy ® îc ®¬n gi¶n, chóng t«i sÏ trùc tiÕp coi mäi lo¹i søc lao ®éng nh lµ mét søc lao ®éng gi¶n ®¬n. §iÒu ®ã, sÏ tr¸nh cho chóng ta khái ph¶i quy lao ®éng phøc t¹p ra lao ®éng gi¶n ®¬n trong tõng trêng hîp mét”. Nh÷ng ai v« t×nh hay h÷u ý mµ quªn mÊt gi¶ ®Þnh trªn sÏ cho r»ng C.M¸c chØ quy c«ng t¹o ra gi¸ trÞ cho lao ®éng ®¬n gi¶n cho lao ®éng thÓ lùc. 8
II. SẢN XUẤT GIÁ TRỊ THẶNG DƯ Qu¸ tr×nh lao ®éng trªn c¬ së t b¶n chñ nghÜa, tríc hÕt,vÉn lµ qu¸ tr×nh kÕt hîp søc lao ®éng víi t liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra gi¸ trÞ sö dông. Nhng trong ®iÒu kiÖn chñ nghÜa t b¶n, nhµ t b¶n chiÕm h÷u t b¶n s¶n xuÊt,bãc lét c«ng nh©n lµm thuª,qu¸ tr×nh lao ®éng cã ®Æc ®iÓm lµ: C«ng nh©n lµm viÖc díi sù kiÓm so¸t cña nhµ t b¶n, - S¶n phÈm do c«ng nh©n lµm ra thuéc vÒ nhµ t b¶n. - Qu¸ tr×nh lao ®éng trong chñ nghÜa t b¶n cßn lµ qu¸ tr×nh nhµ t b¶n sö dông nh÷ng hµng ho¸ t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng ®· mua ®Ó t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d.Do ®ã,s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa lµ sù thèng nhÊt gi÷a s¶n xuÊt gi¸ trÞ sö dông vµ s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d . M¸c nãi: “víi t c¸ch lµ sù thèng nhÊt gi÷a qu¸ tr×nh lao ®éng vµ qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸ trÞ, th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hµng ho¸; víi t c¸ch lµ sù thèng nhÊt gi÷a qu¸ tr×nh lao ®éng vµ qu¸ tr×nh lµm t¨ng gi¸ trÞ th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa,lµ h×nh th¸i t b¶n chñ nghÜa cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸”. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ th¨ng d ®· diÔn ra nh:gi¶ sö nhµ t b¶n mua søc lao ®éng cña c«ng nh©n theo ®óng gi¸ trÞ lµ 3 ®ång ®Î dïng trong 10 giê,vµ cø 1 giê lao ®éng,ng êi c«ng nh©n t¹o ra mét lîng gi¸ trÞ míi lµ 0,6 ®ång. Gi¶ sö víi n¨ng xuÊt lao ®éng nhÊt ®Þnh, trong 5 giê ng êi c«ng nh©n cã thÓ chuyÓn mét sè t liÖu s¶n xuÊt co trÞ lµ 20 ®ång thµnh hµng ho¸ míi. KÕt qu¶ sÏ lµ:sau 5 giê lao®éng ,ng êi c«ng nh©n ®· biÕn t liÖu s¶n xuÊt thµnh s¶n phÈm míi vµ s¶n phÈm míi Êy chøa ®ùn mét l îng gi¸ trÞ lµ 23 ®ång,trong ®ã gåm cã 20 ®ång gi¸ trÞ t liÖu gi¸ trÞ s¶n xuÊt chuyÓn sang vµ 3 ®ång gi¸ trÞ míi s¸ng t¹o ra(0,60 × 5). Nh vËy lµ sau 5 giê lao ®éng, ®ång thêi víi viÖc t¹o ra mét sè s¶n phÈm míi cho nhµ t b¶n, ngêi c«ng nh©n cßn t¹o ra mét lîng gi¸ trÞ míi ngang b»ng gi¸ trÞ søc lao ®éng cña m×nh. 9
§Õn ®©y, nÕu ngêi c«ng nh©n ®îc nghØ th× anh ta kh«ng bÞ bãc lét. Nhng nh vËy th× nhµ t b¶n sÏ kh«ng ®¹t ®îc môc ®Ých cña s¶n xuÊt. Nhµ t b¶n chi ra 23 ®ång kh«ng ph¶i ®Ó thu vÒ 23 ®ång,mµ ®Ó thu mét sè tiÒn lín h¬n. V¶ l¹i, nhµ t b¶n mua søc lao ®éng cña c«ng nh©n cèt ®Ó dïng trong 10 giê, chø kh«ng ph¶i ®Ó dïng trong 5 giê.VÒ mÆt ph¸p lý mµ nãi, ®iÒu nµy ®· cã sù tho¶ thuËn tríc gi÷a kÎ mua vµ ngêi b¸n díi ¸p lùc cña quy luËt cung cÇu ë thÞ trêng lao ®éng. Nh vËy, ngêi c«ng nh©n b¾t buéc ph¶i lao ®éng thªm 5 giê n÷a. LÇn nµy, nhµ t b¶n chØ cÇn chi ra mét sè t liÖu s¶n xuÊt cã gi¸ trÞ lµ 20 ®ång, chø kh«ng ph¶i chi thªm tiÒn mua søc lao ®éng. Sau 5 giê lao ®éng,®ång thíi víi viÖc chuyÓn sè t liÖu s¶n xuÊt cã gi¸ trÞ 20 ®ång thµnh s¶n phÈm míi, ngêi c«ng nh©n vÉn s¸ng t¹o ra mét lîng gi¸ trÞ míi lµ 3 ®ång. Tæng céng trong 10 giê s¶n xuÊt, nhµ t b¶n chi 43 ®ång (gåm 40 ®ång vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ 3 ®ång mua søc lao ®éng), nh ng l¹i thu vÒ mét sè s¶n phÈm míi cã gi¸ trÞ lµ 46 ®ång. Sè tiÒn thu vÒ lín h¬n sè vèn øng tríc lµ 3 ®ång. H¾n bá tói 3 ®ång d«i ra ®ã mµ kh«ng ph¶i tr¶ mét vËt ngang gi¸ nµo. Ba ®ång ®ã lµ gi¸ trÞ thÆng d. Nh vËy lµ trong 10 giê lao ®éng, ngêi c«ng nh©n chØ dïng mét phÇn thêi gian ®Ó bï ®¾p l¹i gi¸ trÞ søc lao ®éng, cßn mét phÇn lµ thêi gian lao ®éng kh«ng cßn cho nhµ t b¶n. PhÇn thêi gian ®Ó ngêi c«ng nh©n t¸i s¶n xuÊt gi¸ trÞ søc lao ®éng, tøc lµ gi¸ trÞ nh÷ng t liÖu cÇn thiÕt cho ngêi c«ng nh©n, lµ thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt , cßn phÇnn thêi gian dïng ®Ó s¶n xuÊt gi¸ tri cho nhµ t b¶n,lµ thêi gian lao ®éng thÆng d. Trong vÝ dô nãi trªn, ngoµi 5 giê lao ®éng cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt mét lîng gi¸ trÞ ngang b»ng gi¸ trÞ søc lao ®éng cña m×nh (3 ®ång), ngêi c«ng nh©n cßn ph¶i thªm vµo ®ã 5 giê lao ®éng thÆng d ®Ó s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d cho nhµ t b¶n (3 ®ång ). Nh vËy, gi¸ trÞ thÆng d lµ gi¸ trÞ do lao ®éng cña c«ng nh©nlµm thuª s¸ng t¹o ra thªm ngoµi gi¸ trÞ søc lao ®éng cña hä vµ bÞ nhµ t b¶n chiÕm kh«ng, lµ kÕt qu¶ cña lao ®éng kh«ng c«ng cña ngêi c«ng nh©n . 10
Tõ ®ã, chóng ta thÊy r»ng t b¶n kh«ng ph¶i lµ mét sè tiÒn, còng kh«ng ph¶i lµ t liÖu s¶n xuÊt mµ lµ quan hÖ s¶n xuÊt, quan hÖ x· héi nhÊt ®Þnh trong lÞch sö. Nã thÓ hiÖn quan hÖ bãc lét cña nhµ t b¶n ®èi víi c«ng nh©n. Trong quan hÖ ®ã, nhµ t b¶n n¾m gi÷ toµn bé c«ng cô vµ t liÖu s¶n xuÊt còng nh c¸c t liÖu sinh ho¹t chñ yÕu, cßn giai cÊp c«ng nh©n - lùc lîng s¶n xuÊt chÝnh cña x· héi, ng êi trùc tiÕp lµm ra cña c¶i vËt chÊt nu«i sèng x· héi vµ lµm giÇu cho giai cÊp t s¶n th× chØ cã “ hai bµn tay tr¾ng”, buéc ph¶i b¸n søc lao ®éng cho nhµ t b¶n ®Ó sèng. Do ®ã cã thÓ ®Þnh nghi· nhµ t b¶n mét c¸ch chÝnh x¸c h¬n: t b¶n lµ gi¸ trÞ mang l¹i gi¸ trÞ thÆng d b»ng c¸ch bãc lét c«ng nh©n lµm thuª. III. PHƯƠNG PHÁP SẢN XUẤT RA GIÁ TRỊ THẶNG DƯ Cã rÊt nhiÒu biÖn ph¸p vµ h×nh thøc ®Ó s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d . C.M¸c ®· kh¸i qu¸t thµnh hai ph ¬ng ph¸p chñ yÕu lµ ph ¬ng ph¸p s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt ®èi vµ ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d t- ¬ng ®èi. 1. Ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt ®èi Lµ gi¸ trÞ thu ®îc do kÐo dµi ngµy lao ®éng. Ngµy lao ®éng bÞ kÐo dµi nhng thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt kh«ng thay ®æi, thêi gian lao ®éng thÆng d kÐo dµi thªm. Do ®ã, ngµy lao ®éng cµng dµi th× tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d cµng cao, gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt ®èi cµng nhiÒu. VÝ dô, thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt lµ 5 giê vµ ngµy lao ®éng lµ 10 giê, th× tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ 100%. NÕu thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt kh«ng ®æi, mµ ngµy lao ®éng kÐo dµi tõ 10 giê thµnh 12 giê ch¼ng h¹n nh lµ kÐo dµi ngµy lao ®éng vµ thêi gian lao ®éng thÆng d thªm 2 giê, th× tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ 140%. Thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt Thêi gian lao ®éng thÆng d 5 giê 5 giê m’ = × 100 = 100% 11
Thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt Thêi gian lao ®éng thÆng d 5 giê 7 giê × 100 = 140% m’ = Víi lßng tham kh«ng ®¸y, nhµ t b¶n t×m mäi c¸ch kÐo dµi ngµy lao ®éng ®Ó n©ng cao møc ®é bãc lét nÕu cã thÓ ® îc, hä kh«ng ngÇn ng¹i g× mµ kh«ng b¾t c«ng nh©n lµm viÖc suèt 24 giê mét ngµy.Nh ng trong thùc tÕ cã nh÷ng yÕu tè kh¸ch quan ng¨n chÆn tham väng ®ã cña nhµ t b¶n. Ngµy lao ®éng cã giíi h¹n vÒ mÆt sinh lý vµ tinh thÇn cña ng êi c«ng nh©n kh«ng thÓ kÐo dµi bao nhiªu còng ®îc. MÆt kh¸c, giai cÊp c«ng nh©n lu«n lu«n ®Êu tranh ®ßi rót ng¾n ngµy lao ®éng. Tuy nhiªn, ngµy lao ®éng còng kh«ng thÓ rót ng¾n ®Õn møc chØ b»ng thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt, v× nh vËy kh«ng cßn c¬ së cho chñ nghÜa t b¶n tån t¹i. Nhµ t b¶n mua søc lao ®éng vµ cho r»ng cã quyÒn sö dông nã theo ý muèn, cã quyÒn kÐo dµi ngµy lao ®éng ®Õn møc cã thÓ kÐo dµi ® îc. Cßn ngêi c«ng nh©n th× dùa trªn nguyªn t¾c trao ®æi hµng ho¸, cho r»ng m×nh cã quyÒn ®ßi h¹n chÕ ngµy lao ®éng ë møc b×nh th êng. Nh vËy lµ ë ®©y cã m©u thuÉn, quyÒn ®èi lËp víi quyÒn mµ c¶ hai quyÒn ®ã ®Òu ®îc quy luËt hµng ho¸ phª chuÈn mét c¸c nh nhau. Gi÷a hai quyÒn ngang nhau th× c¸i quyÒn quyÕt ®Þnh lµ søc m¹nh. Trong thêi kú ®Çu, kü thuËt s¶n xuÊt cßn kÐm, n¨ng suÊt lao ®éng cßn thÊp, nhµ t b¶n chñ yÕu lµ dùa vµoviÖc kÐo dµi ngµy lao ®éng ®Ó t¨ng møc ®é bãc lét. MÆt kh¸c, søc ®Êu tranh cña c«ng nh©n cßn yÕu, ngµy lao ®éng kÐo dµi ®Õn 17, 18 giê. VÒ sau, cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp c«ng nh©n ®ßi rót ng¾n ngµy lao ®éng ngµy cµng trë nªn quyÕt liÖt, giai cÊp t s¶n kh«ng thÓ tù ý kÐo dµi ngµy lao ®éng bao nhiªu còng ®îc, chóng buéc ph¶I rót ng¾n ngµy lao ®éng. 12
BÞ buéc ph¶i rót ng¾n ngµy lao ®éng, nhµ t b¶n l¹i t×m c¸ch kh¸c ®Ó t¨ng cêng bãc lét c«ng nh©n. §ã lµ t¨ng c êng ®é lao ®éng, nghÜa lµ b¾t c«ng nh©n ph¶i lµm viÖc c¨ng th¼ng h¬n, hao phÝ nhiÒu søc lùc h¬n. Do ®ã, t¹o ra ®îc gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d nhiÒu h¬n. T¨ng cêng ®é lao ®éng còng cã t¸c dông nh kÐo dµi ngµy lao ®éng. Tuy nhiªn, nhµ t b¶n còng kh«ng thÓ t¨ng cêng ®é lao ®éng lªn v« h¹n, hä t×m ra mét ph ¬ng ph¸p bãc lét kh¸c tinh vi h¬n lµ bãc lét gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi. 2. Ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi lµ gi¸ trÞ thÆng d thu ®îc do rót ng¾n thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt, nh - ng kh«ng thay ®æi ngµy lao ®éng. Do ®ã, thêi gian lao ®éng thÆng d t¨ng lªn mét c¸ch t¬ng øng. VÝ dô: Thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt Thêi gian lao ®éng thÆng d 5giê 5 giê m’ = 100% Thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt Thêi gian lao ®éng thÆng d 4 giê 6 giê m’ = 150% Muèn rót ng¾n thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt, ph¶i h¹ thÊp gi¸ trÞ ngµy lao ®éng. Chóng ta biÕt gi¸ trÞ søc lao ®éng biÓu hiÖn thµng gi¸ trÞ nh÷ng t liÖu sinh ho¹t dïng ®Ó duy tr× ®êi sèng cña c«ng nh©n. VËy muèn h¹ thÊp gi¸ trÞ søc lao ®éng, ph¶i lµm gi¶m gi¸ trÞ c¸c t liÖu sinh ho¹t. §iÒu ®ã chØ cã thÓ thùc hiÖn b»ng c¸ch t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt t liÖu sinh ho¹t thuéc ph¹m vi tiªu dïng cña c«ng 13
nh©n, hoÆc t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt t liÖu s¶n xuÊt ®Ó s¶n xuÊt c¸c t liÖu sinh ho¹t ®ã. Trong thùc tÕ viÖc c¶i tiÕn kü thuËt t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng diÔn ra tríc tiªn ë mét sè xÝ nghiÖp riªng lÎ, lµm cho gi¸ trÞ c¸ biÖt cña s¶n phÈm do c¸c xÝ nghiÖp ®ã s¶n xuÊt thÊp h¬n gi¸ trÞ x· héi. Nhµ t b¶n khi b¸n hµng thu ®îc mét sè gi¸ trÞ thÆng d tréi h¬n sè gi¸ trÞ thÆng d cña c¸c nhµ t b¶n kh¸c. PhÇn gi¸ trÞ thÆng d tréi h¬n ®ã mµ c¸c nhµ t b¶n c¸ biÖt thu ®îc gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch. Gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch vµ gi¸ trÞ thÆng t ¬ng ®èi cã c¬ së gièng nhau lµ do t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, nh ng l¹i kh¸c nhau ë chç: gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi dùa trªn c¬ së t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, cßn gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch th× dùa trªn c¬ së t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng c¸ biÖt. Cho nªn, M¸c gäi gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch lµ h×nh thøc biÕn tíng cña gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi. XÐt tõng trêng hîp, gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch lµ mét hiÖn t îng t¹m thêi xuÊt hiÖn råi mÊt ®i. Nh ng nÕu xÐt toµn bé x· héi t b¶n chñ nghÜa th× gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch lµ mét hiÖn tîng tån t¹i thêng xuyªn. Nã chØ mÊt ®i lóc nµy, chç nµy nh ng l¹i xuÊt hiÖn lóc kh¸c, chç kh¸c. Gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch lµ ®éng lùc m¹nh nhÊt thóc ®Èy c¸c nhµ t b¶n ra søc c¶i tiÕn kü thuËt, c¶i tiÕn tæ chøc s¶n xuÊt ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. ViÖc ch¹y ®ua giµnh gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch dÉn ®Õn kÕt qu¶ lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, thóc ®Èy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. S¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt ®èi vµ s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi lµ hai ph¬ng ph¸p c¬ b¶n ®Ó nhµ t b¶n n©ng cao møc ®é bãc lét giai cÊp c«ng nh©n. C¶ hai ph ¬ng ph¸p ®Òu ®îc ¸p dông song song trong suèt qu¸ tr×nh lÞch sö ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n, nhng nh×n chung cµng vÒ sau, kü thuËt cµng ph¸t triÓn th× sù bãc lét gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi chiÕm u thÕ. IV. NỘI DUNG VAI TRÒ CỦA SẢN XUẤT GIÁ TRỊ THẶNG DƯ 14
S¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ quy luËt biÓu hiÖn b¶n chÊt cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt, ph¶n ¸nh môc ®Ých vµ ph ¬ng híng cña nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa. S¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ môc ®Ých cña nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa. V× môc ®Ých nµy, c¸c nhµ t b¶n s¶n xuÊt bÊt kú hµng ho¸ g× ®Ó thu ®îc nhiÒu gi¸ trÞ thÆng d. Ph¬ng tiÖn ®Ó ®¹t môc ®Ých lµ t¨ng cêng ph¸t triÓn kü thuËt, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, t¨ng cêng ®é lao ®éng, kÐo dµi ngµy lao ®éng vµ bãc lét søc lao ®éng cña c«ng nh©n. Gi¸ trÞ thÆng d xÐt vÒ mÆt b¶n chÊt chø kh«ng xÐt vÒ mÆt l îng s¶n phÈm thÆng d lµ mét ph¹m trï riªng cña chñ nghÜa t b¶n. Trong mäi x· héi, s¶n phÈm thÆng d b¸n trªn thÞ trêng ®Òu cã gi¸ trÞ, nhng chØ ë chñ nghÜa t b¶n th× gi¸ trÞ cña s¶n phÈm thÆng d míi lµ gi¸ trÞ thÆng d . Do ®ã, s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña chñ nghÜa t b¶n. Néi dung cña quy luËt lµ t¹o ra ngµy cµng nhiÒu gi¸ trÞ thÆng d cho nhµ t b¶n b»ng c¸ch t¨ng cêng c¸c ph¬ng tiÖn kü thuËt vµ qu¶n lý ®Ó bãc lét ngµy cµng nhiÒu lao ®éng lµm thuª. Quy luËt gi¸ trÞ thÆng d cã t¸c ®éng m¹nh mÏ trong ®êi sèng x· héi t b¶n. Mét mÆt, nã thóc ®Èy kü thuËt, ph©n c«ng lao ®éng x· héi ph¸t triÓn lµm cho lùc l îng s¶n xuÊt, n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn nhanh chãng vµ nÒn s¶n xuÊt ®îc x· héi ho¸ cao. MÆt kh¸c, nã lµm cho c¸c m©u thuÉn vèn cã cña chñ nghÜa t b¶n tríc hÕt lµ m©u thuÉn c¬ b¶n cña nã - m©u thuÉn gi÷a tÝnh chÊt x· héi cña s¶n xuÊt víi sù chiÕm h÷u t nh©n t b¶n chñ nghÜa ngµy cµng gay g¾t. Quy ®Þnh xu híng lÞch sö tÊt yÕu cña chñ nghÜa t b¶n sÏ ph¶i nh- êng chç cho x· héi míi v¨n minh h¬n -x· héi x· héi chñ nghÜa lµ giai ®o¹n ®Çu cña h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi céng s¶n nguyªn thuû. 3 - Ý nghĩa ngày nay của Học thuyết về giá trị thặng dư đối với nước ta Trong Học thuyết về giá trị thặng dư, C. Mác đã có một nhận định có tính chất dự báo khoa học trong xã hội hiện nay, đó là: "Mục đích thường xuyên của nền sản xuất tư bản chủ nghĩa là làm thế nào để với một tư bản ứng trước tối thiểu, sản xuất ra một giá trị thặng dư hay sản phẩm thặng dư tối đa; và trong chừng mực mà kết quả ấy không phải đạt được bằng lao động quá sức của những người công nhân, thì đó là một khuynh hướng của tư bản, thể hiện ra trong cái nguyện vọng muốn sản xuất ra một sản phẩm nhất định với những 15
chi phí ít nhất về sức lực và tư liệu, tức là một khuynh hướng kinh tế của tư bản dạy cho loài người biết chi phí sức lực của mình một cách tiết kiệm và đạt tới mục đích sản xuất với một chi phí ít nhất về tư liệu" (2). Từ việc nghiên cứu Học thuyết giá trị thặng dư của C. Mác, chúng ta thấy rõ ít nhất ba vấn đề lớn trong giai đoạn phát triển hiện nay của đất nước. Một là, trong thời kỳ quá độ nền kinh tế ở nước ta, trong một chừng mực nào đó, quan hệ bóc lột chưa thể bị xóa bỏ ngay, sạch trơn theo cách tiếp cận giáo điều và xơ cứng cũ. Càng phát triển nền kinh tế nhiều thành phần chúng ta càng thấy rõ, chừng nào quan hệ bóc lột còn có tác dụng giải phóng sức sản xuất và thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển, thì chừng đó chúng ta còn phải chấp nhận sự hiện diện của nó. Hai là, trong thực tế nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay, mọi phương án tìm cách định lượng rành mạch, máy móc và xơ cứng về mức độ bóc lột trong việc hoạch định các chủ trương chính sách, cũng như có thái độ phân biệt đối xử với tầng lớp doanh nhân mới đều xa rời thực tế và không thể thực hiện được. Điều có sức thuyết phục hơn cả hiện nay là quan hệ phân phối phải được thể chế hóa bằng luật. Đường lối chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước mỗi khi được thể chế hóa thành luật và các bộ luật thì chẳng những góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, lấy luật làm công cụ và cơ sở để điều chỉnh các hành vi xã hội nói chung, mà còn cả hành vi bóc lột nói riêng. Ai chấp hành đúng pháp luật thì được xã hội thừa nhận và tôn vinh theo phương châm: dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Trong nhận thức, quan điểm chung nên coi đó cũng chính là mức độ bóc lột được xã hội chấp nhận, tức là làm giàu hợp pháp. Trong quản lý xã hội thì phải kiểm soát chặt chẽ thu nhập cá nhân, thu nhập doanh nghiệp để, một mặt, chống thất thu thuế, mặt khác, bảo đảm sự công bằng trong phân phối thông qua Nhà nước và bằng các "kênh" phân phối lại và điều tiết thu nhập xã hội. Thiết nghĩ, đây là một hướng tiếp cận vấn đề bóc lột giúp chúng ta tránh được những nhận thức giáo điều, phi biện chứng về quan hệ bóc lột, cũng như việc vận dụng nó trong một giai đoạn lịch sử cụ thể của việc giải phóng sức sản xuất, tạo động lực phát triển kinh tế và chủ động hội nhập thành công với nền kinh tế quốc tế. Ba là, mặt khác, cũng phải bảo vệ những quyền chính đáng của cả người lao động lẫn giới chủ sử dụng lao động bằng luật và bằng các chế tài thật cụ thể mới bảo đảm công khai, minh bạch và bền vững. Những mâu thuẫn về lợi ích trong quá trình sử dụng lao động là một thực tế, việc phân xử các mâu thuẫn ấy như thế nào để tránh những xung đột không cần thiết cũng lại là một yêu cầu cấp thiết hiện nay, thể hiện trong bản chất của chế độ mới. Bảo vệ được những quyền lợi chính đáng, những quyền lợi được luật pháp bảo vệ, của tất cả các bên trong quan hệ lao động là một bảo đảm cho việc vận dụng một cách hợp lý quan hệ bóc lột trong điều kiện hiện nay, 16
đồng thời cũng là những đóng góp cơ bản nhất cho cả quá trình hoàn thiện và xây dựng mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. * GS, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh (1) C. Mác và Ph. Ăng-ghen: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1993, t 23, tr 347 (2) C. Mác va Ph. Ăng-ghen: Sđd, t26, phần II, tr 804 17