Tính độc của các hợp chất thơm halogen hóa

Chia sẻ: Nguyễn Nhật Anh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

91
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài tham khảo về môi trường học nông nghiệp tính độc của các hợp chất thơm halogen hóa.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tính độc của các hợp chất thơm halogen hóa

TÍNH ÑOÄC CUÛA CAÙC HÔÏP CHAÁT THÔM HALOGEN HOÙA 1. GIÔÙI THIEÄU: Caùc hôïp chaát thôm halogen hoùa(PAC = polychlorinated aromatic compound), ñaëc bieät laø PCB (polychlorinated biphenyl) vaø PCDD (polychlorinated dibenzo-p-dioxin) ñaõ ñöôïc giôùi khoa hoïc, quaûn lyù nhaø nöôùc, baùo chí vaø coâng chuùng chuù yù ñeán raát nhieàu trong hai thaäp nieân vöøa qua. Trong 40 naêm ñaàu tieân treân 50 naêm coù maët treân thò tröôøng, polychlorinated biphenyl ñöôïc ñaùnh giaù laø nhöõng chaát trô veà maët sinh hoïc vaø coù ích trong saûn xuaát coâng nghieäp. Caùc chaát trong nhoùm hôïp chaát halogen hoùa coù: - PCB polychlorinated biphenyl - PCDF polychlorinated dibenzofuran - PCDD polychlorinated dibenzo-p-dioxin - PCN polychlorinated naphthalene - PBB polybrominated biphenyl - Bromobenzen - Hexachlorobenzen - DDT dichlorodiphenyl trichloroethane Biphenyl Dibenzofuran Dibenzodioxin Tính ñoäc cuûa caùc hôïp chaát thôm halogen hoùa 1
Caùc chaát keå treân coù taùc ñoäng ñeán cytochrome P450 vaø caùc men bieán döôõng hoùa chaát ngoaïi sinh (xenobiotic metabolizing enzymes). Chuùng coù theå gaây ra caùc chöùng nhö: - Roái loaïn chuyeån hoùa porphyrin (porphyria) - Beänh ban Clo ngoaøi da (chloracne) - Ñoäc baøo thai (embryo toxicity) - Gaây bieán daïng (teratogenesis) ÑCHMT nghieân cöùu veà nhöõng moái hieåm nguy do tieáp xuùc vôùi caùc hôïp chaát thôm halogen hoùa gaây ra. 2. SÖÏ HALOGEN HOÙA: Clo voâ cô laø moät ion chính coù hoaït tính sinh lyù, tuy vaäy caùc halogen trong ñoù coù clo noái coäng hoùa trò vôùi carbon ít coù maët trong thieân nhieân. Ngöôøi ta ñaõ tìm thaáy nhieàu halogen laï trong caùc sinh vaät bieån, naám vaø sinh vaät baäc cao. Caùc sinh vaät bieån phaûi soáng trong moâi tröôøng coù noàng ñoä halogen cao nhöng nhöõng sinh vaät treân caïn vaø nöôùc ngoït ít chöùa caùc halogen noái coäng hoùa trò (Thyroxin laø moät ngoaïi leä). Halogen deã saûn xuaát vôùi giaù reû, chuùng noái keát deã daøng vaøo nguyeân töû carbon, ñaëc bieät laø caùc carbon chöa baûo hoøa. Halogen ñöôïc duøng nhieàu trong vieäc cheá taïo dung moâi, hoùa chaát coâng nghieäp, noâng döôïc vaø döôïc phaåm. Thoâng thöôøng ngöôøi ta halogen hoùa caùc chaát ñeå gia taêng troïng löôïng phaân töû cuûa caùc hôïp chaát, töùc laø taêng troïng löôïng rieâng, ñieåm soâi, ñieåm noùng chaûy vaø aùp suaát hôi. PCB cuõng ñöôïc cheá taïo baèng caùch chlorine hoùa biphenyl cho tôùi khi ñaït ñöôïc nhöõng tính chaát mong muoán. Caùc hôïp chaát halogen hoùa coù tính beàn vöõng cao hôn. Noái C -X (X = halogen) beàn vöõng hôn noái C-H. Tính beàn vöõng naøy laïi khoâng toát veà maët moâi tröôøng vì chuùng toàn löu quaù laâu. Trong thieân nhieân DDT Æ DDE beàn vöõng hôn. Baûng 1 vaø 2 trình baøy moät soá caùc chaát halogen vaø caùc ñaëc tính cuûa noù, möùc halogen hoùa caøng cao thì tính hoøa tan trong nöôùc caøng giaûm. Caùc chaát halogen hoùa coù khaû naêng troän laãn vôùi nhau vaø vôùi caùc vaät chaát khoâng phaân cöïc khaùc nhö daàu vaø caùc chaát beùo nguoàn goác sinh hoïc. Caùc chaát halogen hoùa coù xu höôùng tích luõy trong moâ môõ ñoäng vaät do ñoù khoù chuyeån hoùa sinh hoïc hoaëc bò baøi tieát ra ngoaøi. Söï tích luõy sinh hoïc cuûa caùc hôïp chaát khoâng phaân cöïc laø raát cao, ñoâi khi sinh vaät tích luõy noàng ñoä cao hôn ôû möùc luõy thöøa 3 ñeán 6 so vôùi noàng ñoä trong nöôùc maø chuùng ñang soáng. Tính beàn vöõng vaø thích chaát beùo laø chæ tieâu quan troïng ñeå ñaùnh giaù khaû naêng tích luõy sinh Tính ñoäc cuûa caùc hôïp chaát thôm halogen hoùa 2
hoïc, trong khi ñoù tính hoøa tan trong nöôùc vaø boác hôi laø chæ tieâu ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä phaùt taùn trong moâi tröôøng. Thoâng thöôøng caùc hydrocarbon halogen hoùa coù noàng ñoä thaáp trong nöôùc vaø cao hôn trong ñaát, buøn ñaùy vaø sinh vaät. Söï tích luõy sinh hoïc trong nhieàu loaøi sinh vaät khaùc nhau goïi laø söï phaùt taùn sinh hoïc (bio dispersion). Söï phaùt taùn naøy ñaùng keå ôû caùc loaøi coân truøng vìø caùc giai ñoaïn aáu truøng phaùt trieån trong nöôùc hoaëc lôùp ñaát maët. Caùc chaát coù ñoä boác hôi cao seõ phaân taùn nhanh choùng vaøo khoâng khí, caùc hôïp chaát coù ñoä boác hôi trung bình hoaëc thaáp bò aûnh höôûng maïnh meõ bôûi caùc ñieàu kieän khí haäu vaø ñöôïc ñöa ñi moät quaõng ngaén trong khí quyeån hoaëc bò giöõ laïi laâu daøi trong caùc phöùc chaát khaùc. Baûng 1. Moät soá ñaëc tính cuûa caùc Benzene halogen hoùa. Halogen Troïng löôïng Tyû troïng Nhieät ñoä (o C ) Ñoä hoøa tan phaân töû trong chaát (1) Ñieåm tan ÔÛ 1 atm loûng (mmol/l) Benzene 78 0,878 5,5 80 24,1 1- F 96 1,022 -42 85 1- Cl 113 1,107 -45 132 4,30 1- Br 157 1,495 -31 156 2,86 1- I 204 1,831 -28 189 1- Cl 113 1,107 -45 132 4,30 1,3- Cl 147 1,288 -24 173 0,83 1,4- Cl 147 1,288 -24 174 0,53 1,2,3- Cl 181 1,454 68 218 0,12 1,3,5- Cl 181 1,454 64 208 0,029 1,2,3,4- Cl 216 1,858 46 254 0,036 1,2,4,5- Cl 216 139 245 0,0059 Penta- Cl 250 1,834 84 276 0,0026 Hexa- Cl 285 2,044 231 309 0,000017 Phenol 94 1,071 41 182 708 Penta-Cl Phenol 266 1,978 190 309 30 (1) Ñoä nhieät khí sinh ra ôû 1 atm Tính ñoäc cuûa caùc hôïp chaát thôm halogen hoùa 3
Baûng 2 . Ñaëc tính cuûa moät soá Chlorobiphenyls. Soá theo Caùch theá Troïng löôïng Ñieåm tan Ñoä hoøa tan Thôøi gian löu IUPAC phaân töû trong nöôùc töông ñoái trong saéc kyù (μmol/l) (OCN= 1,0) 1 2 189 34 23,4 0,1554 4 2,2/ 223 60 3,5 0,2245 15 4,4/ 223 148 0,2 0,3387 18 2,5,2/ 258 45 0,2 0,3378 28 2,4,4/ 258 57 0,3 0,4031 31 2,5,4/ 258 67 0,4 0,4024 37 3,4,4/ 258 87 0,4858 44 2,3,2/,5/ 292 48 0,6 0,4832 52 2,5,2/, 5/ 292 88 0,052 0,4557 70 2,5,3/, 4/ 292 104 0,056 0,5407 77 3,4,3/, 4/ 292 178 0,039 0,6295 95 2,3,6,2/, 5/ 326 99 0,5464 101 2,4,5,2/, 5/ 326 77 0,013 0,5816 110 2,3,6,3/, 4/ 326 oil 0,6314 118 2,4,5,3/, 4/ 326 109 0,6693 126 3,4,5,3/, 4/ 326 154 0,7512 128 2,3,4,2/, 3/, 4/ 361 150 0,0012 0,7761 136 2,3,6,2/, 3/, 6/ 361 114 0,017 0,6257 153 2,4,5,2/, 4/, 5/ 361 103 0,0033 0,7036 194 2,3,4,5,2/, 3/, 5/, 5/ 430 156 0,00029 0,9620 3. CAÙC HYDROCARBON HALOGEN HOÙA: Caùc halides höõu cô (hay caùc hydrocarbon halogen hoùa) ñöôïc saûn xuaát raát nhieàu. Ví duï: haèng naêm ôû Myõ saûn xuaát haøng traêm trieäu taán caùc alkyl halides nhö: chloroform vaø hexa chloroethane. Naêm 1978 Myõ saûn xuaát 11 × 109 caân Anh chaát dichloroethane. Caùc vinyl halides nhö dichloroethylene vaø vinyl chloride cuõng ñöôïc saûn xuaát raát nhieàu. Moät soá alkyl halide nhö chloral hydrate, halothane vaø chloroform taùc haïi heä thaàn kinh. Nhöõng chaát bieán döôõng cuûa alkyl halide vaø vinyl halide coù tính ñoäc cho gan vaø thaän cuõng nhö gaây ung thö. Caùc alicyclic halogen hoùa nhö lindane, toxaphene, mirex, aldrin vaø heptachlor cuõng laø nhöõng chaát coù ñoäc tính sinh thaùi cao. 4. CAÙC CHAÁT THÔM HALOGEN HOÙA: Caùc hôïp chaát phenol vaø phenoxy halogen hoùa coù tính phaân cöïc cao hôn caùc hôïp chaát thôm halogen hoùa, do vaäy chuùng coù phaûn öùng khaùc nhau. Caùc chaát naøy coù theå ñöôïc baøo cheá cho moät muïc tieâu söû duïng naøo ñoù (pentachlorophenol, 2,4 - dichlorophenoxy acetic acid) hoaëc chuùng laø Tính ñoäc cuûa caùc hôïp chaát thôm halogen hoùa 4
caùc chaát trung gian hay phoù saûn cuûa quaù trình saûn xuaát caùc hoùa chaát khaùc hoaëc laø saûn phaåm phaân huûy caùc hoùa chaát phöùc taïp. Ñaëc tính phaân cöïc cuûa caùc chaát thôm halogen hoùa laøm chuùng coù theå ñaït ñeán noàng ñoä cao trong moâi tröôøng loûng vaø phaân boá ñoàng ñeàu trong caùc moâ baøo. Caùc benzene halogen hoùa nhö bromobenzene, p-dichlorobenzene (PDB) vaø hexachlorobenzene (HCB) ñeàu coù tính öa môõ cao. Do vaäy tröôùc khi bò loaïi thaûi chuùng ñaõ ñi vaøo caùc quaù trình bieán döôõng. PDB vaø HCB coù theå thaêng hoa do vaäy deã tieáp xuùc ôû daïng aerosol. Caùc hôïp chaát naøy gaây haïi cho gan, thaän vaø heä thaàn kinh. Caùc chaát bieán döôõng goàm nhöõng phenol halogen hoùa coù hoaït tính sinh hoïc, gaây ra bieán dò vaø ung thö. Moät soá halobenzene nhö PDB coù ñoäc tính thaáp, trong khi ñoù thì HCB laø moät chaát coù aûnh höôûng ñeán heä men vi theå vaø caùc chaát sinh porphyrin. Khi caùc voøng thôm noái keát vôùi nhau ñeå taïo ra naphthalene hoaëc biphenyl thì caùc chaát naøy seõ taêng ñoä beàn vöõng vaø gia taêng khaû naêng halogen hoùa. PCN (polychlorinated naphthalene) coù coâng duïng töông töï PCB ñöôïc baùn ra thò tröôøng döôùi nhaõn hieäu Halowax. PCB (polychlorinated biphenyl) ñöôïc duøng laøm chaát laøm chaäm (retardant). Trong hôïp chaát PCB neáu thay theá Cl baèng Br thì ñoäc tính seõ taêng leân. Baûng 3 vaø 4 trình baøy caùc tröôøng hôïp ngoä ñoäc nhoùm chaát thôm halogen hoùa vaø nhöõng vuøng bò nhieãm. Baûng 3. Moät soá tröôøng hôïp bò nhieãm ñoäc do caùc hôïp chaát thôm halogen hoùa Thôøi ñieåm Loaïi ngoä ñoäc Loaïi chaát gaây Nguoàn chaát ñoäc ñoäc Naêm 1916 Beänh ban Clo ngoaøi da PCN Do SX maët naï choáng hôi ñoäc Nhöõng naêm Beänh X treân gia suùc PCN Nhieàu nguoàn khaùc nhau 1940 vaø 1950 Naêm 1950 PCN, Do ñun noùng chaát beùo vôùi Beänh thuûy thuûng(edema) PCDD, ôû gaø con Chlorophenol PCB Naêm 1955 Beänh roái loaïn chuyeån hoùaHaït luùa mì bò xöû lyù ñem HCB Porphyrin (Thoå Nhó Kyø) xay laøm boät Naêm 1968 PCB, PCDF Yusho (Nhaät Baûn) Daàu gaïo bò nhieãm dung dòch trao ñoåi nhieät Nhöõng naêm Chaát ñoäc maøu da cam TCDD Phun thuoác dieät coû töø maùy 1960 (Vieät Nam) bay Naêm 1973 PBB (Michigan) PBB Trong chaát giaûm chaùy vaø trong thöùc aên gia suùc. Naêm 1976 Seveso (Italy) TCDD Noå nhaø maùy hoùa chaát Naêm 1979 Yucheng (Taiwan) PCB, PCDF Daàu gaïo bò nhieãm dung dòch trao ñoåi nhieät Baûng 4. Caùc khu vöïc bò nhieãm nhieàu PCA Tính ñoäc cuûa caùc hôïp chaát thôm halogen hoùa 5
Khu vöïc PCA (1) Loaïi höõu soáng bò haïi (2) Bieån Baltic vaø Baéc Haûi PCB > DDT Caù, ñoäng vaät coù vuù ôû bieån, chim aên caù Nguõ Ñaïi Hoà (Myõ) PCB > DDT > Cyclodien Caù, chim aên caù Soâng Hudson (Myõ) PCB Caù Seveso (Italy) PCDD Gia suùc, thuù hoang Soâng Sheboygan (Myõ) PCB Caù, chim Thuûy ñaïo St.Lawrence (Myõ) PCB > DDT Caù, caù voi Baõi bieån Time (Myõ) TCDD Thuù hoang (1) Laø loaïi ñoäc tính cao nhaát ñöôïc bieát ñeán roäng raõi nhaát. Ngoaøi ra caùc chaát ñoäc khaùc nhö kim loaïi naëng vaø caùc hôïp chaát thôm ña nhaân cuõng coù maët vôùi nhöõng haøm löôïng thay ñoåi. (2) Bao goàm nhöõng gioáng loaøi bò haïi chuû yeáu (tröø con ngöôøi) ôû vuøng bò nhieãm. 5. CAÙC CHAÁT PCB, PCDF VAØ PCDD 5.1 Vieäc saûn xuaát söû duïng vaø phaùt taùn PCB ñöôïc toång hôïp laàn ñaàu vaøo theá kyû 19 nhöng maõi ñeán naêm 1930 môùi ñöôïc saûn xuaát vaø tieâu thuï maïnh. PCB coù nhieàu coâng duïng vaø toaøn theá giôùi ñaõ duøng ñeán 1,2 × 109 kg. Vaøo nhöõng naêm 1970 khoâng coøn saûn xuaát PCB nöõa. Caùc teân thöông maïi cuûa PCB vaø haõng saûn xuaát ñöôïc ghi ôû Baûng 5. Baûng 5 Caùc saûn phaåm thöông maïi cuûa PCB vaø nhaø saûn xuaát . Teân thöông maïi Nhaø saûn xuaát / Nöôùc Aroclor Monsanto (Myõ) Aroclor, Santotherm Mitsubishi - Monsanto (Nhaät) Chlophen Bayer (Ñöùc ) Delor Chemko (Tieäp Khaéc) Fenclor Caffaro (YÙ) Kanechlor Kanegafuchi (Nhaät) Phenoclor, Pyralene Prodelec (Phaùp) Soval Sovol (Lieân Xoâ) PCB coù trong taêng phoâ ñeøn vaø tuï ñieän, chaát loûng thuûy löïc (hydraulic fluids), chaát loûng truyeàn nhieät (heat transfer fluids) chaát deûo, chaát dính, chaát boâi trôn, daàu vaät kính hieån vi, chaát laøm chaäm chaùy (flame retardant), laøm chaát ñoän (extender) hoaëc dung moâi cho caùc chaát khaùc. Lôùp hoà chöùa PCB phuû beân trong caùc silo ñöïng nguõ coác nhieãm vaøo söõa boø khi chuùng aên caùc nguõ coác laáy töø siloâ, nhöõng ngöôøi soáng ôû nôi naøy cuõng bò nhieãm PCB trong caùc saûn phaåm nhöïa vaø chaát dính trong caùc duïng cuï chaên nuoâi cuõ kyõ coù theå lan sang chuoãi thöïc phaåm. Caùc saûn phaåm nhö daàu thaéng vaø giaáy copy khoâng carbon giuùp PCB lan truyeàn roäng raõi. PCB coù trong caùc taêng Tính ñoäc cuûa caùc hôïp chaát thôm halogen hoùa 6
phoâ hieän coù laø nguoàn lan nhieãm vaøo moâi tröôøng. Caùc ñeøn huyønh quang cheá taïo tröôùc naêm 1972 cuõng nhö caùc duïng cuï ñieän cuõ kyõ laø nguoàn lan nhieãm PCB trong khoâng khí nhaø beáp. PCB laø chaát ít ñoäc caáp tính, nhöng neáu tieáp xuùc nhieàu trong saûn xuaát coâng nghieäp seõ taïo ra caùc beänh da vaø thaän. Tuy nhieân, taùc duïng ñoäc kinh nieân cuõng nhö taùc ñoäng leân sinh thaùi cuûa PCB vaãn chöa ñöôïc hieåu roõ hoaøn toaøn. Do vieäc söû duïng PCB roäng raõi maø chöa chuù yù ñeán moâi tröôøng cuõng nhö chöa chuù yù ñeán taùc ñoäng leân söùc khoûe con ngöôøi ñaõ goùp phaàn ñöa caùc hoùa chaát naøy vaøo moâi tröôøng. Naêm 1966 nhaø nghieân cöùu Soren Jensen coâng boá thoâng tin raèng PCB thöôøng xuaát hieän trong saéc kyù ñoà phaân tích thuoác BVTV trong thieân nhieân Thuïy Ñieån. Naêm 1969 ngoä ñoäc PCB ñaõ xaûy ra ôû Nhaät Baûn, luùc ñoù khoaûng 1/3 toång löôïng PCB ñaõ ñi vaøo moâi tröôøng. Khoâng gioáng nhö PCB, caùc chaát polychlorinated dibenzofuran (PCDF) vaø dibenzo dioxin (PCDD) khoâng ñöôïc saûn xuaát nhieàu maø chæ coù ôû löôïng nhoû döôùi daïng chaát chuaån duøng trong phaân tích hoaëc trong nghieân cöùu. PCDF vaø PCDD laø taïp chaát sinh ra trong quaù trình saûn xuaát caùc chaát thôm Clo hoùa khaùc, ñaëc bieät khi söû duïng caùc hôïp chaát phenol trong quaù trình toång hôïp. Caùc chaát naøy sinh ra khi ñoát caùc hôïp chaát Clo hoùa. Ñoát raùc ñoâ thòï cuõng sinh ra PCDF vaø PCDD (do söï chaùy caùc vaät chaát höõu cô cuøng luùc vôùi caùc chloride voâ cô). PCB neáu bò ñoát noùng laâu seõ chuyeån thaønh PCDF. Chaát loûng chöùa beân trong boä trao ñoåi nhieät roø ræ vaøo daàu gaïo ôû Nhaät gaây ra tai naïn ngoä ñoäc PCB ôû Yusho naêm 1968. (PCB naøy laïi chöùa ñöïng moät löôïng PCDF ñaùng keå laøm taêng theâm tính ñoäc). Muoäi than tích tuï töø söï ñoát caùc taêng phoâ chöùa PCB trôû neân ñoäc hôn do tích luõy theâm PCDF vaø PCDD. Nhieät ñoä hình thaønh cuûa PCDF vaø PCDD vaøo # 250-350o C vaø chuùng chæ bò huûy ñi ôû nhieät ñoä 800o C. Do vaäy kieåm soaùt nhieät ñoä caån thaän trong quaù trình ñoát laø bieän phaùp ñeå giaûm caùc chaát PCA chaúng haïn nhö chaát ñoäc maøu da cam. Ñoát khoâng kieåm soaùt ôû nhieät ñoä thaáp caùc saûn phaåm ñieän taïo ra caùc loaïi hôi cöïc ñoäc. Thaønh phaàn caùc ñoàng phaân coù aûnh höôûng ñeán hoaït tính sinh hoïc cuûa caùc chaát. Baûng 6 . Soá löôïng ñoàng goác cuûa moät soá hôïp chaát thôm tieâu bieåu Soá halogen Benzene Dioxin Furan Biphenyl 1 1 2 4 3 2 3 10 16 12 3 4 14 28 24 4 3 22 38 42 5 1 14 28 46 6 1 10 16 42 7 _ 2 4 24 8 _ 1 1 12 9 _ _ _ 3 10 _ _ _ 1 Toång soá 13 75 135 209 Tính ñoäc cuûa caùc hôïp chaát thôm halogen hoùa 7
Baûng 7 . Thaønh phaàn phaân töû (% xaáp xæ troïng löôïng/ troïng löôïng) cuûa Aroclors Ñoàng phaân Aroclor 1242 Aroclor 1254 Aroclor1260 Mono Cl 1,0
ñoä phaùt hieän ngaøy caøng nhoû hôn. Haàu heát caùc phöông phaùp phaân tích söû duïng kyõ thuaät chieát trích baèng caùc dung moâi khoâng phaân cöïc vaø duøng saéc kyù khí hoaëc loûng vôùi ñaàu doø coäng keát ñieän töû(ECD=electron capture detector). ECD cöïc kyø nhaïy vôùi caùc hôïp chaát halogen hoùa vì vaäy caùc dung moâi thuoác thöû vaø duïng cuï thuûy tinh coù theå aûnh höôûng neáu khoâng duy trì nhöõng tieâu chuaån khaét khe trong phoøng thí nghieäm. Caùc chaát ñoàng loaïi(congener) cuûa PCB coù tính boác hôi cao seõ deã hoøa tan trong nöôùc vaø deã bò phaân huûy sinh hoïc. Chaúng haïn nhö Aroclor chöùa 42% troïng löôïng laø chlorine do ñoù noù chöùa tæ leä cao chaát ñoàng loaïi ít chlorine hôn so vôùi Aroclor 1254 vaø 1260. Trong moâi tröôøng, caùc chaát ñoàng loaïi chöùa ít Clo bò maát ñi raát nhanh do söï haáp thu cuûa phieâu sinh vaät vaø caù nhoû. Caùc Aroclor coù löôïng clo cao coù xu höôùng tích luõy vaøo ñaùy buøn. 6) ÑOÄC TÍNH CUÛA CAÙC PCB Caùc bieåu hieän thoâng thöôøng khi caùc ñoäng vaät khaùc nhau tieáp xuùc vôùi PCB goàm coù: AÛnh höôûng gan: -Chöùng gan to (hepatomegaly) phaân caét teá baøo voâ ñoä ôû oáng daãn maät. -Hoaïi töû lan roäng (ôû thoû) hoaëc cuïc boä (chuoät). -Tích luõy môõ, thaùi hoùa moâ môõ. -Söï caûm öùng cuûa caùc men monooxygenase vi theå vaø caùc men khaùc. -Giaûm hoaït tính cuûa caùc men ATPase ôû maøng. -Suy kieät caùc vitamin hoøa tan trong chaát beùo, ñaëc bieät laø vitamine A. -Roái loaïn chuyeån hoùa porphyrine. AÛnh höôøng heä tieâu hoùa: -Phình to (hypertrophy) hoaëc phaân caét teá baøo voâ ñoä (hyperplasia). -Loeùt vaø hoaïi thö bao töû. -Maøng nhaày ruoät bò phuø (ôû khæ), phaân caét teá baøo voâ ñoä. -Xuaát huyeát, hoaïi töû (chuoät tuùi, boø). AÛnh höôûng heä hoâ haáp. -Vieâm phoåi kinh nieân, ho kinh nieân. AÛnh höôûng heä thaàn kinh: -Laøm bieán ñoåi möùc catecholamine. -Haønh vi sai laïc. -Cöû ñoäng töùc thôøi bò sai laïc. Tính ñoäc cuûa caùc hôïp chaát thôm halogen hoùa 9
-Bò teâ ôû caùc ñaàu chi. Aûnh höôûng da. -Ban clo ngoaøi da (ñaëc tröng ñoái vôùi ngöôøi). -Edema, ruïng loâng toùc (alopecia). Ñoäc ñoái vôùi heä mieãn dòch. -Thoaùi trieån heä lympho (laùch=spleen, haïch baïch huyeát=lymph node, tuyeán öùc= thymus). -Suy giaûm löôïng lympho baøo tuaàn hoaøn. -Suy giaûm ñaùp öùng cuûa khaùng theå. -Taêng tính nhaïy caûm vôùi virus. -ÖÙc cheá caùc teá baøo tieâu dieät (natural killer cells) töï nhieân Heä noäi tieát. -Thay ñoåi möùc steroid tuaàn hoaøn. -Phaân baøo voâ ñoä ôû voû thaän. -Beänh lyù tuyeán giaùp, thay ñoåi caùc hormone tuyeán giaùp tuaàn hoaøn. AÛnh höôûng heä sinh saûn. - Keùo daøi thôøi kyø coù kinh. - Giaûm duïc tính. - AÛnh höôûng ñeán phoâi vaø baøo thai. Gaây ung thö: - Coù khaû naêng gaây ung thö. Caùc ñaëc ñieåm quan troïng nhaát veà tính ñoäc cuûa caùc chaát PCB laø: 1) Caùc chaát goác (chöù khoâng phaûi laø caùc chaát bieán döôõng) coù taùc duïng ñoäc. 2) Taùc duïng ñoäc bò ñieàu tieát do hieän töôïng noái keát vôùi caùc chaát nhaän cytosol (“Ah”) 3) Moãi chaát ñoàng loaïi (congener) ñeàu coù theå gaây ra toaøn boä hoäi chöùng. Tính ñoäc cuûa caùc hôïp chaát thôm halogen hoùa 10
Ñoäc tính cuûa 2,3,7,8-TCDD nhö sau: Khæ Chuoät lang Boø Chuoät Chuoät (Guinea pig) (Rat) (Hamster) LD50 ñöôøng mieäng