Tinh thần tiểu thuyết (Đọc tiểu thuyết của Kundera)

TINH THÊÌN TIÏÍU THUYÏËT<br /> (Àoåc Tiïíu luêån cuãa Kundera)<br /> . Nguyïîn Thõ Tûâ Huy*<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> undera thuöåc vïì söë caác nhaâ vùn tòm nhû Triïët hoåc, "Tiïíu thuyïët àaä khaám phaá, theo<br /> hiïíu rêët kyä cöng viïåc cuãa mònh, nùæm kiïíu cuãa noá, bùçng logic riïng cuãa noá, nhûäng mùåt<br /> rêët vûäng lõch sûã phaát triïín cuãa thïí loaåi, khaác nhau cuãa töìn taåi" (11). Nhû vêåy, Tiïíu thuyïët<br /> vaâ saáng taác vúái yá thûác àêìy àuã cuãa möåt ngûúâi biïët khaám phaá, trònh baây sûå hiïíu biïët cuãa con ngûúâi<br /> roä quaá khûá, biïët mònh àang úã àêu vaâ cêìn saáng vïì àúâi söëng vaâ vïì chñnh noá. Coá khi Tiïíu thuyïët<br /> taåo trïn cú súã naâo. Cuöën Tiïíu luêån1 cho ta thêëy coân ài trûúác Triïët hoåc. Kundera khöng ngaåi noái<br /> möåt caách khaá toaân diïån caác quan niïåm cuãa nhaâ rùçng: "Tiïíu thuyïët biïët àïën coäi vö thûác trûúác<br /> vùn vïì nghïì nghiïåp, vïì lao àöång saáng taåo vaâ vïì Freud, biïët àïën àêëu tranh giai cêëp trûúác Marx,<br /> thïí loaåi Tiïíu thuyïët. Trong baâi viïët naây chuáng noá thûåc haânh hiïån tûúång hoåc (cuöåc tòm kiïëm<br /> töi chó têåp trung giúái thiïåu möåt vaâi khña caånh baãn chêët caác tònh huöëng cuãa con ngûúâi) trûúác<br /> cuãa tinh thêìn Tiïíu thuyïët chêu Êu theo nhêån caác nhaâ hiïån tûúång luêån" (40). Tiïíu thuyïët àñch<br /> thûác cuãa Kundera2. thûåc mang laåi cho con ngûúâi sûå hiïíu biïët vïì möåt<br /> Hiïån tûúång trûúác àoá chûa tûâng àûúåc biïët túái.<br /> 1. Tinh thêìn hiïíu biïët vaâ khaám phaá Thïë nïn "khaám phaá" trúã thaânh möåt phêím chêët<br /> Milan Kundera àùåt cöng viïåc cuãa Tiïíu thuyïët cuãa Tiïíu thuyïët. Kundera têm àùæc vúái quan niïåm<br /> song song vúái cöng viïåc cuãa Triïët hoåc. Cuäng cuãa Herman Broch cho rùçng coá nhûäng àiïìu chó<br /> <br /> * TS., Khoa Vùn hoåc vaâ Ngön ngûä, Trûúâng Àaåi hoåc KHXH&NV-ÀHQG-TP.HCM<br /> 1. Tiïíu luêån, Milan Kundera, Nguyïn Ngoåc dõch, Nxb. Vùn hoáa Thöng tin & Trung têm Vùn hoáa Ngön ngûä Àöng<br /> Têy, 2001. Caác trñch àoaån dêîn tûâ taác phêím naây seä coá söë trang àùåt trong ngoùåc àún.<br /> 2. Àöåc giaã coá thïí àöìng yá hoùåc khöng àöìng yá vúái Kundera vïì nhêån àõnh sau àêy: "Tiïíu thuyïët laâ cöng trònh cuãa<br /> chêu Êu; nhûäng khaám phaá cuãa noá, dêìu àûúåc thûåc hiïån trong nhûäng ngön ngûä khaác nhau, laâ thuöåc vïì chêu Êu toaân<br /> veån" (12). Khöng phaãi laâ öng khöng biïët àïën nhûäng nïìn Tiïíu thuyïët khaác nhû Tiïíu thuyïët Trung Hoa hay Nhêåt Baãn,<br /> nhûng" caác Tiïíu thuyïët êëy chùèng hïì nöëi liïìn bùçng bêët cûá sûå liïn tuåc tiïën hoáa naâo vúái caái cöng cuöåc lõch sûã àaä sinh ra<br /> cuâng vúái Rabelais vaâ Cervantes" (205). Sûå phaát triïín cuãa Tiïíu thuyïët, lõch sûã cuãa Tiïíu thuyïët song haânh vúái lõch sûã<br /> chêu Êu, caái chêu Êu trong tñnh töíng thïí cuãa noá chûá Tiïíu thuyïët khöng laâ cuãa riïng cuãa bêët kyâ nûúác chêu Êu riïng<br /> leã naâo. Möîi möåt thúâi kyâ Tiïíu thuyïët laåi tröîi dêåy úã möåt khu vûåc naâo àoá cuãa chêu Êu. "Cûá nhû lõch sûã tiïíu thuyïët trong<br /> haânh trònh cuãa noá lêìn lûúåt àaánh thûác dêåy caác böå phêån khaác nhau cuãa chêu Êu, xaác nhêån chuáng trong tñnh àùåc thuâ<br /> cuãa chuáng, cuâng luác laåi saáp nhêåp chuáng vaâo möåt yá thûác chêu Êu chung" (206). Duâ sao khi chó ra lyá do khiïën Tiïíu<br /> thuyïët thuöåc vïì chêu Êu, Kundera cuäng khöng quïn caái giai àoaån luác Tiïíu thuyïët phaát triïín rêìm röå ngoaâi chêu Êu vúái<br /> caác tïn tuöíi cuãa Rushdie, Marquez, Chamoiseau…<br /> <br /> <br /> <br /> K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦23<br /> coá Tiïíu thuyïët múái khaám phaá ra àûúåc, múái giuáp khaám phaá, mang laåi nhûäng nhêån thûác múái meã.<br /> con ngûúâi hiïíu àûúåc, cho rùçng: "Hiïíu biïët laâ Chñnh laâ vúái tinh thêìn naây nïn àöëi tûúång<br /> àaåo àûác duy nhêët cuãa Tiïíu thuyïët" (12). Vaâ vò khaám phaá, àöëi tûúång khaão saát cuãa Tiïíu thuyïët<br /> thïë öng coá àõnh nghôa naây vïì lõch sûã Tiïíu thuyïët khöng phaãi laâ hiïån thûåc maâ laâ cuöåc söëng. Mïånh<br /> chêu Êu: "Sûå tiïëp nöëi caác khaám phaá […] laâm àïì naây thoaåt nghe coá veã nhû vö lyá, ai àoá coá thïí<br /> nïn lõch sûã Tiïíu thuyïët chêu Êu" (12). lêåp luêån rùçng hiïån thûåc àêu coá taách rúâi cuöåc söëng.<br /> Kundera, cuäng nhû nhûäng ngûúâi khaác, thûâa Tuy nhiïn Kundera (vaâ nhiïìu nhaâ vùn khaác) thêëy<br /> nhêån vai troâ àùåc biïåt cuãa Don Quijote trong lõch rùçng hiïån thûåc khöng àöìng nhêët vúái cuöåc söëng.<br /> sûã Tiïíu thuyïët: cuöën tiïíu thuyïët múã àêìu cho thúâi "Cuöåc söëng khöng phaãi laâ nhûäng gò àang diïîn<br /> kyâ hiïån àaåi, cuöën tiïíu thuyïët vïì cuöåc phiïu lûu ra, cuöåc söëng laâ vuâng caác khaã nùng cuãa con<br /> cuãa con ngûúâi vaâo trong thïë giúái vö têån, cuöåc ngûúâi, têët caã nhûäng gò con ngûúâi coá thïí trúã nïn,<br /> phiïu lûu cuãa con ngûúâi tòm kiïëm baãn thên mònh. têët caã nhûäng gò noá coá thïí" (49). Viïët Tiïíu thuyïët<br /> Öng cuäng nhêån thêëy quaá trònh phaát triïín cuãa Tiïíu laâ àïí khaám phaá ra caác khaã nùng cuãa con ngûúâi.<br /> thuyïët tûâ Cervantes túái Kafka laâ quaá trònh thu Vúái quan niïåm naây viïët Tiïíu thuyïët khöng coá gò<br /> heåp chên trúâi phiïu lûu cuãa con ngûúâi: Don chung vúái nhûäng gò maâ lyá luêån phaãn aánh thö<br /> Quijote coá thïí dêën mònh vaâo thïë giúái bao la vúái thiïín trònh baây. Àöåc giaã "cêìn hiïíu caã nhên vêåt<br /> nhûäng cuöåc viïîn du bêët àõnh. Àúâi söëng cuãa chaâng lêîn thïë giúái cuãa noá nhû laâ nhûäng khaã nùng" (49),<br /> chñnh laâ nhûäng cuöåc viïîn du àoá, vaâ cuöëi cuâng vaâ cêìn hiïíu rùçng nhaâ Tiïíu thuyïët laâ "ngûúâi thaám<br /> chaâng trúã vïì nhaâ àïí chïët. Àïën Balzac, chên trúâi hiïím cuöåc söëng" (51). Suy cho cuâng thò quan<br /> vúâi vúåi cuãa phong caãnh thiïn nhiïn nhûúâng chöî niïåm naây khöng hoaân toaân múái meã, caác nhaâ vùn<br /> cho sûå hiïån diïån cuãa caác thiïët chïë xaä höåi (töí vaâ caác nhaâ phï bònh vùn hoåc phûúng Têy àaä noái<br /> chûác tû phaáp, thïë giúái taâi chñnh, caãnh saát…) vaâ nhû thïë gêìn suöët thïë kyã XX. Tuy nhiïn, cuäng<br /> con ngûúâi bõ àêíy lïn con taâu Lõch sûã. Con taâu chñnh trong caái thïë kyã XX àoá, maâ thêåm chñ sang<br /> àoá laâ sûå haån chïë vïì khöng gian nhûng vêîn laâ caã thïë kyã XXI, trïn thïë giúái vêîn coân coá nhûäng<br /> hònh aãnh cuãa cuöåc phiïu lûu. Àïën Flaubert, chên khu vûåc, nhûäng caá nhên, nhûäng têåp thïí vêîn khùng<br /> trúâi cuãa Emma Bovary chó coân giúái haån úã caái khùng lêëy hiïån thûåc laâm tiïu chñ àïí àaánh giaá taác<br /> haâng raâo maâ thöi, luác naây chó coân coäi vö têån cuãa phêím vùn hoåc, thêåm chñ lêëy hiïån thûåc àïí lïn aán,<br /> têm höìn, khöng coân vö têån cuãa thïë giúái. Röìi àïën kïët töåi caác saáng taåo nghïå thuêåt. Coá thïí àêëy laâ lyá<br /> K. cuãa Kafka, caã caái coäi têm höìn êëy cuäng biïën do (thïm vaâo nhûäng lyá do khaác) àïí Kundera rêët<br /> mêët, hoùåc noá trúã thaânh "möåt thûá ruöåt thûâa gêìn têm àùæc vúái Kafka, möåt nhaâ vùn sinh ra úã Seác,<br /> nhû vö duång cuãa con ngûúâi" (16). Con ngûúâi söëng úã nûúác ngoaâi vaâ viïët bùçng tiïëng nûúác ngoaâi.<br /> chó coân àöëi diïån vúái baãn aán cuãa mònh. Vêåy thò, Kundera noái vïì caác Tiïíu thuyïët cuãa Kafka, vïì<br /> lõch sûã Tiïíu thuyïët seä ài túái àêu cuâng vúái àaåo àûác hiïíu biïët cuãa Tiïíu thuyïët Kafka nhû<br /> Kundera? Chñnh öng àaä àùåt cêu hoãi rùçng phaãi sau: "chuáng nùæm bùæt möåt khaã nùng cuãa cuöåc söëng<br /> chùng Tiïíu thuyïët "àaä khai thaác hïët khaã nùng, (khaã nùng cuãa con ngûúâi vaâ cuãa thïë giúái cuãa y)<br /> caác tri thûác vaâ caác hònh thûác cuãa noá?" (22). Khi vaâ nhû vêåy khiïën chuáng ta thêëy chuáng ta laâ ai,<br /> tòm caách traã lúâi cêu hoãi naây, öng nhêån ra laâ vêîn chuáng ta coá thïí trúã nïn nhû thïë naâo" (49). Tiïíu<br /> coân nhûäng tiïëng goåi chûa àûúåc nghe thêëy, àuáng thuyïët giuáp con ngûúâi thêëy àûúåc chñnh mònh vaâ<br /> hún laâ chûa àûúåc khai thaác hïët. Trong àoá coá böën tûúng lai cuãa mònh, àêëy laâ cú súã àïí ngûúâi ta noái<br /> tiïëng goåi maâ öng àùåc biïåt nhaåy caãm: tiïëng goåi túái tñnh tiïn tri cuãa taác phêím Kafka. Kafka àaä<br /> cuãa troâ chúi, tiïëng goåi cuãa giêëc mú, tiïëng goåi khaám phaá ra nhûäng khaã nùng cuãa con ngûúâi trong<br /> cuãa tû duy vaâ tiïëng goåi cuãa thúâi gian. Àoá laâ nhûäng möåt thïë giúái chó hiïín löå sau khi öng mêët: thïë<br /> tiïëng goåi, theo Kundera, coân coá khaã nùng múâi giúái toaân trõ trong àoá àúâi söëng riïng tû cuãa con<br /> caác nhaâ Tiïíu thuyïët tiïëp tuåc khaám phaá. Àûúng ngûúâi bõ xêm phaåm, con ngûúâi bõ kïët aán maâ<br /> nhiïn caác Tiïíu thuyïët gia coá quyïìn àöìng tònh ñt khöng roä mònh bõ töåi gò, àïën mûác phaãi tuyïåt voång<br /> hay nhiïìu, hay khöng àöìng tònh vúái öng vïì àiïím ài tòm töåi löîi cuãa mònh. Àöi mùæt cuãa hai keã giuáp<br /> naây, hoå coá thïí tòm thêëy nhûäng tiïëng goåi daânh riïng viïåc trong Lêu àaâi khöng ngûâng theo doäi K. bêët<br /> cho hoå, maâ nhû thïë múái àuáng vúái caái tinh thêìn kïí luác naâo, kïí caã khi anh laâm tònh, nhûäng àöi<br /> cuãa Tiïíu thuyïët maâ chñnh Kundera àaä nïu lïn: mùæt àoá coá phaãi àaä dûå baáo cho caái maáy nghe tröåm<br /> <br /> <br /> 24♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N<br /> àùåt trong phoâng nguã cuãa caác nhên vêåt trong böå xeát tinh thêìn cuãa möåt thïë kyã, cêìn cùn cûá khöng<br /> phim Cuöåc söëng cuãa nhûäng ngûúâi khaác?3. Möåt chó vaâo caác tû tûúãng, quan niïåm lyá thuyïët cuãa<br /> nhên vêåt nhû Lûu Hiïíu Ba, gêìn möåt thïë kyã sau thúâi kyâ àoá, maâ coân phaãi tñnh àïën caã nghïå thuêåt<br /> khi cuöën Vuå aán àûúåc viïët ra, khi ngöìi trong tuâ vaâ àùåc biïåt laâ Tiïíu thuyïët. Ta hiïíu taåi sao nhûäng<br /> chùæc cuäng giöëng nhû anh chaâng K. noå seä phaãi tûå cuöën Tiïíu thuyïët bõ loaåi boã möåt caách cöë tònh ra<br /> hoãi khöng biïët töåi löîi cuãa mònh laâ gò maâ möåt mùåt khoãi sinh hoaåt vùn hoåc chñnh thöëng àûúng thúâi<br /> öng bõ nhûäng keã naây kïët aán vaâ mùåt khaác öng laåi laåi coá khaã nùng coá möåt chöî trong tûúng lai, trong<br /> àûúåc nhûäng ngûúâi kia tùång thûúãng. Nhûäng traång àaánh giaá cuãa caác thïë hïå tûúng lai, khi hoå nhòn laåi<br /> huöëng nhên sinh hoaân toaân thûåc êëy coá phêìn khöi toaân böå tinh thêìn cuãa möåt thúâi kyâ trong quaá khûá.<br /> haâi, cuäng khöng keám phêìn bi àaát, hay noái theo<br /> caách cuãa Kundera, coá tñnh chêët tiïíu thuyïët, coá 2. Tinh thêìn hoaâi nghi vaâ tra vêën<br /> tñnh chêët Kafka. Vaâ Kundera kïët luêån rùçng "Franz Àiïìu naây khöng coá gò múái, tinh thêìn hoaâi nghi<br /> Kafka àaä noái vïì thên phêån con ngûúâi cuãa chuáng vaâ tra vêën cuãa Tiïíu thuyïët khöng phaãi laâ möåt phaát<br /> ta (nhû noá biïíu hiïån ra trong thïë kyã naây) àiïìu kiïën cuãa Kundera. Baãn thên caác nhaâ Tiïíu thuyïët<br /> maâ khöng möåt suy tûúãng xaä höåi hoåc hay chñnh nhû Nathalie Sarautte, Alain Robbe-Grillet àaä noái<br /> trõ hoåc naâo coá thïí noái àûúåc vúái chuáng ta" (120). túái àùåc trûng naây tûâ lêu trong caác tiïíu luêån vaâ thïí<br /> Àiïìu maâ chó duy nhêët Tiïíu thuyïët múái laâm àûúåc. nghiïåm noá trong saáng taác cuãa hoå4. Vaâ giúái nghiïn<br /> Möåt trong nhûäng nhêån thûác vïì àúâi söëng maâ cûáu cuäng àaä phên tñch rêët kyä. Vò vêåy khöng cêìn<br /> baãn thên Kundera tùång cho àöåc giaã cuãa Tiïíu phaãi dûâng laåi lêu úã luêån àiïím naây. Nïëu Kundera<br /> thuyïët, àoá laâ viïåc öng yá thûác rêët roä rùçng öng viïët nhêën maånh laåi tinh thêìn hoaâi nghi vaâ tra vêën, thò<br /> trong thúâi kyâ cuãa nhûäng nghõch lyá maâ öng goåi laâ coá leä laâ vò khöng phaãi têët caã àïìu yá thûác àûúåc àiïìu<br /> "nhûäng nghõch lyá cuöëi kïët", vaâ thúâi kyâ naây coân àoá, vò ngûúâi ta vêîn tiïëp tuåc viïët nhûäng cuöën tiïíu<br /> lêu múái kïët thuác. Nhûäng nghõch lyá cuöëi kïët êëy, thuyïët àïí khùèng àõnh caác xaác tñn, àïí minh hoåa<br /> Kundera noái roä, cuäng khöng phaãi laâ thûåc taåi, maâ nhûäng chên lyá bïn ngoaâi tiïíu thuyïët, hay thêåm<br /> laâ möåt khaã nùng. "Möåt hònh aãnh khaã dô cuãa chêu chñ àïí trúã thaânh nö dõch cho möåt yá hïå.<br /> Êu. Möåt tònh thïë khaã dô cuãa con ngûúâi" (50). Vaâ Kundera nhùæc laåi rùçng nhûäng ngûúâi saáng lêåp<br /> tham voång hiïíu biïët cuãa caác Tiïíu thuyïët Kundera ra Thúâi Hiïån Àaåi laâ Descartes trong lônh vûåc Triïët<br /> laâ úã chöî chuáng muöën veä nïn "têëm baãn àöì hiïån hoåc vaâ Cervantes trong lônh vûåc Vùn chûúng. Thúâi<br /> sinh" cuãa thúâi àaåi, cuãa thúâi Hiïån àaåi. Mong muöën hiïån àaåi bùæt àêìu cuâng vúái viïåc thïë giúái àaánh mêët<br /> cuãa Kundera laâ duâng Tiïíu thuyïët àïí hiïíu lõch sûã Thûúång Àïë, àaánh mêët àêëng Phaán Xeát töëi cao, àaánh<br /> chêu Êu. Àïí laâm àûúåc àiïìu àoá Kundera thûúâng mêët tñnh roä raâng, chùæc chùæn àïí rúi vaâo tònh traång<br /> quay vïì vúái cöåi nguöìn, tûác laâ nhûäng thúâi àaåi nhêåp nhùçng àaáng súå, tònh traång bêëp bïnh vaâ àaáng<br /> trûúác. Vò thïë maâ nhên vêåt cuãa öng thûúâng coá ngúâ. Möåt thïë giúái nhû vêåy bùæt àêìu cuâng vúái Don<br /> quaá khûá hay cöåi rïî úã möåt thïë kyã khaác hay úã möåt Quijote. Kundera cuäng nhêån thêëy sûå kïët thuác cuãa<br /> nhên vêåt lõch sûã cuãa thúâi kyâ trûúác. Kundera giaãi di saãn cuãa Cervantes cuâng vúái chïë àöå toaân trõ.<br /> thñch vïì nhên vêåt Esch: "Cöåi rïî cuãa Esch (maâ ta Öng noái roä "Tiïíu thuyïët khöng thïí tûúng húåp vúái<br /> khöng biïët gò vïì tuöíi thú) nùçm úã möåt thïë kyã thïë giúái toaân trõ". Tiïíu thuyïët seä chïët dûúái nhûäng<br /> khaác. Quaá khûá cuãa Esch, àoá laâ Luther" (60). Lõch cêëm àoaán, nhûäng kiïím duyïåt, dûúái aáp lûåc cuãa yá<br /> sûã cuãa chêu Êu àûúåc thaám hiïím vaâ àûúåc thêëu hïå. Tinh thêìn Tiïíu thuyïët (àûúåc àùåc trûng búãi sûå<br /> hiïíu qua caác caá nhên, qua caác traång huöëng maâ hoaâi nghi, sûå tra vêën) xung khùæc tuyïåt àöëi vúái<br /> caác caá nhên lêm vaâo, qua caác cuöåc phiïu lûu chên lyá toaân trõ, hai thûá àoá maäi maäi khöng thïí<br /> cuãa hoå. Àoá laâ caách laâm cuãa tiïíu thuyïët, hùèn nhiïn dung hoâa àûúåc vúái nhau. Phaãi chùng àêëy laâ lyá do<br /> röìi, möåt cung caách hoaân toaân khaác vúái Lõch sûã àïí Kundera lûåa choån thên phêån lûu vong? Phaãi<br /> hay Triïët hoåc. Vêåy nïn Kundera cho rùçng àïí phaán chùng thên phêån lûu vong laâ möåt lûåa choån têët yïëu<br /> <br /> 3. Cuöåc söëng cuãa nhûäng ngûúâi khaác laâ möåt phim cuãa Àûác lêëy àïì taâi vïì àúâi söëng vaâ caác hoaåt àöång cuãa trñ thûác<br /> Àöng Àûác thúâi kyâ trûúác khi bûác tûúâng Berlin suåp àöí.<br /> 4. Xem cuöën L'eâre du soupØon [Thúâi àaåi hoaâi nghi] cuãa Sarautte vaâ cuöën Pour un nouveau roman [vò möåt nïìn<br /> tiïíu thuyïët múái] cuãa Robbe-Grillet.<br /> <br /> <br /> <br /> K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦25<br /> nïëu öng muöën trúã thaânh möåt nhaâ tiïíu thuyïët, nïëu duâng àïí miïu taã àùåc àiïím cuãa Tiïíu thuyïët- . Thïë<br /> öng khöng muöën viïët nhûäng cuöën tiïíu thuyïët chïët? giúái toaân trõ ûa sûã duång quyïìn lûåc cuãa sûå phaán<br /> Theo Kundera, tñnh toaân trõ chó saãn sinh ra àûúåc xeát, quy kïët, àoá laâ nhûäng gò rêët xa laå vúái tinh<br /> nhûäng cuöën tiïíu thuyïët "bõ rúi ra ngoaâi lõch sûã" thêìn Tiïíu thuyïët. Búãi vò chñnh trong möi trûúâng<br /> cuãa Tiïíu thuyïët, nhûäng cuöën tiïíu thuyïët àaánh dêëu cuãa caái haâi hûúác maâ caác phaán xeát àaåo àûác bõ treo<br /> caái chïët cuãa Tiïíu thuyïët. Àoá múái laâ caái chïët thûåc laåi. Kundera noái: "Treo phaán xeát àaåo àûác laåi<br /> sûå cuãa Tiïíu thuyïët. Búãi vò chó coá nhûäng cuöën tiïíu khöng phaãi laâ sûå vö àaåo àûác cuãa Tiïíu thuyïët,<br /> thuyïët thïí hiïån tinh thêìn hoaâi nghi, tra vêën, tinh àêëy chñnh laâ àaåo àûác cuãa Tiïíu thuyïët" (180).<br /> thêìn khai phaá nhûäng vêën àïì múái cuãa sinh töìn, Àaåo àûác àoá cuãa Tiïíu thuyïët nhùçm "chöëng laåi<br /> tinh thêìn àùåt laåi vêën àïì, tra vêën vïì nhûäng giaá trõ àaä thoái quen bêët trõ cuãa con ngûúâi cûá muöën phaán<br /> àûúåc khùèng àõnh, múái coá thïí ài vaâo lõch sûã Tiïíu xeát tûác thò, luác naâo cuäng phaán xeát, phaán xeát moåi<br /> thuyïët maâ thöi. ngûúâi, phaán xeát trûúác vaâ chùèng cêìn hiïíu" (180),<br /> phaán xeát theo caác àõnh kiïën coá sùén vaâ lêëy sûå<br /> 3. Tinh thêìn haâi hûúác hiïíu biïët haån heåp cuãa mònh laâm chuêín. Dûåa trïn<br /> Tiïíu thuyïët coá khaã nùng biïën têët caã nhûäng gò viïåc Tiïíu thuyïët, vúái caách thûác cuãa noá, goáp phêìn<br /> nghiïm tuác thaânh haâi hûúác. Khöng phaãi ngêîu xoáa boã caái thoái quen phaán xeát (möåt thoái quen<br /> nhiïn maâ trong cuöën Tiïíu luêån naây Kundera "ngu xuêín", "àaáng gheát", "àöåc haåi"), maâ Kundera<br /> thûúâng xuyïn nhùæc túái Cervantes, Rabelais vaâ coá thïí nhêån àõnh rùçng súã dô xaä höåi phûúng Têy<br /> Kafka. Àoá laâ nhûäng bêåc thêìy cuãa nghïå thuêåt cûúâi. trúã thaânh àaåi diïån cho caác quyïìn con ngûúâi laâ<br /> "Tiïíu thuyïët sinh ra khöng phaãi tûâ tinh thêìn lyá nhúâ möåt thoái quen khaác àûúåc hònh thaânh lêu daâi<br /> thuyïët maâ tûâ tinh thêìn haâi hûúác. […]. Nghïå thuêåt cuâng vúái nghïå thuêåt chêu Êu, nhêët laâ thïí loaåi<br /> bùæt nguöìn caãm hûáng tûâ caái cûúâi cuãa Thûúång Àïë" Tiïíu thuyïët. Nïìn nghïå thuêåt àoá "daåy cho ngûúâi<br /> (167). Kundera phaát hiïån ra rùçng Rabelais súå nhêët àoåc biïët toâ moâ vïì keã khaác vaâ cöë gùæng tòm hiïíu<br /> laâ nhûäng keã ageálaste, nhûäng keã khöng coá tñnh haâi nhûäng chên lyá khaác vúái chên lyá cuãa mònh" (181).<br /> hûúác. Kundera phên biïåt caái haâi hûúác nhû laâ möåt Àoá laâ thoái quen tòm hiïíu vaâ chêëp nhêån nhûäng gò<br /> phaát kiïën cuãa Tiïíu thuyïët vúái caái cûúâi chïë giïîu, khaác biïåt vúái mònh. Vêåy laâ caác quyïìn con ngûúâi<br /> chêm biïëm. Öng nhùæc laåi phaát biïíu cuãa Octavio cuãa phûúng Têy (cuå thïí úã àêy laâ quyïìn àûúåc<br /> Paz: caái haâi hûúác chó hònh thaânh cuâng vúái khaác), xeát tûâ phûúng diïån naây, coá thïí àûúåc coi<br /> Cervantes, chó hònh thaânh cuâng sûå ra àúâi cuãa Tiïíu nhû laâ thaânh quaã cuãa Tiïíu thuyïët vaâ nghïå thuêåt.<br /> thuyïët. Caái haâi hûúác khaác vúái sûå chêm biïëm, àaã Àïën àêy ta thêëy Kundera àaä àêíy sûác maånh vaâ<br /> kñch úã chöî: noá khiïën cho têët caã trúã thaânh nhêåp hiïåu quaã cuãa Tiïíu thuyïët túái àêu. Túái têån khaã<br /> nhùçng nûúác àöi. Caái haâi coá thïí taåo ra tiïëng cûúâi nùng baão vïå quyïìn con ngûúâi. Nhúâ vaâo tinh thêìn<br /> saãng khoaái nhûng cuäng coá thïí gùæn vúái nöîi buöìn haâi hûúác cuãa noá, nhúâ vaâo "cún say cuãa tñnh tûúng<br /> mïnh möng. Kundera àaä àoåc Kafka àïí thêëy roä àöëi nhên thïë, niïìm vui thuá kyâ laå naãy sinh tûâ niïìm<br /> "caái haâi cuãa nöîi buöìn" nhû möåt saãn phêím àùåc biïåt tin chùæc rùçng chùèng coá sûå tin chùæc naâo caã" (210).<br /> cuãa chêët Kafka. Öng thêëy nhûäng caãnh tònh duåc úã Coá thïí thêëy rùçng caác phûúng diïån trïn àêy<br /> Kafka àïìu haâi hûúác vaâ àïìu rêët buöìn. chûa phaãi laâ toaân böå tinh thêìn cuãa Tiïíu thuyïët. Coá<br /> Kundera cuäng nhùæc laåi giaã thiïët cuãa nhûäng nghôa laâ vêîn cêìn phaãi trúã laåi vúái vêën àïì naây. Trong<br /> ngûúâi cho rùçng tai hoåa cuãa chuã nghôa toaân trõ cuöën Tiïíu luêån, Kundera coân àïì cêåp àïën caã khña<br /> Nga coá thïí coá nguöìn göëc tûâ chuã nghôa duy lyá vö caånh hònh thûác vaâ kyä thuêåt cuãa Tiïíu thuyïët, àûúng<br /> thêìn cuãa chêu Êu thïë kyã XVIII, tûâ sûå tuyïåt àöëi nhiïn nhûäng khña caånh àoá khöng taách rúâi caái goåi<br /> hoáa sûác maånh lyá trñ. Vïì àiïím naây ngûúâi ta coá thïí laâ tinh thêìn Tiïíu thuyïët, vò "hònh thûác luön laâ möåt<br /> khöng àöìng yá vúái öng vò trong thûåc tïë chuã nghôa caái gò àoá hún laâ hònh thûác" (168). Chuáng töi dûâng<br /> toaân trõ coá thïí xuêët hiïån caã úã nhûäng núi maâ sûác laåi trïn yá tûúãng naây cuãa Kundera: Tiïíu thuyïët laâ<br /> maånh trñ tuïå hêìu nhû rêët ñt àûúåc yá thûác. Vò sao caái khöng gian tûúãng tûúång hònh thaânh cuâng vúái<br /> coá sûå liïn hïå vúái thïë giúái toaân trõ? Vò thïë giúái chêu Êu hiïån àaåi, caái khöng gian núi khöng töìn<br /> toaân trõ khöng biïët àïën sûå haâi hûúác, khöng chêëp taåi caác chên lyá töëi thûúång, núi möîi gioång noái àïìu<br /> nhêån sûå nhêåp nhùçng nûúác àöi, hay khöng biïët coá quyïìn àûúåc cêët lïn, vaâ quan troång hún, coá quyïìn<br /> àïën sûå àa êm - möåt thuêåt ngûä khaác maâ Kundera àûúåc nghe vaâ coá quyïìn àûúåc hiïíu.<br /> <br /> <br /> 26♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N<br /> TAÂI LIÏÅU THAM KHAÃO<br /> 1. Milan Kundera (2001), Tiïíu luêån, Nguyïn Ngoåc dõch, Nxb. Vùn hoáa thöng tin/Trung têm Àöng Têy.<br /> 2. Nathalie Sarraute (1956), L'eâre du soupØon, Gallimard.<br /> 3. Alain Robbe-Grillet (1997, Vò möåt tiïíu thuyïët múái, Lï Phong Tuyïët dõch, Nxb. Höåi Nhaâ Vùn.<br /> 4. Mikhain Bakhtin (1978), Eessteátique et theorie du roman, Gallimard.<br /> 5. Marthe Robert (1977), Roman des origines et origines du roman, Gallimard.<br /> 6. Marthe Robet (1988), L'ancien et le nouveau, Grasset.<br /> <br /> SUMMARY<br /> <br /> THE SPIRIT OF THE NOVEL<br /> (READING KUNDERA'S ESSAY)<br /> . Dr. Nguyen Thi Tu Huy<br /> <br /> In his work "Essay", Milan Kundera, who has made a lot of contribution to the<br /> development of novel, makes known to readers that his creativity results from an age-<br /> old tradition; its legacy crystallizes in what he calls the spirit of the novel. The sense of<br /> understanding and discovery, the questioning spirit and sense of humor have been<br /> emphasized. That is what has enabled the European novel to effectively contribute to<br /> the formation of a priceless spiritual heritage of humanity, and this genre has also<br /> made the European society the "representative of human rights".<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦27<br />