Tổ chức cho học sinh tương tác trong quá trình đọc văn bản

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 11 (36) - Thaùng 1/2016<br /> <br /> <br /> <br /> Tổ chức cho học sinh tương tác<br /> trong quá trình đọc văn bản<br /> <br /> Organizing interactive learning in reading process<br /> <br /> TS. Dương Thị Hồng Hiếu<br /> Trường Đại học Sư phạm TP.HCM<br /> <br /> Ph.D. Duong Thi Hong Hieu<br /> Ho Chi Minh City University of Education<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Để học đọc văn bản một cách hiệu quả, việc học sinh nghe giáo viên giảng, trả lời các câu hỏi của giáo<br /> viên, thảo luận với bạn để giải quyết các bài tập giáo viên đưa ra là chưa đủ. Các em cần được thực sự<br /> trải nghiệm việc “đọc” gần với cách mà hoạt động này diễn ra trong thực tế. Bài viết giới thiệu “nhóm<br /> văn chương”, một hình thức tổ chức cho học sinh tương tác trong quá trình đọc văn bản đã được nhiều<br /> GV ở nhiều nơi trên thế giới ứng dụng và đánh giá cao. Đồng thời, bài viết cũng bước đầu phân tích tính<br /> khả thi của hình thức tổ chức dạy học này ở Việt Nam.<br /> Từ khóa: nhóm văn chương, đọc, học tương tác, dạy đọc, văn chương, văn bản…<br /> Abstract<br /> To learn reading effectively, listening to the teacher, answering her questions, discussing with<br /> classmates to solve the exercises she gives, is not enough. The students need to experience the “reading”<br /> as it happens in real life. This article introduces “literature cicles”, one way of organizing interactive<br /> learning in reading process, used and highly valued by many teachers around the world. This article also<br /> considers the feasibility of this method in Vietnam.<br /> Keywords: literature cicles, reading, interactive learning, teaching reading, literature, text…<br /> <br /> <br /> 1. Đặt vấn đề Nhà trường Việt Nam chúng ta, đặc biệt<br /> Khi học sinh (HS) học bơi, HS không trong giai đoạn gần đây, cũng đã ít nhiều<br /> thể biết bơi nếu chỉ học lý thuyết về việc quan tâm đến việc này. Phương pháp đọc-<br /> bơi. Để có thể biết bơi giỏi, HS cần xuống chép bị phê phán và các phương pháp hỏi-<br /> nước bơi. So sánh có vẻ hơi khập khiễng đáp và tổ chức cho HS thảo luận được<br /> nhưng quả thực là điều này cũng đúng với khuyến khích. Tuy nhiên, làm thế nào để tổ<br /> việc học đọc văn bản. HS sẽ không thể biết chức cho HS thảo luận và để hoạt động<br /> cách đọc văn bản hiệu quả khi chỉ nghe thảo luận ấy thực sự giúp ích cho việc học<br /> giáo viên (GV) thuyết giảng về cách đọc. đọc văn bản thì vẫn còn là nỗi băn khoăn<br /> Để biết đọc văn bản, các em cũng cần thực của nhiều giáo viên. Hơn nữa, nếu chỉ<br /> sự trải nghiệm việc “đọc”. Nghĩa là học dừng lại ở việc hỏi đáp hay thảo luận thôi<br /> đọc văn bản qua hành động, qua thực hành. thì vẫn chưa đủ vì HS cần được trải nghiệm<br /> <br /> 20<br /> việc đọc thực sự và cần GV hướng dẫn các Khi đọc xong một cuốn sách, các thành<br /> kĩ năng, chiến thuật đọc mà một người biết viên của nhóm này có thể chia sẻ những<br /> cách đọc hiệu quả thường dùng. Và quan vấn đề quan trọng mà họ đã đọc với cộng<br /> trọng hơn cả là các em được tạo điều kiện đồng rộng lớn hơn. Họ trao đổi thành viên<br /> để vận dụng các kĩ năng, chiến thuật đó với những nhóm khác cũng đã đọc xong,<br /> vào việc đọc của mình. chọn thêm văn bản để đọc và hình thành<br /> Những băn khoăn trên cũng đã được những “Nhóm văn chương” mới [6, tr.2]<br /> nhiều nhà nghiên cứu, nhiều GV trên thế Harvey Daniels cũng đưa ra 11 đặc<br /> giới quan tâm, tìm lời giải đáp. Và nhiều điểm quan trọng về “Nhóm văn chương”<br /> câu trả lời đã được đưa ra. Nhiều thử như sau:<br /> nghiệm đã được tiến hành. Trong khuôn 1. HS tự chọn tài liệu để đọc.<br /> khổ bài báo này, chúng tôi xin giới thiệu 2. Những nhóm nhỏ, tạm thời được<br /> một hình thức đã được nhiều GV ở nhiều thành lập, dựa trên những cuốn sách mà<br /> nơi trên thế giới tiến hành và được đánh các em chọn.<br /> giá cao. 3. Các nhóm khác nhau đọc những<br /> 2. “Nhóm văn chương” (literature cuốn sách khác nhau.<br /> circles) - Một hình thức tổ chức cho HS 4. Các nhóm gặp theo lịch trình đều<br /> tương tác trong quá trình đọc văn bản đặn, có thể dự đoán để thảo luận về việc<br /> 2.1. Khái niệm, đặc điểm đọc của mình.<br /> Theo cách hiểu phổ biến nhất thì 5. Các em sử dụng các ghi chú (viết<br /> “Nhóm văn chương” là tên gọi của một hình hay vẽ) để chỉ dẫn/định hướng việc đọc và<br /> thức tổ chức hoạt động tương tác cho HS việc thảo luận.<br /> trong quá trình dạy đọc. Nói một cách 6. Các chủ đề thảo luận do HS đề xuất.<br /> chung chung thì “Nhóm văn chương” là 7. Nhóm gặp là để có những cuộc trao<br /> những hoạt động trong đó HS tham gia vào đổi mở, tự nhiên về các cuốn sách, vì vậy,<br /> những nhóm nhỏ mà trong đó chính các em chấp nhận các câu hỏi mở, quan hệ cá<br /> sẽ là người quyết định việc đọc và thảo luận nhân, và cả những ý kiến lạc đề.<br /> (small, peer-led reading discussion group). 8. Giáo viên có vai trò là người cố vấn<br /> Một cách cụ thể hơn Harvey Daniels định chứ không phải là thành viên của nhóm hay<br /> nghĩa rằng: người dạy.<br /> “Nhóm văn chương” là những nhóm 9. Việc đánh giá được thực hiện thông<br /> thảo luận nhỏ giữa những HS cùng chọn qua sự quan sát của GV và sự tự đánh giá<br /> đọc một câu chuyện, bài thơ, bài báo, hay của HS.<br /> cuốn sách. Trong khi đọc phần văn bản mà 10. Tinh thần khôi hài vui vẻ tràn ngập<br /> mỗi nhóm được phân công (trong hay phòng học.<br /> ngoài lớp học), các thành viên ghi chú để 11. Khi các cuốn sách được đọc xong,<br /> giúp mình trong việc đóng góp cho cuộc người đọc chia sẻ với bạn cùng lớp, và<br /> thảo luận sắp tới, và mỗi người khi đến với những nhóm mới được hình thành dựa trên<br /> nhóm đều mang theo những ý tưởng cần những lựa chọn đọc mới.[6, tr.18]<br /> được chia sẻ. Mỗi nhóm sẽ theo một lịch Tuy nhiên, Daniels cũng lưu ý rằng<br /> trình đọc và gặp gỡ với những cuộc thảo một số điểm trên đây có thể được chủ động<br /> luận định kì trong khi đọc một cuốn sách. bỏ qua khi HS mới học bằng “Nhóm văn<br /> <br /> 21<br /> chương” hoặc khi ứng dụng cách học này đã chọn được cuốn sách mình muốn đọc thì<br /> vào một chương trình cố định. các em hình thành các nhóm đọc dựa trên sự<br /> Như vậy, điểm quan trọng của “Nhóm tương đồng về sách được chọn đọc. Nhóm<br /> văn chương” là sự đề cao hoạt động giao sẽ thảo luận để quyết định lịch trình đọc và<br /> tiếp, trao đổi giữa các HS về những cuốn thảo luận. HS có thể quyết định đọc ở nhà<br /> sách mà các em đang đọc. Sự giao tiếp, nhưng thường thì hoạt động đọc sẽ diễn ra<br /> trao đổi này có thể coi như là yếu tố cơ ngay trên lớp. Các em sẽ đọc độc lập hay<br /> bản, chính yếu để giúp phát triển năng lực đọc chung với bạn. Trong quá trình các em<br /> đọc và thúc đẩy tình yêu đọc trong các em. đọc, tùy theo tình hình mà GV sẽ có những<br /> Ngoài ra, trong quá trình tổ chức hoạt động bài hướng dẫn, làm mẫu ngắn để hướng dẫn<br /> tương tác, việc tạo cơ hội cho HS trải các kĩ năng đọc cần thiết giúp cho các HS<br /> nghiệm việc đọc những văn bản do chính có thể thực hiện việc đọc tốt nhất. GV cũng<br /> các em lựa chọn cũng rất quan trọng. bố trí thời gian để mỗi buổi đọc các em sẽ<br /> 2.2. Quy trình tổ chức “Nhóm văn chương” có cơ hội chia sẻ, thảo luận về những vấn đề<br /> Một “Nhóm văn chương” thường có 3 mình mới đọc với bạn cùng đọc. Ngoài ra,<br /> phần: HS chọn sách để đọc; HS đọc sách cuối mỗi phần đọc lớn hay cuối một “Nhóm<br /> đã chọn; HS chia sẻ về cuốn sách đã đọc. văn chương” các em còn có cơ hội chia sẻ<br /> Xen vào 3 phần này là những bài hướng trong nhóm lớn hay toàn lớp để có thể<br /> dẫn ngắn của GV. Như vậy, để bắt đầu một tương tác với nhiều người đọc hơn và từ đó<br /> “Nhóm văn chương”, trước hết, GV cần tổ học được nhiều hơn.<br /> chức cho HS chọn sách để đọc. Việc được 2.3. Giúp HS làm quen với “Nhóm<br /> đọc cuốn sách do chính mình chọn, mình văn chương”<br /> cảm thấy thích được coi là tiền đề quan Các hình thức tổ chức dạy đọc theo<br /> trọng để hoạt động đọc, và sau đó là hoạt kiểu “Nhóm văn chương”,… là những hình<br /> động chia sẻ, diễn ra thuận lợi. Để HS có thức khác với cách dạy đọc thông thường<br /> thể chọn được cuốn sách các em thích (và trong nhà trường truyền thống. Vì thế, để<br /> đúng trình độ đọc của các em) thì, một đạt kết quả mong muốn thì khâu giúp cho<br /> cách lý tưởng nhất, thư viện của trường và HS làm quen với cách học mới này rất<br /> thư viện của lớp phải có nhiều đầu sách. quan trọng. Nếu ngay từ những buổi đầu<br /> Mỗi đầu sách lại cần ít nhất vài bản để các GV không làm cho HS hào hứng, thích<br /> HS có thể cùng đọc. Các cuốn sách lại cần cách học này cũng như hiểu được hiệu quả<br /> được phân loại khó dễ để các em có thể và cách thực hiện nó thì việc thất bại có thể<br /> chọn được cuốn đúng với trình độ đọc của nhìn thấy trước mắt. Vậy làm sao để giúp<br /> mình. GV cũng cần hướng dẫn để các em HS tiếp cận với cách học mới? Nhiều nhà<br /> chọn đọc những cuốn sách phù hợp với khả nghiên cứu đã đề xuất những mô hình khác<br /> năng và trình độ của các em, đồng thời phù nhau. Và trong quá trình dạy đọc, mỗi GV<br /> hợp với yêu cầu của chương trình giảng khi ứng dụng vào thực tế của lớp, trường<br /> dạy. Tuy nhiên, cần lưu ý là GV chỉ hướng mình dạy thì lại có những sáng tạo, cải biên<br /> dẫn, tư vấn chứ không bắt buộc và HS phải khác nhau. Vì vậy, có thể nói có khá nhiều<br /> là người được tự chọn sách mà các em mô hình, cách thức để giúp HS làm quen<br /> muốn đọc. với cách học tương tác và mỗi mô hình,<br /> Sau khi dưới sự hướng dẫn của GV, HS cách thức ấy lại có những ưu, nhược điểm<br /> <br /> 22<br /> riêng. Do đó, trong quá trình vận dụng, huy tính độc lập ra sao, … Có thể coi<br /> điều quan trọng là các GV cần biết linh những bản phân vai này là đại diện cho sự<br /> hoạt, sáng tạo để có thể chọn lựa và xây có mặt của GV, giúp HS biết cách thực<br /> dựng một mô hình, cách thức phù hợp hiện các nhiệm vụ khi đọc cũng như khi<br /> nhất, hiệu quả nhất cho HS của mình. tham gia thảo luận với bạn cùng nhóm.<br /> Harvey Daniels là một nhà nghiên cứu Các nhà nghiên cứu đề nghị một số vai<br /> hàng đầu trên thế giới về “Nhóm văn và trong quá trình vận dụng vào dạy học thì<br /> chương” và việc ứng dụng nó trong dạy các GV cũng đề xuất thêm một số vai có<br /> đọc. Qua các nghiên cứu của mình và tổng thể giao cho HS trong quá trình thực hiện<br /> kết kinh nghiệm từ những GV đã sử dụng “Nhóm văn chương”. Cách hiểu và tên gọi<br /> “Nhóm văn chương” vào dạy đọc, Harvey của từng vai cũng thay đổi tùy theo người<br /> Daniels đã đưa ra một số mô hình giúp HS dùng [7; 9]. Tuy nhiên, theo Harvey<br /> làm quen cách học theo “Nhóm văn Daniels [6] thì về cơ bản có 4 vai sau:<br /> chương” hiệu quả. Trong bài viết này, 1. Vai “người kết nối, liên hệ”: HS<br /> chúng tôi xin lược thuật và giới thiệu hai thực hiện những kĩ năng mà một người đọc<br /> mô hình mà chúng tôi nghĩ có giá trị tham thường sử dụng như tìm mối liên hệ giữa<br /> khảo cao với GV Việt Nam. điều mà các em đang đọc với thực tế cuộc<br /> 2.3.1. Mô hình hướng dẫn dành cho sống, với cảm giác, với kinh nghiệm của<br /> những người đọc chưa có kinh nghiệm làm các em, với những vấn đề nổi bật của thế<br /> việc hợp tác giới, với những văn bản khác, với những<br /> Đối với các HS vốn chỉ quen thuộc với tác giả khác, …<br /> các hoạt động dạy học toàn lớp dưới sự 2. Vai “người hỏi”: Trong quá trình<br /> hướng dẫn cụ thể của GV và chưa quen đọc, HS viết ra những câu hỏi về văn bản<br /> tham gia các hoạt động học tập qua nhóm mà các em đang đọc. Có thể là câu hỏi về<br /> nhỏ vốn yêu cầu tinh thần trách nhiệm cao nội dung, sự kiện, nhân vật. Có thể là câu<br /> thì đây là mô hình phù hợp để hướng dẫn hỏi về từ ngữ, cách diễn đạt hay về dụng ý<br /> các em làm quen với “Nhóm văn chương”. của tác giả. Cũng có thể là câu hỏi về ý<br /> Điểm khác biệt lớn của mô hình hướng dẫn nghĩa của phần văn bản đang đọc, về<br /> này so với các mô hình khác là ở việc sử những gì có thể diễn ra trong phần sắp đọc,<br /> dụng các bản phân vai. Theo Harvey về việc tại sao lại cần đọc văn bản này, …<br /> Daniels [6], dù bản phân vai có nhiều 3. Vai “người tìm những điểm, phần<br /> nhược điểm và ông không ủng hộ việc quá quan trọng của văn bản” (Literary<br /> lạm dụng loại “công cụ” này, nhưng đối luminary): Ở vai này, HS cần chỉ ra một số<br /> với những HS chưa có nhiều kinh nghiệm phần, đoạn, câu, từ mà các em cho là quan<br /> hoạt động hợp tác trong nhóm nhỏ thì trọng hay thú vị, thậm chí có thể là khó<br /> những trợ giúp tạm thời như những bản hiểu để đề nghị mọi người trong nhóm<br /> phân vai này là cần thiết. Vì “Nhóm văn quay lại và đọc, nghĩ kĩ hơn về phần cụ thể<br /> chương” về bản chất cũng là việc tổ chức đó. Để làm tốt nhiệm vụ này, HS được giao<br /> cho HS học tập thông qua việc tham gia vai này cần ghi chú lý do tại sao em chọn<br /> các hoạt động hợp tác trong nhóm nhỏ nên đoạn, câu, từ ấy và cách mà em muốn mọi<br /> để đạt được hiệu quả thì GV cần hướng người trong nhóm chia sẻ.<br /> dẫn để HS biết nên hợp tác thế nào, phát 4. Vai “người vẽ tranh minh họa”: Một<br /> <br /> 23<br /> người biết cách đọc tốt thường hình thành vào một kiểu phản hồi. Ngoài ra, sử dụng<br /> những bức tranh trong tâm trí của họ khi bản ghi phản hồi sẽ giúp HS có nhiều ý<br /> đọc. Ở vai này, HS sẽ suy nghĩ, tưởng tưởng hơn cho cuộc thảo luận nhóm mà<br /> tượng khi đọc và vẽ ra những gì liên quan các em sẽ tham gia. Có nhiều cách để ghi<br /> đến phần mà các em vừa đọc. Có thể là phản hồi như ghi vào vở, ghi vào mẩu giấy<br /> những gì diễn ra trong đoạn văn bản vừa ghi nhỏ mà các em có thể dán ngay bên<br /> đọc, có thể là điều gì đó mà đoạn văn bản cạnh phần đọc có liên quan,…<br /> nhắc em nhớ đến, hoặc là những gì mà 2.3.2. Mô hình hướng dẫn nhanh dành<br /> đoạn văn bản đó gợi lên trong em,… HS có cho những người đọc có kinh nghiệm và đã<br /> thể vẽ những bức tranh, những phác họa quen với cách làm việc hợp tác<br /> thô sơ, hay là những biểu đồ, sơ đồ,… bất Với đối tượng HS là những em đã<br /> cứ gì em nghĩ ra khi em đọc. quen với cách học hợp tác và học văn trên<br /> Quy trình thực hiện dạy học theo mô cơ sở phản hồi của người đọc thì Harvey<br /> hình này như sau: Daniels [6] cho rằng chỉ cần khoảng một<br /> Ngày 1 giờ để giúp các em làm quen với “Nhóm<br /> - HS đọc một truyện ngắn hay và thảo văn chương”. Thậm chí GV có thể chỉ cần<br /> luận về nó; giới thiệu ý tưởng về “Nhóm ít hơn một giờ nếu cho các em đọc một bài<br /> văn chương”. thơ, một truyện ngắn hay một bài báo ngắn<br /> Ngày 2-5 thay vì đọc một phần trong một cuốn sách<br /> - HS học một vai mỗi ngày, sử dụng dày. Trình tự thực hiện giờ học này gồm<br /> các truyện ngắn. các bước sau:<br /> - Hàng ngày các nhóm 4 HS cùng vai 1. Cung cấp nhiều văn bản/ sách hay<br /> gặp để thảo luận. cho HS lựa chọn và mời các em tự hình<br /> - Toàn lớp sẽ gặp để thảo luận sâu và thành nhóm (khoảng 4 hoặc 5 người cùng<br /> làm sáng rõ vai trọng tâm của ngày hôm ấy. muốn đọc một văn bản). Các em sẽ mất<br /> Ngày 6-10 khoảng vài phút để thương lượng và hình<br /> - HS phân chia và sử dụng tất cả các thành nhóm.<br /> vai trong khi đọc một tiểu thuyết ngắn. 2. GV ôn lại cách dùng và ý nghĩa của<br /> - Các nhóm gồm 4 HS với những vai bản ghi phản hồi mở (open-ended response<br /> khác nhau gặp để thảo luận, chuyển vai logs), nơi người đọc có thể ghi lại các cảm<br /> mỗi ngày. xúc, các mối liên hệ, các từ ngữ, các nét vẽ,<br /> - Toàn lớp gặp mỗi ngày để thảo luận các câu hỏi, các lời bình luận hay bất cứ<br /> sâu và chia sẻ. [6, tr. 71, 72] “chú ý”nào khác về những gì các em đọc.<br /> Harvey Daniels lưu ý rằng các GV 3. Cho các HS một khoảng thời gian<br /> không nên lạm dụng các bản phân vai mà để các em đọc và viết phản hồi (khoảng 20<br /> chỉ nên dùng trong giai đoạn đầu khi HS đến 30 phút là nhiều). Bảo các nhóm nhìn<br /> chưa quen. Khi HS đã quen thì GV nên vào sách và tự quyết định chọn một phần<br /> thay thế các bản phân vai này bằng các bản mà các em có thể đọc xong một cách thoải<br /> ghi phản hồi mở. Vì các bản ghi phản hồi mái 5 phút trước khi hết thời gian quy<br /> mở này cũng thực hiện được các nhiệm vụ định. 5 phút này sẽ được dùng để các em<br /> xã hội và nhận thức như bản phân vai ghi các điểm chú ý vào bản ghi phản hồi,<br /> nhưng lại không giới hạn suy nghĩ của HS trong hoặc sau khi đọc.<br /> <br /> 24<br />  4. Khi tất cả đã đọc và ghi các “chú ý” năng, hướng dẫn cho các em hiểu thế nào<br /> xong, mời cách thành viên trong nhóm gặp là đọc hiệu quả, thế nào là một “Nhóm văn<br /> chung trong khoảng 10 đến 15 phút. Giải chương”, một “câu lạc bộ sách” rồi sau đó<br /> thích một cách đơn giản rằng mục đích của mới tổ chức cho các em gia nhập Nhóm<br /> cuộc gặp này là để các em có một cuộc trò văn chương” thì Harvey Daniels đề xuất<br /> chuyện tự nhiên về cuốn sách đã đọc (ví dụ chúng ta cứ tổ chức “Nhóm văn chương”<br /> như chỉ cần nói chuyện một cách thân và dạy các kĩ năng đọc, kĩ năng thảo luận<br /> thiện, không cần giơ tay, không ai là GV ở ngay trong khi HS tham gia hoạt động này.<br /> đây cả). Khuyến khích các em nói chen vào Như đã phân tích ở các phần trên, việc<br /> một cách thoải mái, có thể dựa trên những dạy đọc thông qua việc tổ chức các hoạt<br /> ghi chú của mình hoặc dựa trên tình huống động tương tác cho HS như kiểu “Nhóm<br /> mà cuộc nói chuyện gợi ra. văn chương” đòi hỏi HS tính tự lực rất cao.<br /> 5. Trong quá trình cuộc trò chuyện Tuy nhiên, để HS có thể tự lực thực hiện<br /> trong nhóm diễn ra, GV quan sát từng nhóm việc đọc và thảo luận, chia sẻ hiệu quả thì<br /> một cách kín đáo trong khoảng vài phút. GV phải tư vấn, hướng dẫn các kĩ năng,<br /> Lưu ý là chỉ quan sát thôi và không được chiến thuật dạy đọc cho các em. Đây cũng<br /> điều khiển cuộc thảo luận. GV ghi lại những là điểm làm cho hoạt động tương tác trong<br /> ví dụ và lời bình luận cụ thể mà có thể cần lớp học không đơn thuần chỉ là sự mô<br /> sử dụng trong quá trình trao đổi sau đó. phỏng hoạt động đọc và chia sẻ mà con<br /> 6. Gọi cả lớp tập hợp để cùng chia sẻ người thường thực hiện trong cuộc sống.<br /> và thảo luận. Bước đầu - một quy tắc quan Chúng ta tạo điều kiện để các em trải<br /> trọng cho tất cả các kiểu hướng dẫn “Nhóm nghiệm việc đọc nhưng vẫn là chúng ta<br /> văn chương” – là nói về cuốn sách đã đọc. đang “dạy học” và không hề thoát ly mục<br /> Yêu cầu mỗi nhóm cho một ví dụ hay cảm đích giáo dục của chương trình. GV cần<br /> nhận về cuộc nói chuyện của các em. Sau phải chọn lọc và dạy cho HS các kĩ thuật,<br /> đó chuyển sang phản ánh về quá trình gặp chiến thuật mà một người đọc hiệu quả<br /> gỡ. Yêu cầu các em chú ý những hành vi thường dùng khi đọc. Các kĩ thuật, chiến<br /> cụ thể (như giao tiếp bằng mắt, khuyến thuật này có thể là mục tiêu dạy học mà<br /> khích, …) đã giúp cho nhóm của các em GV đề ra ngay từ đầu, cũng có thể là các<br /> làm việc tốt và các hành vi đã gây cản trở vấn đề nảy sinh trong quá trình HS đọc và<br /> các em (lạc đề, làm gián đoạn). Lập danh chia sẻ mà GV cảm thấy quan trọng và cần<br /> sách các kĩ năng xã hội tốt và không tốt. hướng dẫn, lưu ý cả lớp. Phần hướng dẫn<br /> 7. Yêu cầu các nhóm tự chỉ định một này thường không dài. Thông thường chỉ<br /> đoạn đọc khác trong sách cho buổi gặp thứ chiếm khoảng 5 đến 10 phút trong một<br /> hai (sẽ tổ chức một hay hai ngày sau đó). buổi học. Tuy nhiên, việc quyết định cần<br /> Nhắc các em ghi chú vào bản ghi phản hồi hướng dẫn HS những kĩ năng gì, vào thời<br /> của mình trong hoặc sau khi đọc. Chuyển điểm nào là hoàn toàn do GV quyết định<br /> danh sách các kĩ năng sang một tờ áp phích dựa trên hoàn cảnh cụ thể của lớp học.<br /> và trong buổi gặp tiếp theo có thể thêm vào Nhiều nhà nghiên cứu đã đề xuất các<br /> danh sách này những điểm cần thiết. [6; tr. quy trình tiến hành các bài học ngắn hay<br /> 56, 57] hướng dẫn nhanh để giúp GV dễ thực hiện.<br /> Như vậy, thay vì dạy cho HS các kĩ Quy trình sau đây của Duke và Pearson [8]<br /> <br /> 25<br /> là một quy trình tiêu biểu. Theo đó, quy không theo khuôn phép, theo sự áp đặt của<br /> trình hướng dẫn cho HS một kĩ năng, chiến GV. Vì vậy mà các em có thể chia sẻ<br /> thuật đọc nên gồm những bước sau: những cảm xúc chân thành, những suy nghĩ<br /> - Nêu tên và mô tả chiến thuật: tại sao, thật của mình mà không sợ bị trừ điểm, bị<br /> khi nào và làm thế nào để sử dụng. cười chê. Thông qua hoạt động tương tác,<br /> - Làm mẫu việc sử dụng chiến thuật các em cũng được tập luyện các kĩ năng<br /> này (bằng hành động cụ thể). hợp tác, làm việc nhóm, các kĩ năng xã hội.<br /> - Sử dụng chiến thuật một cách hợp tác. Điều này không chỉ mang lại ích lợi cho<br /> - Hướng dẫn HS luyện tập sử dụng việc đọc văn bản mà còn mang lại lợi ích<br /> chiến thuật và dần để các em tự thực hiện. lâu dài, giúp các em sau này sống và làm<br /> - Cung cấp cơ hội để HS sử dụng chiến việc tốt hơn.<br /> thuật một cách độc lập. Dạy đọc thông qua việc tổ chức cho<br /> Như vậy, để có thể biết đọc một cách HS tương tác như trên rất phù hợp với bản<br /> hiệu quả, HS cần biết sử dụng những kĩ chất của hoạt động đọc [4; 5]. Thông qua<br /> năng và chiến thuật đọc và GV cần biết những “nhóm văn chương”, HS không chỉ<br /> cách hướng dẫn để các em hiểu và quan biết đọc để giải mã, để hiểu văn bản mà<br /> trọng không kém là GV cần tạo cơ hội để còn tương tác với văn bản, phản hồi và bày<br /> các em luyện tập vận dụng các kĩ năng và tỏ sự quan tâm đến những vấn đề khác<br /> chiến thuật ấy vào việc đọc của mình. nhau do văn bản gợi ra, vận dụng kiến thức<br /> 3. Tại sao nên dùng “Nhóm văn chương”? nền của mình và những hiểu biết về văn<br /> Thông qua việc tổ chức cho HS tham bản để liên hệ, lý giải những điều trong<br /> gia các hoạt động trong “Nhóm văn cuộc sống của chính mình và của cộng<br /> chương”, GV đã tạo được môi trường đồng, thế giới xung quanh. Hơn nữa, các<br /> thuận lợi để các em học qua tương tác. em còn có cơ hội chia sẻ, tương tác với các<br /> Điều này mang lại nhiều giá trị. Trước hết bạn cùng đọc. Khi một mình đọc văn bản,<br /> là các em được tham gia các hoạt động đọc một HS, với kiến thức nền của mình, đã có<br /> khá tự nhiên, tương tự như trong thực tế. những suy nghĩ ban đầu về văn bản đó.<br /> Việc này giúp các em cảm thấy hứng thú Tuy nhiên, khi trao đổi, thảo luận với các<br /> và yêu thích việc đọc hơn. Trong khi nhiều bạn (những người có thể có những hình<br /> người đang than thở về tình trạng HS chán dung, tưởng tượng, cách hiểu về văn bản<br /> học văn, đọc văn thì điều này thực sự mang khác em) thì sự tương tác này làm cho HS<br /> lại ý nghĩa quan trọng. Ngoài ra, HS được ấy phải nghĩ kĩ hơn về văn bản và những<br /> tạo cơ hội để tương tác thực sự. Các em điều nó gợi ra, từ đó tự kiểm nghiệm lại<br /> được đọc. Trong quá trình đọc các em viết cách hiểu và nhận thức của mình và có<br /> ra những gì các em thấy quan trọng hoặc những điều chỉnh cần thiết. Ngoài ra, nếu<br /> ghi lại cảm xúc của mình. Rồi các em được hứng thú đọc cũng là một tác nhân quan<br /> tham gia những cuộc thảo luận nhóm, trong trọng ảnh hưởng đến hiệu quả đọc thì trong<br /> đó các em được nói, được trình bày suy một “nhóm văn chương” HS cũng được tạo<br /> nghĩ, cảm xúc tự nhiên, chân thành của điều kiện tối đa để phát triển hứng thú đọc.<br /> mình. Các em cũng được nghe các bạn bày Các em được tự chọn cuốn sách, văn bản<br /> tỏ suy nghĩ và cảm xúc. Quá trình chia sẻ, mà mình muốn đọc, tự trao đổi với các bạn<br /> thảo luận diễn ra rất tự nhiên, không gò ép, để lên lịch trình đọc và thảo luận. Cuối<br /> <br /> 26<br /> cùng, nếu lý thuyết về bản chất của hoạt nhưng rốt cuộc vẫn là “bình mới, rượu cũ”.<br /> động đọc chú ý nhiều đến tác động của bối Những thay đổi trong phương pháp giảng<br /> cảnh đọc đến việc đọc của người đọc thì dạy chỉ là những thay đổi bề ngoài.<br /> trong hình thức tổ chức tương tác này, bối Như trên, quả thực nếu chương trình<br /> cảnh đọc của HS cũng rất được quan tâm. giáo dục phổ thông của chúng ta vẫn theo<br /> Các em là những “người liên hệ, kết nối” định hướng nội dung thì những kêu gọi đổi<br /> để phát hiện ra những mối liên quan giữa mới về phương pháp dạy học khó lòng<br /> văn bản với cuộc sống của chính mình, với được thực hiện. Và một cách học như kiểu<br /> nhà trường, gia đình, cộng đồng xã hội “Nhóm văn chương” tuy hiệu quả nhưng<br /> xung quanh các em. Chính nhờ vậy mà các tốn nhiều thời gian, lại chú trọng nhiều vào<br /> em không thấy những điều được trình bày kĩ năng, năng lực hơn là “chốt lại” những<br /> trong văn bản là xa lạ và hiểu được vì sao nội dung cơ bản của văn bản sẽ càng không<br /> mình cần đọc văn bản ấy. thể thực hiện được.<br /> Tóm lại, có thể kết luận rằng việc tổ Tuy nhiên, Nghị quyết 29 của Ban<br /> chức cho HS tương tác trong dạy đọc văn chấp hành Trung ương Đảng về đổi mới<br /> bản như trên vừa giúp cho việc đọc trong căn bản, toàn diện giáo dục đã khẳng định<br /> nhà trường gần với việc đọc trong thực tế việc đổi mới chương trình theo định hướng<br /> cuộc sống, vừa phù hợp với bản chất của phát triển năng lực và phẩm chất của người<br /> hoạt động đọc. Do đó, các hình thức tổ học [1]. Và hiện Bộ Giáo dục và Đào tạo<br /> chức tương tác như “Nhóm văn chương” là đã xác định hướng đổi mới cho chương<br /> rất ý nghĩa và nên được thực hiện. trình giáo dục phổ thông sau năm 2015 là<br /> 4. Vận dụng “Nhóm văn chương” chuyển từ chương trình định hướng nội<br /> trong dạy đọc văn bản ở Việt Nam – dung sang chương trình định hướng phát<br /> có khả thi? triển năng lực và phẩm chất cho HS. Sự<br /> Có lẽ điểm vướng mắc lớn nhất cho thay đổi về cách tiếp cận như trên đã làm<br /> những GV muốn áp dụng hình thức tổ chức thay đổi mục tiêu giáo dục. Mục tiêu căn<br /> cho HS tương tác theo kiểu “Nhóm văn bản của chương trình mới sẽ là giúp cho<br /> chương” nói trên vào việc dạy đọc ở Việt HS có thể làm được gì sau khi học chứ<br /> Nam là do định hướng giảng dạy của không phải là tập trung vào việc xác định<br /> chương trình phổ thông. Hiện nay, chương HS cần học những gì để có được kiến thức<br /> trình giáo dục phổ thông ở Việt Nam vẫn là toàn diện về các lĩnh vực chuyên môn như<br /> chương trình định hướng nội dung nên việc trong chương trình cũ.<br /> thi cử cũng chú trọng vào kiểm tra nội Theo định hướng của chương trình<br /> dung [2]. Từ đó dẫn đến việc trong môn mới, môn Ngữ văn sẽ có nhiệm vụ giúp HS<br /> Ngữ văn, đặc biệt là ở phần đọc hiểu, vẫn phát triển một số năng lực và phẩm chất<br /> học bài nào thi bài ấy. GV chú trọng làm chung, cốt lõi và một số năng lực, phẩm<br /> sao cho HS của mình có thể nhớ được chi chất đặc thù. Trong đó, năng lực giải quyết<br /> tiết nội dung bài dạy để khi đi thi các em vấn đề và sáng tạo, năng lực tự học, năng<br /> có thể làm được. Do vậy mà từ bao năm lực thẩm mỹ, năng lực giao tiếp, năng lực<br /> nay dù Bộ Giáo dục và những người tâm hợp tác là những năng lực chung nhưng có<br /> huyết với sự nghiệp trồng người hô hào, liên quan mật thiết đến môn Ngữ văn [3].<br /> kêu gọi đổi mới phương pháp dạy học Định hướng mục tiêu của môn Ngữ văn nói<br /> <br /> 27<br /> chung, phần đọc văn bản nói riêng là giúp thức như “Nhóm văn chương” không thực<br /> HS phát triển năng lực giao tiếp ngôn ngữ phù hợp với một chương trình chú trọng<br /> ở tất cả các hình thức: đọc, viết, nói và nội dung như hiện hành thì lại rất phù hợp<br /> nghe. Thông qua việc tạo điều kiện cho HS với chương trình định hướng phát triển<br /> đọc những văn bản đọc tốt, chương trình sẽ năng lực HS. Sẽ không còn tình trạng GV<br /> giúp HS phát triển năng lực thẩm mỹ, giúp “độc chiếm lớp học” và “độc quyền chân<br /> HS biết đọc và có hứng thú đọc, biết viết, lí” như trong nhiều giờ học Ngữ văn hiện<br /> thảo luận và có hứng thú viết, thảo luận về nay. GV cũng không còn đọc, viết trên<br /> những gì các em đã đọc. Từ đó các em phát bảng hay trình chiếu trên màn hình chi tiết<br /> triển năng lực nhận thức, biết tự khám phá các nội dung của bài học để HS chép lại<br /> bản thân và cộng đồng, thế giới xung vào vở và học thuộc. Các cuộc thảo luận<br /> quanh. Việc này không chỉ giúp cho các mang tính hình thức cũng không còn. Bởi<br /> em mở rộng kiến thức mà còn giúp các em vì học đọc theo kiểu “Nhóm văn chương”,<br /> thấu hiểu con người, từ đó có đời sống tâm HS sẽ có cơ hội được tự đọc tác phẩm, từ<br /> hồn phong phú, có quan niệm sống và ứng đó trở nên yêu thích và hình thành thói<br /> xử nhân văn hơn. Hơn nữa, việc đọc các quen đọc sách. Trong quá trình tham gia<br /> loại văn bản đa dạng và trao đổi, thảo luận “nhóm văn chương”, HS không chỉ được<br /> về các văn bản ấy còn giúp HS phát triển đọc mà còn được viết, nói và nghe, nhờ đó<br /> năng lực suy luận, phân tích, đánh giá, khi mà đạt đến các mục tiêu của môn học.<br /> tiếp nhận thông tin thì biết phân tích và Trong môi trường tự do, thân thiện, HS<br /> đánh giá tính hợp lí và ý nghĩa của những được tôn trọng và tự tin, tự do trình bày<br /> thông tin ấy. Điều này cũng giúp cho HS quan điểm, suy nghĩ, tình cảm, cảm xúc.<br /> phát triển năng lực tưởng tượng và sáng HS có nhiều cơ hội làm việc theo từng cặp<br /> tạo, năng lực tạo nghĩa cho văn bản. Và hay theo nhóm nên ngoài việc phát biểu,<br /> hơn tất cả, các em được rèn luyện thói quen trao đổi với thầy cô các em còn trao đổi,<br /> đọc để từ đó có niềm vui đọc sách. Từ tất tranh luận với nhau. Các em cũng tự ghi<br /> cả những điều trên, HS dần dần có được sự chép bài học theo cách của mình và không<br /> tự tin, khả năng tự lập trong việc đọc và còn quá phụ thuộc vào bài giảng của GV.<br /> việc học, từ đó các em hình thành và phát Có thể nói, sự chuyển đổi từ chương<br /> triển phương pháp học tập, nhất là phương trình định hướng nội dung sang chương<br /> pháp tự học để có thể tự học suốt đời và trình định hướng hình thành và phát triển<br /> biết ứng dụng những kiến thức và kĩ năng năng lực, phẩm chất cho HS sẽ mở ra nhiều<br /> học được vào cuộc sống. cơ hội để GV đổi mới phương pháp dạy<br /> Định hướng mới như trên quả là một học theo hướng thực sự phát huy tính tích<br /> sự thay đổi lớn, một cuộc cách mạng trong cực, chủ động và sáng tạo của HS. Trong<br /> dạy đọc văn bản ở Việt Nam. Nó tạo ra cơ dạy đọc văn bản, cùng với nhiều phương<br /> hội để GV có thể dạy đọc một cách thực pháp khác, việc tổ chức cho HS tương tác<br /> chất, đúng với bản chất của hoạt động đọc. theo kiểu “Nhóm văn chương” là một<br /> Và nó cũng tạo ra cơ hội để GV Việt Nam phương pháp dạy tích cực, đã được áp<br /> có thể vận dụng các hình thức tổ chức hoạt dụng và gặt hái nhiều thành công ở nhiều<br /> động tương tác tiên tiến trên thế giới vào nơi trên thế giới. Với sự thay đổi định<br /> quá trình dạy đọc của mình. Nếu một hình hướng của chương trình như trên, GV Việt<br /> <br /> 28<br /> Nam có thể vận dụng phương pháp này để 4. Dương Thị Hồng Hiếu (2014), “Bản chất của<br /> nâng cao chất lượng dạy đọc. Dĩ nhiên, khi hoạt động đọc văn và việc dạy đọc văn bản văn<br /> áp dụng thì cần phải tìm hiểu kĩ và có học trong nhà trường”, Tạp chí Khoa học Đại<br /> học Sư phạm TpHCM, (56), 48-56.<br /> những thay đổi, điều chỉnh cho phù hợp<br /> tình hình thực tế nơi mình dạy. Trong 5. Nguyễn Thị Hồng Nam, Dương Thị Hồng<br /> khuôn khổ bài báo này chúng tôi chưa có Hiếu (2015), “Văn bản văn chương và hoạt<br /> động đọc văn bản văn chương”, Tạp chí Văn<br /> điều kiện trình bày về những điều chỉnh mà<br /> học, (2),19-29.<br /> giáo viên Việt Nam nên làm khi muốn vận<br /> dụng “Nhóm văn chương” vào dạy đọc văn B. Tài liệu tham khảo tiếng Anh<br /> bản. Điều này chúng tôi xin được tiếp tục 6. Daniels, H. (2002), Literature Circles: Voi and<br /> bàn trong những bài viết sau. choice in book clubs and reading groups,<br /> Stenhouse Publishers, Portland, Maine.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 7. Day, C (2003), Reading and responding in<br /> A. Tài liệu tham khảo tiếng Việt literature circles, PEN 140, PETAA, Sydney.<br /> <br /> 1. Ban chấp hành TW8 (khóa XI), Nghị quyết số 8. Duke, N. K. & Pearson, P. D. (2002), “Effective<br /> 29 về đổi mới giáo dục căn bản, toàn diện. Practices for Developing Reading<br /> Comprehension”, In What Research Has to Say<br /> 2. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2006), Chương trình<br /> About Reading Instruction, Third Edition (Alan<br /> giáo dục phổ thông môn Ngữ văn, Nxb Giáo<br /> E. Farstrup &S. Jay Samuels), International<br /> dục, Hà Nội.<br /> Reading Association, USA, 205-242.<br /> 3. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2015), Chương trình<br /> giáo dục phổ thông tổng thể (trong chương 9. Pearson, C (2010), “Acting up or acting out?<br /> trình giáo dục phổ thông mới), bản dự thảo Unlocking children’s talk in literature circles”,<br /> tháng 8-2015. Literacy, 44(1) 3–11.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài: 11/09/2015 Biên tập xong: 15/01/2016 Duyệt đăng: 20/01/2016<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 29<br />