Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé v¨n hãa, thÓ thao vµ du lÞch
Häc viÖn ©m nh¹c quèc gia ViÖt Nam
--------------------
Ph¹m Ph−¬ng Hoa
Nh÷ng thñ ph¸p s¸ng t¸c
Trong mét sè tr−êng ph¸I ©m nh¹c
thÕ kû XX
Chuyªn ngµnh: Lý luËn ©m nh¹c
M· sè: 62 21 01 01
Tãm t¾t LuËn ¸n tiÕn sÜ nghÖ thuËt ¢m nh¹c
Hµ Néi - 2010
C«ng tr×nh ®−îc hoμn thμnh t¹i
Häc viÖn ©m nh¹c quèc gia ViÖt Nam
Ng−êi h−íng dÉn khoa häc:
GS.TS. Ph¹m Minh Khang
Ph¶n biÖn 1: PGS. TS. NguyÔn ThÞ Nhung
Ph¶n biÖn 2: PGS. TS. Ph¹m Tó H−¬ng
Ph¶n biÖn 3: PGS. TS. Lª Toµn
LuËn ¸n sÏ ®−îc b¶o vÖ tr−íc Héi ®ång chÊm luËn ¸n cÊp Häc viÖn
häp t¹i: Häc viÖn ¢m nh¹c Quèc gia ViÖt Nam, 77 phè Hµo Nam, Hµ
Néi vµo håi 14h00, ngµy 27 th¸ng 08 n¨m 2010
Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i:
* Th− viÖn Quèc gia
* Th− viÖn Häc viÖn ¢m nh¹c Quèc gia ViÖt Nam
Danh môc nh÷ng c«ng tr×nh
®∙ c«ng bè liªn quan tíi luËn ¸n
1. Ph¹m Ph−¬ng Hoa (2007), “Ph¸c th¶o ©m nh¹c thÕ giíi thÕ kû XX”,
T¹p chÝ V¨n hãa nghÖ thuËt , (9), (58-61).
2. Ph¹m Ph−¬ng Hoa (2007), “DiÖn m¹o nghÖ thuËt ©m nh¹c thÕ kû XX”,
T¹p chÝ V¨n hãa nghÖ thuËt, (12), (38-44).
3. Ph¹m Ph−¬ng Hoa (2007), “Mét c¸i nh×n kh¸i qu¸t vÒ sù ph¸t triÓn ©m
nh¹c thÕ kû XX”, T¹p chÝ ¢©m nh¹c ViÖt Nam (6, 7), (72-75).
4. Ph¹m Ph−¬ng Hoa (2009), “Gi¸o tr×nh lÞch sö ©m nh¹c thÕ giíi thÕ kû
XX” (dïng cho ®µo t¹o bËc cao ®¼ng, ®¹i häc cña tr−êng §¹i häc V¨n
hãa NghÖ thuËt Qu©n ®éi), NXB Qu©n ®éi nh©n d©n (108 trang).
5. Ph¹m Ph−¬ng Hoa (2010), “Nh÷ng ®æi míi trong ng«n ng÷ ©m nh¹c
thÕ giíi”, T¹p chÝ V¨n hãa nghÖ thuËt, (3), (62-65).
1
Më ®Çu
1. TÝnh cÊp thiÕt cña luËn ¸n
ThÕ kû XX ®−îc coi lµ mét thêi kú chøa ®Çy biÕn ®éng s©u s¾c vÒ
chÝnh trÞ x· héi vµ sù ¶nh h−ëng cña nã kh«ng cßn n»m trong giíi h¹n
cña mét quèc gia hay mét ch©u lôc mµ ®· bao trïm gÇn nh− toµn thÕ
giíi. C¸c cuéc chiÕn tranh ThÕ giíi lÇn thø nhÊt (1914-1918) vµ lÇn
thø hai (1939-1945) ®· dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi s©u s¾c trong sù ph¸t
triÓn cña x· héi, tõ ®ã n¶y sinh ra nh÷ng quan ®iÓm sèng kh¸c nhau.
Chøc n¨ng cña nghÖ thuËt lµ ph¶n ¸nh hiÖn thùc cuéc sèng vµ nh÷ng
thay ®æi nhanh chãng hiÖn thùc cuéc sèng ®ã ®· dÉn ®Õn sù ra ®êi cña
c¸c khuynh h−íng s¸ng t¸c nghÖ thuËt kh¸c nhau. H¬n n÷a, thÕ kû XX
còng ®· chøng kiÕn sù ph¸t triÓn mét c¸ch nhanh chãng cña khoa häc
kü thuËt vµ nh÷ng ¶nh h−ëng lín lao, réng kh¾p cña nã trong ®êi sèng
x· héi còng nh− nghÖ thuËt. ChØ trong mÊy thËp kû cña thÕ kû XX, lÞch
sö ®· ghi nhËn sù ra ®êi cña rÊt nhiÒu tr−êng ph¸i ©m nh¹c víi nh÷ng
quan ®iÓm s¸ng t¸c vµ quan ®iÓm thÈm mü kh¸c nhau.
NÒn ©m nh¹c thÝnh phßng vµ giao h−ëng ViÖt Nam míi ®−îc h×nh
thµnh vµ ph¸t triÓn tõ nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XX. Tuy ra ®êi muén
nh−ng c¸c nh¹c sÜ ViÖt Nam ®· biÕt tiÕp thu nh÷ng tinh hoa cña ©m
nh¹c thÕ giíi kÕt hîp víi ©m nh¹c d©n gian cña d©n téc m×nh ®Ó t¹o
dùng mét ng«n ng÷ ©m nh¹c mang nhiÒu nÐt ®Æc tr−ng riªng. Trong
mÊy chôc n¨m qua, rÊt nhiÒu t¸c phÈm khÝ nh¹c ViÖt Nam ®· gãp phÇn
kh«ng nhá trong viÖc kh¾c häa cuéc chiÕn ®Êu ngoan c−êng cña nh©n
d©n ta chèng ®Õ quèc Mü còng nh− thÓ hiÖn ®−îc nh÷ng t©m t− nguyÖn
väng cña nh©n d©n. MÆc dï nÒn ©m nh¹c giao h−ëng thÝnh phßng ViÖt
Nam cßn rÊt non trÎ nh−ng ®· tõng b−íc tr−ëng thµnh ®i lªn vµ ®−îc
c«ng chóng ®ãn nhËn, ®Æc biÖt ®· cã nh÷ng t¸c phÈm ®−îc giíi thiÖu
ra n−íc ngoµi.
VËy mµ tõ tr−íc tíi nay vÉn ch−a cã mét tµi liÖu hoÆc mét nghiªn
cøu chÝnh thøc nµo nh×n nhËn sù h×nh thµnh ph¸t triÓn cña ©m nh¹c
míi ViÖt Nam nh− mét khuynh h−íng s¸ng t¸c ©m nh¹c ë thÕ kû XX.
XuÊt ph¸t tõ nhËn thøc vµ suy nghÜ trªn, víi nhu cÇu cÊp b¸ch
cña t×nh h×nh nghiªn cøu hiÖn nay ®· th«i thóc chóng t«i chän viÕt
LuËn ¸n tiÕn sÜ nghÖ thuËt ©m nh¹c víi ®Ò tµi “Nh÷ng thñ ph¸p s¸ng
t¸c trong mét sè tr−êng ph¸i ©m nh¹c thÕ kû XX”.
2. LÞch sö vÊn ®Ò
Chóng ta míi b−íc sang thÕ kû XXI ®−îc m−êi n¨m, do ®ã viÖc
hÖ thèng l¹i vµ ph©n tÝch ®Çy ®ñ, chi tiÕt nh÷ng thñ ph¸p s¸ng t¸c ©m
nh¹c thÕ kû XX trªn qui m« toµn thÕ giíi vÉn cßn lµ mét c«ng viÖc ®Çy
th¸ch thøc. Trong toµn bé c¸c tµi liÖu chóng t«i ®· ®−îc tham kh¶o
còng minh chøng cho nhËn ®Þnh trªn.
§èi víi d¹ng tµi liÖu ®−îc coi lµ s¸ch gi¸o khoa lÞch sö ©m
nh¹c trong nhiÒu tr−êng ®¹i häc ë trªn thÕ giíi th× cuèn A History of
Western Music do Donald Jay Grout & Laude V. Palisca biªn so¹n
(nhµ xuÊt b¶n W.W-Norton & company, 1988) lu«n ®−îc coi lµ sù lùa
2
chän hµng ®Çu vËy mµ còng chØ dµnh kho¶ng 80 (trang 807-885) trong
tæng sè h¬n 1.000 trang ®Ó giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ sù ph¸t triÓn cña
©m nh¹c ë nöa ®Çu thÕ kû XX. Trong cuèn Music an Appreciation do
Roger Kamien viÕt (nhµ xuÊt b¶n Mc Graw Hill, 1998) cã dµnh tíi h¬n
mét tr¨m trang ®Ó giíi thiÖu vÒ ©m nh¹c thÕ kû XX. Trong cuèn nµy
phÇn nöa ®Çu thÕ kû XX chØ ®Ò cËp ®Õn ba tr−êng ph¸i ©m nh¹c xuÊt
hiÖn ë nöa ®Çu thÕ kû XX lµ Ên t−îng, t©n cæ ®iÓn vµ biÓu hiÖn cïng
mét nh¹c sÜ tiªu biÓu cña mçi tr−êng ph¸i Êy. PhÇn nöa sau thÕ kû XX
chØ giíi thiÖu kh¸i qu¸t mét sè khuynh h−íng ©m nh¹c ®· tån t¹i trong
®êi sèng ©m nh¹c ë ch©u ¢u vµ B¾c Mü vµ kh«ng ®Ò cËp chi tiÕt mét
t¸c gi¶ cô thÓ nµo. Cuèn TrÝch gi¶ng ©m nh¹c thÕ kû XX (dïng cho häc
sinh trung cÊp) cña Häc viÖn ¢m nh¹c quèc gia ViÖt Nam do t¸c gi¶
Tó Ngäc biªn so¹n (Nh¹c viÖn Hµ Néi xuÊt b¶n n¨m 1991) còng giíi
thiÖu s¬ l−îc vÒ mét sè nh¹c sÜ ë nöa ®Çu thÕ kû XX kh«ng ®i s©u vµo
ng«n ng÷ s¸ng t¸c vµ kh«ng ®Ò cËp ®Õn sù ra ®êi cña c¸c tr−êng ph¸i
©m nh¹c.
§èi víi d¹ng tµi liÖu chuyªn kh¶o ©m nh¹c thÕ kû XX: Cuèn
La musique du XXe siÌcle do Jean-Noel Von Der Weid biªn so¹n (nhµ
xuÊt b¶n Hachette, 1997) ®−îc coi lµ tiªu biÓu. Trong cuèn s¸ch nµy
t¸c gi¶ ®· tr×nh bµy ®an xen gi÷a c¸c phÇn giíi thiÖu ng«n ng÷ ©m
nh¹c cña mét sè t¸c gi¶ cô thÓ víi sù ph¸t triÓn ©m nh¹c cña mét quèc
gia chñ yÕu ë ch©u ¢u vµ B¾c Mü. VÊn ®Ò h×nh thµnh c¸c tr−êng ph¸i
©m nh¹c ë thÕ kû XX kh«ng ®−îc giíi thiÖu mét c¸ch hÖ thèng mµ
®−îc ®−a vµo ®an xen khi ®Ò cËp ®Õn ng«n ng÷ cña t¸c gi¶. Cuèn
Music since 1945 do Elliot Schwartz & Daniel Godrey biªn so¹n (nhµ
xuÊt b¶n Schirmer Books, 1992), chØ giíi thiÖu mét sè bót ph¸p ©m
nh¹c ra ®êi tõ sau n¨m 1945 nh−ng còng kh«ng qui tô theo c¸c thñ
ph¸p s¸ng t¸c cña tõng tr−êng ph¸i. Cuèn Trajectoire de la musique au
XXe siÌcle cña t¸c gi¶ Marie-Claire Mussat (nhµ xuÊt b¶n Klincksieck,
2002) l¹i ®−îc tr×nh bµy d−íi d¹ng tr¶ lêi c¸c c©u hái ng¾n vÒ nh÷ng
vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ©m nh¹c thÕ kû XX.
§èi víi phÇn ©m nh¹c ViÖt Nam th× cuèn L−îc sö ©m nh¹c ViÖt
Nam cña t¸c gi¶ Thôy Loan (do Nh¹c viÖn Hµ Néi, Nhµ xuÊt b¶n ¢m
nh¹c, 1993) ®· ®−a ra mét bøc tranh toµn c¶nh vÒ nÒn ©m nh¹c n−íc
nhµ tõ khi h×nh thµnh cho tíi ngµy nay. Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ ©m nh¹c
thÝnh phßng vµ giao h−ëng ViÖt nam chØ ®−îc ®−a vµo mét c¸ch kh¸i
qu¸t trong ba trang (113-116).
Cuèn ¢m nh¹c míi ViÖt Nam tiÕn tr×nh vµ thµnh tùu cña nhãm
t¸c gi¶ Tó Ngäc, NguyÔn ThÞ Nhung, Vò Tù L©n, NguyÔn Ngäc O¸nh,
Th¸i Phiªn (do ViÖn ¢m nh¹c xuÊt b¶n n¨m 2000) ®Ò cËp ®Õn sù ph¸t
triÓn ©m nh¹c ViÖt Nam d−íi d¹ng chuyªn luËn, mang tÝnh hÖ thèng
trong viÖc ®¸nh gi¸ c¶ mét qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña nÒn
©m nh¹c míi ViÖt Nam tr¶i dµi gÇn nh− toµn bé thÕ kû XX, phÇn ©m
nh¹c giao h−ëng vµ thÝnh phßng lµ mét trong nh÷ng thÓ lo¹i n»m trong
tæng thÓ ®ã (nã chØ gåm kho¶ng 80 trong tæng sè 999 trang cña cuèn