TỔNG HỢP CÁC PHƯƠNG PHÁP TRỊ LIỆU TRẺ TỰ KỶ

Chia sẻ: G G | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:12

Thêm vào BST

Báo xấu

128
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bệnh tự kỷ đã được mô tả từ những năm 40 của thế kỷ 20, nhưng cho đến nay vẫn được coi là điều mới mẻ với nhiều người, thậm chí cả với những nhân viên làm trong ngành y tế. Khi mà chúng ta còn đang mơ hồ về nó thì hàng ngày bệnh tự kỷ vẫn tấn công chúng ta với quy mô không nhỏ. Với khái niệm tự kỷ theo nghĩa cổ điển cách nay 10 năm, chứng tự kỷ là một bệnh hiếm gặp, tỉ lệ khoảng từ 4-6 trẻ trong...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: TỔNG HỢP CÁC PHƯƠNG PHÁP TRỊ LIỆU TRẺ TỰ KỶ

TỔNG HỢP CÁC PHƯƠNG PHÁP TRỊ LIỆU TRẺ TỰ KỶ ***************** Bệnh tự kỷ đã được mô tả từ những năm 40 của thế kỷ 20, nhưng cho đến nay vẫn được coi là điều mới mẻ với nhiều người, th ậm chí c ả v ới nh ững nhân viên làm trong ngành y tế. Khi mà chúng ta còn đang mơ hồ về nó thì hàng ngày bệnh tự kỷ vẫn tấn công chúng ta với quy mô không nhỏ. Với khái niệm tự kỷ theo nghĩa cổ điển cách nay 10 năm, ch ứng t ự k ỷ là m ột bệnh hiếm gặp, tỉ lệ khoảng từ 4-6 trẻ trong trong 10000 dân. Theo các nghiên cứu gần đây với khái niệm “Chứng tự kỷ mới” (New autism) đã cho th ấy t ỉ l ệ đáng lo ngại, cứ 150 trẻ em được sinh ra sẽ có 1 trẻ bị t ự k ỷ. Khái ni ệm “d ịch t ự kỷ” đã xuất hiện ở Hoa Kỳ, Trung Quốc và đây cũng là v ấn đ ề th ời s ự hi ện nay trên thế giới. TẠI SAO BỆNH TỰ KỶ LÀ VẤN ĐỀ THỜI SỰ Khi một trẻ em được chẩn đoán “Tự Kỷ” thì chứng này sẽ theo trẻ đó suốt cả cuộc đời, cũng đồng nghĩa với việc trẻ sẽ đi cùng với nh ững rối loạn phát triển: Các khiếm khuyết về nhận thức, rối loạn cảm giác, khó khăn trong quan hệ giao tiếp với mọi người, chậm phát triển ngôn ngữ, biểu hiện các hành vi b ất thường, rối loạn cảm xúc…Làm cho người bị tự kỷ phát triển khác th ường về nhân cách, khó khăn trong hoà nhập cộng đồng. Cho đến nay bệnh tự kỷ vẫn là điều bí ẩn, vì qua rất nhi ều gi ả thuy ết và các công trỉnh nghiên cứu hơn nửa thế kỷ qua vẫn chưa đưa ra được nguyên nhân chính xác về chứng tự kỷ. Theo một số nhà nghiên cứu Hoa Kỳ, tỉ lệ trẻ tự kỷ rất cao trong s ố tr ẻ s ơ sinh và chứng này ngày càng gia tăng nhưng không biết rõ nguyên nhân. Khi khoa học chưa tìm ra nguyên nhân chính xác của bệnh tự kỷ cũng có nghĩa là chưa đưa ra được phương pháp trị liệu hữu hiệu nhất. Điều này dẫn đến nhiều phương pháp trị liệu trẻ tự kỷ xuất hiện trong thời gian gần đây. CÁC PHƯƠNG PHÁP ĐƯỢC SỬ DỤNG TRONG TRỊ LIỆU TRẺ TỰ KỶ
Do bệnh tự kỷ là một dạng rối lo ạn phát tri ển lan to ả, là b ệnh không khu trú vào một lĩnh vực cụ thể nào, thể hiện sự rối loạn toàn diện các mặt trong đời sống tâm lý con người. Khi mà các bác sỹ tâm thần vẫn chưa tìm ra ph ương thuốc trị liệu hữu hiệu thì các nhà tâm lý, nhà giáo d ục h ọc, v ật lý tr ị li ệu, ch ỉnh âm, tâm vận động…tham gia trị liệu đã đem lại nhiều kết quả đáng khích l ệ. Sau đây là một số phương pháp đã từng được áp dụng trong trị liệu trẻ tự kỷ trên th ế giới và Việt Nam. Theo quan niệm trước đây, trẻ tự kỷ chỉ được chữa trị một ph ương pháp hay một số phương pháp theo quan điểm của những người trị liệu trực ti ếp trên trẻ (người theo một phương pháp nào đó) hay cha mẹ chúng. Ngày nay, do có nhiều chuyên gia trong nhiều lĩnh vực khác nhau cùng quan tâm đ ến ch ứng t ự k ỷ nên đã xuất hiện nhiều phương pháp trong việc điều trị. Với quan đi ểm hiện t ại, trị liệu trẻ tự kỷ nên kết hợp nhiều phương pháp khác nhau tuỳ theo khả năng, mức độ và giai đoạn và sự tiến triển bệnh của trẻ. M ục đích bài tham luận này cung cấp một cách toàn di ện h ệ th ống các phương pháp trị liệu trẻ tự kỷ hiện hành, giúp các bậc phụ huynh và những nhà chuyên môn có cách nhìn khái quát về nội dung, phương pháp cũng như cách thức tiến hành. I. CAC PHƯƠNG PHAP Y – SINH HOC ́ ́ ̣ 1. Sử dung hoa dược ̣ ́ Điêu đâu tiên muôn noi là thuôc không nhăm chữa hêt chứng tự kỷ vì chưa có ̀ ̀ ́ ́ ́ ̀ ́ thuôc đăc tri, thuôc chỉ dung để chữa triêu chứng. Hôi chứng tự kỷ gôm nhiêu triêu ́ ̣ ̣ ́ ̀ ̣ ̣ ̀ ̀ ̣ chứng khac nhau và cac triêu chứng nay thay đôi ở môi tre. Khi trẻ được cho uông ́ ́ ̣ ̀ ̉ ̃ ̉ ́ thuôc thì muc đich là chữa môt hay nhiêu triêu chứng có liên quan. Trong khi sử ́ ̣ ́ ̣ ̀ ̣ dung thuôc cac bac sĩ nhăm tới trị liêu lam giam cac triêu chứng: tinh hiêu đông, ̣ ́ ́ ́ ́ ̣ ̀ ̉ ́ ̣ ́ ́ ̣ kem chú y, hanh vi râp khuôn, hanh vi tự huy hoai, hung hăng, lo lăng qua ́ đô, lâm ́ ́ ̀ ̣ ̀ ̉ ̣ ́ ̣ ̀ li, khó ngu. ̀ ̉ Haloperidol, thuôc chông loan thân, với liêu 0,5  4 mg/ngay. Thuôc có ́ ́ ̣ ̀ ̀ ̀ ́ nhiêm vụ lam giam tinh lâm lì khep kin và hanh vi râp khuôn (Campbell, 1983). ̣ ̀ ̉ ́ ̀ ́ ́ ̀ ̣ ́ ́ Fenfluramine, thuôc khang serotonin (Levontal 1993). Naltrexone, thuôc khang opiate, có tac dung giam tăng đông, cai thiên quan hệ ́ ́ ́ ̣ ̉ ̣ ̉ ̣ xã hôi (Campbell 1993; Henman 1991; Kalmen 1995). ̣ Clomipvamine, thuôc ức chế thu hôi 5 – HT, co ́ tinh chât chông am anh, tac ́ ̀ ́ ́ ́ ́ ̉ ́ dung lam giam cac hanh vi mang tinh nghi thức am anh, hanh vi đinh hinh, gây hân ̣ ̀ ̉ ́ ̀ ́ ́ ̉ ̀ ̣ ̀ ́ và xung đông xã hôi, cai thiên quan hệ xã hôi. ̣ ̣ ̉ ̣ ̣ Fluoxetine, môt chât ức chế thu hôi 5 – HT khac, cung lam giam triêu ch ứng ̣ ́ ̀ ́ ̃ ̀ ̉ ̣ chung cua tự kỷ nhưng lai gây tac dung phu: tăng đông, ăn không ngon, mât ngủ ̉ ̣ ́ ̣ ̣ ̣ ́ (Cook 1992).
Ngoai ra vitamine B6 và magnesium cung được s ử dung trong tri ̣ liêu tre ̉ t ự ̀ ̃ ̣ ̣ ̉ ky… Tuy nhiên hiên nay chưa có loai thuôc nao đăc trị cho trẻ tự ky. Cac thuôc ̣ ̣ ́ ̀ ̣ ̉ ́ ́ trên chỉ để hỗ trợ trị liêu những triêu chứng đơn le, riêng biêt trong hôi chứng tự ̣ ̣ ̉ ̣ ̣ ky.̉ 2. Giải độc hệ thống Xuất phat từ quan điêm cho răng, trẻ bị tự kỷ là do nhiêm đôc thuy ngân va ̀ ́ ̉ ̀ ̃ ̣ ̉ băng phương phap loai trừ hệ thông để thai chât thuy ngân ra ngoai. Ph ương phap ̀ ́ ̣ ́ ̉ ́ ̉ ̀ ́ nay được coi là có hiêu quả trên cơ sở thực nghiêm chữa trị cua môt số nhom bac ̀ ̣ ̣ ̉ ̣ ́ ́ sĩ tai My. Tuy nhiên, đên nay phương phap nay vân chưa được coi là phương phap ̣ ̃ ́ ́ ̀ ̃ ́ chinh thông, do chưa chứng minh được cơ chế gây bênh cung như cơ chế khoi ́ ́ ̣ ̃ ̉ bênh băng phương phap giai đôc thuy ngân. ̣ ̀ ́ ̉ ̣ ̉ 3. Ăn kiêng Có giả thuyêt cho răng trẻ bị tự kỷ là do tre ̉ bi ̣ rôi loan môt sô ́ tuyên nôi tiêt ́ ̀ ́ ̣ ̣ ́ ̣ ́ trong cơ thê, thiêu sinh tô, và bị dị ứng với môt số chât từ bên ngoai đưa vao cơ ̉ ́ ́ ̣ ́ ̀ ̀ thê. Theo môt số tac giả cua giả thuyết nay trẻ tự kỷ cân được kiêm soat chăt chẽ ̉ ̣ ́ ̉ ̀ ̀ ̉ ́ ̣ những thanh phân hoa hoc cua những chât cung câp cho cơ thê. Do đo, ăn kiêng la ̀ ̀ ̀ ́ ̣ ̉ ́ ́ ̉ ́ biên phap đưa lên hang đâu cua phương phap nay. Cac chât mà cac tac giả đưa ra ̣ ́ ̀ ̀ ̉ ́ ̀ ́ ́ ́ ́ la: sữa và cac san phâm lam từ sữa, đường, bôt mi… ̀ ́ ̉ ̉ ̀ ̣ ̀ Đây vân được coi là giả thuyêt vì chưa có môt công trinh khoa hoc nao ̃ ́ ̣ ̀ ̣ ̀ được khăng đinh chăc chăn về vấn đề này. ̉ ̣ ́ ́ 4. Vât lý trị liêu ̣ ̣ Phương phap nay nhăm giup trẻ hoat hoa môt sô ́ c ơ quan vân đông không ́ ̀ ̀ ́ ̣ ́ ̣ ̣ ̣ được hoat đông hoăc hoat đông kem ở trẻ tự ky. Trong sinh hoat hăng ngay, có ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ ́ ̉ ̣ ̀ ̀ nhiêu cơ quan vân đông cua trẻ hoat đông binh thường, nhưng trẻ tự kỷ không ̀ ̣ ̣ ̉ ̣ ̣ ̀ muôn vân đông cơ quan đó do tinh tự kỷ quy đinh; vât lý trị liêu là cach tôt nhât ́ ̣ ̣ ́ ̣ ̣ ̣ ́ ́ ́ giup trẻ hoat hoa cac cơ quan nay. Cac hoat đông vân đông cua trẻ thường găp khó ́ ̣ ́ ́ ̀ ́ ̣ ̣ ̣ ̣ ̉ ̣ khăn la: vân đông cheo cua chân và tay, vân đông cua cơ quan phat âm, cac vân ̀ ̣ ̣ ́ ̉ ̣ ̣ ̉ ́ ́ ̣ đông tinh cua đôi ban tay và có những trẻ găp khó khăn cả trong vân đông thi ̣ giac ̣ ̉ ̀ ̣ ̣ ̣ ́ khi tri giac cac sự vât và hiên tượng trong thế giới. ́ ́ ̣ ̣ Vât lý trị liêu con giup loai bỏ nh ững hanh vi đinh hinh đăc trưng cua tre ̉ ̣ ̣ ̀ ́ ̣ ̀ ̣ ̀ ̣ ̉ tự ky, thay vao đó là sự tăng cường cac hanh vi tich cực, phù hợp với hoan canh, ̉ ̀ ́ ̀ ́ ̀ ̉ với hoat đông xã hôi cua ban thân trẻ tự ky. ̣ ̣ ̣ ̉ ̉ ̉
́ 5. Bâm huyêt ̣ Theo định nghĩa của Bộ Y tế Nhật Bản, bâm huyêt là th ủ thu ật dùng ́ ̣ ngón tay cái, các ngón khác và lòng bàn tay, với sự trợ giúp của dụng cụ bất kỳ (cơ học hay loại khác) để tạo áp lực trên da bệnh nhân. Mục đích là điều ch ỉnh các rối loạn chức năng, tạo hưng phấn, duy trì sức khỏe và đi ều tr ị m ột s ố b ệnh đặc thù. Phương phap được ap dung nhiêu cho nh ững trẻ t ự ky ̉ tai Nhât Ban, Trung ́ ́ ̣ ̀ ̣ ̣ ̉ Quôc, Han Quôc, Đai Loan, Hông Kông và Viêt Nam. Có phụ huynh cho răng khi ́ ̀ ́ ̀ ̀ ̣ ̀ trẻ tự kỷ được kêt hợp nhiêu phương phap, trong đó có phương phap châm cứu, ́ ̀ ́ ́ bâm huyêt thì trẻ có tiên bộ rõ rang, trẻ có thể noi được môt số từ và hợp tac h ơn ́ ̣ ́ ̀ ́ ̣ ́ với người lớn, chiu chơi với trẻ em khac hơn. Đây là phương phap khó ch ứng ̣ ́ ́ minh về măt khoa hoc nhât trong nhom cac phương phap y – sinh hoc. Do vây ma ̀ ̣ ̣ ́ ́ ́ ́ ̣ ̣ phương phap nay cung chưa được kiêm chứng thuyêt phuc về măt khoa hoc. ́ ̀ ̃ ̉ ́ ̣ ̣ ̣ 6. Nerofeedback Phản hồi thần kinh (NFB), cũng đ ược g ọi là tr ị li ệu th ần kinh, ph ản h ồi sinh học thần kinh hay phản hồi sinh học qua đi ện não đ ồ (EEGBF) EEG là m ột kỹ thuật chữa bệnh bằng việc phản hồi tức thời trên hoạt động của sóng điện não, như được đo bởi những điện cực trên da đầu, biểu hiện đi ển hình trên màn hình video. Mục tiêu sẽ cho phép điều khiển có ý th ức ho ạt đ ộng c ủa sóng đi ện não. Nếu hoạt động não thay đổi theo xu hướng mong mu ốn c ủa bác sĩ thì m ột " phần thưởng " tích cực được trao cho cá nhân, và nếu hoạt động của sóng điện não theo hướng tiêu cực thì hoặc là có một sự phản hồi âm tính ho ặc là không có sự phản hồi nào được đưa ra (phụ thuộc vào nghi thức). Nh ững ph ần th ưởng có thể đơn giản như sự thay đổi cao thấp của một âm thanh hay độ ph ức tạp của một kiểu hoạt động nhất định trong đặc tính của một trò chơi video. Kinh nghiệm này có thể được gọi là sự điều hoà có kiểm soát những trạng thái trong cơ thể. Với phương pháp này có thể h ỗ trợ tích c ực khi mu ốn tr ẻ t ự k ỷ t ương tác với kích thích trong điều trị. 7. Oxy cao áp(hyperbaric oxygen - HBO) HBO là một điều trị y học trong đó bệnh nhân được đặt trong môi tr ường ô-xy tinh khiết gần như 100% với áp lực lớn hơn 1,4 atmosphere. Ngoài hô h ấp, lượng ô-xy thấm qua da và hòa tan trong huyết tương sẽ tăng 22 - 30 lần so với ô-xy trong máu người bình thường. Ô-xy cao áp vừa có tác dụng đi ều trị, v ừa có tác dụng điều dưỡng. HBO có hai tác dụng làm giảm kích th ước nh ững bóng khí gặp trong những bệnh tắc mạch như bệnh giảm áp, hoại thư hay gia tăng ô-xi trong tất cả các mô trong cơ thể. Nếu cho bệnh nhân thở ô-xy nguyên ch ất ở áp
suất 3 atmosphere thì lượng ô-xy hòa tan trong máu sẽ l ớn h ơn trên 20 l ần so v ới bình thường. Phương pháp này đang được điều trị trẻ tự kỷ khá ph ổ bi ến ở TP. H ồ Chí Minh. 8. Trị liệu tế bào gốc (Term cell therapy) Tế bào gốc thường là những tế bào ở giai đo ạn rất s ớm có kh ả năng phân chia để tạo ra nhiều tế bào gốc hơn, hoặc trong những điều kiện thích h ợp có thể biến thành các loại tế bào chuyên biệt khác chẳng hạn như t ế bào th ần kinh, cơ, da, gan, v.v... Tế bào gốc là tế bào chủ của cơ thể, có tiềm năng trở thành nhiều loại mô khác nhau. Việc lưu giữ tế bào gốc mở ra những ph ương pháp mới để sửa chữa và thay thế các mô bị bệnh hoặc tổn thương trong cơ thể. Một số quan niệm tin rằng trẻ bi tự kỷ là do b ị khi ếm khuy ết m ột h ệ th ống gien di truyền nào đó, những tác giả của quan niệm này hy v ọng khi b ản đ ồ gien được giải mã hoàn toàn sẽ là cơ hội duy nhất chữa thành công bệnh tự kỷ. 9. Hoat đông trị liệu ̣ ̣ ̣ ̣ . Vân đông thô Là hình thức trị liệu dễ làm và đơn gi ản, với m ục đích tăng c ường kh ả năng hoạt hoá các hành vi, nâng cao thể lực, củng cố các hành vi tích cực, giảm thiểu các hành vi tiêu cực, nâng cao khả năng tập trung chú ý, là giai đo ạn c ần thiết để trước khi thực hiện chương trình giáo dục đặc biệt. . Thể duc ̣ Chương trình này tạo cho trẻ bắt chước, cùng hoạt động với bạn bè, s ự tương tác qua lại, hình thành những nhận thức xã h ội, tăng c ường th ể lực, h ỗ tr ợ tốt cho giáo dục đặc biệt. Ngoài ra còn các phương pháp khác như: Massage, châm cứu…cũng được sử dụng trong trị liệu trẻ tự kỷ. II. CAC PHƯƠNG PHAP TÂM LÝ - GIAO DUC ́ ́ ́ ̣ 1. Trị liệu phân tâm Phương phap nay chủ yêu là chơi và noi chuyên, nhăm giup trẻ và gia đinh ́ ̀ ́ ́ ̣ ̀ ́ ̀ giai toa những căng thăng dôn nen trong quá khứ, hệ thông lai câu truc nhân cach ̉ ̉ ̉ ̀ ́ ́ ̣ ́ ́ ́ cua tre. Trong trị liêu phân tâm sẽ giup cai thiên bâu không khí gia đinh, giup moi ̉ ̉ ̣ ́ ̉ ̣ ̀ ̀ ́ ̣ người thâu hiêu thực tai và châp nhân thực tai tôt hơn, moi người sẽ vui vẻ hơn ́ ̉ ̣ ́ ̣ ̣ ́ ̣ trong giao tiêp và chăm soc tre. Điêu nay giup trẻ tự kỷ cai thiên tinh huông giao ́ ́ ̉ ̀ ̀ ́ ̉ ̣ ̀ ́ tiêp và hinh thanh sự tiêp xuc qua lai. Khuyên khich trẻ h ợp tac trong moi hoat ́ ̀ ̀ ́ ́ ̣ ́ ́ ́ ̣ ̣
đông sinh hoat cua gia đinh, nhà trường và xã hôi; từ đo, tinh trang tự kỷ cua trẻ ̣ ̣ ̉ ̀ ̣ ́ ̀ ̣ ̉ được cai thiên dân dân. ̉ ̣ ̀ ̀ 2. Phương phap tâm vân đông ́ ̣ ̣ Môt phương phap kich thich trẻ hoat hóa hanh vi. Quan điêm chi phôi cua ̣ ́ ́ ́ ̣ ̀ ̉ ́ ̉ phương phap la: Vân đông (hoat đông) cua cơ thể sẽ dân đên sự nhanh nhạy hệ ́ ̀ ̣ ̣ ̣ ̣ ̉ ̃ ́ thân kinh và tac đông đên phat triên tâm ly, vân đông về cơ thể cang tăng thì vân ̀ ́ ̣ ́ ́ ̉ ́ ̣ ̣ ̀ ̣ đông về tâm lý tăng theo; phat triên vân đông sẽ dân phat triên tâm ly. Đông thời sự ̣ ́ ̉ ̣ ̣ ̀ ́ ̉ ́ ̀ phat triên tâm lý sẽ keo theo sự phat triên vân đông. Ph ương phap nay giup nh ững ́ ̉ ́ ́ ̉ ̣ ̣ ́ ̀ ́ trẻ em găp cac vân đề khó khăn về tâm lý có khả năng phối hợp cac chức năng tâm ̣ ́ ́ ́ trí tan man, hướng trẻ đên những hoat đông tâm lý có ý nghia cho chinh tre ̉ em đo ́ ̉ ̣ ́ ̣ ̣ ̃ ́ và cho những người xung quanh. Khả năng hợp tac cua trẻ được tăng lên khi ap ́ ̉ ́ dung phương phap. ̣ ́ 3. Phương phap chinh âm và trị liêu ngôn ngữ: ́ ̉ ̣ Đây là phương phap can thiêp thường thây nhât ở trẻ tự ky. Trẻ tự kỷ có khó ́ ̣ ́ ́ ̉ khăn về liên hê; điêu nay bị chi phôi to lớn bởi ngôn ngữ và lời noi. Theo cac ̣ ̀ ̀ ́ ́ ́ chuyên gia âm ngữ trị liêu, nêu trẻ tự kỷ biêt noi sẽ anh hưởng rât tôt cho sự phat ̣ ́ ́ ́ ̉ ́ ́ ́ triên trong tương lai. Nên chinh âm là môt phân đăc biêt quan trong cho trị liêu. Tri ̣ ̉ ̉ ̣ ̀ ̣ ̣ ̣ ̣ liêu thường được ap dung cho từng trẻ môt, diên ra từ môt đên hai tuân môt lân và ̣ ́ ̣ ̣ ̃ ̣ ́ ̀ ̣ ̀ đôi khi keo dai nhiêu năm. Muc tiêu và phương phap được soan dựa vao khả năng ́ ̀ ̀ ̣ ́ ̣ ̀ ngôn ngữ cua tre. ̉ ̉ 4. Trò chơi đóng vai Đây là sự diễn xuất tình huống, người đóng ph ải tưởng tượng mình là nhân vật khác, biểu lộ những buồn bực, nóng giận, vui vẻ hạnh phúc… mà vai diễn quy định. Ví dụ: tập làm MC, nhạc công, công an, cô giáo, bác sỹ… Trò chơi đóng vai thể hiện mức độ cao trong phát tri ển nh ận th ức, nêu tr ẻ làm tốt phương pháp này thì cơ hội hòa nhập của trẻ hầu như bình th ường, có thể tham gia tốt vào đời sống xã hội, cộng động. 5. Phương phap giao duc đặc biệt ́ ́ ̣ Hâu hêt cac nước trên thế giới hiên nay, giao duc đăc biêt cho trẻ tự kỷ là môt ̀ ́ ́ ̣ ́ ̣ ̣ ̣ ̣ viêc thông thường. Do trẻ tự kỷ bị rôi loan phat triên nên có rât nhiêu khiêm ̣ ́ ̣ ́ ̉ ́ ̀ ́ khuyêt: trí tuê, giao tiêp, xuc cam, tinh cam, ngôn ngữ, tự phuc vu… Thông qua ́ ̣ ́ ́ ̉ ̀ ̉ ̣ ̣ giao duc sẽ giup trẻ hiêu và có kỹ năng hoa nhâp xã hôi, tăng cường khả năng giao ́ ̣ ́ ̉ ̀ ̣ ̣ tiêp, giup nhân thức sự vât và hiên tượng xung quanh, hiêu biêt và quan tâm đên ́ ́ ̣ ̣ ̣ ̉ ́ ́ những ứng xử tinh cam cua người khac, tăng cao khả năng hôi nhâp công đông. ̀ ̉ ̉ ́ ̣ ̣ ̣ ̀ Những nước trên thế giới có nên giao duc phat triên, viêc giao duc tre ̉ t ự ky ̉ ̀ ́ ̣ ́ ̉ ̣ ́ ̣ thường sớm hơn trẻ binh thường. Xu hướng hiên nay là giao duc cho trẻ tự kỷ ̀ ̣ ́ ̣ ngay sau khi đưa ra chân đoan. Viêc giao duc trẻ tuy thuôc vao khả năng nhân th ức ̉ ́ ̣ ́ ̣ ̀ ̣ ̀ ̣
và hanh vi cua tre; muc tiêu, chương trinh và phương phap đêu được thiêt kế dựa ̀ ̉ ̉ ̣ ̀ ́ ̀ ́ vao mức độ trí tuệ cua tre. ̀ ̉ ̉ 6. Trị liêu thông qua cac môn nghệ thuât ̣ ́ ̣ . Âm nhac trị liệu ̣ Cung giông như cac phương phap trị liêu hiên nay; trị liêu âm nhac không ̃ ́ ́ ́ ̣ ̣ ̣ ̣ thể chữa lanh bênh tự ky. Muc tiêu mà trị liêu âm nhac h ướng t ới la ̀ lam giam bớt ̀ ̣ ̉ ̣ ̣ ̣ ̀ ̉ cac hanh vi bât lợi, tăng cường cac tương tac xã hôi thông qua âm nhac. Theo cac ́ ̀ ́ ́ ́ ̣ ̣ ́ tac giả cua phương phap nay, trị liêu âm nhac tỏ ra lôi cuôn vì nó vượt qua ngôn ́ ̉ ́ ̀ ̣ ̣ ́ ngữ, là môt cach dân đên thế giới xuc cam, tinh cam mà nh ững điêu nay đang gây ̣ ́ ̃ ́ ́ ̉ ̀ ̉ ̀ ̀ khó khăn cho trẻ tự ky. Thế giới xuc cam, tinh cam được cho là thế giới lạ lung ̉ ́ ̉ ̀ ̉ ̀ cua trẻ tự kỷ nhưng âm nhac có thể thâm nhâp vao. Âm nhac có thể đi xuyên vao ̉ ̣ ̣ ̀ ̣ ̀ coi tiêm thức, vô thức mà trẻ không hề biêt, có sức cuôn hut, thâm nhâp ma ̀ tre ̉ ̃ ̀ ́ ́ ́ ̣ không thể khang cự. Đông thời trẻ tự kỷ trong khi nhân thức chỉ hiêu được nghia ́ ̀ ̣ ̉ ̃ đen, nghia thực tai hiên hữu cua sự vât, khó khăn trong hiêu nghia bong, nghia ân ̃ ̣ ̣ ̉ ̣ ̉ ̃ ́ ̃ ̉ du. Ở đây âm nhac có lợi vì trẻ có thể thưởng thức nhac theo nghia đen ma ̀ không ̣ ̣ ̣ ̃ cân theo doi diên biên trừu tượng cua ban nhac. ̀ ̃ ̃ ́ ̉ ̉ ̣ . Vẽ và Nặn Đây là hoạt động mang tính sáng tạo, dễ thực hiện, không quá coi trọng tính đúng sai của sản phẩm, phát huy khả năng tự do tưởng tượng của trẻ. Thông qua vẽ và nặn, trẻ có thể nâng cao khả năng vận động tinh, khả năng phối hợp tay và mắt, giúp trẻ từng bước làm chủ các vận đông kỷ xảo trong học viết và các thao tác tinh tế khác. Ngoài ra hoạt động này giúp trẻ rèn luy ện kh ả năng tập trung chú y, làm chủ các hành vi một cách có ý thức. . Thơ, đồng dao Do trẻ tự kỷ có khả năng nh ớ máy móc h ơn nh ớ ý nghĩa, nên vi ệc d ạy tr ẻ đọc chữ thông qua thơ đồng dao có giá trị đáng khích l ệ. V ới nh ững ti ết t ấu, giai điệu, vần điệu, từ ngữ đơn giản, tươi sáng và dễ hiểu của thơ, đồng dao s ẽ giúp cho trẻ dễ tiếp thu hơn. Đây là hình thức học tự do không có áp lực. 7. Phương phap nhom:́ ́ Trẻ tự kỷ găp khiêm khuyêt nghiêm trong về giao tiêp và tương tac xã hôi, ̣ ́ ́ ̣ ́ ́ ̣ phương phap nhom giup trẻ hoa nhâp với trẻ em cung trang lứa với muc đich kich ́ ́ ́ ̀ ̣ ̀ ̣ ́ ́ thich trẻ tương tac qua lai với cac thanh viên khac. Thông qua ch ơi nhom, tre ̉ hiêu ́ ́ ̣ ́ ̀ ́ ́ ̉ những cach ứng xử và quy đinh cua nhom. Hoat đông cua cac thanh viên chinh là ́ ̣ ̉ ́ ̣ ̣ ̉ ́ ̀ ́ những nhân tố kich thich trẻ nhân thức và băt chước, cac thông điêp lời noi và ́ ́ ̣ ́ ́ ̣ ́ không lời được truyên trong nhom tac đông đên từng thanh viên, lôi keo cac thanh ̀ ́ ́ ̣ ́ ̀ ́ ́ ̀
viên tham gia hoat đông. Tinh trang tự kỷ được cai thiên khi trẻ tự kỷ dân dân chơi ̣ ̣ ̀ ̣ ̉ ̣ ̀ ̀ tương tac với cac thanh viên khac trong nhom. ́ ́ ̀ ́ ́ Có hai loai : nhom lớp hoc và nhom tự do ngoai môi trường tự nhiên. ̣ ́ ̣ ́ ̀ 8. Phương phap lao đông trị liêu: ́ ̣ ̣ Lao đông trị liêu hướng dân trẻ thực hiên những công viêc phai th ực hiên ̣ ̣ ̃ ̣ ̣ ̉ ̣ hăng ngay tai gia đinh hoăc nơi nuôi day tre. Thông thường trẻ phụ giup moi người ̀ ̀ ̣ ̀ ̣ ̣ ̉ ́ ̣ lam những công viêc phù hợp với khả năng và sức khoẻ cua tre. Thông qua hoat ̀ ̣ ̉ ̉ ̣ đông nay giup trẻ hiêu chinh xac cac sự vât và hiên tượng cua môi trường tự ̣ ̀ ́ ̉ ́ ́ ́ ̣ ̣ ̉ nhiên, điêu nay có ý nghia to lớn cho tương lai cua trẻ khi b ước vao cuôc sông t ự ̀ ̀ ̃ ̉ ̀ ̣ ́ lâp, tự phuc vụ ban thân, khi mà không con cac dich vụ chăm soc đăc biêt nh ư luc ̣ ̣ ̉ ̀ ́ ̣ ́ ̣ ̣ ́ con nho.̀ ̉ 9. Thủy trị liệu Nước rất gần với con người, ngoài chức năng nuôi s ống cơ th ể, n ước còn giúp con nguời trong các hoạt động tâm lý xã hội. Hầu hết trẻ em đều thích nước và chơi với nước,thông qua thủy trị liệu trẻ sẽ nhận thức tốt về cảm giác bản thể, các cảm giác da, sự thăng bằng, sự cảm nh ận…Nước chính là một trong những chất liệu kích thích nhận thức của trẻ em nói chung và trẻ tự kỷ nói riêng. 10.Dã ngoai trị liêu ̣ ̣ Đây là hoạt động nhằm thay đổi môi trường, đẩy trẻ vào môi trường mới l ạ đẩy rẫy kích thích, tăng tính tò mò giúp thu thập thông tin. Ngoài ra ho ạt đ ộng này còn khai thông những sinh hoạt, học tập nhàm chán lặp đi lặp lại trong môi trường quen thuộc. Khi đi dã ngoại, với những hoạt động đặc trưng trẻ có th ể pháp huy tối đa tất cả các giác quan hoạt động cùng lúc, giúp phát tri ển v ề nh ận thức thế giới và cảm nhận cơ thể. 11.Trị liêu cảm giác (sensory therapy) ̣ Theo các chuyên gia nghiên cứu về trẻ tự kỷ, h ầu h ết tr ẻ t ự k ỷ ít nhi ều có rối loạn cảm giác tùy theo mức độ khác nhau và ở những giác quan khác nhau, có những trẻ chỉ bị rối loạn một vài loại giác quan nào đó nhưng cũng có th ể t ất c ả giác quan. Những rối loạn thường phổ biến ở hai thái cực là thi ếu nh ạy c ảm hoặc quá nhạy cảm hay ngưỡng cảm giác quá thấp hoặc quá cao, cũng có thể trẻ thiếu nhạy cảm ở giác quan này nhưng lại tăng nhạy cảm ở giác quan khác, có khi độ nhạy cảm của trẻ bị thay đổi trên cùng một giác quan ở nh ững th ời đi ểm khác nhau hay hoàn cảnh khác nhau. Do cảm giác là cơ quan thụ cảm, là đầu vào của các hoạt động nh ận th ức, n ếu cảm giác bị rối loạn tất yếu dẫn đến rối loạn nhận th ức, đồng th ời s ẽ gây ra r ối
loạn phát triển. Chính vì lý do đó mà trong trị liệu trẻ tự kỷ trị liệu cảm giác là công việc rất quan trọng. 12. Động vật trị liệu Cũng là phương tiện trị liệu nh ư đ ồ v ật, hình ảnh hay đ ồ dùng h ọc t ập…, trong trị liệu trẻ tự kỷ động vật trị liệu khác về chất so v ới nh ững công c ụ trên. Các công cụ trị liệu là những vật vô tri vô giác chịu sự tác động thụ động của con người, trong khi đó động vật có những phản ứng tự nhiên nhiều khi không theo hướng dẫn của con người. Khi con người tác động với con vật là quan h ệ t ương tác hai chiều, con vật có thể tuân theo ý muốn c ủa con người và cũng có th ể không tuân theo, mối tương tác này diễn ra theo chi ều h ướng phong phú h ơn r ất nhiều khi con người tương tác với đồ vật. Trong việc sử dụng động vật để trị liệu không những con người kích thích con vật mà ngược lại con vật kích thích cả con người. Do đó sử dụng động vật trong trị li ệu trẻ tự k ỷ v ới s ự t ương tác c ủa con vật phần nào giúp trẻ cởi mở hơn, hạn ch ế việc cố đ ịnh đóng khung trong tr ạng thái tự kỷ. 13. Tư vấn tâm lý Nhằm cung cấp cho các ph ụ huynh nh ững thông tin v ề tr ẻ t ự k ỷ: ph ương pháp can thiệp, cách chăm sóc giáo dục, các dịch vụ chăm sóc, nh ững ứng phó trong tương lai, đặc biệt là những thông tin cập nhật về trẻ tự kỷ hiện hành. Qua tư vấn giúp cho các phụ huynh có tâm lý thoải mái, ch ấp nhận tình trạng b ệnh của trẻ, giúp họ lựa trọn các dịch vụ và phương pháp trị liệu thích hợp. 14. Trò chơi trị liêu ̣ Chơi là một hoạt động ch ủ yếu trong phát tri ển nhân cách c ủa tr ẻ em, n ếu trẻ thiếu hoạt động chơi hoặc hoạt động chơi không diễn ra đúng theo quy luật phát triển của trẻ, có thể gây ra sự phát triển bất thường trong đời sống tâm lý. Chơi giúp phát triển nhận thức, hoàn thiện các cơ quan c ảm giác, hình thành các quan hệ xã hội…Trẻ tự kỷ cũng như những trẻ bình thường khác đều rất cẩn các hoạt động chơi. 15. Phương phap căt khuc thời gian ́ ́ ́ Phương phap nay trẻ sẽ được tiêp cân thực tế những đồ vât và hoat đông thực ́ ̀ ́ ̣ ̣ ̣ ̣ tế đời sông hăng ngay. Người tiên hanh phương phap nay là những người nuôi ́ ̀ ̀ ́ ̀ ́ ̀ day và chăm soc be. Từng chi tiêt cua công viêc hướng dân được tiên hanh trực ̣ ́ ́ ́ ̉ ̣ ̃ ́ ̀ tiêp trong môi trường sinh hoat hăng ngay. Vât liêu cho hướng dân chinh là đồ vât ́ ̣ ̀ ̀ ̣ ̣ ̃ ́ ̣ sinh hoat cua gia đinh hay môt cơ sở chăm chữa trẻ tự ky. Người hướng dân sẽ ̣ ̉ ̀ ̣ ̉ ̃ phai chia căt thời gian, cung những hoat đông sinh hoat hăng ngay cho phù hợp với ̉ ́ ̀ ̣ ̣ ̣ ̀ ̀
tinh cach và khả năng từng tre. Chia căt thời gian và chia căt t ừng hoat đông chinh ́ ́ ̉ ́ ́ ̣ ̣ ́ là đăc trưng cơ ban cua phương phap nay. ̣ ̉ ̉ ́ ̀ 16. Computer Chơi trên máy vi tính là sở trường của trẻ tự kỷ, có th ể trẻ t ự k ỷ không thích nhiều thứ trong cuộc sống nhưng hầu hết trẻ tự kỷ đều thích máy vi tính. Thông qua những kích thích hình ảnh, âm thanh, màu sắc, kết cấu…nhằm thu hút sự tập trung chú ý. Thông thường, qua máy vi tính kích thích trẻ học tập trên cơ sở những phần mềm phát triển trí tuệ: học toán, học chữ, màu s ắc, hình kh ối, rèn luy ện trí nh ớ, tưởng tượng, phản xạ, ứng phó các tình huống…nhằm cải thiện kh ả năng nh ận thức của trẻ. 17. Phương phap ABA: ́ ABA là ba chữ viêt tăt: Applied Behaviour Analysis ( Ứng dung phân tich ́ ́ ̣ ́ hanh vi). Đây là phương phap được quan tâm nhiêu nhât trong trị liêu trẻ tự ky. Nó ̀ ́ ̀ ́ ̣ ̉ là chương trinh ứng dung nhăm cai thiên nhiêu măt cua trẻ tự ky: nhân thức, quan ̀ ̣ ̀ ̉ ̣ ̀ ̣ ̉ ̉ ̣ hệ xã hôi, ngôn ngữ, tự phuc vu… Những măt nay cua trẻ tự kỷ sẽ được thăm ̣ ̣ ̣ ̣ ̀ ̉ kham, quan sat rât kỹ lưỡng; trên cơ sở đó nhà hanh vi xây dựng chiên lược trị ́ ́ ́ ̀ ́ liêu cho riêng từng trẻ (phương phap nay không thể ap dung cho nhiêu trẻ cung ̣ ́ ̀ ́ ̣ ̀ ̀ môt luc), tiên hanh chia nhỏ những phân tich, những hanh vi mà trẻ cân thực hiên ̣ ́ ́ ̀ ́ ̀ ̀ ̣ trong chương trinh; hanh vi sẽ được chia nhỏ để dễ th ực hiên nhât. Sự khuyên ̀ ̀ ̣ ́ ́ khich đông viên trẻ hợp tac là môt điêu rât quan trong cua phương phap; từng trẻ ́ ̣ ́ ̣ ̀ ́ ̣ ̉ ́ khac nhau sẽ có những đam mê và sở thich khac nhau; nhà hanh vi nên hiêu rât ro ̃ ́ ́ ́ ̀ ̉ ́ điêu nay để xây dựng kế hoach khuyên khich cho phù hợp. Đông thời chương trinh ̀ ̀ ̣ ́ ́ ̀ ̀ nay cung nhân manh viêc loai bỏ những hanh vi tiêu cực và thay thế băng những ̀ ̃ ́ ̣ ̣ ̣ ̀ ̀ hanh vi tich cực, giup trẻ có ứng xử phù hợp với cuôc sông. ̀ ́ ́ ̣ ́ 18. Phương phap PECS ́ PECS được viêt tăt bởi bôn chữ trong tiêng Anh la: Picture Exchange ́ ́ ́ ́ ̀ Communication System (Hệ thông giao tiêp trao đôi hinh anh). Hệ thông giao tiêp ́ ́ ̉ ̀ ̉ ́ ́ trao đôi hinh anh là môt công cụ hêt sức quan trong trong viêc can thiêp chứng tự ̉ ̀ ̉ ̣ ́ ̣ ̣ ̣ ky. Trong PECS, ngôn ngữ lời noi được thay thế băng viêc sử dung thẻ hinh cho ̉ ́ ̀ ̣ ̣ ̀ giao tiêp. Khi trẻ tự kỷ chưa có ngôn ngữ hoăc ngôn ngữ bị han chê, hinh anh sẽ ́ ̣ ̣ ́ ̀ ̉ giup trẻ yêu câu người khac và thực hiên yêu câu cua người khac. Hinh anh luc ́ ̀ ́ ̣ ̀ ̉ ́ ̀ ̉ ́ nay là trung gian để chuyên tai thông tin diên ra môi quan hệ t ương tac gi ữa tre ̉ t ự ̀ ̉ ̉ ̃ ́ ́ kỷ và người lớn. Theo cac chuyên gia về phương phap nay thì tinh trang giao tiêp ́ ́ ̀ ̀ ̣ ́ cua trẻ khá lên rât nhiêu khi sử dung phương phap PECS. Đây được coi là phương ̉ ́ ̀ ̣ ́ phap hỗ trợ cho ngôn ngữ trong giao tiêp và gop phân hinh thanh ngôn ngữ cho tre ̉ ́ ́ ́ ̀ ̀ ̀ tự ky. ̉
19. Phương phap TEACCH ́ TEACCH là chữ viêt tăt cua Treatment Education Autism Children ́ ́ ̉ Communication Handicape. TEACCH là phương phap giao duc và day dỗ danh ́ ́ ̣ ̣ ̀ cho trẻ em tự bế và những người có rôi loan trong viêc diên tả tư tưởng tinh cam ́ ̣ ̣ ̃ ̀ ̉ và tao quan hệ tiêp xuc qua lai với người khac. Những linh vực mà TEACCH quan ̣ ́ ́ ̣ ́ ̃ tâm khi tiên hanh can thiêp trẻ tự ky: trẻ tự kỷ có khó khăn gi? Y ́ nghia cua nh ững ́ ̀ ̣ ̉ ̀ ̃ ̉ khó khăn là gi? Cach thức, phương phap, dung cụ can thiêp gôm có những gi? Muc ̀ ́ ́ ̣ ̣ ̀ ̀ ̣ đich, muc tiêu trong từng phân và suôt quá trinh là gi? Ưu tiên những hoat đông ́ ̣ ̀ ́ ̀ ̀ ̣ ̣ nao khi tiên hanh trị liêu. Muc tiêu cua từng ngay và kế hoach cua nh ững ngay tiêp ̀ ́ ̀ ̣ ̣ ̉ ̀ ̣ ̉ ̀ ́ theo là gi? Cac phân mà TEACCH quan tâm trong day trẻ tự kỷ la ̀ băt ch ước, nhân ̀ ́ ̀ ̣ ́ ̣ thức, vân đông thô, vân đông tinh, phôi hợp măt và tay, kỹ năng hiêu biêt, ky ̃ năng ̣ ̣ ̣ ̣ ́ ́ ̉ ́ ngôn ngữ, kỹ năng tự lâp, kỹ năng xã hôi. ̣ ̣ 20. Phương phap FLOORTIME ́ Floortime áp dụng ngay trong cuộc sống bình thường của trẻ, người hướng dẫn ứng phó linh hoạt các diễn biến xảy ra trong mối quan hệ hiện tại, thúc đẩy trẻ tham gia tích cực vào các hoạt động trị liệu. Floortime nhận ra rằng mỗi đứa trẻ có một khó khăn duy nhất liên quan tới nó, bởi vậy cho nên công viêc can thiệp cũng phải duy nhất. Tiếp cận Floortime tập trung vào việc giúp đỡ trẻ làm chủ cac kỹ năng quan hê, liên lạc và ́ ̣ suy nghĩ. 21. Phương pháp COMPC (Communication Picture) Là phương pháp xuất hiện lần đầu tiên ở Úc, nh ằm d ạy tr ẻ cách th ức giao tiếp thông qua hình ảnh bằng cách chụp những hình ảnh trẻ quan tâm thích thú, hình ảnh quen thuộc, phong cảnh ở nơi trẻ đã đến. Với những hình ảnh trẻ thích và những đồ vật quen thuộc sẽ giúp trẻ học tốt hơn. 22. Phương pháp PCS (Picture Communication Symbols) Đây là phương pháp do Johonson, người Mỹ đưa ra năm 1981 v ới m ục đích dạy trẻ hiểu những ký hiệu giao tiếp thường gặp trong cuộc sống hàng ngày. Phương pháp này chủ yếu áp dụng cho những trẻ tự kỷ nặng, không có khả năng nói. 23.….. ******************* Trên đây là những phương phap khá tiêu biêu đã và đang được ap dung đôi ́ ̉ ́ ̣ ́ với trẻ tự ky. Khi mà khoa hoc chưa tim ra nguyên nhân dân đên t ự ky ̉ cua tre ̉ em ̉ ̣ ̀ ̃ ́ ̉ và đông thời cung chưa thể đưa ra được phương phap trị liêu duy nhât thi ̀ cac ̀ ̃ ́ ̣ ́ ́ phương phap trên vân được coi là phương phap tông hợp khi tiên hanh can thiêp ́ ̃ ́ ̉ ́ ̀ ̣ cho trẻ tự ky. Môi môt phương phap ở trên xet về môt phương diên nao đó đêu ̉ ̃ ̣ ́ ́ ̣ ̣ ̀ ̀
được phat hiên là có hữu ich. Môi môt trẻ tự kỷ khac nhau sẽ được tiên hanh cac ́ ̣ ́ ̃ ̣ ́ ́ ̀ ́ phương phap khac nhau. Vân đề ở chỗ là người hướng dân trị liêu cho từng trẻ cụ ́ ́ ́ ̃ ̣ thể sẽ ap dung phương phap nao? Phương phap nao trước, phương phap nao sau, ́ ̣ ́ ̀ ́ ̀ ́ ̀ kêt hợp sự hỗ trợ cua cac phương phap với nhau như thế nao? Do đó viêc xây ́ ̉ ́ ́ ̀ ̣ dựng chiên lược trị liêu cho trẻ tự kỷ là môt điêu quan trong bâc nhât. Điêu nay tuy ́ ̣ ̣ ̀ ̣ ̣ ́ ̀ ̀ ̀ thuôc vao gia đinh và chuyên gia trị liêu. ̣ ̀ ̀ ̣ NCS: Ngô Xuân Điêp KHOA TÂM LÝ, BV. NHI ĐỒNG 2 TP. HỒ CHÍ MINH