TỔNG QUAN NGUỒN LỢI THỦY SẢN, CHIẾN LƯỢC VÀ CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN NGÀNH THỦY SẢN VIỆT NAM

Chia sẻ: Ad XxC | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:23

Thêm vào BST

Báo xấu

159
lượt xem 33
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sản lượng lương thực hiện tại (chủ yếu là lúa) của vùng ĐBSCL cao hơn nhiều so với sản lượng an toàn lương thực của vùng. Với mức tiêu thụ lương thực bình quân đầu người khoảng 200 kg lúa/người/năm (đã tính cả hao phí nguyên liệu chế biến 30%) và mức tiêu thụ gạo trong giai đoạn 1995 - 2004 giảm khoảng 2-3% và được dự báo sẽ giảm mạnh trong giai đoạn 2005-2010, toàn vùng ĐBSCL sẽ cần khoảng 3,7 triệu tấn lúa để cung cấp cho 17,5 triệu dân trong năm 2007. Cộng với sản lượng gạo phục vụ xuất khẩu khoảng 5,5...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: TỔNG QUAN NGUỒN LỢI THỦY SẢN, CHIẾN LƯỢC VÀ CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN NGÀNH THỦY SẢN VIỆT NAM

VI N NGHIÊN C U QU N LÝ KINH T TRUNG ƯƠNG CENTRAL INSTITUTE FOR ECONOMIC MANAGEMENT D ÁN DANIDA DANIDA PROJECT Tel : (84-4) 8.453196 Fax: (84-4) 8.456795 ------------------------- T NG QUAN NGU N L I TH Y S N, CHI N LƯ C VÀ CHÍNH SÁCH PHÁT TRI N NGÀNH TH Y S N VI T NAM OVERVIEW OF FISHERIES RESOURCE, DEVELOPMENT STRATEGY AND POLICY FOR FISHERIES FACTOR IN VIETNAM TS. Nguyen Duy Chinh Hà N i, 2008 i
M CL C 1. ánh giá chung s phát tri n c a ngành trong g n 2 th p k qua .................... 4 2. T ng quan ngu n l i thu s n Vi t Nam............................................................. 6 2.1. S lư ng và thành ph n loài ...........................................................................................6 2.2. Tr lư ng và kh năng khai thác h i s n ........................................................................6 3. Hi n tr ng khai thác h i s n ................................................................................ 7 3.1. S lư ng và công s t tàu thuy n khai thác h i s n .........................................................7 3.3. S n lư ng và năng su t khai thác h i s n .......................................................................8 3.5. Giá tr , giá thành và giá b n s n ph m khai thác ..........................................................10 3.2. Lao ng ngh khai thác ...............................................................................................11 4. Hi n tr ng nuôi tr ng thu s n .......................................................................... 12 4.1. Di n tích, năng su t và s n lư ng nuôi tr ng ...............................................................12 4.2. Giá tr , giá bán và giá thành s n ph m nuôi tr ng ........................................................14 4.3. Lao ng trong nuôi tr ng thu s n..............................................................................15 5. Ch bi n, thương m i thu s n .......................................................................... 15 6. M t s chính sách nh hư ng n s phát tri n ngành thu s n Vi t Nam .... 17 6.1. Khung th ch liên quan n qu n lý th y s n .............................................................17 6.2. M t s chính sách liên quan n s phát tri n ngành thu s n.....................................19 6.2.1. Chính sách qu n lý s phát tri n c a NTTS ..........................................................19 6.2.2. Chính sách khuy n ngư..........................................................................................21 6.2.3. Chính sách qu n lý s phát tri n khai thác và b o v ngu n l i th y s n ............21 7. Tài li u tham kh o chính.................................................................................... 22 DANH M C CÁC TH Figure 1: Di n bi n s lư ng và công su t tàu thuy n khai thác thu s n Vi t Nam (Trung tâm tin h c th y s n, 2008) ..................................................................... 8 Figure 2: Di n bi n s n lư ng và năng su t khai thác th y s n Vi t Nam (FAO,2008) ........................................................................................................ 9 Figure 3: Di n bi n s n lư ng khai thác th y s n Vi t Nam theo i tư ng (FAO, 2008) ................................................................................................................ 10 Figure 4: Di n bi n giá tr , giá bán và giá thành s n lư ng khai thác Vi t Nam (T ng c c Th ng kê, 2007) ......................................................................................... 11 Figure 5: Di n bi n di n tích, năng su t và s n lư ng nuôi tr ng thu s n Vi t Nam (FAO, 2008) ..................................................................................................... 13 Figure 6: S n lư ng nuôi tr ng theo i tư ng Vi t Nam (FAO, 2008).................. 13 Figure 7: Giá tr , giá bán và giá thành s n ph m các i tư ng th y s n nuôi (FAO, 2008) ................................................................................................................ 15 Figure 8: Di n bi n giá tr xu t kh u hàng th y s n c a Vi t Nam (FAO, 2008)....... 17 Figure 9: cơ c u t ch c c a B Thu s n theo Ngh nh 43/2003/N -CP ............. 18 ii
DANH M C CÁC T VI T T T NN&PTNT Nông nghi p và Phát tri n nông thôn BSCL ng b ng sông C u Long BSH ng b ng sông H ng NTTS Nuôi tr ng th y s n KTTS Khai thác thu s n DSH a d ng sinh h c HST H sinh thái KBTB Khu b o t n bi n USD ô la M CV Mã l c GTGT Giá tr gia tăng iii
B i c nh chung Vi t Nam là qu c gia bi n, có m t vùng bi n r ng, b bi n dài và h i t nhi u o, a d ng v ki u lo i t ng p nư c v i nhi u h sinh thái a d ng sinh h c cao, ã t o ra cho t nư c ta tính a d ng hình v ti m năng phát tri n và ngu n l i thu sinh… ti n cho s phát tri n m t ngành th y s n phát tri n m nh trên nhi u. Ngành Thu s n nư c ta có th phát tri n m nh các lĩnh v c như khai thác, nuôi tr ng và h u c n d ch v . Trong ó, có th phát tri n nuôi tr ng th y s n (NTTS) t t c các vùng sinh thái khác nhau, t vùng núi, trung du, ng b ng n các vùng bi n o; vi c khai thác th y s n h u h t các thu v c t vùng ven b n vùng khơi, hay sâu trong n i a; vi c phát tri n h th ng c ng cá, b n cá các vũng v nh, c a sông và tuy n o. Vì th , s n xu t thu s n nư c ta ư c xem là m t ngh truy n th ng, g n b v i các c ng ng dân cư các vùng nông thôn và ven bi n. ưa ngh cá trong nư c thành ngh cá nhân dân, m t ngành kinh t i u trong h i nh p kinh t th gi i và ã phát huy m nh m nhi u mô hình kinh t “dân doanh” thu hút các thành ph n kinh t u tư phát tri n ngành. T năm 1990 n nay (năm 2007) t ng s n lư ng thu s n tăng g p 4,1 l n, v i t c tăng trư ng bình quân năm 8,11%/năm; t giá tr kim ng ch xu t kh u tăng 18,5 l n, tương ương v i t c tăng trư ng bình quân năm 17,61%/năm; giá tr s n xu t tăng g p 5,7 l n, ưa t c tăng trư ng bình quân năm 10,19%/năm; gi i quy t lao ng g p 2,5 l n và t t c tăng bình quân năm 5,26%/năm. t ư c nh ng thành t u trên, ư c óng góp t nuôi tr ng v i s n lư ng luôn tăng 6,7 l n và t c tăng trư ng 11,17%/năm; trong khi ó s n lư ng khai thác ch tăng 2,9 l n và t c tăng trư ng 6,12%/năm. 1. ánh giá chung s phát tri n c a ngành trong g n 2 th p k qua Không ai có th ph nh n ư c vai trò to l n c a ngành thu s n trong cu c y m nh kinh t nư c nhà. S phát tri n ó, ư c óp góp ph n l n t các ho t ng như nuôi tr ng thu s n, khai thác và các d ch v h u c n, ch bi n thương m i. Trong khai thác h i s n, s lư ng tàu tuy n tăng g p 1,3 l n, nhưng công su t tăng g p 6,4 l n và t t c tăng bình quân năm v s lư ng tàu thuy n 1,53%/năm, công su t 10,87%/năm và s n lư ng 6,03%/năm. Trong năm 2007, có kho ng 21.130 tàu ánh b t xa b , cho s n lư ng chime trên 40% t ng s n lư ng h i s n khai thác c a toàn qu c. Vi c ánh b t không còn h n ch ngh cá nh ven b mà ã v i ra khơi xa, chuy n d ch theo hư ng óng tàu l n, cơ gi i hoá và tăng cư ng trang b công ngh m i nh m khai thác các ngư trư ng xa b v i các i tư ng có giá tr thương m i cao. Bên c nh ó, có trên 60 c ng cá, b n cá ư c xây d ng v i hơn 10 ngàn mét c u c ng ang d n phát huy hi u qu , c bi t ph c v cho các tàu xa b và phòng tránh trú bão. Nuôi tr ng th y s n ang t ng bư c tr thành lĩnh v c s n xu t hàng hoá có tính c nh tranh cao. Năng l c khoa h c công ngh , v n và sáng t o trong t ch c s n xu t ã góp ph n làm tăng v th c a nuôi tr ng (t c tăng s n lư ng 11,17%/năm, di n tích 4,07%/năm) và s n lư ng khai thác chi m 50% t ng s n lư ng. Di n tích NTTS tăng ch g p 2,2 l n, trong khi ó s n lư ng tăng g p 6,7 l n. Các i tư ng nuôi có giá tr cao, có kh năng xu t kh u ang ư c t p trung u tư cho s n lư ng l n, hi u qu t t và có v th trên trư ng qu c t như cá tra, ba sa, tôm sú. Hình th c nuôi thâm canh còn m i m trong nh ng th p niên 90, nay ã ph bi n nhi u a phương, c bi t trong s n xu t tôm nguyên li u, cá tra, hàng hoá. Nuôi bi n cũng ư c b t u tr thành quen thu c nhi u a phương nơi có nhi u eo v nh, nuôi bi n là m t gi i pháp quan 4
tr ng trong s d ng các ti m năng bi n ven b , gi m s c ép i v i khai thác các vùng ven b và góp ph n tăng ngu n nguyên li u cho ch bi n xu t kh u, gi v ng ch quy n vùng bi n. Phát tri n NTTS không ch góp ph n chuy n d ch cơ c u trong ngành th y s n mà còn góp ph n quan tr ng trong chuy n d ch và phát tri n kinh t xã h i nông thôn (nh t là t khi có Ngh quy t s 09/2000/NQ-CP ngày 15 tháng 6 năm 2000 c a Chính ph ). n nay, s n lư ng nuôi nư c ta ng th 3 trên th gi i và t t c tăng trư ng th 2 th gi i. Hi n ã ch ng con gi ng ph c v phát tri n nuôi; s n xu t tôm gi ng ã tr thành m t ngành s n xu t hàng hoá v i s n lư ng kho ng 30 t con gi ng hàng năm, nhi u i tư ng khác ã thành công trong s n xu t nhân t o. Ch bi n xu t kh u là lĩnh v c phát tri n nhanh và có th coi là ng l c cho tăng trư ng và chuy n i cơ c u trong khai thác và nuôi tr ng th y s n. Ch t lư ng và tính c nh tranh ư c c i thi n không ng ng, t o ư c uy tín trên th trư ng th gi i. n nay, c nư c ã có 439 nhà máy v i t ng công su t 4.262 t n/ngày, chuy n sang s n xu t các m t hàng thu s n cao c p b ng các dây chuy n ti n ti n. Hàng thu s n ã xu t kh u sang trên 130 qu c gia và vùng lãnh th , ch ng trong các th trư ng ch y u là Hoa Kỳ, RU, Nh t B n và Trung Qu c.V an toàn v sinh th c ph m hi n có 171 doanh nghi p n m trong danh sách 1 vào th trư ng EU, Nh t B n, 300 doanh nghi p i u ki n vào Hoa Kỳ, 295 doanh nghi p tiêu chu n vào Trung Qu c và 251 doanh nghi p áp ng yêu c u v an toàn v sinh i v i th trư ng Hàng Qu c. Bên c nh ó, xu t hi n nhi u m t hàng n i a trên các ch u m i, các nhà hàng, khách s n và siêu th . Cùng v i y m nh khai thác xa b ( ánh b t các i tư ng có giá tr xu t kh u) và phát tri n nuôi tr ng ã y m nh vi c xu t kh u và tăng thu ngo i t ưa, giá tr xu t kh u tăng g p 18,5 l n và t c tăng trư ng bình quân năm 18,74%/năm. Ngoài ra, phát tri n c a ngành cũng ã óng góp vào vi c gi i quy t vi c làm và lao ng cho hàng tri u ngư i. Trong g n 2 t p k qua, lao ng vi c làm luôn tăng 2,5 l n, v i t c tăng 5,26%/năm. Tuy nhiên, v i nh ng thành t u trên, ngành th y s n còn g p nhi u thách th c khi chuy n t quá trình “tăng trư ng” sang quá trình “phát tri n”. Trong ó, nhi m v hàng u là ph i c i thi n “ch t lư ng c a s phát tri n”, m b o áp ng yêu c u “nhanh, hi u qu , b n v ng v i s c c nh tranh cao”. Bên c nh ó, do vi c y nhanh óng tàu khai thác nh m tăng s n lư ng mà chư chú tr ng m nh i v i vi c qu n lý ho t ng khai thác d m n có d u hi u c a s c n ki t ngu n l i h i s n cũng như gi m sút hi u qu các ngh khai thác h i s n. Vi c y m nh phát tri n NTTS nh m cung c p s n lư ng cho ch bi n xu t kh u, xu hư ng chuy n i các lo i hình m t nư c/ t càng di n ra m nh m và ph c t p, trong khi kh năng qu n lý và t ch c còn y u, c bi t vùng có s s d ng nư c ng t và nư c m n khá, nhi u v n n y sinh như thu c hoá ch t, ch t th i, ph th i t ho t ng nuôi tr ng. S thi u h t h t ng d ch v , y u kém trong qu n lý và s gia tăng phát tri n, gây áp l c n tài nguyên sinh v t bi n, nguy cơ n y sinh suy thoái môi trư ng m t s vùng nuôi quy mô l n, các b n cá, c ng cá và các nhà máy ch bi n… ti m n nh ng r i ro cao trong ho t ng s n xu t c a ngành. V n an toàn v sinh các m t hàng thu s n yêu c u không d ng l i các nhà máy chi n bi n, mà ư c m r ng ra trên các lĩnh v c liên quan t ngu n g c con gi ng n ngư i tiêu dùng. V n thu c và hoá ch t, kháng sinh cũng ti m n trong quá trình lưu thong t con gi ng n nguyên li u; t s n ph m khai thác n vi c b o qu n và ch bi n. Vi c áp d ng các quy trình nuôi s ch c ng v i năng l c truy xu t 5
ngu n g c ang là v n h n ch khá l n trong qu n lý và t ch c s n xu t, nh hư ng r t l n n th trư ng xu t kh u. S phát tri n c a ngành th y s n ã góp ph n vào bình n xã h i, an ninh qu c phòng, xoá ói gi m nghèo và tăng thu ngo i t cho qu c gia; hàng năm gi i quy t ư c hơn 4 tri u lao ng, nhưng chưa áp áp ng ư c nh ng nhu c u c a ngư i dân là bao so v i m c tăng trư ng trên c a ngành. V n l m phát và s gia tăng nguyên li u như th c ăn, xăng d u và lãi su t ngân hàng… d n n s tăng cao v giá thành s n ph m. C ng v i s bi n i khí h u toàn c u, r i ro do thiên tai, b o m tính m ng, tài s n ngư dân và cư dân ven bi n là m t trong nh ng thách th c l n i v i ngành trong th i gian t i. 2. T ng quan ngu n l i thu s n Vi t Nam 2.1. S lư ng và thành ph n loài Vi t Nam n m bên b Tây c a Bi n ông, là m t bi n l n c a Thái Bình Dương, có di n tích kho ng 3.448.000 km2, ư c bao b c b i 10 nư c và vùng lãnh th (Vi t Nam, Trung Qu c, Malaixia, In ônêxia, Philippin, Brunây, Thái Lan, Cămpuchia, Xinhgapo và ài Loan); là m t trong 6 bi n l n nh t c a th gi i, có v trí quan tr ng c a c khu v c và th gi i. Vi t Nam có b bi n dài 3260 km, vùng n i thu và lãnh h i r ng 226.000km2, vùng bi n c quy n kinh t r ng 1 tri u km2 v i hơn 4.000 hòn o, t o nên 12 v nh, m phá v i t ng di n tích 1.160km2 ư c che ch n t t d trú u tàu thuy n. Trong n i a, h th ng sông ngòi, kênh r ch ch ng ch t t o nên kho ng 1,7 ha m t nư c nuôi tr ng thu s n. Bi n Vi t Nam có tính a d ng sinh h c ( DSH) khá cao, cũng là nơi phát sinh và phát tán c a nhi u nhóm sinh v t bi n vùng nhi t i n - Thái Bình Dương v i ch ng 11.000 loài sinh v t ã ư c phát hi n. Trong ó có kho ng 6.000 loài ng v t áy, 2.038 loài cá bi n, 653 loài rong bi n, 657 loài ng v t phù du, 537 loài th c v t phù du, 94 loài th c v t ng p m n, h giáp xác bi n có 1647 loài (225 loài tôm bi n), 25 loài m c, 7 loài b ch tu c, 14 loài c bi n, 298 loài san hô, 15 loài r n bi n, 12 loài thú bi n, 5 loài rùa bi n và 43 loài chim nư c. Tuy ngu n l i h i s n Vi t Nam a loài nhưng phân b theo mùa v rõ ràng, s ng phân tán v i quy mô àn nh nên khó t ch c khai thác công nghi p cho hi u qu kinh t cao. Ngu n l i thu s n nư c l và nư c ng t ch y u là cá, có kho ng hơn 700 loài và hàng ch c loài giáp xác như tôm, trai, nghiêu, sò… và 90 loài rong t o. Cơ s tài nguyên thiên nhiên nói trên ã cung c p cho vùng bi n c quy n kinh t c a nư c ta tr lư ng h i s n dao ng trong kho ng 3,2-4,2 tri u t n/năm v i kh năng khai thác b n v ng 1,4-1,8 tri u t n; không k tr lư ng cá i dương di cư và sinh v t áy vùng tri u. Chúng t p trung trong 15 bãi cá l n, trong ó 12 bãi cá phân b vùng ven b và 3 bãi cá ngoài khơi. c trưng n i b t nh t vùng bi n nư c ta là quanh năm u có cá , nhưng thư ng t p trung vào th i kỳ t tháng 3 n tháng 7. Cá bi n nư c ta thư ng phân àn nhưng không l n àn cá kích thư c nh dư i 5x20m chi m 84%, còn các àn cá l n c 20x500m ch chi m 0,1% t ng s àn cá. Ngoài ra, còn có các loài cá i dương di cư vào vùng bi n nư c ta theo mùa do “y u t i dương” chi m 50% di n tích Bi n ông. 2.2. Tr lư ng và kh năng khai thác h i s n Vùng bi n c quy n kinh t c a nư c ta tr lư ng h i s n dao ng trong kho ng 3,2-4,2 tri u t n/năm v i kh năng khai thác b n v ng 1,4-1,8 tri u t n; không 6
k tr lư ng cá i dương di cư và sinh v t áy vùng tri u. Trong ó, cá n i nh có tr lư ng 1,74 tri u t n, cá áy 2,14 tri u t n, cá n i i dương 0,3 tri u t n. Nhưng kh năng khai thác t tương ng 0,69 tri u t n; 0,86 tri u t n, 0,12 tri u t n. Chúng t p trung trong 15 bãi cá l n, trong ó 12 bãi cá phân b vùng ven b và 3 bãi cá ngoài khơi. Nhưng tr lư ng cá có chi u hư ng tăng d n theo s gi m d n c a Vĩ (t c tăng d n t B c vào Nam). Trong t ng tr lư ng cá vùng V nh B c B t t 681.166 t n, vùng bi n mi n Trung 606.399 t n, ông Nam B 2.075.889 t n, nhưng vùng Tây Nam B 506.679 t n, cá n i i dương 300.000 t n. Xét theo nhóm cá có s khác nhau theo vùng a lý. Nhóm cá n i nh t p trung nhi u khu v c bi n mi n Trung (chi m 82,5%) và V nh B c B (57,3%), nhưng càng xu ng th p Vĩ thì t l nhóm cá n i nh có xu hư ng gi m. Table 1: Ngu n l i h i s n Vi t Nam St Vùng Loài cá Tr lư ng Kh năng khai thác T l t Bi n Sâu T n T l (%) T n T l (%) (%) 1 Cá n i nh 390.000 57,3 156.000 57,3 16,3 V nh 50m 251.962 37,0 100.785 37,0 C ng 291.166 42,7 116.467 42,7 C ng 681.166 100,0 272.467 100,0 2 Cá n i nh 500.000 82,5 200.000 82,5 14,5 Mi n 50m 87.905 14,5 35.162 14,5 C ng 106.399 17,5 42.560 17,5 C ng 606.399 100,0 242.560 100,0 3 Cá n i nh 524.000 25,2 209.600 25,2 49,7 ông 50m 1.202.735 58,0 481.094 58,0 C ng 1.551.889 74,8 620.856 74,8 C ng 2.075.889 100,0 830.456 100,0 4 Tây Cá n i nh 316.000 62,0 126.000 62,0 12,1 Nam B Cá áy 190.670 38,0 76.272 38,0 C ng 506.679 100,0 202.272 100,0 5 Gò n i Cá n i nh 10.000 100,0 2.500 100,0 0,2 6 Toàn Cá n i i 300.000 120.000 7,2 vùng bi n dương (*) Cá n i nh 1.740.000 694.100 100 T ng Cá áy 2.140.133 855.885 C ng Cá n i i (300.000) (120.000) dương (*) Toàn b 4.180.133 1.669.985 100,0 Ngu n: Trung tâm Tin h c thu s n (2008) 3. Hi n tr ng khai thác h i s n 3.1. S lư ng và công s t tàu thuy n khai thác h i s n Trong vòng 15 năm qua (t năm 1990 – 2007) s lư ng tàu thuy n l p máy ánh b t h i s n và công su t tàu thuy n ngày càng tăng theo t l thu n v i th i gian. T ng s tàu ánh b t thu s n có l p máy nư c ta tăng lên g p 1,3 l n, v i t c tăng bình 7
quân năm 1,53%/năm; Nhưng t ng công su t tàu ánh b t tăng g p 6,4 l n và t t c tăng 10,87%/năm. Rõ ràng, t c tăng công su t tàu thuy n cao hơn g p 10 l n so v i t c tăng s lư ng tàu. Nguyên nhân ch y u v n là do ngu n l i h i s n g n b gi m nhanh; t sau khi Chính ph ban hành Quy t nh 393/TTg ngày 25/5/1997 v vi c cho vay v n tín d ng ưu ãi óng tàu khai thác h i s n xa b , ã t o thành phong trào trong ngư dân óng tàu công su t l n ra khai thác xa b . Do ó, ngư i dân có chi u hư ng óng thuy n có công su t l n nh m vươn ra ngư trư ng ngoài khơi, nhi u gia ình ã th c hi n vi c c i hoán tàu thuy n khai thác, t thuy n có công su t th p sang thuy n có công su t l n hơn, kh năng ra khơi xa hơn. M c dù, s bi n ng s lư ng tàu thuy n khai thác và công su t có s bi n ng khác nhau theo t ng giai o n. Giai o n 1990-1996 s lư ng tàu thuy n tăng lên r t m nh, nhưng t ng công su t tàu thuy n tăng không m nh. n giai o n 1997 s lư ng tàu thuy n gi m gi m xu ng r t m nh (t 97.700 chi c xu ng còn 71.500 chi c), và duy trì n nh n năm 1999; giai o n này công su t tàu thuy n không thay i nhi u. Tuy nhiên, t năm 2000 n nay s lư ng tàu thuy n và công su t có chi u hư ng tăng, nhưng t c không cao. Trong t ng s tàu khai thác thu h i s n nư c ta, t l s tàu thuy n khai thác h i s n xa b ( ánh b t xa b ) luôn chi m t l không cao, nhưng có xu hư ng tăng d n theo th i gian. T ng s lư ng tàu khai thác xa b c a nư c ta trong năm 2000 có 9.766 chi c, chi m 12%; n năm 2007 t t i 21.130 chi c, chi m 22% t ng s tàu thuy n c a c nư c, ưa t c tăng trư ng bình quân v s lư ng tàu khai thác xa b lên 10,13%/năm. Total of horse Power (100 CV) 160.0 Total of number boat (1.000 boats) 140.0 Average of horse power per boat (CV/boat) 120.0 100.0 80.0 60.0 40.0 20.0 - 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Figure 1: Di n bi n s lư ng và công su t tàu thuy n khai thác thu s n Vi t Nam (Trung tâm tin h c th y s n, 2008) 3.3. S n lư ng và năng su t khai thác h i s n Qua th tương quan gi a năng su t khai thác v i s n lư ng có m i tương quan ngh ch. Trong 15 năm qua, s n lư ng khai thác ngày càng tăng, trong khi năng su t 8
bình quân theo công su t ngày càng gi m và th hi n r t rõ t năm 1995 n nay. T c tăng trư ng v s n lư ng khai thác t 6,12%/năm và năng su t khai thác theo ơn v thuy n t 4,51%/năm, nhưng n u xét năng su t theo công su t tàu thuy n thì t t c tăng trư ng âm (- 4,29%). Rõ ràng, vi c tăng s n lư ng khai thác ch y u do tăng t ng công su t tàu thuy n, ưua s n lư ng khai thác t 0,71 tri u t n năm 1990 lên n 2,06 tri u t n năm 2007. Năng su t khai thác bình quân theo công su t t 897 kg/CV (năm 1990) xu ng còn 408 kg/CV (năm 2007). N u xét năng su t khai thác theo ơn v thuy n, thì có chi u hư ng ngày càng tăng t 9,7 t n/thuy n (năm 1990) lên n 21,6 t n/thuy n. M c dù, s n lư ng tăng không m nh, nhưng n u xét n tr lư ng ư c phép khai thác nh m hư ng t i phát tri n b n v ng n 2007 ã vư t quá 122%; nhưng n u so sánh n t ng tr lư ng ngu n l i ch t 49%. Nguyên nhân do ánh b t các i tư ng g n b , có giá tr th p ngày càng nhi u, kh năng t n d ng s n ph m khai thác trong các m lư i ngày càng tăng; bên c nh ó m c dù t l s lư ng tàu khai thác xa b tăng nhưng kh năng ánh b t v i s n lư ng l n là không cao. Có nghĩa là, m i chuy n i s n lư ng khai thác có chi u hư ng tăng, nhưng do nâng c p c ng su t tàu thuy n; ho c trư c ây vi c khai thác có tính ch n l c i tư ng cao, thì ngày nay vi c ch n l c ngày càng gi m, có nghĩ là m i m lư i ư c ánh lên h khai thác tri t các i tư ng ã ư c ánh b t lên thuy n. 2,500 Production of capture (1.000 25.0 tons) 21.6 Capture Productivity per Horse power (kg/CV) 2,000 Capture Productivity per Boat 20.0 2,064 (Tons/boat) 1,500 15.0 9.7 1,000 10.0 709 897 408 500 5.0 - 0.0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Figure 2: Di n bi n s n lư ng và năng su t khai thác th y s n Vi t Nam (FAO,2008) 9
4500000 Total productions of capture (tons) Tuna-like fishes nei 4000000 Siamese crocodile Natantian decapods nei 3500000 Natantian decapods nei Marine molluscs nei 3000000 Marine fishes nei Marine crabs nei 2500000 Lobsters nei Freshwater fishes nei 2000000 Cephalopods nei Aquatic invertebrates nei 1500000 1000000 500000 0 1950 1952 1954 1956 1958 1960 1962 1964 1966 1968 1970 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 Figure 3: Di n bi n s n lư ng khai thác th y s n Vi t Nam theo i tư ng (FAO, 2008) S n lư ng khai thác c a 10 t nh ven bi n v nh B c B t Qu ng Ninh n Qu ng Tr chi m 15,4% t ng s n lư ng khai thác h i s n c a c nư c. Các t nh mi n Trung t Th a Thiên - Hu n Ninh Thu n g m 8 t nh chi m 24,4% s n lư ng khai thác h i s n c a c nư c. Các t nh mi n ông Nam B , trong ó Bà R a Vũng Tàu ng th nhì và Bình Thu n chi m v trí th 3 v s n lư ng khai thác h i s n c a c nư c; Tuy ch có 3 t nh nhưng chi m t i 20,9% s n lư ng c nư c. Các t nh ng b ng Sông C u Long chi m t i 39,3% s n lư ng c a c nư c; Ch riêng s n lư ng c a t nh Kiên Giang ã l n hơn t ng s n lư ng c a 10 t nh B c B . N u g p c ông và Tây Nam b s n lư ng chi m 60% s n lư ng khai thác h i s n c a c nư c. Hi n t i nư c ta chưa t ch c i u tra cũng như chưa th ng kê s n lư ng theo 2 vùng bi n g n b và xa b theo ranh gi i d a theo Ngh nh 123/2006/N -CP nên cũng chưa tách b ch ư c s n lư ng khai thác h i s n g n b là bao nhiêu. Nhưng v i ranh gi i 24 h i lý tr vào b , di n tích vùng bi n này ch chi m dư i 10% di n tích vùng c quy n kinh t c a c nư c, thì tuy m t tàu thuy n r t d y, nhưng t tr ng cũng nh hơn s n lư ng khai thác h i s n xa b r t nhi u. 3.5. Giá tr , giá thành và giá b n s n ph m khai thác Nhìn chung, trong 8 năm qua giá tr t khai thác và giá bán s n ph m luôn có chi u hư ng tăng theo th i. Tuy nhiên, giá thành s n ph m khai thác luôn di n bi n phúc t p và có chi u hư ng tăng m nh, c bi t sau năm 2004 khi giá xăng d u tăng. • Giá tr s n lư ng khai thác: giá tr khai thác th y s n (theo giá hi n hành) nư c ta t năm 2000 n nay luôn tăng theo th i gian và t t c tăng bình quân năm 8,7%/năm. Giá tr s n lư ng năm 2000 t 14.738 t ng, nhưng n năm 2007 t 28.687 t ng t các s n ph m khai thác các lo i. • Giá bán s n ph m: Giá bán s n ph m t khai thác thu s n có chi u hư ng tăng d n trong nh ng năm g n ây và t c tăng trư ng bình quân năm t 5,8%/năm. Giá bán bình quân t khai thác th y s n trong giai o n năm 2000-2007 t 10.475 ng/kg, trong ó năm 2000 t 8.873 ng/kg và tăng lên 13.901 ng/kg năm 2007. 10
• Giá thành s n ph m khai thác: giá thành s n ph m khai thác thu s n nư c ta có s bi n ng m nh. Giai o n t 2000-2003 giá thành luôn th p hơn giá bán, nhưng t khi giá xăng d u tăng lên (năm 2004) giá thành s n ph m luôn cao hơn giá bán. Bình quân giá thành s n ph m t khai thác (năm 2000-2007) t 9.742 ng/kg và tt c tăng trư ng bình quân năm 10,8%/năm. Vi c nh giá thành cho m i ơn v s n ph m theo lo i ngh khai thác, hay theo ơn v công su t tàu thuy n hi n nay chưa ư c ánh giá nhi u. Giá thành bình quân cho khai thác năm 2007 kho ng 14.912 ng/kg s n ph m, trong ó nhóm m c lo i 1 kho ng 54.245 ng/kg, m c khác 39.226 ng/kg, cá xu t kh u 6.959 ng/kg, cá bán ch 4.679 ng/kg, nhóm cá phân cho thành viên trên tàu 2.808 ng/kg. Bên c nh ó, trong giai o n này giá nhiên li u trong nư c tăng liên t c theo giá d u th gi i. L n u tiên tăng giá ngày 19/6/2004 giá d u diezen tăng t 4.650 ng/lít lên 4850 ng/lít. Ti p theo là các l n tăng giá vào các ngày 29/3/2005, ngày 3/7/2005, ngày 17/8/2005 n ngày 27/4/2006 giá d u diezen ã lên n 7.900 /lít và ngày 22/11/2007 ã tăng 8.500 ng/lít; n ngày 25/2/2008 giá d u diezen tăng lên 13.950 ng/lít; ã làm tăng t tr ng chi phí giá thành khai thác h i s n xa b kho ng 45-60%, ngh câu khơi kho ng 22-30%, ngh chài ch p kho ng 37-40%. 35,000 Value of capture fisheries (Billion VND) Selling price (VND/kg) 30,000 28,687 Cost price (VND/kg) 25,000 13,901 20,000 14,738 15,000 14,912 8,873 10,000 5,000 6,566 - 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Figure 4: Di n bi n giá tr , giá bán và giá thành s n lư ng khai thác Vi t Nam (T ng c c Th ng kê, 2007) 3.2. Lao ng ngh khai thác Trong giai o n 2000-2007, s lao ng tham gia khai thác thu h i s n trên toàn qu c ngày càng tăng, t 1,64 tri u ngư i năm 2000 lên n 1,96 tri u ngư i năm 2007, ưa t c tăng v lao ng 2,29%/năm. N u xét các lo i ngh khai thác g n b , tr ngh lư i rùng b s d ng nhi u lao ng ánh cá bán chuyên. Các lo i ngh khác s d ng thuy n th công và tàu thuy n công su t nh nên s lao ng ánh cá bình quân 2 - 5 ngư i/1 ơn v tàu thuy n. Tuy không có s li u chính xác nhưng ư c lư ng s lao ng khai thác h i s n g n b kho ng 40% t ng s lao ng ánh cá. Nhưng n u xét trên s tàu thuy n ánh cá ư c 11
phép ho t ng xa b bao g m tàu t trên 90 cv tr lên và s tàu có công su t 50 - 90 cv làm các ngh câu, rê, vây, ch p m c, thì s tàu thuy n ho t ng tuy n g n b g m toàn b 11.000 thuy n th công và 70% s tàu thuy n máy thì s lao ng ánh cá ph i chi m t i 60%. 4. Hi n tr ng nuôi tr ng thu s n Nuôi tr ng th y s n ang t ng bư c tr thành ngành s n xu t hàng hoá ch l c phát tri n r ng kh p và có v trí quan tr ng i v i ngành và kinh t qu c gia. S n lư ng thu s n nuôi tr ng năm 2007 t 2,1 tri u t n thu s n các lo i, chi m trên 50% t ng s n lư ng thu s n, trong ó riêng cá tra ba sa t trên dư i 1 tri u t n và tôm sú t 0,37 tri u t n. Giá tr xu t kh u các s n ph m t nuôi tr ng luôn chi m trên 60% (toàn ngành thu s n t 3,8 t USD năm 2007). N u so v i toàn c u, n nay Vi t Nam có s n lư ng thu s n l n th 3 toàn c u (sau Trung Qu c, n ) và là m t trong nh ng qu c gia có t c tăng trư ng bình quân v s n lư ng thu s n nuôi trên th gi i ( ng th 2 sau Myanmar). Năng l c khoa h c công ngh , v n và sáng t o trong t ch c s n xu t ã góp ph n làm tăng v th c a nuôi tr ng. Nư c ta hi n ã ch ng con gi ng ph c v phát tri n nuôi; s n xu t tôm gi ng ã tr thành m t ngành s n xu t hàng hoá v i s n lư ng kho ng 30 t con gi ng hàng năm, nhi u i tư ng khác ã thành công trong s n xu t nhân t o. i tư ng nuôi cũng a d ng, nhưng tôm sú v n là i tư ng nuôi ch o i v i các loài nuôi m n, l ; cá tra là i tư ng xu t kh u chính i v i nhóm loài th y s n nư c ng t. Công tác qu n lý môi trư ng và phòng ng a d ch b nh ã có chuy n bi n các vùng nuôi. Các Trung tâm môi trư ng ã th c hi n kh o sát, phân tích d báo và c nh báo môi trư ng các vùng nuôi tr ng i m, ã giúp ngư dân và ngư i nuôi ch n th i i m th gi ng t t, k p th i x lý môi trư ng nư c, h n ch d ch b nh phát sinh. 4.1. Di n tích, năng su t và s n lư ng nuôi tr ng Vào h ng năm 1990-2007 luôn có s tăng trư ng c v di n tích, s n lư ng nuôi tr ng thu s n. Trong giai o n 1990-1994 di n tích nuôi tr ng luôn cao hơn so v i s n lư ng nuôi. Nhưng giai o n 1995-2001gi a di n tích và s n lư ng không có s khác bi t nhau. Tuy nhiên, t năm 2001 n nay s n lư ng nuôi tr ng ã vư t quá di n tích nuôi. Trong khi ó năng su t nuôi có chi u hư ng gi m t năm 1990-1994; giai o n 1995-2001 năng xu t nuôi không tăng; giai o n t 2002 n nay năng su t nuôi luôn tăng cao. • Di n tích có kh năng: nư c ta có m t l i th r t l n v i u ki n t nhiên, môi trư ng và v trí a lý thu n l i cho s phát tri n nuôi tr ng thu s n; ư c xem là vùng có l i th c nh tránh l n trong khu v c và th gi i. T ng di n tích có kh năng phát tri n NTTS c a toàn qu c là 2.057.250 ha, trong ó nư c m n, l kho ng 1.000.000 ha và nư c ng t 1.057.250 ha. • V di n tích nuôi: Nuôi tr ng thu s n nư c ta ngày càng ư c phát tri n m nh theo hư ng s n xu t hàng hoá và hư ng t i xu t kh u là m c tiêu phát tri n. Di n tích nuôi tr ng thu s n năm 2007 tăng thêm g p 2,0 l n so v i năm 1990 và t t c tăng bình quân năm 4,07%/năm (toàn giai o n 1990-2007), ưa t ng di n tích nuôi tr ng thu s n c a c nư c t kho ng 1.008 nghìn ha (k c di n tích nuôi thu s n k t h p v i tr ng lúa hơn 66.000 ha), trong ó lo i hình th y v c nư c ng t chi m 12
40% và nư c m n l chi m 60% và chi m 49% t ng di n tích có kh năng. Khu v c BSCL luôn chi m 62% t ng di n tích NTTS c a toàn qu c, vùng BSH chi m 10,1%, Mi n Núi phía B c 9,1%, B c Trung B 5,9%, Nam Trung B 2,9%, Tây Nguyên 1,4% và ông Nam B 8,6%. 3,500 Aquaculture areas (1000 ha) 3,000 Production Aquaculture (1000 tons) Productivity of Aquaculture (kg/ha) 2,500 2,000 1,500 1,000 500 - 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Figure 5: Di n bi n di n tích, năng su t và s n lư ng nuôi tr ng thu s n Vi t Nam (FAO, 2008) 4,000,000 3,500,000 Total aquaculture productions (tons) Whiteleg shrimp 3,000,000 Pangas catfishes nei Marine molluscs nei 2,500,000 Indian white prawn 2,000,000 Gracilaria seaweeds Giant tiger prawn 1,500,000 Freshwater fishes nei Freshwater crustaceans nei 1,000,000 Banana prawn 500,000 - 1950 1952 1954 1956 1958 1960 1962 1964 1966 1968 1970 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 Figure 6: S n lư ng nuôi tr ng theo i tư ng Vi t Nam (FAO, 2008) • V nuôi l ng: Hi n nay ch y u ư c nuôi theo 3 ki u l ng chính ang ư c s d ng nuôi ph bi n nư c ta g m l ng nuôi trên bi n và nuôi l ng trên các h ch a và l ng trên sông. n năm 2007, trên toàn qu c có kho ng 83.446 l ng nuôi các lo i, trong ó l ng nuôi bi n kho ng 55.972 l ng và 27.474 l ng nuôi nư c ng t. iv i l ng nuôi bi n ch y u Phú Yên, Qu ng Ninh, H i Phòng, Khánh Hoà và Bà R a- Vũng tàu; i v i nuôi l ng trên sông ch y u t p trung vùng BSCL và nuôi trên các h ch a r i rác các t nh mi n núi. • V S n lư ng nuôi: S n lư ng thu s n nuôi nư c ta ngày càng tăng t 0,723 tri u t n năm 2000 lên n 2,1 tri u t n năm 2007, tăng g p 3,4 l n và ưa t c tăng trư ng v s n lư ng bình quân năm 14,3%/năm. Trong ó tôm m n l (ch y u tôm sú) 13
0,37 tri u t n, cá tra 1,1 tri u t n. Vùng BSCL luôn chi m m t t l l n trong cơ c u s n lư ng nuôi c a toàn qu c (chi m 68%). • Năng su t nuôi tr ng thu s n: M c tăng năng su t nuôi t năm 1990-2007 là 3,3 l n và ưa t c tăng bình quân năm 6,82%/năm, trong ó năng suât nuôi cao nh ng năm 2002 n nay. Trong ó năng su t nuôi bình quân năm 1990 ch t 630 kg/ha/năm và n năm 2007 t 2.069 kg/ha, trong ó nuôi nư c ng t kho ng 2,84 t n/ha, nuôi m n l kho ng 0,96 t n/ha. Nguyên nhân s tăng trư ng m nh v năng su t nuôi nh ng năm 2002 n nay là do y m nh phong trào nuôi cá tra ao h m cho ng b ng sông C u Long; phương th c nuôi tôm sú, tôm th chân tr ng, cá rô phi cũng chuy n d n t nuôi qu ng canh c i ti n sang nuôi bán thâm canh, thâm canh; nuôi nhuy n th t nuôi qu ng canh t nhiên sang nuôi qu ng canh c i ti n có b sung con gi ng và qu ng lý chăm sóc. Vùng có năng su t nuôi trung bình cao nh t v n là BSCL t bình quân 5,7 t n/ha ( c bi t trong nuôi cá tra bãi b i t năng su t bình quân 100 t n/ha/năm, cá bi t có th t 600 t n/ha/năm). Vi c tăng năng su t nuôi tr ng thu s n ch y u do tăng u t khoa h c công ngh và u tư tài chính; t nuôi qu ng canh c i ti n, sang nuôi bán thâm canh, thâm canh; ngoài ra do có s thay i v cơ c u i tư ng nuôi, t các loài cá truy n th ng sang nuôi các i tư ng có năng su t nuôi cao như cá tra, nghêu, tôm he chân tr ng; và có s tăng m nh v di n tích nh ng vùng có l i th v i u ki n như t ru ng trũng BSCL, t bãi tri u (nuôi ngao). 4.2. Giá tr , giá bán và giá thành s n ph m nuôi tr ng • Giá tr thu s n nuôi tr ng: Giá tr s n ph m t năm 1990-2007 c a nuôi tr ng theo giá c nh (năm 1994) t t c tăng trư ng 14,7%/năm và tăng g p 11,7 l n; t 2.576 t ng (năm 1990) lên 30.181 t ng (năm 2007), trong ó tôm bi n 21.122 t ng. N u tính theo giá tr hi n hành trong giai o n 2000-2007 luôn t t c tăng trư ng bình quân năm 4,39%/năm, tăng g p 1,4 l n, trong ó năm 2000 t 19.948 t ng và ti p t c tăng lên 28.130 t ng năm 2007. Giá tr s n lư ng nuôi cá tra, ba sa t t 220.875 tri u ng năm 1997 tăng lên 10.257.855 tri u ng năm 2007 (tăng g p 46,5 l n). • Giá thành s n ph m: Nhìn chung giá thành s n ph m nuôi luôn th p hơn giá bán (tr cá tra nh ng năm g n ây), nhưng có chi u hư ng tăng d n t nh ng năm 2000 n nay. Trung bình giá thành s n ph m nuôi chung c a năm 2000 t 12.966 ng/kg, n năm 2007 t 24.192 ng/kg, tăng g p 1,9 l n và ưa t c tăng trư ng bình quân năm v giá thành 8,11%/năm. Nguyên nhân c a s tăng giá thành c a các i tư ng nuôi là do s tăng giá c a các nguyên v t li u u vào, c bi t là giá th c ăn và ti n vay ngân hàng. Giá thành các i tư ng nuôi ch l c nh hư ng r t l n b i l m phát trong nư c, cũng như s bi n ng m nh n n kinh t th gi i; kéo theo giá thành cá tra nuôi có chi u hư ng tăng d n t 10.00-10.5000 ng/kg (năm 2000), 11.000-12.000 ng/kg (năm 2001-2002), ti p t c tăng lên 12.500-13.500 ng (năm 2003-2005), và 13.700- 14.500 ng (năm 2005-2007); n u năm 2008 t 16.500- 17.500 ng/kg. iv i tôm sú giá thành luôn giao ng kho ng 40.000-60.000 ng/kg (riêng giá thành tôm sú nuôi BSCL năm 2005 i v i tôm thâm canh kho ng 47.800 ng/kg, tôm bán thâm canh 47.400 ng/kg, tôm qu ng canh c i ti n 51.300 ng/kg), tôm th chân tr ng 45- 50.000 ng/kg. i v i ngao bi n giá thành luôn chi m 40-55% giá tr , t c luôn m c 6.000-7.000 ng/kg. 14
• Giá bán s n ph m: Nhìn chung giá bán s n ph m t nuôi tr ng nư c ta có chi u hư ng tăng theo th i gian, nhưng v i m c không cao (4,39%/năm) và th p hơn giá thành (8,11%/năm). Năm 2000 giá bán bình quân cho t t c các i tư ng ư c nuôi Vi t Nam 19.948 ng/kg và n năm 2007 t 28.130 ng/ha. Nguyên nhân c a vi c tăng giá bán s n ph m ch y u do s bi n ng v i chi u hư ng tăng cao chung c a n n kinh t th gi i và s l m phát trong nư c. Nhìn chung, giá cá tra bình quân hàng năm bi n ng t 9.000-9.500 ng/kg (năm 2005) n 15.000 – 15.500 ng/kg (năm 2007). Trong 4 tháng u năm 2008, giá cá tra bình quân 14.000-14.500 ng/kg, giá cá th t tr ng cao hơn cá th t vàng kho ng 1.000 /kg. 70,000 Value of aquaculture (Billion VND) 58,659 Selling price (VND/kg) 60,000 Cost price (VND/kg) 50,000 28,130 40,000 30,000 19,948 11,761 24,192 20,000 12,966 10,000 - 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Figure 7: Giá tr , giá bán và giá thành s n ph m các i tư ng th y s n nuôi (FAO, 2008) 4.3. Lao ng trong nuôi tr ng thu s n Trong th i gian qua, s h tham gia NTTS ngày càng tăng t 0,51 tri u h năm 2001 n 0,69 tri u h năm 2006, ưa t c tăng trư ng bình quân năm 5%/năm. T ng s lao ng th y s n năm 2000 t 1,73 tri u ngư i, n năm 2007 t 2,54 tri u ngư i, ưa t c tăng trư ng bình quân năm 4,92%/năm. Rõ ràng vi c tăng lao ng trong NTTS luôn t l thu n v i di n tích nuôi. Trung bình m i hécta gi i quy t ư c 2,5-2,7 ngư i/ha và bình quân s lao ng tr c ti p cho NTTS gi m (t 2,7 ngư i/ha năm 2000 xu ng còn 2,5 ngư i/ha (năm 2007). Nguyên nhân có th là do s thay i v cơ c u phương th c nuôi t th p lên cao. 5. Ch bi n, thương m i thu s n B t u t nh ng năm 80 c a th k trư c, ngành th y s n ã l y xu t kh u s n ph m c a ngành làm ng l c cho s phát tri n cân b ng cán cân thành toán và bù p nh ng chi phí u tư cũng như s n xu t. S chuy n bi n này ã làm thay i h n c c di n ngh cá c a Vi t Nam. ư c c vũ b i s h p d n do giá c h p d n và l i 15
nhu n cao, nó ã t o ra m t ng l c m nh cu n theo s phát tri n c a các lĩnh v c khác c a ngành th y s n. Kim ng ch xu t kh u t các m t hàng thu s n nư c ta ngày càng tăng, t 0,21 t USD năm 1990 lên n 3,8 t USD năm 2007 và t t c tăng trư ng bình quân năm v xu t kh u 18,74%/năm. Trong khi ó t c tăng s n lư ng thu s n c a ngành t bình quân năm 8,61%/năm, có nghĩa giá tr xu t kh u luôn tăng hơn 2,1 l n so v i s n lư ng. i u này cho th y, xu hư ng s d ng các s n ph m t nuôi, khai thác cho ch bi n xu t kh u ngày càng ư c chú tr ng; ã chuy n i d n các i tư ng có giá tr kinh t th p sang các i tư ng có giá tr xu t kh u. Ch bi n xu t kh u là lĩnh v c phát tri n nhanh và có th coi là ng l c cho tăng trư ng và chuy n i cơ c u trong khai thác và nuôi tr ng th y s n. Ch t lư ng và tính c nh tranh ư c c i thi n không ng ng, t o ư c uy tín trên th trư ng th gi i. n nay, c nư c ã có 439 nhà máy v i t ng công su t 4.262 t n/ngày, chuy n sang s n xu t các m t hàng thu s n cao c p b ng các dây chuy n ti n ti n. Hàng thu s n ã xu t kh u sang trên 130 qu c gia và vùng lãnh th , ch ng trong các th trư ng ch y u là Hoa Kỳ, RU, Nh t B n và Trung Qu c.V an toàn v sinh th c ph m hi n có 171 doanh nghi p n m trong danh sách 1 vào th trư ng EU, Nh t B n, 300 doanh nghi p i u ki n vào Hoa Kỳ, 295 doanh nghi p tiêu chu n vào Trung Qu c và 251 doanh nghi p áp ng yêu c u v an toàn v sinh i v i th trư ng Hàng Qu c. Bên c nh ó, xu t hi n nhi u m t hàng n i a trên các ch u m i, các nhà hàng, khách s n và siêu th . Tình hình nh p nguyên li u th y s n tái xu t: Vi t Nam hi n ang nh p kh u th y s n t 40 qu c gia và vùng lãnh th , v i kim ng ch nh p kh u kho ng t 90-100 tri u USD/năm, tương ương t 4 n 5% kim ng ch xu t kh u th y s n. Th trư ng cung c p thu s n chính cho Vi t Nam là các nư c châu Á như n Ð (chi m 26%), Trung Qu c (18%), Nh t B n (11%), Hongkong (9%), ASEAN (18%), Ðài Loan (6%)... Các m t hàng th y s n nh p kh u c a Vi t Nam ch y u là tôm ông l nh, cá ông l nh, trong ó, tôm ông l nh chi m trên 70%, cá ông l nh chi m 10-16%, còn l i là các lo i th y s n khác như cá h i tươi, cá h i ông l nh, tôm hùm, cá h p, nghêu sò và nhi u lo i cá bi n. Ch riêng cá h i, bình quân m i năm có kho ng 1.500 t n ư c nh p v t các nư c châu Âu ch bi n, tái xu t và tiêu th trong nư c. Theo d báo c a B Th y s n (nay là B Nông ngh êp và Phát tri n nông thôn), áp ng nhu c u ch bi n xu t kh u, t nay n 2010, nh p kh u hàng th y s n c a Vi t Nam s tăng t 8 n 10%/năm, v i giá tr kho ng 190 tri u USD/năm. 16
4000000 Total of Export Quantity of fishes (tons) 7.00 Total Export Value of fishes (1000 USD) 3500000 6.00 Selling price (USD/kg) 3000000 5.00 2500000 4.00 2000000 3.00 1500000 2.00 1000000 500000 1.00 0 - 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Figure 8: Di n bi n giá tr xu t kh u hàng th y s n c a Vi t Nam (FAO, 2008) 6. M t s chính sách nh hư ng n s phát tri n ngành thu s n Vi t Nam 6.1. Khung th ch liên quan n qu n lý th y s n Trư c khi H p nh t gi a B Thu s n và B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn; cơ c u t ch c c a B Th y s n ư c th hi n qua sơ 1. Nhưng sau khi h p nh t 2 B , cơ c u t ch c liên quan n qu n lý th y s n l m trong cơ c u t ch c chung c a B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn. Theo Ngh nh s 01/2008/N -CP ngày 03/01/2008 c a Th tư ng Chính ph Quy nh ch c năng, nhi m v , quy n h n và cơ c u t ch c c a B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn; cơ c u t ch c c a B như sau:. 1. Văn phòng, các v và Thanh tra: V K ho ch, V Tài chính, V Khoa h c, Công ngh và Môi trư ng; V H p tác qu c t ; V Pháp ch ; V T ch c cán b ; Thanh tra B ; Văn phòng B . 2. Các c c: C c Tr ng tr t; C c B o v th c v t; C c Chăn nuôi; C c Thú y; C c Ch bi n, Thương m i nông lâm thu s n và ngh mu i; C c Lâm nghi p; C c Ki m lâm; C c Khai thác và B o v ngu n l i thu s n; C c Nuôi tr ng thu s n; C c Thu l i; C c Qu n lý ê i u và Phòng, ch ng l t, bão; C c Qu n lý xây d ng công trình; C c Kinh t h p tác và Phát tri n nông thôn; C c Qu n lý ch t lư ng nông lâm s n và thu s n. 3. Các trung tân: Trung tâm Tin h c và Th ng kê; Trung tâm Qu c gia Nư c s ch và V sinh môi trư ng nông thôn; Trung tâm Khuy n nông - Khuy n ngư Qu c gia; Báo Nông nghi p Vi t Nam; T p chí Nông nghi p và Phát tri n nông thôn. i v i ngành thu s n, dư i c p b là các S Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn, S Thu s n (ch duy nhât Cà Mau). Ngoài ra còn có m t s Chi c c B o v Ngu n l i th y s n, Chi C thu s n m t s t nh, thành. 17
Văn phòng B Chính ph UBND T nh Thanh tra B C c Qu n lý CL, AT, VS , V K ho ch – Tài chính VS, TY TS Figure 9: Chi c c qu n lý CL, AT, V Khoa h c - công ngh V Pháp ch C c Khai thác & V T ch c cán b V H p tác qu c t NLTS V Nuôi tr ng thu s n Chi c c Khai thác, b o v cơ c u t ch c c a B Thu s n theo Ngh S Thu s n Vi n Nghiên c u h i s n B trư ng B Thu s n Vi n Kinh t & quy ho ch Các Th trư ng ---------------------------------- Vi n Nghiên c u nuôi nh 43/2003/N -CP Vi n Nghiên c u nuôi Các phòng chuyên môn Vi n Nghiên c u nuôi Trung tâm tin h c Báo Thu s n T p chí Thu s n t nh Các t ch c s nghi p thu c B Thu s n Trung tâm khuy n ngư 18 Trung tâm khuy n ngư
6.2. M t s chính sách liên quan n s phát tri n ngành thu s n 6.2.1. Chính sách qu n lý s phát tri n c a NTTS Các chính sách và th ch có liên quan n phát tri n nuôi tr ng thu s n như các v n v kinh t , thương m i, xu t kh u thu s n, các v n v qu n lý và s d ng lĩnh v c s n xu t kinh doanh các d ch v ph tr cho nuôi tr ng thu s n như s n xu t và kinh doanh con gi ng thu s n, th c ăn cho NTTS, các lo i hoá ch t, kháng sinh và ch ph m sinh h c cho NTTS, các chính sách v chuy n i cơ c u v t nuôi cây tr ng trong s n xu t nông-lâm-ngư có liên quan n NTTS, các chính sách v v n, tín d ng và u tư cho NTTS. Nhìn chung các chính sách này u có tác d ng thúc y quá trình tăng trư ng c a NTTS, c bi t là lĩnh v c nuôi nư c l , nh m m c ích tăng hi u qu kinh t t NTTS, t o nguyên li u s ch, an toàn cho ch bi n xu t kh u, tăng cư ng s óng góp c a NTTS vào t ng thu nh p c a ngành thu s n cũng như n n kinh t qu c dân. V v n t o công ăn, vi c làm và xoá ói gi m nghèo, m c dù các chính sách này không c p m t cách tr c ti p nhưng các chính sách này khi ư c th c thi có hi u qu thì u có tác d ng tăng hi u qu s n xu t c a các ho t ng s n xu t và kinh doanh thu s n, nên t o i u ki n cho ngư i nuôi m r ng các mô hình s n xu t và t o thêm vi c làm cho ngư i lao ng ăn theo, gián ti p góp ph n vào xoá ói gi m nghèo. Như v y, ã c p gián ti p n công tác t o vi c làm và xoá ói gi m nghèo cho các vùng nông thôn. • Các chính sách v vi c s n xu t, kinh doanh và s d ng các hoá ch t, thu c kháng sinh và ch ph m sinh h c cho NTTS: Ch th s 07/2001/CT-BTS c a B trư ng B th y s n ngày 24 tháng 9 năm 2001 (c m s d ng chloramphenicol và qu n lý vi c dùng hóa ch t, thu c thú y trong s n xu t th y s n); Quy t nh 18/2002/Q -BTS ngày 03/6/2002 c a B trư ng B th y s n (ban hành Quy ch kh o nghi m gi ng th y s n, th c ăn, thu c, hóa ch t và ch ph m sinh h c dùng trong nuôi tr ng th y s n); Quy t nh 15/2002/Q -BTS ngày 17/5/2002 (ban hành Quy ch ki m soát dư lư ng các ch t c h i trong ng v t và s n ph m ng v t th y s n nuôi), Quy t nh 640/1999/Q -BTS c a B trư ng B th y s n (ban hành Quy ch ki m soát an toàn v sinh trong thu ho ch nhuy n th hai m nh v ). Các quy t nh này v cơ b n ã th hi n và c p ư c tính c p thi t c a công tác qu n lý vi c s n xu t và kinh doanh các s n ph m này trong NTTS. Hi n nay, khi phong trào phát tri n NTTS ư c m r ng, di n tích nuôi thu s n không ng ng tăng lên, c bi t là nuôi tôm nư c l , ã kéo theo s phát tri n nhanh chóng c a lĩnh v c s n xu t kinh doanh các d ch v v hoá ch t cho NTTS, các s n ph m s n xu t trong nư c ho c nh p kh u t nư c ngoài ư c s d ng ph bi n trong các mô hình nuôi thu s n. Tuy nhiên, trong quá trình th c hi n các chính sách này ã n y sinh nhi u khó khăn và b t c p. ó là các khó khăn v tài chính và ngu n nhân l c th c hi n tri t các chính sách này trong th c t . • V n quy ho ch, s n xu t và kinh doanh con gi ng ph c v cho NTTS: Quy t nh 865-Q /NC ngày 23/10/1996 c a B trư ng B Th y s n (ban hành văn b n “Quy ho ch x p x p l i cơ s gi ng nuôi th y s n th i kỳ 1996 – 2000); Quy t nh 18/2002/Q -BTS ngày 03/6/2002 c a B trư ng B th y s n (ban hành Quy ch kh o nghi m gi ng th y s n, th c ăn, thu c, hóa ch t và ch ph m sinh h c dùng trong nuôi tr ng th y s n); Quy t nh s 224/1999/Q -TTg ngày 08/12/1999 v/v phê duy t Chương trình phát tri n NTTS th i kỳ 1999 – 2010, Quy t nh s 103/2000/Q -TTg 19
ngày 25/8/2000 c a Th tư ng Chính ph v m t s chính sách khuy n khích phát tri n gi ng th y s n, Quy t nh s 112/2004/Q -TTg ngày 23 tháng 6 năm 2004 v/v phê duy t Chương trình Phát tri n gi ng thu s n n năm 2010 c a B Thu S n. Pháp l nh s 16/2004/PL-UBTVQH11 ngày 24 tháng 3 năm 2004 v gi ng v t nuôi. Quy t nh 103/2000/Q -TTg ngày 25 tháng 8 năm 2000 v m t s chính sách khuy n khích phát tri n gi ng thu s n. Quy t nh 992/2001/Q -NHNN ngày 06 tháng 8 năm 2001 v quy nh m c cho vay không có b o m b ng tài s n c a Ngân hàng thương m i c ph n, Công ty tài chính c ph n và Ngân hàng liên doanh. Thông tư 04/2000/TT-BTS ngày 03 tháng 11 năm 2000 v Hư ng d n th c hi n m t s i u trong Quy t nh 103. Công văn s 934/CV- NHNN ngày 25 tháng 9năm 2000 c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam hư ng d n th c hi n Quy t nh s 103. Thông tư 56/2001/TTLT-BTC-BTS Hư ng d n ch qu n lý tài chính các d án khuy n khích phát tri n gi ng thu s n do ngân sách nhà nư c b o m. • V n v kinh doanh và xu t nh p kh u thu s n: Các chính sách có liên quan là Ngh nh 86/2001/N -CP c a Chính ph ngày 16 tháng 11 năm 2001 ( i u ki n kinh doanh các ngành ngh th y s n); Quy t nh 344/2001/Q -BTS c a B trư ng B th y s n (qu n lý xu t nh p kh u hàng th y s n chuyên ngành năm 2001-2005); Quy t nh 649/2000/Q -BTS ngày 04/8/2000 (ban hành Quy ch ki m tra và công nh n cơ s s n xu t, kinh doanh th y s n t tiêu chu n m b o v sinh an toàn th c ph m, thay th Quy ch ban hành kèm theo Quy t nh s 01/2000/Q -BTS ngày 03/1/2000); Thông tư s 03/2000/TT-BTS ngày 22/9/2000 c a B Th y s n hư ng d n th c hi n Quy t nh 178/1999/Q -TTg c a Th tư ng Chính ph ngày 30 tháng 8 năm 1999 (ban hành Quy ch nhãn hàng hóa lưu thông trong nư c và hàng hóa xu t kh u, nh p kh u i v i hàng hóa th y s n); Quy t nh 251/1998/Q -TTg c a Th tư ng Chính ph ngày 25 tháng 12 năm 1998 (phê duy t chương trình xu t kh u th y s n n năm 2005). Các chính sách này ã c p n vi c kinh doanh các d ch v ph tr cho NTTS như gi ng, th c ăn, hoá ch t và kinh doanh, xu t nh p kh u các s n ph m thu s n, nh m m c tiêu thúc y vi c ch bi n và tiêu th t t các s n ph m thu s n, m b o u ra và hi u qu cho các ho t ng s n xu t. c bi t, Quy t nh 251/1998/Q -TTg c a Th tư ng Chính ph ngày 25 tháng 12 năm 1998 ã phê duy t Chương trình xu t kh u th y s n n năm 2005, nh m m c ích thúc y lĩnh v c xu t kh u thu s n, tăng kim ng ch xu t kh u thu s n và ưa kinh t thu s n phát tri n thành ngành mũi nh n trong n n kinh t t nư c. • V n v quy ho ch phát tri n NTTS và chuy n d ch cơ c u, v t nuôi cây tr ng trong s n xu t nông-lâm-ngư nghi p, trong ó có liên quan n NTTS: Ngh Quy t 09/2000/NQ-CP ngày 15 tháng 6 năm 2000 v M t s ch trương và chính sách chuy n d ch cơ c u kinh t và tiêu th s n ph m nông nghi p. Thông tư s 91/2000/TT-BTC ngày 06 tháng 9 năm 2000 v Hư ng d n th c hi n Ngh quy t s 09/2000/NQ-CP v mi n thu GTGT và thu TNDN trên khâu lưu thông khuy n khích tiêu th s n ph m nông nghi p. Quy t nh 150/2005/Q -TTg ngày 20 tháng 6 năm 2005 v Phê duy t quy ho ch chuy n i cơ c u s n xu t nông, lâm nghi p, th y s n c nư c n năm 2010 và t m nhìn 2020 20