Tổng thuật Hội thảo khoa học quốc gia “Sáng tác văn học Việt Nam thời kỳ Đổi mới: Thực trạng và triển vọng”

Tổng thuật Hội thảo khoa học quốc gia:<br /> <br /> “Sáng tác văn học Việt Nam thời kỳ Đổi mới:<br /> thực trạng và triển vọng”<br /> Lª H−¬ng Thñy(*)<br /> §Æng Th¸i Hµ(**)<br /> TiÕp nèi Héi th¶o khoa häc quèc<br /> gia “Ph¸t triÓn v¨n häc ViÖt Nam trong<br /> bèi c¶nh ®æi míi vµ héi nhËp quèc<br /> tÕ” (th¸ng 5/2014); nh»m tiÕp tôc ®i<br /> s©u ®¸nh gi¸, tæng kÕt nh÷ng thµnh<br /> tùu, h¹n chÕ cña thùc tiÔn s¸ng t¸c v¨n<br /> häc ViÖt Nam 30 n¨m ®æi míi, ngµy<br /> 28/5/2015, ( t¹i Hµ Néi, ViÖn V¨n häc ®·<br /> tæ chøc Héi th¶o khoa häc quèc gia<br /> “S¸ng t¸c v¨n häc ViÖt Nam thêi kú §æi<br /> míi: thùc tr¹ng vµ triÓn väng”. H¬n 70<br /> tham luËn ®· ®−îc göi tíi Héi th¶o. C¸c<br /> b¸o c¸o tham luËn vµ ý kiÕn trao ®æi t¹i<br /> Héi th¶o ®· ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn<br /> vµ thùc tiÔn cña ®æi míi v¨n häc, vÒ ®éi<br /> ngò s¸ng t¸c, nh÷ng hiÖn t−îng t¸c gi¶<br /> t¸c phÈm tiªu biÓu, nh÷ng ®æi míi trªn<br /> ph−¬ng diÖn thÓ lo¹i, thµnh tùu vµ h¹n<br /> chÕ còng nh− kinh nghiÖm thÈm mü vµ<br /> bµi häc cña v¨n ch−¬ng thêi ®æi míi,...<br /> C¸c vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn s¸ng t¸c<br /> v¨n häc thêi kú §æi míi ®· ®−îc ®¸nh<br /> gi¸ vµ soi chiÕu tõ ®iÓm nh×n cña c¸c<br /> nhµ lý luËn phª b×nh còng nh− cña<br /> chÝnh lùc l−îng viÕt víi t− c¸ch lµ<br /> nh÷ng chñ thÓ s¸ng t¹o. (*<br /> (*)<br /> <br /> TS., ViÖn V¨n häc.<br /> ThS., ViÖn V¨n häc.<br /> <br /> (**)<br /> <br /> 1. §æi míi vµ nh÷ng tr¨n trë vÒ vÊn ®Ò ®æi míi<br /> <br /> Më ®Çu phiªn Khai m¹c, B¸o c¸o ®Ò<br /> dÉn x¸c ®Þnh, träng t©m cña héi th¶o<br /> lÇn nµy lµ ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ thùc tiÔn<br /> s¸ng t¸c v¨n häc ®æi míi. V× h¬n mäi<br /> lÜnh vùc kh¸c cña ®êi sèng v¨n häc, ®©y<br /> lµ lÜnh vùc n¨ng ®éng nhÊt, dÊu Ên ®æi<br /> míi hiÖn lªn râ nÐt nhÊt. T¹i ®ã b¹n ®äc<br /> nghe thÊy h¬i thë nãng hæi cña cuéc<br /> sèng, nh÷ng tri nhËn míi mÎ cña nhµ<br /> v¨n vÒ thÕ giíi, vÒ lÞch sö vµ con ng−êi,<br /> n¬i thai nghÐn vµ ph¸t lé nh÷ng t−<br /> t−ëng mÜ häc míi, n¬i thÓ hiÖn râ nÐt<br /> nhÊt sù nh¹y c¶m v¨n hãa cña nhµ v¨n.<br /> §æi míi, héi nhËp chÝnh lµ nh÷ng tõ<br /> khãa quan träng nhÊt khi nãi vÒ v¨n<br /> häc tõ sau n¨m 1986.<br /> Sù tr¨n trë vÒ vÊn ®Ò ®æi míi còng<br /> cã thÓ ®−îc thÊy ngay trong B¸o c¸o ®Ò<br /> dÉn héi th¶o: “Tõ sau c¸i mèc cña c«ng<br /> cuéc ®æi míi n¨m 1986, v¨n häc ViÖt<br /> Nam ®ang ë ®©u trªn b¶n ®å v¨n häc<br /> thÕ giíi, chóng ta ®· gãp thªm g× ®Ó lµm<br /> giµu cã h¬n di s¶n tinh thÇn cña nh©n<br /> lo¹i?”. Trªn tinh thÇn ®æi míi vµ tõ<br /> ®iÓm nh×n thêi ®¹i míi, nh÷ng yªu cÇu<br /> cña viÖc ®¸nh gi¸ v¨n häc ®æi míi ®ang<br /> cÇn ®Æt ra, ®ã lµ: thêi gian qua chóng ta<br /> <br /> S¸ng t¸c v¨n häc…<br /> <br /> 43<br /> <br /> ®· ®µo t¹o ®éi ngò v¨n nghÖ sÜ nh− thÕ<br /> nµo, viÖc qu¶ng b¸ v¨n häc ra sao, bao<br /> nhiªu t¸c phÈm ®Õn ®−îc víi c«ng<br /> chóng vµ v¨n häc ®æi míi ®· ®ãng gãp<br /> nh− thÕ nµo vµo viÖc h×nh thµnh b¶n<br /> lÜnh, t©m hån, trÝ tuÖ con ng−êi ViÖt<br /> Nam. Bªn c¹nh ®ã, theo c¸c ®¹i biÓu,<br /> còng cÇn quan t©m ®Õn vÊn ®Ò ph¸t<br /> triÓn v¨n häc nghÖ thuËt ph¶i g¾n liÒn<br /> víi v¨n hãa, tù do s¸ng t¹o vµ d©n chñ.<br /> <br /> thõa vµ tÝnh chuyÓn ®æi (hoÆc ®øt ®o¹n)<br /> cña nã. §ång thêi, cÇn chó ý ®Õn c¸c<br /> mèc lÞch sö lín ®Ó ph©n kú lÞch sö vµ<br /> ph©n kú v¨n häc: 1945, 1975, 1986,<br /> 1995, 2000; g¾n víi hai cuéc chuyÓn ®æi<br /> m« h×nh v¨n häc: tõ trung ®¹i sang hiÖn<br /> ®¹i - ®Çu thÕ kû XX, tõ phong bÕ (trong<br /> khu vùc, phe) sang héi nhËp do t¸c ®éng<br /> cña toµn cÇu hãa vµ c¸ch m¹ng th«ng<br /> tin ®Çu thÕ kû XXI.<br /> <br /> Nªu bËt nh÷ng quan ®iÓm then chèt<br /> vÒ ®æi míi v¨n nghÖ, theo c¸c ®¹i biÓu,<br /> ®æi míi võa lµ quy luËt, võa lµ ®éng lùc<br /> cña sù ph¸t triÓn x· héi. NhiÒu d©n téc<br /> trong lÞch sö th−êng cã nh÷ng cuéc ®æi<br /> míi quan träng thÓ hiÖn qua nh÷ng<br /> cuéc c¸nh m¹ng, duy t©n, c¶i c¸ch,... ë<br /> thÕ kû XX, ViÖt Nam cã nh÷ng cuéc<br /> c¸ch m¹ng mang tÇm thêi ®¹i. Sau 30<br /> n¨m ®æi míi, x· héi l¹i ®ang tiÕn hµnh<br /> ®æi míi nhiÒu lÜnh vùc, nhiÒu ngµnh<br /> quan träng. Trong bèi c¶nh Êy, ®æi míi<br /> trong v¨n nghÖ cã nh÷ng thuËn lîi vµ<br /> khã kh¨n riªng. Tuy nhiªn, mét khi<br /> c«ng cuéc ®æi míi ®· cã ®−îc nh÷ng<br /> thµnh tùu cña nã, gi¸ trÞ bÒn v÷ng vµ<br /> v−ît thêi cña c¸i míi sÏ ®−îc kh¼ng<br /> ®Þnh. Cô thÓ h¬n, gi¸ trÞ cña c¸i míi<br /> n»m ë viÖc nã thÓ hiÖn ®−îc c¸i thiªng<br /> liªng, vÜ ®¹i vµ søc m¹nh cña d©n téc,<br /> ®ång thêi thÓ hiÖn mét c¸ch s©u s¾c<br /> truyÒn thèng, th©n phËn vµ søc m¹nh<br /> cña con ng−êi v−ît lªn trªn mäi chµ ®¹p<br /> ¸p bøc. TÝnh d©n téc vµ tÝnh nh©n v¨n,<br /> nh− thÕ, lµ mét ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó<br /> ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n mäi c¸i míi vµ sù ®æi<br /> míi trong v¨n häc.<br /> <br /> Coi tÝnh d©n chñ vµ tÝnh ®èi tho¹i<br /> trong tiÕp nhËn phª b×nh nh− lµ ®iÒu<br /> kiÖn cÇn ®Ó cã thÓ thóc ®Èy v¨n häc<br /> kh«ng ngõng ®æi míi, theo c¸c ®¹i biÓu,<br /> v¨n häc ViÖt Nam tõ n¨m 1986 ®Õn nay<br /> cã nhiÒu thµnh tùu, song sù ®¸nh gi¸<br /> nhiÒu khi rÊt ph©n t¸n, tr¸i chiÒu, phøc<br /> t¹p, nhÊt lµ viÖc vËn dông tiªu chÝ “®Þnh<br /> h−íng chÝnh trÞ t− t−ëng”. Kh«ng Ýt t¸c<br /> phÈm vÊp ph¶i vÊn ®Ò nh¹y c¶m chÝnh<br /> trÞ mµ bÞ lªn ¸n, cÊm ®o¸n, sau mét thêi<br /> gian, tÝnh nh¹y c¶m cña vÊn ®Ò suy<br /> gi¶m, t¸c phÈm l¹i ®−îc ®ãn nhËn. Tõ<br /> thùc tÕ ®ã, c¸c ®¹i biÓu ®Ò nghÞ, khi<br /> ®¸nh gi¸ v¨n häc nªn vËn dông tiªu chÝ<br /> ®Þnh huíng chÝnh trÞ trªn tinh thÇn v¨n<br /> hãa, tr¸nh ®Èy t¸c phÈm v¨n häc, do<br /> kh¸c biÖt vÒ néi dung so víi chÝnh trÞ,<br /> vµo ®Þa vÞ thï ®Þch, vµ cÇn t¹o ®iÒu kiÖn<br /> cho v¨n nghÖ ph¸t triÓn.<br /> <br /> Mét ®iÒu ®¸ng l−u ý, theo c¸c ®¹i<br /> biÓu, lµ §æi míi vµ Héi nhËp lµ hai thêi<br /> kú kh¸c nhau. Khi ®¸nh gi¸, phª b×nh<br /> v¨n häc ®−¬ng ®¹i, cÇn ®Æt v¨n häc §æi<br /> míi trong tæng thÓ v¨n häc ViÖt Nam<br /> hiÖn ®¹i (thÕ kû XX) ®Ó thÊy tÝnh kÕ<br /> <br /> Tõ mét gãc nh×n kh¸c, cã ®¹i biÓu<br /> cho r»ng ®Ó v¨n häc ph¸t triÓn, ngay tõ<br /> n¨m 1986 ®· cã thÓ nãi ®Õn c«ng thøc 3<br /> ch÷ T: TiÒn - Tù do - Tµi n¨ng. S¸ng t¹o<br /> lµ lµm nªn c¸i míi. Hay vµ míi lµ vÊn ®Ò<br /> chñ yÕu cña s¸ng t¹o v¨n häc. Tuy nhiªn,<br /> quan s¸t nÒn v¨n häc cña chóng ta cã<br /> nhiÒu c¸i “l¹” rÊt ®¸ng ®Ó ý. Kh¸c nh−ng<br /> ®õng lµm suy chuyÓn ®Õn ®−êng lèi v¨n<br /> hãa mµ §¶ng mong muèn, ®Þnh h−íng.<br /> C¸i ®ã míi khã. V¨n häc nghÖ thuËt lµ<br /> lÜnh vùc s¸ng t¹o, ph¸t minh. Nh−ng<br /> nhµ v¨n ph¶i cã tµi, cã b¶n lÜnh...<br /> <br /> 44<br /> Bµy tá quan ®iÓm xung quanh vÊn<br /> ®Ò ®æi míi hiÖn nay, cã ý kiÕn cho r»ng,<br /> sù ®æi míi rÊt ®¸ng tr©n träng nh−ng<br /> ch−a nhiÒu. Nh÷ng lý do cña t×nh tr¹ng<br /> nµy cã thÓ chØ ra nh−: hiÖn thùc cuéc<br /> sèng, ®êi sèng kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n<br /> hãa... Chøc n¨ng cña v¨n häc ph¶i lµ<br /> khai hãa v¨n minh, më ®−êng vµ chØ<br /> ®−êng, ph¶i lµm cho con ng−êi, v× con<br /> ng−êi; khai hãa bao giê còng lµ thiÓu sè<br /> vµ nªn ñng hé, nªn tranh luËn chø<br /> kh«ng thÓ quy chôp.<br /> 2. Thùc tiÔn ®æi míi d−íi gãc nh×n lý luËn - phª b×nh<br /> <br /> D−íi gãc nh×n cña lý luËn - phª<br /> b×nh, nhiÒu ®¹i biÓu tËp trung nh×n<br /> nhËn, ®¸nh gi¸ thùc tiÔn s¸ng t¸c bëi nã<br /> lµ lÜnh vùc n¨ng ®éng nhÊt, ®ång thêi<br /> còng lµ lÜnh vùc cho phÐp chóng ta rót<br /> ra nh÷ng kinh nghiÖm quý b¸u ®Ó tiÕp<br /> tôc ®æi míi vµ ph¸t triÓn v¨n häc d©n<br /> téc trong kh«ng gian v¨n hãa ®−¬ng ®¹i.<br /> NhiÒu ý kiÕn cho r»ng, c¸c tham<br /> luËn trong Héi th¶o ®· “mæ xÎ ®−îc kh¸<br /> nhiÒu vÊn ®Ò nãng cña v¨n häc ®−¬ng<br /> ®¹i”. Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò g©y nhiÒu<br /> tranh luËn nhÊt, vµ ®ång thêi còng b¸m<br /> s¸t dßng ch¶y v¨n ch−¬ng trÎ ®−¬ng ®¹i<br /> nhÊt, ®ã lµ vÊn ®Ò v¨n häc thÞ tr−êng.<br /> Trªn c¬ së kh¸i qu¸t kh¸i niÖm vµ lÞch<br /> sö dßng v¨n häc thÞ tr−êng t¹i Tp. Hå<br /> ChÝ Minh tõ tr−íc n¨m 1975, c¸c ®¹i<br /> biÓu còng ®· nªu lªn mét thùc tiÔn ®¸ng<br /> l−u ý: “cã rÊt nhiÒu ng−êi lo ng¹i vÒ<br /> dßng ‘v¨n häc thÞ tr−êng’ víi mçi cuèn<br /> b¸n vµi chôc v¹n b¶n, cã thèng kª cho<br /> thÊy, tõ n¨m 1995-2009, ba nhµ xuÊt<br /> b¶n chuyªn vÒ d¹ng s¸ch nµy ®· xuÊt<br /> b¶n kho¶ng 60% sè l−îng s¸ch t¹i Tp.<br /> Hå ChÝ Minh. Cã nhiÒu ng−êi e ng¹i,<br /> ph©n v©n vµ cho r»ng ®ã lµ sù xuèng<br /> cÊp cña v¨n hãa ®äc”. Chñ yÕu dµnh cho<br /> nh÷ng ng−êi trÎ, ng−êi viÕt trÎ, ng−êi<br /> ®äc trÎ, ®Æc ®iÓm cña “v¨n häc thÞ<br /> <br /> Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 7.2015<br /> <br /> tr−êng” hiÖn nay lµ “néi dung kh¸ s¸o<br /> mßn” vµ “®¬n gi¶n vÒ nghÖ thuËt”, víi<br /> “®Ò tµi t×nh yªu lµ chñ ®¹o, l·ng m¹n,<br /> bay bæng, xa rêi thùc tÕ”. Mét trong<br /> nh÷ng nguyªn nh©n quan träng dÉn<br /> ®Õn “c¬n sèt” cña dßng v¨n häc nµy ®ã lµ<br /> sù nhËp khÈu å ¹t cña v¨n häc ng«n<br /> t×nh Trung Quèc.<br /> Tuy nhiªn, ®øng tõ phÝa nh÷ng ®éc<br /> gi¶ trÎ, ®Æc biÖt lµ ®éc gi¶ løa tuæi vÞ<br /> thµnh niªn, mét ý kiÕn kh¸c l¹i mang<br /> tÝnh ph¶n biÖn: “Kh«ng nªn ®¸nh gi¸<br /> thÊp v¨n häc thÞ tr−êng. T«i tù hái<br /> kh«ng hiÓu ng−êi ta xÕp v¨n häc thÞ<br /> tr−êng vµ v¨n häc b¸c häc theo tiªu chÝ<br /> nµo. Khi nhµ v¨n viÕt t¸c phÈm th× nhu<br /> cÇu lín nhÊt lµ ®èi tho¹i víi ®éc gi¶,<br /> muèn b¸n s¸ch. §−îc c«ng chóng ®ãn<br /> nhËn th× thµnh c«ng, kh«ng ®ãn nhËn<br /> th× thÊt b¹i. T¹i sao ph¶i can thiÖp vµo<br /> thÞ tr−êng, nÕu lµ t¸c phÈm kh«ng cã<br /> gi¸ trÞ th× h«m nay ng−êi ta cÇn, mai<br /> ng−êi ta quªn. Theo t«i, ®ã lµ nhu cÇu<br /> cña ®éc gi¶, kh«ng ph¶i lµ chuyÖn cña<br /> c¸c nhµ qu¶n lý”. Nãi c¸ch kh¸c, sù phñ<br /> nhËn tÊt c¶ c¸c t¸c phÈm ®−îc xÕp vµo<br /> h¹ng môc “v¨n häc thÞ tr−êng”, kh«ng g×<br /> kh¸c, chÝnh lµ sù phñ nhËn vµ quay<br /> l−ng víi thÕ hÖ trÎ, víi nh÷ng ®ßi hái,<br /> nhu cÇu còng nh− t©m t− t×nh c¶m cña<br /> mét bé phËn c«ng chóng ®Çy tiÒm n¨ng<br /> trong bèi c¶nh v¨n hãa - x· héi ®−¬ng<br /> ®¹i. §ång t×nh víi quan ®iÓm nµy, cã ®¹i<br /> biÓu cho r»ng, v¨n häc lµ s¶n phÈm cña<br /> v¨n hãa, v× thÕ, ®iÒu tÊt yÕu lµ v¨n häc<br /> thêi ®¹i nµy còng ph¶i tu©n theo quy<br /> luËt cung-cÇu cña thÞ tr−êng. Kh«ng chØ<br /> vËy, “viÖc ®¸nh gi¸ thÊp v¨n häc thÞ<br /> tr−êng còng ®ång nghÜa víi viÖc ®ang<br /> ®øng ë mét hÖ gi¸ trÞ kh¸c ®Ó ®¸nh gi¸,<br /> v× thÕ mµ kh«ng thùc sù cã ®−îc mét c¸i<br /> nh×n kh¸ch quan”. Tõ ®iÓm nh×n cña<br /> mét ng−êi cÇm bót, nhµ v¨n Thiªn S¬n<br /> cho r»ng, thùc chÊt, mét trong nh÷ng<br /> <br /> S¸ng t¸c v¨n häc…<br /> <br /> thµnh tùu ®¸ng kÓ cña v¨n häc h«m nay<br /> lµ ngµy cµng ®i vÒ phÝa thÞ tr−êng.<br /> Thªm mét vÊn ®Ò kh«ng kÐm phÇn<br /> quan träng khi nh×n nhËn, ®¸nh gi¸ v¨n<br /> häc sau ®æi míi, ®ã lµ vÊn ®Ò vÒ tÝnh trß<br /> ch¬i cña v¨n häc nãi riªng vµ nghÖ<br /> thuËt nãi chung. NhËn diÖn mét xu<br /> h−íng næi bËt cña ®êi sèng ®−¬ng ®¹i,<br /> c¸c ®¹i biÓu nhÊn m¹nh ®Õn xu h−íng<br /> “trß ch¬i hãa” trªn mäi b×nh diÖn cña ®êi<br /> sèng x· héi, trong ®ã cã v¨n ch−¬ng.<br /> C¨n cø vµo thùc tiÔn s¸ng t¸c th¬ ®−¬ng<br /> ®¹i, c¸c ®¹i biÓu ®· kh¸i qu¸t hãa ba<br /> kiÓu t¸c gi¶ - ng−êi ch¬i trong th¬ ViÖt<br /> Nam ®−¬ng ®¹i. §ã lµ: KiÓu nhµ th¬ - kÎ<br /> tµi tö cã nhiÒu ®Æc ®iÓm nh− kÕ thõa tõ<br /> mÉu h×nh ng−êi tµi tö trong v¨n hãa<br /> truyÒn thèng, chñ tr−¬ng mét ®êi sèng<br /> h−íng ®Õn tù do tinh thÇn, nhËn thøc<br /> ®−îc b¶n chÊt trß ch¬i cña ®êi sèng vµ<br /> do ®ã lùa chän ch¬i nh− lµ c¸ch hiÖn<br /> sinh. KiÓu nhµ th¬ - trÎ th¬ g¾n liÒn víi<br /> sù m−în giäng, m−în ®iÓm nh×n cña trÎ<br /> th¬ trong sù ch¬i ®Ó nh×n nhËn, biÓu ®¹t<br /> thÕ giíi, ®−a th¬ ca vÒ víi chÊt duy c¶m<br /> vµ t− duy huyÒn tho¹i. KiÓu nhµ th¬<br /> luyÖn ch÷ vµ nghÞch ch÷ kh¼ng ®Þnh t−<br /> c¸ch nghÖ sÜ cña m×nh trong c¸ch øng xö<br /> víi ng«n tõ, hoÆc t¹o ra nh÷ng trß ch¬i<br /> ng«n tõ, h−íng ®Õn nh÷ng ®éc gi¶ ®Æc<br /> tuyÓn, hoÆc b«ng l¬n víi ng«n ng÷, víi<br /> nh÷ng khu«n mÉu thÓ lo¹i, ®−a th¬ hßa<br /> vµo dßng v¨n hãa ®¹i chóng. Xu h−íng<br /> trß ch¬i hãa ®êi sèng víi nh÷ng kiÓu<br /> h×nh t−îng t¸c gi¶ trªn ®©y ®· cho thÊy<br /> tiÕn tr×nh vËn ®éng cña th¬ ®−¬ng ®¹i<br /> h−íng ®Õn c¸i c¸ nh©n, sù duy c¶m, duy<br /> mü vµ c¶ tÝnh gi¶i trÝ. V¨n hãa ch¬i lµ<br /> m«i tr−êng cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn<br /> cña th¬ ca: th¬ chØ thùc sù trë nªn sèng<br /> ®éng, ®a d¹ng khi mét thø v¨n hãa ch¬i<br /> ®óng nghÜa ®−îc x©y dùng vµ b¶o vÖ.<br /> §¸nh gi¸ mét c¸ch toµn diÖn sù ®æi<br /> míi vÒ v¨n xu«i trong nh÷ng n¨m ®Çu<br /> <br /> 45<br /> thÕ kû, theo c¸c ®¹i biÓu, tr−íc hÕt cÇn<br /> kh¼ng ®Þnh: hoµn c¶nh sèng vµ viÕt cña<br /> ng−êi cÇm bót dï ch−a hÕt khã kh¨n,<br /> v−íng c¶n, nh−ng vÒ c¬ b¶n ®· kh¸c<br /> tr−íc rÊt nhiÒu. TiÒm lùc v¨n hãa cña<br /> ng−êi cÇm bót ®−îc n©ng lªn mét cÊp ®é<br /> ®¸ng kÓ, nhê mét lo¹t ®iÒu kiÖn thuËn<br /> lîi chñ quan còng nh− kh¸ch quan. Bªn<br /> c¹nh ®ã, cßn cã nh÷ng ý kiÕn, tham luËn<br /> ®¸nh gi¸ nh÷ng vËn ®éng trong ®êi sèng<br /> v¨n ch−¬ng ®−¬ng ®¹i; hay l−u t©m ®Õn<br /> mét m¶ng quan träng trong dßng ch¶y<br /> v¨n ch−¬ng nh−ng ch−a thùc sù ®−îc<br /> quan t©m, ®ã lµ c¸c nhµ viÕt phª b×nh;<br /> hoÆc quan t©m ®Õn mèi quan hÖ gi÷a<br /> v¨n ch−¬ng vµ chÝnh trÞ;...<br /> 3. §æi míi vµ ®iÓm nh×n tõ bªn trong (tõ lùc l−îng<br /> s¸ng t¸c)<br /> <br /> §óng nh− kh¼ng ®Þnh trong B¸o c¸o<br /> ®Ò dÉn: “cuéc héi th¶o lÇn nµy ®Æc biÖt<br /> coi träng vµ muèn l¾ng nghe ý kiÕn cña<br /> c¸c nhµ v¨n vÒ quan niÖm cÇm bót còng<br /> nh− nh÷ng tr¨n trë, kh¸t väng s¸ng t¹o<br /> cña hä”, rÊt nhiÒu tiÕng nãi cña nh÷ng<br /> ng−êi cÇm bót trong t− c¸ch lµ nh÷ng<br /> chñ thÓ s¸ng t¹o ®· ®−îc thÓ hiÖn qua<br /> nh÷ng chia sÎ, trao ®æi vÒ nh÷ng tr¶i<br /> nghiÖm s¸ng t¸c cña chÝnh b¶n th©n<br /> m×nh trong bèi c¶nh ®æi míi vµ héi nhËp.<br /> Tr¶i nghiÖm cuéc ®êi còng nh− kinh<br /> nghiÖm v¨n ch−¬ng cña mét nhµ v¨n cã<br /> thÓ ®−îc thÊy hÕt søc râ nÐt qua nh÷ng<br /> chia sÎ cña nhµ v¨n NguyÔn Huy ThiÖp<br /> vÒ t¸c phÈm “T−íng vÒ h−u” cña «ng.<br /> Nhµ v¨n ®· ®−a ®Õn c¸i nh×n kh¸i qu¸t<br /> h¬n vÒ c¸c t¸c phÈm v¨n häc thêi §æi<br /> míi; ®ång thêi lµm râ vÊn ®Ò “®æi míi”<br /> trªn c¶ hai ph−¬ng diÖn néi dung vµ<br /> h×nh thøc: “Mét lµ vÒ h×nh thøc: §©y lµ<br /> t¸c phÈm ®Æc s¾c cã tÝnh chÊt b¹o ®éng<br /> vÒ ng«n ng÷ (t«i dïng kh¸i niÖm b¹o<br /> ®éng vÒ ng«n ng÷ ®Ó chØ chung cho c¶<br /> <br /> 46<br /> mét thÕ hÖ nhµ v¨n ®æi míi cïng thêi<br /> nh− Ph¹m ThÞ Hoµi, B¶o Ninh, NguyÔn<br /> Quang ThiÒu, Hå Anh Th¸i, NguyÔn<br /> B×nh Ph−¬ng, Phan ThÞ Vµng Anh,<br /> NguyÔn ViÖt Hµ, L¹i V¨n Long, §ç<br /> Ph−íc TiÕn, §ç Hoµng DiÖu, NguyÔn<br /> Ngäc T−,v.v...). Hai lµ vÒ néi dung: §©y<br /> lµ t¸c phÈm ®Æc s¾c ®−a ®−îc “®¹o” vµo<br /> néi dung t¸c phÈm v¨n häc. “§¹o” ®©y<br /> nªn hiÓu lµ con ®−êng tù nhiªn, con<br /> ®−êng tho¸t hiÓm, con ®−êng sèng sãt,<br /> con ®−êng hy väng. Nã lµ tr¨m ngµn s¾c<br /> th¸i trong cuéc sèng b×nh th−êng cña<br /> con ng−êi ta nh− sinh, l·o, bÖnh, tö, ¸i,<br /> è, hØ, né, dôc, −u, l¹c,v.v... Gièng nh− lêi<br /> trong bµi h¸t “Mïa xu©n ®Çu tiªn” cña<br /> V¨n Cao: ngµy b×nh th−êng, mïa b×nh<br /> th−êng, khãi bay trªn s«ng, gµ g¸y bªn<br /> s«ng, ng−êi biÕt th−¬ng ng−êi, ng−êi<br /> biÕt yªu ng−êi... DÊu hiÖu nhËn biÕt ®Çu<br /> tiªn cña “®¹o” lµ nô c−êi, sau ®ã lµ<br /> nh÷ng biÓu hiÖn cña t×nh yªu th−¬ng<br /> víi lßng ch¼ng nì, tÝnh nh©n v¨n,v.v...”<br /> (NguyÔn Huy ThiÖp, T«i viÕt truyÖn...).<br /> VÒ thÓ lo¹i t¶n v¨n, nhµ th¬ Y<br /> Ph−¬ng còng ®· chia sÎ nh÷ng tr¨n trë<br /> cña m×nh trong qu¸ tr×nh s¸ng t¹o, tõ<br /> viÖc s¸ng t¸c mét t¸c phÈm, ®Õn viÖc<br /> lµm míi chÝnh m×nh qua viÖc theo ®uæi<br /> mét thÓ tµi v¨n häc: “T¶n v¨n cã tù bao<br /> giê? Ranh giíi cña thÓ ‘tiÓu ký’ nµy ®·<br /> ®−îc níi réng vÒ thÓ lo¹i, phong phó, ®a<br /> d¹ng vÒ ®Ò tµi, chñ ®Ò, tinh tóy vÒ néi<br /> dung, ng¾n gän, hµm xóc vÒ c©u ch÷.<br /> T¶n v¨n rÊt gÇn víi th¬. T¶n v¨n ®øng<br /> gi÷a th¬ vµ truyÖn ng¾n... T¶n v¨n lµ<br /> mét thÓ lo¹i míi trong sù nghiÖp v¨n<br /> ch−¬ng cña t«i” (Y Ph−¬ng, §i t×m thÓ<br /> t¶n v¨n).<br /> VÒ th¬ ®æi míi, c¸c ®¹i biÓu cho r»ng,<br /> trong thÕ kû XXI - kû nguyªn kinh tÕ tri<br /> thøc, “th¬ ®ãng vai trß tiªn phong trong<br /> ®æi míi v¨n häc”. §æi míi th¬ lµ tù th©n<br /> <br /> Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 7.2015<br /> <br /> cña s¸ng t¹o th¬ ca, vµ c¸c nhµ th¬ thÕ<br /> hÖ trÎ h«m nay cÇn ph¶i ®−îc ®¸nh gi¸<br /> cao v× sù t¸o b¹o cña hä trong viÖc “®−a<br /> ®Õn mét t− duy th¬ kh¸c h¼n víi nh÷ng<br /> con sãng ®ång ca triÒn miªn mét thêi”.<br /> §Ó khuyÕn khÝch nh÷ng ng−êi cÇm bót,<br /> ®Ó thùc sù cã ®−îc mét nÒn v¨n häc n¨ng<br /> ®éng kh«ng ngõng tù lµm míi, ®ßi hái<br /> ph¶i cã mét sù ®a chiÒu vÒ quan ®iÓm, vÒ<br /> thÈm mÜ, vµ mét sù phèi hîp hµi hßa<br /> gi÷a nhµ n−íc - v¨n nghÖ.<br /> Th¼ng th¾n x¸c ®Þnh th¸ch thøc lín<br /> ®èi víi c¸c nhµ v¨n, nhµ th¬ trong thêi<br /> kú §æi míi, ®ã lµ c¬ chÕ kinh tÕ thÞ<br /> tr−êng, nhµ th¬ trÎ Vi Thïy Linh nhËn<br /> ®Þnh: Th¬ ca nãi riªng hay v¨n häc nãi<br /> chung kh«ng thÓ tr¸nh khái viÖc bÞ ¸p<br /> lùc cña ®êi sèng thÞ tr−êng chi phèi. Vµ<br /> bÊt cø mét ng−êi viÕt nµo còng kh«ng<br /> thÓ tån t¹i bªn ngoµi c«ng chóng cña<br /> m×nh. Kh«ng chØ lµ mét nhµ th¬, Vi<br /> Thïy Linh cßn lµ mét ng−êi cã nhiÒu<br /> kinh nghiÖm trong viÖc xuÊt b¶n vµ<br /> qu¶ng b¸ th¬, ®−a th¬ ®Õn gÇn h¬n víi<br /> líp “c«ng chóng tinh hoa” còng nh− tíi<br /> gÇn víi nhiÒu lo¹i h×nh nghÖ thuËt kh¸c<br /> (tr×nh diÔn th¬, s©n khÊu hãa th¬,v.v...).<br /> Nhµ th¬ trÎ kh«ng ng¹i ngÇn kh¼ng<br /> ®Þnh: “T«i t×m kiÕm thÞ tr−êng, t«i ph¶i<br /> c¹nh tranh nh−ng t«i kh«ng viÕt thÞ<br /> tr−êng, t«i t×m kiÕm ®éc gi¶ tinh hoa<br /> trÝ thøc”. C¸c nhµ v¨n, nhµ th¬ ®−¬ng<br /> ®¹i cÇn ph¶i “xung kÝch, n¸o ®éng,<br /> quyÕn rò vµ bít hÌn nh¸t h¬n” ®Ó ®ñ<br /> kh¶ n¨ng thÝch nghi vµ tån t¹i trong<br /> mét bèi c¶nh x· héi - v¨n hãa míi. Mét<br /> sè ý kiÕn kh¸c còng ®ång quan ®iÓm<br /> khi cho r»ng, tÝnh gîi më, sù th¾t nót<br /> më nót, viÖc x©y dùng nh÷ng t×nh tiÕt<br /> bÝ Èn, cao trµo,v.v... lµ nh÷ng yÕu tè cã<br /> thÓ gióp nhµ v¨n cuèn ng−êi ®äc vµo<br /> víi nh÷ng trang viÕt. V¨n häc, nh− thÕ,<br /> d−íi c¸i nh×n cña mét bé phËn nhµ v¨n<br /> ®−¬ng ®¹i, ®· thùc sù cã thÓ ®−îc coi<br /> <br />