Triết lý thực học thực nghiệp của đông kinh nghĩa thục - Bài học cho nền giáo dục hôm nay

TRIÏËT LÑ "THÛÅC HOÅC THÛÅC NGHIÏÅP"<br /> CUÃA ÀÖNG KINH NGHÔA THUÅC-<br /> BAÂI HOÅC CHO NÏÌN GIAÁO DUÅC HÖM NAY<br /> . Àöî Vùn Thûác . Hoaâng Xuên Sún . Phñ Hiïìn Phûúng*<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> gaây nay, chuáng ta àang tiïën haânh tûâng khiïën cho phong traâo yïu nûúác chöëng Phaáp phaãi<br /> bûúác caãi caách giaáo duåc, gùæn viïåc hoåc mang möåt nöåi dung múái. Song, nhûäng ngûúâi àïì<br /> vúái thûåc tiïîn, àoá chñnh laâ muåc tiïu maâ xûúáng, laänh àaåo phong traâo àêëu tranh chöëng<br /> mö hònh Àöng Kinh nghôa thuåc àaä àùåt ra tûâ trùm Phaáp luác naây laåi laâ nhûäng sô phu yïu nûúác, cuâng<br /> nùm trûúác. Àöng Kinh nghôa thuåc laâ möåt gúåi chñ hûúáng vúái Phan Böåi Chêu nïn chûa dûát hùèn<br /> múã, möåt bûúác àïåm quan troång, giaáo duåc Viïåt vúái tû tûúãng phong kiïën àïí tiïëp thu triïåt àïí tû<br /> Nam àaä àang vaâ seä thûåc hiïån nhûäng trùn trúã cuãa tûúãng dên chuã tû saãn, duâ tû tûúãng dên chuã cuãa<br /> caác sô phu tûâ nùm trûúác. Trong baâi nghiïn cûáu giai cêëp tû saãn phûúng Têy àïën àêy àaä löîi thúâi,<br /> naây taác giaã khöng mong muöën seä trònh baây àûúåc böåc löå khöng chó nhûäng àiïím laåc hêåu maâ coân<br /> hïët àûúåc nhûäng tiïën böå trong tû tûúãng caãi caách phaãn àöång vïì chñnh trõ, xaä höåi.<br /> giaáo duåc cuãa Àöng Kinh nghôa thuåc maâ chó xin Caác sô phu yïu nûúác nhû Lûúng Vùn Can,<br /> tòm hiïíu vïì triïët lñ "thûåc hoåc vaâ thûåc nghiïåp" Nguyïîn Quyïìn, Lï Àaåi, Hoaâng Tùng Bñ, Vuä<br /> (Hoåc àïí laâm gò? Hoåc caái gò? Vaâ hoåc nhû thïë Hoaânh…, saáng lêåp vaâ töí chûác Àöng Kinh nghôa<br /> naâo?), tûâ àoá coá möåt vaâi suy nghô, so saánh àöëi thuåc trong böëi caãnh nhû vêåy, cuäng khoá traánh khoãi<br /> chiïëu vúái nïìn giaáo duåc àûúng àaåi cuãa chuáng ta. nhûäng luáng tuáng vïì tû tûúãng, nhêån thûác. Tuy<br /> Vaâo àêìu thïë kó XX, phong traâo yïu nûúác nhiïn, àiïìu chuã yïëu bao truâm trong suy nghô vaâ<br /> chöëng Phaáp cuãa nhên dên àaä coá möåt chuyïín biïën haânh àöång cuãa caác nhaâ saáng lêåp, töí chûác Àöng<br /> lúán - tûâ phong traâo Cêìn vûúng chuyïín sang Kinh nghôa thuåc, cuäng nhû hêìu hïët sô phu Viïåt<br /> phong traâo dên chuã tû saãn. Ngoån cúâ Cêìn vûúng Nam luác bêëy giúâ laâ loâng yïu nûúác nhiïåt thaânh,<br /> thûåc chêët laâ phong traâo àêëu tranh giaãi phoáng dên cùm thuâ giùåc Phaáp àö höå vaâ mong muöën giaãi<br /> töåc cuãa nhên dên dûúái ngoån cúâ "UÃng höå nhaâ phoáng dên töåc, giaânh quyïìn àöåc lêåp. Àêy laâ àiïìu<br /> vua" (nhaâ vua yïu nûúác chöëng Phaáp), àaä suåp àaáng quñ, chi phöëi muåc àñch, hûúáng phaát triïín,<br /> àöí. Nhûäng chuyïín biïën trong nûúác - hïå quaã cuãa nöåi dung hoaåt àöång cuãa Àöng Kinh nghôa thuåc.<br /> chñnh saách khai thaác thuöåc àõa lêìn thûá nhêët cuãa Caái triïët lñ cuãa cuöåc vêån àöång nghôa thuåc laâ<br /> thûåc dên Phaáp - cuâng vúái luöìng gioá múái vïì tû "thûåc hoåc vaâ thûåc nghiïåp". Àiïìu naây chó àaåo cho<br /> tûúãng phûúng Têy, qua tên thû, tên saách tûâ Trung sûå choån lûåa, trûúác tiïn laâ nhûäng giaá trõ, tiïëp àoá<br /> Quöëc traân vaâo vaâ gûúng duy tên cuãa Nhêåt Baãn laâ phûúng thûác vêån haânh vaâ cuöëi cuâng laâ muåc<br /> <br /> * HVCH chuyïn ngaânh Lõch sûã Àaãng CSVN (khoaá 2006 - 2009).<br /> <br /> <br /> <br /> 42♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N<br /> tiïu cuãa nïìn giaáo duåc. Toaân böå nhûäng giaá trõ cuä, trñ, nêng cao dên trñ, laâm cho dên giaâu nûúác maånh<br /> trong àoá coá caã nhûäng giaá trõ tûâng mang laåi sûác àïí ài túái tûå cûúâng tûå lêåp, song chuáng ta cuäng<br /> maånh, nïìn vùn hiïën cuãa dên töåc, nhûäng giaá trõ nhêån thêëy rùçng muåc tiïu sêu xa laâ àêëu tranh giaânh<br /> múái àûúåc hònh thaânh trïn cú súã traã lúâi nhûäng àöåc lêåp vaâ muöën àaåt àûúåc noá thò phaãi khúi dêåy<br /> cêu hoãi "hoåc caái gò, laâm caái gò vaâ àïí laâm gò ?"… tinh thêìn dên töåc, yá thûác tûå cûúâng, tûå lêåp.<br /> 1. Hoåc àïí sau naây laâm gò? Ngay tûâ nhûäng thúâi àiïím khoá khùn nhû vêåy<br /> Àêy chñnh laâ muåc àñch cuãa viïåc hoåc, tñnh trònh àöå coân haån chïë, phûúng tiïån phuå trúå chûa<br /> thûåc hoåc cuãa Àöng Kinh nghôa thuåc thïí hiïån úã coá, luön bõ cêëm àoaán vaâ thiïëu thöën... vêåy maâ caác<br /> chöî thêëy roä àûúåc nhûäng biïën àöíi thúâi cuöåc luác nhaâ yïu nûúác tiïën böå cuäng àaä àûa ra vaâ thûåc<br /> àoá. Àêët nûáúcá àang bõ àö höå lêìm than ngheâo àoái, hiïån möåt cuöåc caãi caách rêët phuâ húåp vaâ thûåc tïë,<br /> ngu döët... thò khöng thïí naâo hoåc nhû muåc àñch ngêîm laåi chuáng ta hiïån nay thò sao? Chuáng ta coá<br /> cuãa Nho hoåc laâ chó àïí gia nhêåp vaâo chöën quan nhiïìu àiïìu kiïån hún nhiïìu, àêët nûúác tûå do àöåc<br /> trûúâng cho vinh thên, phò gia, trúã thaânh caác öng lêåp, phûúng tiïån hiïån àaåi, àêìy àuã... vêåy maâ thûã<br /> tuá, öng cûã, öng phaán... Coá thïí noái lêìn àêìu tiïn hoãi hoåc sinh, sinh viïn cuãa chuáng ta liïåu coá bao<br /> trong lõch sûã giaáo duåc nûúác ta, Àöng Kinh nghôa nhiïu ngûúâi yá thûác àûúåc laâ hoåc àïí laâm gò? Hay<br /> thuåc àaä tûâ boã viïåc àöìng nhêët yá niïåm giaáo duåc vaâ hoåc laâ chùèng qua àïí lêëy caái bùçng sau naây ra<br /> thi cûã trong chïë àöå cuä, trûúâng àaä coá bûúác tiïën trûúâng laâm àûúåc gò thò khöng cêìn biïët. Coá khi<br /> lúán laâ taách boã thi cûã ra khoãi giaáo duåc. Trong hoåc chó àïí cho oai, cho bùçng baån bùçng beâ hoùåc<br /> cuöën Quöëc dên àöåc baãn àaä noái roä: "... Thiïëu vò gia àònh phaãi hoåc... nhû vêåy phaãi chùng chuáng<br /> niïn chuáng ta phaãi ra sûác hoåc caái hûäu duång, chúá ta coân tuåt luâi hún Àöng Kinh nghôa thuåc hay<br /> àïí caái hoåc khoa cûã phaá hoãng chñ hûúáng cuãa mònh. sao? Trong thúâi cuöåc luác àoá, muåc àñch "khai dên<br /> Nhûäng ngûúâi giaâu coá nïn cho con em ra nûúác trñ" àïí tûå cûúâng tûå lêåp tiïën túái àêëu tranh giaânh<br /> ngoaâi vaâo hoåc caác trûúâng thûåc nghiïåp àïí khuyïëch àöåc lêåp, möåt muåc àñch hoaân toaân phuâ húåp, cao<br /> trûúng nghïì nghiïåp cuãa mònh, nhû thïë vinh caã vaâ tiïën böå vêåy maâ cho àïën ngaây nay möåt trùm<br /> quang hún caái hoåc khoa cûã vaån lêìn". Quan niïåm nùm sau chïë àöå khoa cûã laåi àûúåc àïì cao caác loaåi<br /> múái chñnh laâ möåt cuöåc caách maång múái vïì tû hònh àaâo taåo ngaây caâng phong phuá vaâ àa daång<br /> tûúãng, vò Àöng Kinh nghôa thuåc cho rùçng: Hoåc khöng phaãi chó àaáp ûáng nhu cêìu thiïët thûåc cuãa<br /> khöng chó nhùçm àöî àaåt, laâm quan maâ muåc àñch xaä höåi maâ àaáp ûáng nhu cêìu vïì bùçng cêëp. Thûã hoãi<br /> chñnh àïí laâm ngûúâi hûäu duång. Taác phêím Quöëc ngay caã caác lúáp chñnh qui thò bao nhiïu ngûúâi ra<br /> dên àöåc baãn luêån giaãi: Khoa hoåc phöí thöng laâ trûúâng coá thïí laâm àuáng nghaânh nghïì mònh àaä<br /> khoa hoåc chung maâ sô, nöng, cöng, thûúng àïìu hoåc, nhû vêåy thò coân noái gò àïën caác lúáp nhû laâ<br /> cêìn àïën. Khoa hoåc chuyïn mön thò chó daânh cho taåi chûác hay tûâ xa. Trong thúâi kò cöng nghiïåp<br /> caác chuyïn gia cuãa böën giúái sô, nöng, cöng hoaá, hiïån àaåi hoaá chuáng ta phaãi nïn àûa ra möåt<br /> thûúng noái trïn. Muöën ài sêu vaâo chuyïn mön, muåc àñch roä raâng hoåc àïí sau naây laâm gò cho<br /> trûúác hïët phaãi hoåc phöí thöng àaä. Àöng Kinh ngûúâi hoåc vaâ têåp trung àaâo taåo nhûäng caái maâ<br /> nghôa thuåc muöën hoåc àïí múã caái oác mï muöåi, sau naây hoå seä cêìn.<br /> muöën goä nhûäng tiïëng chuöng duy tên, muöën gêy 2. Hoåc caái gò?<br /> möåt thïë hïå caách maång trong quêìn chuáng "Baách Tñnh thûåc hoåc trong Àöng Kinh nghôa thuåc<br /> niïn chi kïë maåc nhû thuå nhên" (Nguyïîn Hiïën coân thïí hiïån trong viïåc hoåc caái gò? Nöåi dung<br /> Lï). "Àöng Kinh nghôa thuåc àaä chó roä hoåc àïí àaåt giaãng daåy cuãa Àöng Kinh nghôa thuåc khöng phaãi<br /> àûúåc ba àiïìu: "möåt laâ hoåc vïå sinh" àïí cho thên laâ nhûäng kiïën thûác trong giaáo lñ cöí nhên nhû<br /> thïí khoeã maånh, "hai laâ hoåc trõ sinh" àïí chùm lo trong Nho hoåc àïí röìi laåi àaâo taåo ra nhûäng têìng<br /> cho cuöåc söëng ùn, úã, mùåc, "ba laâ hoåc laâm ngûúâi lúáp quan liïu, chó biïët maâi mûåc cho nhûäng caái<br /> laâm quöëc dên""1. Viïåc hoåc gùæn liïìn vúái lúåi ñch àaä qua "troång xûa khinh nay" nhûng cuäng khöng<br /> thiïët thên cuãa möîi caá nhên röìi múã röång lúåi ñch coá nghôa laâ seä boã ài têët caã. Nöåi dung giaãng daåy<br /> toaân xaä höåi. Trong hoaân caãnh lõch sûã luác àoá, trong Àöng Kinh nghôa thuåc traãi hêìu khùæp caác<br /> Àöng Kinh nghôa thuåc chuã trûúng múã mang dên lônh vûåc tûâ khoa hoåc cú baãn àïën caác ngaânh àaâo<br /> <br /> 1. Dêîn theo Thûúng Chêu, 1997, Àöng Kinh nghôa thuåc, Nxb. VHTT, tr.98.<br /> <br /> <br /> <br /> K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦43<br /> taåo thûåc nghiïåp. Àöng Kinh nghôa thuåc hoåc theo ta thûã nhòn laåi viïåc àaâo taåo nguöìn nhên lûåc cho<br /> caách àaâo taåo cuãa nûúác ngoaâi rêët tiïën böå nhûng nghaânh cöng nghïå thöng tin. Möîi nùm, chuáng ta<br /> cuäng khöng quïn giaáo duåc mön hoåc truyïìn thöëng coá söë lûúång sinh viïn, hoåc viïn töët nghiïåp khöíng<br /> coá yá nghôa. Caác mön àûúåc giaãng daåy laâ ngön löì nhûng thûã hoãi trong söë caác kô sû, chuyïn viïn<br /> ngûä, Àõa lñ, Lõch sûã Viïåt Nam vaâ thïë giúái, Thiïn tin hoåc cuãa chuáng ta coá bao nhiïu ngûúâi coá thïí<br /> vùn, Toaán hoåc, Vïå sinh hoåc, Thöí nhûúäng hoåc, àaáp ûáng àûúåc yïu cêìu tuyïín duång, nhêët laâ úã caác<br /> Caách trñ, Hoaá hoåc, Têm lñ, Luên lñ, Kïë hoåc (theo cöng ti tin hoåc nûúác ngoaâi. Nïëu nhû Àöng kinh<br /> thöëng kï cuãa Quöëc dên töåc baãn). Nïëu so saánh nghôa thuåc biïët hoåc theo mö hònh Têy phûúng<br /> chûúng trònh naây vúái hïå thöëng Nho hoåc trûúác maâ khöng boã qua caác giaá trõ lõch sûã vùn hoaá<br /> àêy thò ta thêëy roä sûå biïën àöíi caã vïì lûúång vaâ chêët nûúác nhaâ "boã chöî gêìn maâ chuyïín sang rong ruöíi<br /> thêåm chñ noá coân phong phuá vaâ tiïën böå hún nïìn núi xa êëy laâ súã hoåc mêët göëc", hoåc àïí laâm sao<br /> giaáo duåc Phaáp - Viïåt luác àoá. Bïn caånh viïåc tiïëp söëng cho ra ngûúâi nhûng nïìn giaáo duåc cuãa chuáng<br /> thu caái múái, caái cêìn thiïët thò Àöng Kinh nghôa ta nay àaä laâm àûúåc nhû vêåy chûa? Coá leä trong<br /> thuåc cuäng biïët chùæt loåc vaâ kïë thûâa nhûäng caái cuä nhûäng bûúác chuyïín biïën maånh meä cuãa nïìn kinh<br /> töët àeåp nhû viïåc giaáo duåc àaåo àûác vêîn laâ möåt tïë thõ trûúâng àoâi hoãi con ngûúâi phaãi thûåc duång<br /> nöåi dung àûúåc coi troång. Tûá thû, nguä kinh vêîn hún. Hoåc haânh bõ thu heåp trong söí àiïím cao ngêët<br /> coân àûúåc giaãng daåy theo möåt tinh thêìn múái. Àöng hoùåc trong khung cûãa söí cuãa nhûäng trûúâng<br /> Kinh nghôa thuåc chó lêëy nhûäng baâi hoåc xûa laâm chuyïn, lúáp choån maâ ngûúâi hoåc phaãi àaåt. Giaáo<br /> kinh nghiïåm song cho ngaây nay, lêëy gûúng ngûúâi duåc chó coá nghôa laâ lêëy àiïím, lêëy bùçng cêëp. Coân<br /> xûa maâ giaáo duåc cho thïë hïå treã tinh thêìn yïu tûúng lai thò coá nghôa laâ laâm àûúåc nhiïìu tiïìn, do<br /> nûúác, daám xaã thên vò nûúác. Àöng Kinh nghôa àoá maâ coá nhûäng trûúâng nhûäng ngaânh cuãa àaåi<br /> thuåc cuäng khöng hoaân toaân theo mö hònh Têy hoåc vúái söë àiïím cao ngêët trúâi tó lïå choåi lïn àïën<br /> phûúng maâ boã qua caác giaá trõ lõch sûã vùn hoaá haâng trùm ngûúâi lêëy möåt (nhû Y, Dûúåc, Viïîn<br /> nûúác nhaâ "boã chöî gêìn maâ chuyïín sang rong ruöíi Thöng...). Àún giaãn chó vò noá tûác thúâi seä kiïëm ra<br /> núi xa êëy laâ súã hoåc mêët göëc, khinh nhaâ mònh maâ nhiïìu tiïìn. Coân nhûäng ngaânh khaác (nhû Sûã,<br /> troång nhaâ khaác cuäng laâ nö lïå" (caãi lûúng nöng Àõa...) thò laåi bõ xem nheå. Àiïìu naây hoaân toaân<br /> hoåc quöëc sûã giaáo khoa thû). Cho nïn taâi nùng traái ngûúåc vúái tû tûúãng cuãa Àöng Kinh nghôa<br /> uyïn baác maâ khöng biïët sûã Nam thò cuäng khöng thuåc ngaây xûa. Trong khi Àöng Kinh nghôa thuåc<br /> thïí goåi laâ dên nûúác Nam. Tûâ àoá xaác àõnh "àoåc rêët coi troång mön hoåc Lõch sûã vò thêëy àûúåc giaá<br /> sûã Nam laâ nghôa vuå thûá nhêët. Theo àuáng lõch trõ to lúán vaâ lêu bïìn cuãa noá thò ngaây nay chuáng<br /> trònh phaát triïín, nïëu khöng chïët yïíu dûúái tay ta laåi ài ngûúåc laåi.<br /> thûåc dên Phaáp, Àöng Kinh nghôa thuåc seä tiïën Sau 20 nùm àöíi múái, tû duy giaáo àiïìu kiïíu<br /> haânh àaâo taåo caác chuyïn ngaânh riïng trong àoá cuä àaä bõ àêíy luâi möåt bûúác quan troång, nhûng<br /> coá kinh tïë. Coá thïí thêëy rùçng trong thúâi kò lõch sûã cuäng cêìn phaãi caãnh giaác vúái sûå taái phaåm bïånh<br /> nhû vêåy maâ Àöng Kinh nghôa thuåc àaä taåo ra àûúåc giaáo àiïìu úã núi naây hay núi khaác, mûác àöå naây<br /> möåt chûúng trònh daåy vaâ hoåc vêîn coân mang àêìy hay mûác àöå khaác, coá nguy cú caãn trúã quaá trònh<br /> yá nghôa cho àïën ngaây nay. tiïëp tuåc àöíi múái tû duy lñ luêån. Trong àoá, phaãi<br /> Coân giaáo duåc cuãa chuáng ta hiïån nay thò sao? àùåc biïåt caãnh giaác vúái "chuã nghôa giaáo àiïìu tên<br /> Trïn thûåc tïë chuáng ta àaä hoaâ bònh, öín àõnh, thúâi", maâ biïíu hiïån cuãa noá laâ tiïëp thu caác tû tûúãng<br /> höåi nhêåp vaâ múã cûãa nhûng caác chûúng trònh hoåc vaâ kinh nghiïåm bïn ngoaâi möåt caách maáy moác,<br /> cuãa chuáng ta coân khaá laåc hêåu, nùång vïì àaâo taåo tû xú cûáng, khöng tñnh toaán àïën thûåc tiïîn àêët nûúác.<br /> tûúãng, chñnh trõ hún nghïì nghiïåp, nhûäng tiïën böå Chuã nghôa giaáo àiïìu thûúâng töìn taåi trong àiïìu<br /> cuãa thïë giúái coân nùæm bùæt khaá chêåm. Caác têåp saách kiïån thöng tin haån chïë, keám hiïíu biïët àêìy àuã<br /> giaáo khoa àûúc biïn soaån khaá lêu, khöng coân thûåc tiïîn àêët nûúác, suâng baái vùn hoaá bïn ngoaâi,<br /> phuâ húåp hoùåc àaä thay àöíi so vúái thûåc tïë quaá nhiïìu àöìng nhêët "hiïån àaåi hoaá" vúái "phûúng Têy hoaá".<br /> maâ vêîn tiïëp tuåc àuúåc giaãng daåy. Nhûäng caái cêìn Chuáng ta phaãi biïët choån loåc àïí tiïëp thu "hoaâ<br /> thiïët cho xaä höåi thò chûa àûúåc àaâo taåo hoùåc àaâo nhêåp chûá khöng hoaâ tan", vaâ muöën laâm àûúåc<br /> taåo möåt caách traân lan, khöng chêët lûúång vaâ kïët àiïìu àoá thò baãn thên hïå thöëng giaáo duåc - àaâo taåo<br /> quaã laâ chùèng àûúåc bao nhiïu. Vñ duå nhû chuáng phaãi àöíi múái nöåi dung, chûúng trònh cho phuâ<br /> <br /> <br /> 44♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N<br /> húåp vúái nhu cêìu cuãa thûåc tiïîn cöng cuöåc àöíi lõch sûã nhû trong thúâi Quang Trung - Nguyïîn<br /> múái vaâ xu thïë phaát triïín cuãa thúâi àaåi. Hún nûäa, Huïå. Nhûng phaãi àïën giai àoaån naây thûåc nghiïåp<br /> húåp taác giaáo duåc vaâ àaâo taåo giûäa Viïåt Nam vúái múái chñnh thûác trúã thaânh nöåi dung trong hïå thöëng<br /> caác nûúác ngaây caâng múã röång, con ngûúâi Viïåt giaáo duåc. Caác mön hoåc trûåc tiïëp phuåc vuå cho<br /> Nam coá àiïìu kiïån hoåc têåp tri thûác nhên loaåi úã thûåc nghiïåm nhû Nöng hoåc, Caách trñ, Àõa lñ, Àaåi<br /> ngay caác quöëc gia àaä naãy sinh caác tû tûúãng àoá, söë... Caác mön hoåc cuãa Àöng Kinh nghôa thuåc<br /> khöng bõ "khuác xaå" qua caác taâi liïåu trung gian phaãn aánh nhu cêìu cuãa xaä höåi, coá möëi quan hïå<br /> nhû caác nhaâ yïu nûúác Àöng Kinh nghôa thuåc khùng khñt vúái nhau, höî trúå phaát triïín con ngûúâi<br /> (tiïëp thu qua Tên thû, Tên vùn) vaâo àêìu thïë kó trïn nhiïìu mùåt... Phûúng phaáp daåy hoåc chuã yïëu<br /> XX. Àiïìu àoá àem laåi nhûäng khaã nùng múái vïì laâ taác àöång vaâo ngûúâi hoåc bùçng nhiïìu àûúâng<br /> nhòn nhêån, àaánh giaá vaâ vêån duång caác giaá trõ vùn suy nghô: giaãng saách, àoåc baáo, bònh vùn, diïîn<br /> hoaá nhên loaåi phuåc vuå sûå nghiïåp àöíi múái vò muåc thuyïët, tranh luêån, àoáng kõch, àoåc thú. "... cho<br /> tiïu dên cûúâng, nûúác thõnh. Trong Àöng Kinh pheáp hoåc troâ baân baåc tha höì àöëi àaáp tûå do, khöng<br /> nghôa thuåc, chuáng ta àaä biïët lúåi duång tû liïåu tiïën phaãi nïì haâ. Khöng cêìn thïí caách gò hïët. Röìi thïm<br /> böå cuãa nûúác ngoaâi laâm tû liïåu cuãa mònh thò taåi vaâo àoá mêëy baâi vïì toaán phaáp, vïì chûä quöëc ngûä,<br /> sao ngaây nay chuáng ta laåi boã cöng quaá nhiïìu àïí àïí cho caái maâ hoåc sinh hoåc vaâ thi khöng traái vúái<br /> tûå biïn soaån giaáo trònh, coá thïí töí chûác dõch nhûäng cöng viïåc thûåc tïë hoå àaä phaãi laâm"2. Nhû vêåy,<br /> giaáo trònh, taâi liïåu giaáo duåc caác trûúâng danh tiïëng àêy khöng phaãi laâ kiïíu hoåc "thêìy àoåc, troâ cheáp"<br /> thïë giúái coá bïì daây lêu àúâi àûúåc thûåc tïë kiïím nhû caách laâm phöí biïën trong caác trûúâng hoåc cho<br /> chûáng àïí duâng. Nhû vêåy, khöng chó giaáo trònh àïën têån ngaây nay vêîn coân khaá phöí biïën, maâ úã<br /> maâ caác qui trònh trong caãi caách giaáo duåc caâng àêy Àöng Kinh nghôa thuåc àaä biïët khuyïën khñch<br /> tiïu chuêín hoaá cuå thïí caâng töët: vïì chñnh saách, tinh thêìn tûå do thaão luêån cuãa hoåc sinh. Tû tûúãng<br /> muåc tiïu, àaánh giaá chêët lûúång, ngûúâi daåy, hoåc naây quaã laâ caách maång. Ngaây nay, möåt xaä höåi<br /> viïn, phûúng phaáp daåy vaâ nghiïn cûáu, phoâng khaá hiïån àaåi thûã hoãi bao nhiïu nûúác àaä laâm àûúåc<br /> hoåc vaâ phûúng tiïån hoåc cuå v.v.. nhû thïë, coá leä laâ khöng nhiïìu. Vaâ àiïìu naây khaác<br /> Khi àêët nûúác haâng ngaân nùm quen duâng chûä hùèn vúái nïìn cûåu hoåc, thûåc nghiïåp ñt àûúåc coi<br /> Haán, chûä Nöm khöng thuêån tiïån nhûng thaânh troång, thêåm chñ coân bõ coi khinh do aãnh hûúãng<br /> nïëp, coân chûä quöëc ngûä coân múái meã, thïë maâ Àöng nùång nïì cuãa löëi tû duy kinh viïån Nho gia. Àöìng<br /> Kinh nghôa thuåc daám maånh daån àïì nghõ boã chûä thúâi cuäng khaác vúái löëi hoåc nhöìi soå cuãa thûåc dên<br /> Haán, duâng quöëc ngûä thay thïë, àoá laâ möåt saáng Phaáp. Giaáo duåc Phaáp - Viïåt lúâ ài nöåi dung àaâo<br /> kiïën lúán lao, duäng caãm. Hiïån nay, Nhêåt Baãn ngaây taåo thûåc nghiïåp, haån chïë töëi àa viïåc tiïëp cêån<br /> caâng khuyïën khñch duâng tiïëng Anh trong caác khoa hoåc - kô thuêåt cuãa dên Nam. Lïn aán "löëi<br /> trûúâng àaåi hoåc. Caác nûúác trong khöëi ASEAN, hoåc huêën höî", "Tûã viïët, Thi vên" baão thuã cuãa<br /> nhêët laâ Singapore, Philippine trong tûâng nöåi böå nhaâ Nho, Àöng Kinh nghôa thuåc àaä hûúáng theo<br /> gia àònh coá thïí tuyâ nghi sûã duång bêët kò ngön ngûä phûúng phaáp giaáo duåc hiïån àaåi aáp duång cho caã<br /> naâo nhûng trong giaáo duåc - àaâo taåo, trong thuã ngûúâi daåy vaâ ngûúâi hoåc nhùçm "àaâo taåo ra nhûäng<br /> tuåc haânh chñnh, sinh hoaåt xaä höåi... thò qui àõnh con ngûúâi coá saáng kiïën, coá oác thûåc tïë". Trïn<br /> bùæt buöåc duâng tiïëng Anh. Vò thïë àïí goáp phêìn thûåc tïë thò do chó töìn taåi trong thúâi gian khaá laâ<br /> thuác àêíy sûå phaát triïín moåi mùåt xaä höåi, nïn chùng ngùæn nguãi (9 thaáng) trûúâng Àöng Kinh nghôa<br /> Viïåt Nam cêìn coá chñnh saách tùng cûúâng hún thuåc chûa coá àiïìu kiïån thûåc hiïån hoaân chónh mö<br /> nûäa viïåc duâng tiïëng Anh, trûúác hïët laâ trong giaáo hònh thûåc nghiïåp tiïën böå cuãa Khaánh ÛÁng Nghôa<br /> duåc, àaâo taåo àïí tiïëp cêån dïî, thùèng, höåi nhêåp vúái thuåc. Nhûng hoåc nhû thïë naâo cuäng laâ caái maâ<br /> thïë giúái trûåc tiïëp hún, sêu röång hún, hiïåu quaã chuáng ta ngaây nay cêìn kïë thûâa vaâ hoåc têåp.<br /> hún trong böëi caãnh nûúác ta àaä laâ thaânh viïn WTO. Nïëu nhû 100 nùm trûúác Àöng Kinh nghôa<br /> 3. Hoåc nhû thïë naâo? thuåc àaä biïët caách daåy theo hûúáng lêëy ngûúâi hoåc<br /> Hoåc theo caách thûåc nghiïåp trïn thûåc tïë vêën laâ trung têm thò cho àïën ngaây nay chuáng ta vêîn<br /> àïì thûåc nghiïåp chuáng ta cuäng àaä tûâng thêëy trong chûa laâm àûúåc. Hêìu hïët úã caác cêëp hoåc cuãa chuáng<br /> <br /> 2. Nguyïîn Hiïën Lï, 2000, Àöng Kinh nghôa thuåc, Nxb. Vùn hoaá Thöng tin, Haâ Nöåi, tr.59.<br /> <br /> <br /> <br /> K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦45<br /> ta vêîn duâng phûúng phaáp truyïìn thöëng àoá laâ hoåc vaâ coá thïí cho pheáp cú súã àaâo taåo mang tïn<br /> àoåc cheáp vaâ löëi hoåc "veåt" naây coân khaá phöí biïën. doanh nghiïåp têm huyïët àoá nïëu sûå uãng höå taâi<br /> Taåi sao chuáng ta laåi khöng laâm àûúåc nhûäng viïåc chñnh àaåt mûác naâo àoá. Trûúâng àaåi hoåc nïn múâi<br /> maâ 100 nùm trûúác Àöng Kinh nghôa thuåc àaä tûâng caác doanh nghiïåp thaânh àaåt, gioãi vïì noái chuyïån<br /> laâm. Lêëy ngûúâi hoåc laâm trung têm cuâng tûå do taåi trûúâng àïí truyïìn àaåt kiïën thûác thûåc tïë cho<br /> baân baåc thaão luêån taåo nïn tñnh sûå chuã àöång saáng sinh viïn vaâ thêìy giaáo... Nïëu nhû Àöng Kinh<br /> taåo trong tû duy cuãa ngûúâi hoåc. Mùåt khaác, caác nghôa thuåc àaä sûãa àöíi pheáp thi, boã hoåc vùn biïìn<br /> hoaåt àöång ngoaåi khoaá, phuå khoaá nhû diïîn thuyïët, ngêîu, böí khuyïët thïm phêìn cêu hoãi thi àïì taâi<br /> àöëi thoaåi àaä àûúåc coi troång. Taåi sao caách àêy quöëc ngûä, toaán; loaåi nhûäng kiïíu àaánh giaá mang<br /> 100 nùm maâ caác thêìy giaáo trong Àöng Kinh tñnh hònh thûác àïí chuá troång vaâo thûåc chêët.<br /> nghôa thuåc àaä nùæm àûúåc phûúng phaáp giaãng daåy Nguyïn lñ "thûåc hoåc vaâ thûåc nghiïåp" coân tiïëp<br /> naây vaâ àaä daåy rêët thaânh cöng vêåy maâ ngaây nay tuåc àûúåc phaát huy qua khaáng chiïën kiïën quöëc...<br /> chuáng ta biïët rêët roä phûúng phaáp àoá maâ laåi khöng nhûng cuäng dêìn tûâng bûúác, cuâng vúái xu thïë quan<br /> laâm àûúåc. Xeát cho cuâng, caác thêìy giaáo trong liïu hoaá vaâ bao cêëp, àaä xú cûáng búãi nhûäng giaáo<br /> Àöng Kinh nghôa thuåc giaãng bùçng loâng nhiïåt àiïìu trong ngaânh giaáo duåc. Caác cöë gùæng caãi caách<br /> tònh laâ chñnh chûá ñt nùæm vûäng phûúng phaáp sû tiïën haânh trong suöët nhiïìu thêåp kó qua khöng<br /> phaåm. Trong khi àoá ngaây nay giaáo viïn chuáng nhûäng khöng khùæc phuåc àûúåc sûå xú cûáng êëy maâ<br /> ta àûúåc àaâo taåo rêët coá qui cuã, thûúâng xuyïn àûúåc ngaây möåt sa vaâo xu hûúáng thûåc duång, quan liïu<br /> têåp huêën hoåc hoãi, trao àöíi phûúng phaáp giaãng vaâ xa rúâi triïët lñ "thûåc hoåc vaâ thûåc nghiïåp".<br /> daåy múái. Nhûng röìi sau àoá thò vêîn laâ "thêìy àoåc Do chó töìn taåi tron thúâi gian ngùæn, Àöng Kinh<br /> troâ cheáp", têët nhiïn muöën laâm àûúåc thò àoâi hoãi nghôa thuåc chûa coá àuã thúâi gian vaâ àiïìu kiïån<br /> thò àoâi hoãi sûå thay àöíi tûâ caã hai phña (thêìy vaâ hoaân chónh mö hònh thûåc nghiïåm tiïën böå cuãa<br /> troâ). Nhûng trong möåt lúáp hoåc thò tiïëng noái cuãa Khaánh ÛÁng Nghôa thuåc. "Nhûng hûúáng àaâo taåo<br /> ngûúâi thêìy laâ coá giaá trõ nhêët, coá sûác aãnh hûúãng cuãa Àöng Kinh nghôa thuåc thò coá nhiïìu neát tûúng<br /> nhêët. Nhûng thêìy khöng phaãi laâ quan toaâ, thêím àöìng vúái àõnh hûúáng giaáo duåc xaä höåi chuã nghôa<br /> phaán maâ phaãi laâ nhûäng võ cöë vêën nhiïåt thaânh, "dên töåc, khoa hoåc vaâ àaåi chuáng". Tuy vêîn coân<br /> hoåc vêën sêu röång, àaåo àûác gûúng mêîu. Thêìy haån chïë vïì nhiïìu mùåt do aãnh hûúãng mang tñnh<br /> phaãi lõch sûå, tön troång nhên caách hoåc troâ, truyïìn chêët thúâi àaåi (quaá trònh chuyïín giao tûâ phaåm truâ<br /> giaãng nhûäng gò hoåc troâ cêìn. Do àoá, thêìy phaãi phong kiïën sang dên chuã tû saãn) nïn chûa àaánh<br /> chuã àöång thiïët kïë möåt phûúng phaáp hoåc hiïåu giaá hïët vai troâ cuãa têìng lúáp àöng àaão nhêët trong<br /> quaã nhêët, trong àoá phaãi lêëy ngûúâi hoåc laâm trung xaä höåi luác àoá laâ nöng dên. Nhûng Àöng Kinh<br /> têm vaâ thêìy laâ chuã trò vaâ àûa ra nhûäng kïët luêån nghôa thuåc àaä thaânh cöng trong viïåc àõnh hûúáng<br /> cuöëi cuâng. Caác buöíi thuyïët trònh, thaão luêån nhoám xêy dûång möåt nïìn hoåc thuêåt múái"3.<br /> khöng phaãi laâ nhûäng buöíi àoåc hiïíu maâ noá phaãi Cöng cuöåc àöíi múái khúãi àêìu caách àêy hai<br /> àuáng theo nghôa thuyïët trònh thûåc thuå. thêåp kó cuäng bùæt àêìu bùçng yïu cêìu "àöíi múái tû<br /> Cöng cuöåc caãi caách giaáo duåc chuáng ta àang duy". Leä ra, giaáo duåc phaãi laâ ngûúâi dêîn àûúâng<br /> tiïën haânh àaä úã nhûäng nùm àêìu thïë kó XXI, vò thïë thò thûåc tïë dûúâng nhû noá leäo àeäo bõ cuöën theo.<br /> nöåi dung cuãa giaáo duåc cêìn hiïån àaåi, giaá trõ ûáng Leä ra, noá phaãi trúã thaânh àöång lûåc cuãa àöíi múái vaâ<br /> duång thûåc tiïîn töët, coá hiïåu quaã kinh tïë - xaä höåi höåi nhêåp thò dûúâng nhû noá laåi khöng àaáp ûáng<br /> cao; giaáo duåc àaâo taåo cêìn coá sûå tham gia cuãa àûúåc vúái nhu cêìu cung cêëp nhên lûåc cho nhûäng<br /> doanh nghiïåp bùçng caác hònh thûác nhû doanh muåc tiïu quan troång naây...<br /> nghiïåp liïn kïët chùåt vúái caác trûúâng àaåi hoåc bùçng Phaãi chùng vò giaáo duåc chûa coá möåt triïët lñ<br /> caách àùåt haâng, húåp àöìng caác àïì taâi, taâi trúå cho phuâ húåp vúái nhu cêìu àöíi múái vaâ höåi nhêåp hay<br /> sinh viïn gioãi vaâ hoå àûúåc ûu tiïn lêëy vïì laâm viïåc phaãi chùng vò noá àaä xa rúâi caái triïët lñ àaä tûâng<br /> khi sinh viïn hoåc xong; khuyïën khñch doanh khúãi àöång cöng cuöåc Duy Tên caách àêy möåt thïë<br /> nghiïåp àêìu tû taâi chñnh, vêåt chêët cho moåi cêëp kó "thûåc hoåc vaâ thûåc nghiïåp".<br /> <br /> <br /> 3. Nguyïîn Àùng Tiïën (cb), 1996, Lõch sûã Giaáo duåc, Nxb. Giaáo duåc, tr.245.<br /> <br /> <br /> <br /> 46♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N<br /> TAÂI LIÏÅU THAM KHAÃO<br /> 1. Nguyïîn Hiïën Lï, 1967, Àöng Kinh Nghôa Thuåc, Nxb. Vùn hoaá Thöng tin, Haâ Nöåi.<br /> 2. Àinh Xuên Lêm (cb), 2005, Àaåi cûúng lõch sûã Viïåt Nam, T.2, Nxb. Giaáo duåc, H.<br /> 3. Haâ Minh Höìng, 2005, Lõch sûã Viïåt Nam cêån àaåi (1858 - 1975), Nxb. ÀHQG TP. HCM.<br /> 4. Chûúng Thêu, 1997, Àöng Kinh nghôa thuåc vaâ phong traâo caãi caách Viïåt Nam àêìu thïë kó XX, Nxb. Vùn hoaá Thöng<br /> tin, H.<br /> 5. Àaåi Nam nhêët thöëng chñ, Q.13 - viïët vïì Haâ Tônh, Vùn hoaá tuâng thû, Saâi Goân 1965.<br /> 6. Vuä Ngoåc Khaánh, 1985, Tòm hiïíu nïìn giaáo duåc Viïåt Nam trûúác 1945, Nxb. Giaáo duåc, H.<br /> 7. Nguyïîn Hiïën Lï, 1968, Àöng kinh nghôa thuåc, Nxb. Laá Böëi, Saâi Goân.<br /> 8. Àinh Trêìn Dûúng, 2000, Nghïå Tônh vúái phong traâo caách maång giaãi phoáng dên töåc trong 30 nùm àêìu thïë kó XX,<br /> Nxb. Chñnh trõ QG, H.<br /> 9. Àinh Xuên Lêm (cb), 1997, Tên thû vaâ xaä höåi Viïåt Nam cuöëi thïë kó XIX, àêìu thïë kó XX, Nxb. Chñnh trõ quöëc gia, H.<br /> <br /> <br /> SUMMARY<br /> <br /> THE PHILOSOPHY OF<br /> "THÛÅC HOÅC THÛÅC NGHIÏÅP" IN TONKIN SCHOOL:<br /> A LESSON FOR TODAY'S EDUCATION<br /> . Àöî Vùn Thûác . Hoaâng Xuên Sún . Phñ Hiïìn Phûúng<br /> <br /> Nowadays, education reform is being practiced step by step to link study with reality.<br /> It is the model which was set up by Tonkin School hundred years ago. Tonkin School is<br /> a suggestion, an important step for Vietnamese education. The authors of this article<br /> try to study the philosophy of "thûåc hoåc thûåc nghiïåp" in terms of these questions: For<br /> what purpose? What to study? And how to study?, on the basis of which some ideas<br /> and comparison with today's education have been formed.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦47<br />