Từ con số không trở thành anh hùng: Những ý tưởng không tưởng làm chuyển biến thế giới

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:16

Thêm vào BST

Báo xấu

87
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'từ con số không trở thành anh hùng: những ý tưởng không tưởng làm chuyển biến thế giới', tài liệu phổ thông, vật lý phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Từ con số không trở thành anh hùng: Những ý tưởng không tưởng làm chuyển biến thế giới

T con s không tr thành anh hùng: Nh ng ý tư ng không tư ng làm chuy n bi n th gi i Micheal Faraday ( nh: Hulton Deutsch Collection/Corbis) M c dù tho t nhìn trông chúng th t khéo léo và to tát, nhưng a s các ý tư ng khoa h c m i l hóa ra là sai l m. Nhưng trong vài trư ng h p l i x y ra i u ngư c l i. Khi l n u tiên ư c xu t, chúng hóa ra không nh ng úng mà còn làm chuy n bi n th gi i. Trong m t th i i khi mà s tài tr cho nghiên c u không d gì ki m ư c, 10 ý tư ng này óng vai trò m t s nh c nh k p lúc v giá tr c a khoa h c thu n túy không ch theo nghĩa làm th a mãn trí tò mò c a chúng ta, mà cu i cùng còn vì nh ng ng d ng th c ti n vô t n c a nó. 1
Công d ng c a i n là gì? Michael Faraday ã ch t o m t ng cơ i n vào năm 1821 và m t máy phát i n sơ b sau ó m t th p k - nhưng ph i n a th k trôi qua thì i n năng m i b t u c t cánh. Trong s nhi u câu chuy n v nhưng khám phá không tư ng có th làm chuy n bi n th gi i, ây là trư ng h p n i ti ng nh t và v n ư c nói n nhi u nh t. S th t là gì, hay ơn thu n ch là câu chuy n tinh th n thôi, v n là m t câu h i b ng . S không có các ĩa c ng n u không có i n t h c. ( nh: Steve Gschmeissner/SPL) Năm 1821, trong khi ang làm vi c t i Vi n Hoàng gia London, Michael Faraday ã theo u i công trình c a ngư i an M ch Hans Christian Ørsted, ngư i chú ý t i cái kim la bàn quay, suy lu n ra r ng i n và t là có liên quan v i nhau. Faraday ã phát tri n ng cơ i n và sau ó, m t th p k sau, nh n th y m t nam châm ang chuy n ng bên trong m t cu n dây d n c m ng ra m t dòng i n. Năm 1845, ông ã thi t l p nên n n t ng c a v t lí h c hi n i, lí thuy t trư ng i n t . Như ngư i ta thư ng k l i, chính th tư ng hay m t v chính khách quan tr ng nào ó ã ư c Faraday trình di n thí nghi m c m ng ó. Khi ư c h i “Nó hay ra sao?”, Faraday tr l i: “M t a tr sơ sinh thì hay th nào ch ?”. Ho c có l ông ã nói: “Không lâu thôi ngài s có th ánh thu nó”. Phiên b n cũ c a câu chuy n này phát sinh t m t lá thư g i i vào năm 1783 b i ngư i ti n nhi m vĩ i c a Faraday trong lĩnh v c i n h c, nhà tri t h c và chính khách ngư i Mĩ Benjamin Franklin. V ngu n g c c a lá thư thì ch ng m t ai rõ c . Cho dù th nào i n a, thì bài h c ây là có th m t n n a th k cho m t s u tư trong lĩnh v c khoa h c cơ b n i n ơm hoa k t trái. S sâu s c c a Faraday ã th hi n trong nh ng năm 1850 trong m t n l c th t b i nh m xây d ng m t ng n h i ăng th p sáng b ng i n, và m t ư ng truy n i n báo c li dài – cái ã d n t i ư ng cáp i n báo i Tây Dương. Nhưng mãi cho n th p niên 1880 thì i n năng m i b t u ư c s d ng r ng rãi. Frank James, giáo sư l ch s khoa h c t i Vi n Hoàng gia, ch ra m t bư c ngo c trong câu chuy n trên. Cho dù úng hay không, nó ã b t ngu n và ưa vào s d ng vào nh ng năm 1880, khi nhà sinh v t h c l i l c Thomas Huxley và nhà v t lí John Tyndall v n ng chính ph tài tr cho khoa h c. Và h ã thành công. 2
Câu xác su t c a Bayes Cái gì liên h vũ tr h c hi n i v i nh ng tr m tư th k 18 trên bàn billiard? Câu tr l i n m m t nh lí do nhà toán h c nghi p dư Thomas Bayes nghĩ ra. M t tu sĩ ngư i Anh tr m tư bên nh ng qu bóng trên bàn billard là ngu n g c không xác th c cho l m c a m t trong nh ng kĩ thu t m nh nh t trong khoa h c hi n i. T i g c r c a nó là m t câu h i ơn gi n. Nhưng câu tr l i, g n 250 năm sau m i xu t hi n l n u tiên, v n gây tranh cãi mãi cho n t n bây gi . Cơ h i là bao nhiêu ? ( nh: SuperStock) Năm 1764, H i Hoàng gia London cho công b m t bài báo c a Thomas Bayes, m t viên ch c thu c giáo h i và là nhà toán h c nghi p dư, x lí m t bài toán l c léo trong lí thuy t xác su t. Cho n khi y, các nhà toán h c ã t p trung vào bài toán quen thu c là ch ra i u gì ư c kì v ng t , nói thí d , m t con xúc x c gieo xu ng, khi ngư i ta bi t cơ h i nhìn th y m t m t nh t nh là 1 trên 6. Bayes quan tâm n m t ngư c l i c a v n : làm th nào chuy n các quan sát c a m t s ki n thành m t ư c tính c a cơ h i ó xu t hi n m t l n n a. Trong bài báo c a ông, Bayes minh h a bài toán trên v i m t câu h i bí truy n v v trí c a các qu bóng billard lăn trên m t cái bàn. Ông i n m t công th c bi n i các quan sát v trí cu i cùng c a chúng thành m t ư c tính c a cơ h i các qu bóng tương lai i theo chúng. T t c r t t m thư ng – ngo i tr v n căn b n gi ng như v y là n n t ng c a khoa h c: làm th nào chúng ta bi n các quan sát thành b ng ch ng ng h hay ch ng i ni m tin c a chúng ta? Nói cách khác, công trình c a ông cho phép các quan sát ư c s d ng suy lu n ra xác su t mà m t gi thuy t có th là úng. Vì th , Bayes ã l p n n t ng cho s nh lư ng ni m tin. Nhưng có m t tr c tr c; b n thân Bayes ã nh n ra nó, và nó v n gây tranh cãi. suy lu n ra công th c c a ông, Bayes ã ưa ra các gi nh v hành vi c a các qu bóng, ngay c trư c khi th c hi n các quan sát. Ông tin nh ng cái g i là “ti n nh” này là h p lí, nhưng có th xem nh ng cái khác là không th . Ông ã sai. Trong ph n l n th i gian c a 200 năm qua, vi c áp d ng phương pháp Bayes cho khoa h c ã gây ra nhi u tranh cãi vì v n các gi thuy t ti n nh này. Trong nh ng năm g n ây, các nhà khoa h c ngày m t d ch u hơn v i ý tư ng các ti n nh. K t qu là phương pháp Bayes ang tr thành trung tâm cho s ti n b khoa h c 3
trong các lĩnh v c khác nhau t vũ tr h c cho n khoa h c khí h u. Th t không t cho m t công th c mô t hành vi c a các qu bóng billard. 4
ư ng m t ray M t chi c xe hơi ch có hai bánh xe trông th t quá kì qu c, nhưng bí n c a tác d ng cân b ng b t ng c a nó là tâm i m c a các h th ng ch d n ngày nay. Louis Brennan là m t kĩ sư ngư i Australia g c Ireland ã nghĩ ra m t d ng phương ti n v n t i h t s c không có kh năng tri n khai: m t chi c xe ki u con quay h i chuy n có hai bánh xe n m phía trư c hai bánh xe kia, gi ng như m t chi c xe p v y. Nó th t s là m t ý tư ng không s ng n i, nhưng nó ã soi sáng m t th nghi m cho m t cu c cách m ng v n t i. M t tác d ng cân b ng mong manh. ( nh: B o tàng ư ng s t Qu c gia Hoa Kì/SSPL) Các con quay h i chuy n khai thác nguyên lí là m t v t ang quay có xu hư ng b o toàn mômen ng lư ng c a nó: m t khi b t u quay tròn, thì bánh xe c a con quay s ch ng l i b t kì l c nào mu n làm thay i tr c quay c a nó. Brennan nh n ra r ng m t con quay h i chuy n có th gi ng trên ư ng m t ray và vào năm 1903 ông ã ăng kí b ng sáng ch cho ý tư ng ó. Ông ã ch ng minh m t nguyên m u ư ng m t ray thu nh t i m t bu i d h i ngh thu t c a H i Hoàng gia London vào năm 1907, và “ ã ánh th c s h ng kh i n b t ng c a th gi i”. Nhà văn danh ti ng H.G. Wells ã ám ch n s ki n trên trong quy n ti u thuy t năm 1908 c a ông, Không Chi n, và ã mô t khán gi quan tâm như th nào trư c ý tư ng v m t chi c xe ki u con quay h i chuy n lao qua m t v c th m trên m t s i dây cáp: “Hãy tư ng tư ng n u như con quay ng ng l i!” Brennan ti p t c i ch ng minh m t phiên b n tr n v n vào năm 1909 nhưng, như Wells xu t, n i khi p s trư c v n an toàn ã c n tr s thương m i hóa c a nó. T i i m này, Elmer Sperry bư c vào câu chuy n trên. ã t ng nghiên c u công ngh con quay h i chuy n c a riêng mình, ông ã mua b ng sáng ch c a Brennan và ti n t i thành l p Công ti Con quay h i chuy n Sperry Brooklyn, New York, theo u i nh ng ng d ng h i dương h c, trong ó có la bàn con quay h i chuy n và b thăng b ng tàu thuy n. Ngày nay, các d ng c do Sperry và nh ng ngư i khác phát tri n có m t m i nơi. La bàn con quay h i chuy n s d ng nguyên lí con quay h i chuy n gi kim la bàn ch v hư ng b c, và con quay h i chuy n còn có m t trong b ph n quan tr ng nh t c a thi t b thăng b ng, d n hư ng, và thi t b lái trên tàu chi n, tàu ch d u, tên l a và nhi u thi t b khác. M t s nhìn th y m t s song song gi a nh ng n i lo ng i không có cơ s ã khi n cho ki u xe thăng b ng nh con quay c a Brennan trông như không tư ng và s ph n i hi n 5
nay i v i m t s công ngh hi n i. ư ng m t ray c a Brennan ho t ng trên nh ng nguyên lí xác th c nhưng ngư i ta e ng i r ng s tr c tr c kĩ thu t có th gây ra th m h a. Sperry s d ng nh ng nguyên lí khoa h c gi ng như v y nhưng ông che gi u chúng trong công ngh nên chúng không b c m nh n là r i ro, theo l i c a David Rooney thu c B o tàng Khoa h c London. “Nhi u ngư i v n nghe nói t i các lo ng i ki u n d c a Wells”, ông nói. “ i u gì s x y ra n u như các nhà khoa h c không úng? Li u có ph i chúng ta ang lao u xu ng v c không?” 6
Ngư i h c cách bay George Cayley ã bi t cách ch t o máy bay trư c khi anh em nhà Wright c t cánh n m t th k . Giá như ông có ng cơ t trong ho t ng thì t t bi t m y. Trong các th k th 18 và 19, các nhà khoa h c và công chúng u tin r ng không nh ng con ngư i không th nào bay v i m t chi c cánh nhân t o, mà ó còn là m t ý tư ng iên r n u như b n c p t i. Tuy nhiên, i u này không làm n n chí nhà khoa h c áng kính ngư i Anh George Cayley, m c dù nh ng ngư i ương th i c a ông – trong ó có con trai c a ông – ph i nhi u phen b i r i trư c nh ng n l c c a ông. Trí tư ng bay b ng ( nh: Shelia Terry/SPL) Năm 1799, Cayley ch m kh c m t cái ĩa b c v i m t m t mang m t thi t k cho chi c máy bay u tiên c a th gi i và m t kia minh h a mô t s m nh t ư c công b c a các l c khí ng l c h c tác d ng lên cánh cho phép máy bay bay ư c. Chuyên lu n ba ph n c a ông mang tên Hàng không ư c công b vào năm 1809 và 1810, và ư c chào ón v i s hoài nghi cao c a nh ng ngư i ương th i. Nhưng Cayley không thèm ch p cái b n h nghĩ trong u, theo tác gi Richard Dyde c a quy n Ngư i phát minh ra s bay. Ông ã hoàn t t m t lo t thí nghi m h u thu n cho các lí thuy t c a ông và “b thuy t ph c r ng m i ngư i ã sai h t r i”. Cayley ã xây d ng nh ng chi c máy bay mô hình ngày m t ph c t p hơn, nh i m là m t tàu lư n kích c tr n v n do ngư i con trai George c a ông lái vào năm 1853. Công trình tiên phong này s truy n c m h ng cho Orville và Wilbur Wright, nh ng ngư i th c hi n chuy n bay u tiên có ngư i lái có i u khi n và n ng-hơn-không-khí vào 50 năm sau ó. Thành công c a h ph thu c nhi u vào s phát minh g n ó v ng cơ t trong – m t d ng c mà Cayley, ã nh n ra t m quan tr ng m u ch t c a nó, ã m t nhi u năm th phát tri n nhưng không mang l i k t qu . 7
Ngư i Mĩ ã b l cơ h i t ng ozone như th nào Chương trình theo dõi ozone c a C c Nam C c Anh qu c ã gây xôn xao dư lu n khi cơ quan này ý th y m t l th ng h t s c l n trên b u tr i. Ernest Rutherford t ng nh n xét r ng t t c các khoa h c ho c là thu c v v t lí h c, ho c ch là thú sưu t p tem mà thôi. Trong khi các nhà v t lí là nh ng ngư i tìm ki m s th t, nh ng ngư i làm sáng t các quy lu t bao quát c a t nhiên, thì nh ng ngư i còn l i ch là nh ng nhà sưu t p, h ơn gi n ch là phân chia v n v t thành h ng lo i. Nhưng câu chuy n l th ng t ng ozone cho th y vi c sưu t p và phân lo i có th có s tác ng h t s c l n. L th ng t ng ozone ( nh: NASA/SPL) Vào u th p niên 1980, khi gi i nghiên c u Anh i m t trư c s c t gi m ngân sách c a chính ph , các chương trình theo dõi dài h n ch u s e d a tr c ti p. Trong s chúng là các phép o ozone khí quy n t i tr m nghiên c u Halley c a nư c Anh Nam C c. C c Nam C c Anh qu c (BAS) ang tìm các gi i pháp ti t ki m, và vi c theo dõi t ng ozone dư ng như ch ng là s m t mát gì áng k . Sau ó, vào tháng 5 năm 1985, ã xu t hi n m t qu t c n: Joe Farman, Brian Gardiner và Jonathan Shanklin tư ng thu t s m t mát l n lư ng ozone (Nature, vol 315, trang 207). Các nhà nghiên c u BAS v n ang s d ng m t thi t b 25 năm tu i ư c tính b dày c a l p ozone b ng cách o b c x t ngo i âm xuyên qua khí quy n. Cho n khi y ch m i có nh ng b n báo cáo v t vãnh có giá tr th p, nhưng m t xu hư ng ã hi n rõ khi i nghiên c u v th các tr trung bình c a các phép o t i thi u. Sau ó, Farman ã nghiên c u m t s cơ ch hóa h c c a l th ng ó. Trong khi nh ng ngư i Anh ang s d ng thi t b cũ kĩ c a h , thì v tinh Nimbus 7 c a NASA cũng mang l i nh ng b ng ch ng rõ ràng c a s suy y u t ng ozone. Nhưng vì ng p mình trong dòng lũ d li u và không có s chu n tinh th n t trư c, nên nh ng ngư i Mĩ v n lo ng i thi t b ho t ng không chu n, tho t u ã b sót v n . Khám phá ngoài d tính c a Farman ch ng t cho m i ngư i th y rõ làm th nào ho t ng c a con ngư i có th gây nguy h i cho b u khí quy n – trong trư ng h p này là v i các hóa ch t dùng trong t l nh, máy i u hòa không khí và các dung môi. Các chính ph ã ng ý cùng hành ng và ngày nay hàm lư ng ozone theo d báo s h i ph c l i m c th p niên 1950 vào kho ng năm 2080 (Nature, vol 465, trang 34). M t k t c c không t cho m t d án ki u chơi tem nhàm chán. 8
Ngư i thêm ch ‘i’ cho iPod Chúng ã gây phi n ph c cho ngư i khám phá ra chúng h i th k th 16, nhưng nh ng con s o ã mang l i cho chúng ta m i th , t cơ h c lư ng t cho n âm nh c di ng. Khi sinh viên h c t i ph n s o, m t ph n ng chung là: cái quái gì th ? Vâng, khá nhi u th ã x y ra khi nó xu t hi n, m c dù m t n hàng th k ngư i ta m i khám phá ra nhi u như v y. B n có th hình dung ra căn b c hai c a m t con s âm hay không? ( nh: Gusto Images/SPL) M t s o là căn b c hai c a m t s âm. Nh ng con s như v y ã tr thành nh ng công c thi t trong ngành ch t o vi chip và trong các thu t toán nén kĩ thu t s : máy hát MP3 c a b n ho t ng trên n n s o. Th m chí còn căn b n hơn n a, s o là n n t ng c a cơ h c lư ng t , lí thuy t ã gây ra cu c cách m ng i n t h c. Ít có công ngh hi n i nào có th t n t i mà không có s ph c – nh ng con s có c ph n th c và ph n o. Vào th k th 16, khi nhà toán h c ngư i Italy Gerolomo Cardano i n ý tư ng v nh ng con s o, th m chí các s âm còn b ngư i ta nghi ng là không bi t có ích hay không. M c dù g p nhi u khó khăn, nhưng Cardano v n không lùi bư c. Có lúc, Cardano th m chí vi t r ng chúng là “vô d ng”, nhưng rõ ràng ông nh n th y chúng v a gây b c d c v a làm say m lòng ngư i. “Cardano ã vi t ra m t bi u th c chính th c cho các s ph c, ông có th c ng và nhân chúng, nhưng ông không th mang l i cho chúng b t kì ý nghĩa th c t hay ý nghĩa hình h c nào”, theo l i Artur Ekert trư ng i h c Oxford. Rafael Bombelli ã xây d ng lí thuy t trên n n t ng công trình c a Cardano trong th p niên 1560, nhưng các s o không ư c xem xét nghiêm túc mãi cho n khi các nhà toán h c nh n ra m i liên h gi a chúng và các h ng s như π và e. Vào th k th 18, Leonhard Euler ã ch ng minh r ng e i × π = - 1 (trong ó i là căn b c hai c a -1). Ngày nay, các s o là không th thi u ư c. S o cũng có vai trò c a chúng trong thuy t lư ng t nh m gi i thích khía c nh kì l nh t c a lí thuy t ó: các i tư ng lư ng t như nguyên t và electron có th t n t i hai ho c nhi u nơi cùng m t lúc. Các nhà v t lí và tri t h c v n còn tranh cãi xem i u này có ý nghĩa gì, nhưng rõ ràng cơ s toán h c ó ch ho t ng ư c khi nó bao hàm m t s ph c g i là “biên xác su t”. 9
Không có các s o, b n s không có câu tr l i ph n ánh th c t i c a th gi i v t ch t. Và cũng s ch ng có trong tay chi c máy iPod. 10
S ph n bi th m c a nhà tiên phong di truy n h c Ngày nay, chúng ta bi t r ng t p tính di truy n có th bi n i áng k mà không có s bi n i ADN – nhưng m t nhà khoa h c x u s ã ph i t v n vào năm 1926 ưa k t lu n ó vào l ch s khoa h c. Khi Paul Kammerer dùng súng t sát trên m t sư n i Áo vào năm 1926, có v như s ph n ã trù nh ông ch ư c ngư i ta nh t i là m t k l a o trong khoa h c, ngư i ã b a ra các k t qu c a mình ch ng minh cho m t lí thuy t gây tranh cãi. Th t ra, có l ông ã có chút ý tư ng thoáng qua v bi u sinh h c, nh ng bi n i có nh hư ng trong t p tính di truy n không liên quan gì n các t bi n ADN. Ý tư ng úng n m trong tay k l a g t? ( nh: Paul Hobson/FLPA) Kammerer ã không ư c bi t t i v i các thí nghi m c a ông v con cóc bà m , Alytes obstetricans (xem nh), m t loài lư ng cư b t thư ng b t c p và tr ng trên t khô. B ng cách gi các con cóc trong i u ki n khô, nóng b t thư ng, ông bu c chúng giao ph i và tr ng trong nư c. Ch m t vài qu tr ng n con, nhưng con cái c a nh ng cu c hôn nhân dư i nư c này cũng gây gi ng trong nư c. Kammerer k t lu n ây là b ng ch ng c a s di truy n Lamacrk – quan i m (ngày nay ư c bi t là không úng) r ng các c i m c n thi t trong quãng i c a m t cá nhân có th di truy n cho con cái c a nó. Tháng 8 năm 1926, Kammereer b ch trích là gian l n trên các trang báo Nature (Vol 118, trang 518). Sáu tu n sau ó, ông ã t sát. Câu chuy n bu n ph n l n b quên lãng cho n năm 1971, khi Arthur Koestler cho xu t b n m t t p sách kh ng nh r ng các thí nghi m c a nhà sinh h c trên có th ã b can thi p b i chính quy n phát xít. Kammerer là m t ngư i theo ch nghĩa xã h i, ông d tính xây d ng m t h c vi n Liên Xô, khi n ông tr thành m c tiêu c a phong trào qu c xã ang phát tri n Vienna khi y. R i vào năm ngoái, nhà sinh h c Alex Vargas thu c trư ng i h c Chile Santiago ã xem xét l i công trình c a Kammerer. Theo Vargas, Kammerer không ph i là k gian l n, mà ông ã tình c phát hi n ra s bi u sinh (Journal of Experimental Zoology B, vol 312, trang 667). “Kammerer có phương pháp ti p c n úng”, Vargas nói, ông hi v ng r ng các thí nghi m con cóc m t ngày nào ó s ư c l p l i. Ngày nay, chúng ta bi t r ng các ki u di truy n thu c lo i mà Kammerer kh ng nh ã quan sát th y có th là do s bi u sinh. Quá trình này là tr ng tâm nghiên c u c a sinh h c 11
phân t , và vô s lo i thu c ho t ng trên nó ã ư c phát tri n. Nó ã ư c khám phá b t k n Kammerer – nhưng có l chúng ta s không ph i ch i nh ng lo i thu c ó lâu như v y n u như ông ã ư c l ch s nhìn nh n nghiêm túc. 12
Nh ng sinh v t bé nh Khi m t nhà buôn v i ngư i Hà Lan th k th 17 nói v i các trí tu l i l c nh t x London r ng ông ta nhìn th y các “sinh v t nh bé” qua chi c kính hi n vi t t o c a mình, h ã bán tín bán nghi. Vào u mùa thu năm 1674, Henry Oldenburg, thư kí c a H i Hoàng gia London, nh n ư c m t lá thư c bi t. Ngư i g i là Antoni van Leeuwenhoek, m t nhà buôn v i x Delft Hà Lan, trong thư nêu m t k t lu n nghe có v không th x y ra ư c. Antoni van Leeuwenhoek ( nh: Jan Verkolje) S d ng m t chi c kính hi n vi do ông t ch t o, van Leeuwenhoek ã nhìn th y nh ng sinh v t nh xíu, không th nhìn th y b ng m t tr n, sinh s ng trong nư c ao h . M t s trong nh ng “ ng v t nh bé” này th t s quá nh , như sau này ông ư c tính, n u l y 30 tri u con như v y s p thành hàng thì v n nh hơn m t h t cát. Các gi i ch c H i Hoàng gia bán tín bán nghi. Ngay c v i nh ng thi t b m nh nh t c a mình, thì nhà hi n vi h c danh ti ng ngư i Anh Robert Hooke cũng chưa bao gi quan sát th y b t c th gì trông gi ng như nh ng sinh v t bé nh c . Th t ra thì ngư i Hà Lan trên ã phát tri n các th u kính ưu vi t hơn nhi u so v i các th u kính c a Hooke, và ông ã phát hi n ra các vi khu n và ng v t nguyên sinh. V i vi c ch t o ra các th u kính ngày m t nh hơn và cong hơn – s d ng m t kĩ thu t mà ông v n gi kín – van Leeuwenhoek ã có th phóng i các v t lên t i 500 l n. ng th i v i vi c khám phá ra gi i vi sinh v t, ông còn là ngư i u tiên nhìn th y các t bào h ng c u c a máu. Năm 1677, van Leeuwenhoek g i ti p nh ng quan sát ng v t nh bé khác n a cho H i Hoàng gia. Cu i cùng r i Hooke ã c i ti n các kính hi n vi do ông ch t o và ông ã có th nhìn th y nh ng sinh v t bé nh y. Ba năm sau, van Leeuwenhoek ư c k t n p làm h i viên Hoàng gia. Nhưng mãi cho n năm 1890, hơn 160 năm sau khi van Leeuwenhoek qua i, thì vi khu n m i ư c ngư i ta bi t n là có liên quan n b nh t t. “ c các lá thư c a van Leeuwenhoek, b n s hình dung ra s n tư ng c a nh ng ngư i b hoa m t trư c nh ng cái ông ang tìm ra”, theo l i Lesley Robertson, ngư i ph trách các phòng trưng bày t i khoa vi sinh v t h c trư ng i h c Delft. “Ông nghĩ r ng ông ã tìm ra m t th gi i hoàn toàn m i – nhưng ch c ch n ông chưa bao gi nh n ra m i liên quan [c a chúng] v i b nh t t”. 13
Protein sát th Trư c khi giành gi i thư ng Nobel, Stanley Prusiner b ngư i ta nh o báng vì ã xu t ra cái ông g i là prion gây ra ch ng b nh não b t bi n. Khi b ng ch ng cho th y b nh Creutzfeldt-Jakob r i lo n não ki u “b t bi n” (CJD), b nh kuru và scrapie không th truy n b i virus hay vi khu n, thì nhà th n kinh h c Stanley Prusiner ã nêu ra m t lo i tác nhân lây nhi m m i l : m t protein x u. ó là m t ý tư ng kì qu c n m c Prusiner b ngư i ta nh o báng. nh: Eye of Science/SPL Prusiner l n u nghiên c u nh ng ch ng b nh này vào năm 1972, sau khi m t trong các b nh nhân c a ông t i trư ng i h c California, San Francisco, qua i vì CJD. M t th p niên sau, trên t p chí Science (s 216, trang 136), ông xu t r ng nh ng ch ng b nh này gây ra b i m t “h t lây nhi m ch a protein”, hay prion. Ý tư ng ó d a trên k t qu c a các nhà nghiên c u ngư i Anh. Năm 1967, Tikvah Alper thu c ơn v X tr c a Trung tâm Nghiên c u Y khoa ã ch ng minh r ng b t k cái gì gây ra CJD u vô h i trư c li u lư ng b c x t ngo i phá h ng b t kì ch t li u di truy n nào khác (Nature, s 214, trang 764). Không lâu sau ó, nhà toán h c John Stanley Griffith thu c trư ng Bedford College London ã nghĩ ra m t gi thuy t duy-protein cho s lây b nh scrapie. Bài báo Nature năm 1967 c a ông (s 215, trang 1043) phát bi u r ng không có lí do gì lo s r ng ý tư ng ó “s làm cho toàn b c u trúc lí thuy t c a sinh h c phân t i n s p ”. Công trình này ít gây chú ý khi nó ư c công b . Tuy nhiên, vào lúc Prusiner nh p cu c, s th ơ lãnh m ã chuy n sang m c ch trích. Tháng 12 năm 1986, m t trang h sơ m a mai c a Prusine xu t hi n trên t p chí Discover, mang tiêu “Tên g i c a trò chơi là ti ng tăm: nhưng nó có ph i là khoa h c không?” Nhưng ch 11 năm sau ó, ông ã ư c trao gi i thư ng Nobel. V n có nh ng câu h i chưa có l i áp v mô hình prion, nhưng ch ng ai nghi ng r ng công trình nghiên c u c a Prusider s mang l i ki n th c sâu s c hơn v nguyên nhân gây ra ch ng th n kinh phân li t. 14
Tương lai kĩ thu t s có t quá kh lâu r i Âm thanh kĩ thu t s ư c phát minh ra vào năm 1937 – hàng th p k trư c khi công ngh s d ng nó ư c phát tri n. Tương lai kĩ thu t s có t quá kh lâu r i ( nh: Steve Horrell/SPL) M c dù vào lúc y, ông ã không nh n ra nó, nhưng năm 1937, kĩ sư ngư i Anh Alec Reeves ã thi t l p n n t ng cho các m ng vi n thông kĩ thu t s hi n i. Van i u khi n ( ng chân không) khi y ang trong th i kì hoàng kim c a nó, các máy vi tính kĩ thu t s v n còn là tương lai nhi u năm phía trư c, và transistor thì m t th p niên n a m i ra i. Năm 1927, nh ng cu c g i i n tho i thương m i xuyên i dương ã có th th c hi n b ng các máy i n tho i vô tuy n. Vào u nh ng năm 1930, Reeves ã giúp phát tri n các radio cao t n có th mang t i vài cu c g i cùng lúc, nhưng nh ng cu c g i này ch ng ch t v i nhau, t o ra m t tín hi u nhi u khó hi u. Khi y, Reeves nh n ra r ng vi c bi n i nh ng bi u di n d ng tương t này c a gi ng nói thành m t chu i xung ki u như i n báo có th tránh ư c s ch ng ch t r c r i ó. Ông ã thi t k các m ch i n o cư ng c a gi ng nói c a t ng ngư i 8000 l n trong m t giây và gán cho cư ng tín hi u ó là m t trong 32 m c. M i m c khi ó ư c bi u di n b ng m t chu i năm ch s nh phân. Mi n là máy thu có th phân bi t chu i nh phân 1 v i chu i nh phân 0, thì nó có th bi n i chu i xung tr l i thành gi ng nói. ó là trên lí thuy t. “Khi y, ch ng có công c nào có s n có th bi n nó thành s n ph m kinh t ”, ông ã vi t như v y hơn 25 năm sau này. Công ti ch qu n c a ông, ITT, ã ăng kí b ng sáng ch i u bi n mã xung, nhưng chưa bao gi ki m ư c m t xu nào trư c khi b ng phát minh ó h t hi u l c vào th p niên 1950. Reeves là ngư i có t m nhìn xa trông r ng, ông thư ng nói: “Nh ng i u tôi nói s p x y ra thì thư ng là úng, nhưng tôi chưa bao gi nói úng chính xác là khi nào c ”. Có l ông nghĩ ông th t s nhìn th y tương lai. Ông ã nghiên c u tâm linh h c và tin r ng ông ang c m nh n các tín hi u d ng mã Morse g i n t nh ng th gi i khác. Các nhà i u hành ITT cu i cùng ã b trí ông vào ch c danh nghiên c u m o hi m t i Phòng thí nghi m Chu n Vi n thông Harlow, Essex. Trong vai trò ó, ông ã l p m t nhóm nghiên c u công ngh truy n thông b ng laser, và nhi t tình ng h cho công trình nghiên 15
c u do Charles Kao lãnh o, cái ã mang n m ng lư i cáp quang mang t i các tín hi u ánh sáng i u bi n mã xung i kh p th gi i ngày nay. Ngu n: New Scientist Tr n Nghiêm d ch – thuvienvatly.com 16