Từ góc độ kinh tế thử lý giải một số hiện tượng tôn giáo tín ngưỡng ở Việt Nam - Đặng Thế Đại

X· héi häc sè 3 (59), 1997 41<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> tõ gãc ®é kinh tÕ<br /> Thö lý gi¶i mét sè hiÖn t−îng<br /> t«n gi¸o tÝn ng−ìng ë ViÖt Nam<br /> ( Hay lµ bµn vÒ tÝnh céng ®ång t«n gi¸o)<br /> <br /> <br /> <br /> §Æng ThÕ §¹i<br /> <br /> <br /> <br /> 1. §Æt vÊn ®Ò:<br /> <br /> Chóng ta biÕt, chñ nghÜa duy vËt lÞch sö xem c¬ së kinh tÕ xÐt ®Õn cïng lµ nh©n tè quyÕt<br /> ®Þnh kiÕn tróc th−îng tÇng x· héi, trong ®ã cã ®êi sèng t«n gi¸o tÝn ng−ìng. T«n gi¸o, tõ nh÷ng<br /> nhµ v« thÇn tr−íc M¸c, ®· ®−îc coi lµ sù ph¶n ¸nh mét c¸ch h− ¶o hiÖn thùc x· héi. Trong khi<br /> kh¼ng ®Þnh l¹i ý kiÕn cña hä, M¸c tiÕp tôc ®i xa h¬n, coi sù phª ph¸n t«n gi¸o lµ gi¸n tiÕp phª<br /> ph¸n chÝnh trÞ vµ ph¸p quyÒn. Víi M¸c, t«n gi¸o lµ s¶n phÈm cña x· héi trong nh÷ng ®iÒu kiÖn<br /> nhÊt ®Þnh, khi mµ con ng−êi ch−a lµm chñ vËn mÖnh cña m×nh. DÜ nhiªn, nh÷ng ®iÒu kiÖn x· héi<br /> Êy, xÐt ®Õn cïng, theo M¸c, bÞ quyÕt ®Þnh bëi nh÷ng ph−¬ng thøc s¶n xuÊt. Vµ suèt cuéc ®êi m×nh,<br /> «ng ®· thùc sù ®Êu tranh, c¶ vÒ lý luËn khoa häc lÉn thùc tiÔn c¸ch m¹ng, chèng l¹i c¸i ph−¬ng<br /> thøc s¶n xuÊt, c¸i ®iÒu kiÖn x· héi ®· lçi thêi, v× sù ra ®êi cña mét ph−¬ng thøc s¶n xuÊt míi, cña<br /> nh÷ng ®iÒu kiÖn x· héi míi, trong ®ã, con ng−êi cã thÓ lµm chñ vËn mÖnh cña m×nh, vµ nhê ®ã,<br /> tho¸t khái ¶o t−ëng t«n gi¸o. Tuy nhiªn M¸c vµ ¡ng-ghen, còng nh− nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt sau nµy,<br /> trong khi bµn nhiÒu vÒ mèi quan hÖ gi÷a c¬ së kinh tÕ víi kiÕn tróc th−îng tÇng vµ c¸c bé phËn<br /> kh¸c nhau cña nã, ch¼ng h¹n nh− chÝnh trÞ, ph¸p quyÒn, nghÖ thuËt l¹i Ýt khi ®Ò cËp trùc tiÕp ®Õn<br /> mèi quan hÖ vÒ ph−¬ng diÖn lý luËn gi÷a kinh tÕ vµ t«n gi¸o. §ã lµ mét khã kh¨n cho chóng ta khi<br /> muèn lý gi¶i c¸c hiÖn t−îng t«n gi¸o tÝn ng−ìng xuÊt ph¸t tõ gãc ®é kinh tÕ. MÆc dï vËy, chñ<br /> nghÜa duy vËt lÞch sö do hai «ng khëi x−íng vÉn lu«n lu«n cã ý nghÜa h−íng dÉn chóng ta trong<br /> c«ng viÖc nµy.<br /> <br /> 2. TÝn ng−ìng thµnh hoµng:<br /> <br /> Sù v÷ng bÒn cña tÝn ng−ìng thµnh hoµng râ rµng lµ b¾t nguån s©u xa tõ ®Æc ®iÓm cña viÖc<br /> s¶n xuÊt lóa n−íc theo ph−¬ng thøc canh t¸c manh món (dÜ nhiªn cßn cã nh÷ng lý do kh¸c n÷a<br /> gãp phÇn duy tr× nã). ViÖc ®iÒu chØnh møc n−íc ruéng kÞp thêi vµ hîp lý lµ yÕu tè quan träng hµng<br /> ®Çu cña s¶n xuÊt lóa n−íc (nhÊt n−íc nh× ph©n tam cÇn tø gièng - nh− nhµ n«ng ta ®· ®óc kÕt).<br /> C«ng viÖc Êy kh«ng thÓ tõng c¸ nh©n quyÕt ®Þnh ®−îc, khi mµ viÖc dÉn hay tho¸t n−íc cho mét<br /> m¶nh ruéng cña ng−êi nµy ph¶i ®i qua nh÷ng m¶nh ruéng cña nhiÒu ng−êi kh¸c. §ã chÝnh lµ c¬<br /> së cho viÖc duy tr× mét tæ chøc ®iÒu phèi chung, mét nhu cÇu cè kÕt, g¾n bã ng−êi n«ng d©n thµnh<br /> céng ®ång - lµng. Vµ vÞ thÇn lµng chÝnh lµ ®¹i biÓu cho c¸i tinh thÇn Êy, hay lµ mét sù ®¶m b¶o vÒ<br /> tinh thÇn cho c¸i céng ®ång Êy. TÝn ng−ìng thµnh hoµng ë lµng x· ViÖt Nam dÉu cho tªn gäi cã thÓ<br /> tõ Trung Quèc tíi, vÞ thÇn lµng cã thÓ ®· kho¸c c¸i ¸o thµnh hoµng tõ mét thêi kú nµo ®ã (cã lÏ<br /> còng chØ míi 4 - 5 thÕ kû gÇn ®©y th«i), ch¾c h¼n cã nguån gèc b¶n ®Þa.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 42 Tõ gãc ®é kinh tÕ thö lý gi¶i mét sè hiÖn t−îng t«n gi¸o ...<br /> <br /> <br /> Nh÷ng l−u d©n v« Nam 3-400 n¨m vÒ tr−íc ®· kh«ng thÓ mang theo c¶ c¸i céng ®ång cña<br /> m×nh. Tíi n¬i c− tró míi, hä l¹i lµ mét tËp hîp rêi r¹c cña nh÷ng ng−êi bèn ph−¬ng. Céng ®ång cò<br /> kh«ng cßn, céng ®ång míi ch−a h×nh thµnh. Nh−ng sèng trong céng ®ång ®· thµnh mét nhu cÇu,<br /> mét tËp qu¸n, mét lèi sèng mµ hä kh«ng dÔ g× tõ bá ®−îc. Rót cuéc, nhu cÇu Êy thóc ®Èy hä mét<br /> c¸ch tù nhiªn x©y dùng nªn c¸i céng ®ång míi pháng theo c¸i céng ®ång mµ hä võa tõ bá. Theo xu<br /> h−íng nµy, hä lËp nªn nh÷ng c¸i ®×nh kh«ng cã thÇn - ®óng h¬n lµ cã thÇn nh−ng lµ nh÷ng vÞ<br /> thÇn kh«ng cô thÓ, kh«ng tªn tuæi, chØ mang ý nghÜa ®¹i biÓu cho tÝn ng−ìng chung cña d©n lµng,<br /> mét tinh thÇn chung cña céng ®ång lµng. V× vËy, mét sè kh¸ lín c¸c ®×nh trong Nam, th−îng ®iÖn<br /> chØ cã mét ch÷ ThÇn, vµ ®a phÇn trong sè ®ã, c¸c vÞ thµnh hoµng chØ ®−îc biÕt d−íi tªn gäi chung<br /> chung lµ Thµnh hoµng bæn c¶nh. Thªm n÷a, phÇn ®«ng d©n lµng kh«ng quan t©m ®Õn viÖc «ng<br /> thµnh hoµng Êy lµ ai, cã tªn tuæi, tiÓu sö ra sao, thËm chÝ cßn ngì ngµng nÕu ai ®ã hái hä tªn vÞ<br /> thµnh hoµng Êy lµ g×. §èi víi hä, chØ cÇn cã mét vÞ thÇn ®¹i biÓu cho lµng, lµm chøc phËn cè kÕt vÒ<br /> mÆt tinh thÇn cña céng ®ång lµng, võa ®¸p øng nhu cÇu t©m linh cña hä, võa cñng cè céng ®ång<br /> lµng míi, ®¸p øng nhu cÇu sinh ho¹t céng ®ång vèn mang tÝnh toµn diÖn cña hä. Vµ thÕ lµ ®ñ.<br /> <br /> 3. Céng ®ång t«n gi¸o:<br /> <br /> Tr¶i qua c¶ ngµn n¨m, tõ ®êi nµy sang ®êi kh¸c, c¸i thãi quen, c¸i nhu cÇu sèng trong<br /> céng ®ång lµng ®· ¨n s©u vµo t©m c¨n cña ng−êi n«ng d©n. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh viªn céng<br /> ®ång lµ võa hç trî lÉn nhau, võa phô thuéc lÉn nhau, rµng buéc lÉn nhau, c¶ trong lÜnh vùc s¶n<br /> xuÊt, trong sinh ho¹t, c¶ trong ®êi sèng t×nh c¶m vµ t«n gi¸o. Quan hÖ s¶n xuÊt hoµ lÉn trong c¸c<br /> quan hÖ t×nh c¶m, quan hÖ t«n gi¸o, quan hÖ hµng xãm, hä hµng, lµng n−íc. Trong ph¹m vi gia<br /> ®×nh, ng−êi chñ gia ®×nh còng lµ ng−êi chñ tÕ; trong ph¹m vi gia téc, ng−êi cã ®Þa vÞ cao vÒ huyÕt<br /> thèng lµ ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh viÖc thê tù; trong mét lµng còng vËy, nh÷ng ng−êi n¾m<br /> quyÒn thÕ tôc còng lµ nh÷ng ng−êi n¾m quyÒn tÕ tù, thËm chÝ cã khi ®Ých th©n vÞ thµnh hoµng<br /> tham gia vµo quan hÖ së h÷u (ch¼ng h¹n, ë lµng T¶ Thanh Oai ngo¹i thµnh Hµ Néi, tíi tr−íc C¶i<br /> c¸ch ruéng ®Êt, vÉn duy tr× 185 mÉu ®Êt c«ng cña lµng theo truyÒn thuyÕt lµ cña vÞ thµnh hoµng -<br /> bµ Chóa Tã, do vua Lª §¹i Hµnh ban cho bµ, vµ ta thÊy, trong tr−êng hîp nµy, vÞ thµnh hoµng ®·<br /> b¶o hé cho céng ®ång lµng mét c¸ch trùc tiÕp nh− thÕ nµo). Céng ®ång t«n gi¸o vµ céng ®ång s¶n<br /> xuÊt, céng ®ång sinh ho¹t ë ng−êi ViÖt kh«ng t¸ch rêi. Rót cuéc, sinh ho¹t t«n gi¸o trë thµnh mét<br /> mÆt, mét bé phËn h÷u c¬ cña sinh ho¹t céng ®ång nãi chung. Nãi c¸ch kh¸c, ng−êi ViÖt sèng trong<br /> mét céng ®ång toµn diÖn, dï ®ã lµ céng ®ång nhá nh− gia ®×nh, céng ®ång nhì nh− lµng th«n, céng<br /> ®ång lín nh− Tæ quèc. Gia ®×nh cã thê tæ tiªn - kh«ng ph¶i chØ v× lßng biÕt ¬n, mµ cßn do nhu cÇu<br /> ph¶i g¾n bã víi nhau, t−¬ng trî nhau trong s¶n xuÊt vµ cuéc sèng. T−¬ng tù nh− vËy, ®iÒu phèi<br /> viÖc t−íi tiªu vµ ®Êt c«ng - thµnh hoµng; trÞ thuû, hé ®ª vµ chèng x©m l¨ng (mèi liªn kÕt b¾t buéc<br /> gi÷a c¸c lµng ®Ó thµnh n−íc) - Hïng V−¬ng. Cã lÏ ®©y còng lµ ®iÓm kh¸c biÖt quan träng cña céng<br /> ®ång t«n gi¸o ë ViÖt Nam so víi c¸c céng ®ång t«n gi¸o ë Ph−¬ng T©y.<br /> <br /> 4. ThÕ giíi thÇn linh:<br /> <br /> XuÊt ph¸t tõ b¶n th©n cuéc sèng céng ®ång cña m×nh nh− vËy, ng−êi ViÖt còng h×nh dung<br /> thÕ giíi thÇn linh nh− mét bé phËn cña c¸i céng ®ång Êy. D−¬ng nµo ©m vËy - mét c©u nãi kh«ng<br /> chØ lµ cöa miÖng mµ cßn ph¶n ¸nh quan niÖm cã tÝnh thÕ giíi quan cña hä, chØ ®¹o c¶ c¸ch øng xö<br /> cña hä ®èi víi thÕ giíi bªn kia. Trong c¸i céng ®ång mµ hä ®ang sèng kh«ng cã ai lµ ng−êi cã ®Þa vÞ<br /> tuyÖt ®èi. VÞ tiªn chØ cña lµng, trong quan hÖ hä hµng, cã thÓ lµ bÒ d−íi mét b¹ch ®inh. Mét l·o<br /> n«ng h«m nay lµ kÎ khèn khã, ngµy mai cã thÓ ®−îc c¶ lµng t«n kÝnh mêi lªn chiÕu trªn gi÷a ®×nh.<br /> C¸i triÕt lý ®−îc thÓ hiÖn trong h×nh ¶nh "Con cãc lµ cËu «ng trêi" còng gîi lªn cho ta hiÓu vÒ ®iÒu<br /> nµy. Ngay trªn m¶nh ruéng cña m×nh ng−êi ta còng kh«ng cã toµn quyÒn ®Þnh ®o¹t. Bëi vËy, t©m<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  §Æng ThÕ §¹i 43<br /> <br /> lý chØ tin vµo duy nhÊt mét vÞ thÇn cã quyÒn n¨ng v« h¹n lµ xa l¹ víi hä. ThÕ giíi thÇn linh ë ng−êi<br /> ViÖt lµ phiÕm thÇn, trong ®ã cã ®ñ mäi lo¹i thÇn (hay ®óng h¬n lµ ë chç nµo còng thÊy thÇn), tõ<br /> thÇn c©y (®a, ®Ò, g¹o...), thÇn thó (hæ, r¾n, rång...), thÇn s«ng hå, thÇn nói, thÇn ®Êt, thÇn m©y<br /> m−a, thÇn sÊm sÐt cho ®Õn thÇn ng−êi, ch¼ng cã vÞ thÇn nµo chiÕm ®Þa vÞ ®éc t«n, ch¼ng cã vÞ thÇn<br /> nµo cã quyÒn lùc bao trïm lªn tÊt c¶, thËm chÝ chØ mét sè c¸c vÞ kh¸c, ch¼ng vÞ nµo chiÕm ®−îc<br /> lßng tin tuyÖt ®èi cña ng−êi d©n. CÇu xin vÞ nµy kh«ng kÕt qu¶ ng−êi ta liÒn quay sang cÇu xin vÞ<br /> kh¸c. Sau nµy, khi tiÕp thu §¹o PhËt Nho, thÕ giíi thÇn linh cã phÇn nµo ®−îc tæ chøc l¹i (kh«ng<br /> chØ ®¬n thuÇn t¨ng thªm nh÷ng g−¬ng mÆt míi), song d¸ng dÊp cña mét céng ®ång lµng kh«ng<br /> mÊt ®i. Chïa, ®Òn, hay ®×nh, phñ th−êng thê nhiÒu vÞ thÇn. ThËt thó vÞ lµ ë mét sè kh¸ lín c¸c<br /> ng«i chïa vµ c¸c ®Òn phñ, chÝnh ®iÖn lµ mét ban thê ®−îc gäi lµ Ban Céng ®ång (hay Ban C«ng<br /> ®ång, hay Ban Héi ®ång - tuú n¬i), trªn ®ã cã t−îng c¶ c¸c vÞ phËt, c¶ c¸c vÞ th¸nh thÇn. Dï c¸ch<br /> gäi cã kh¸c nhau mét chót, nh−ng c¸ch hiÓu th× gièng nhau, ®ã lµ n¬i thê chung, thê céng ®ång,<br /> thê héi ®ång c¸c vÞ ThÇn PhËt hay Trêi PhËt - nh− c¸i c¸ch d©n ta th−êng gäi ghÐp c¸c vÞ (Giêi<br /> PhËt cã m¾t, l¹y Giêi l¹y PhËt) ®Ó chØ héi ®ång, hay tÊt c¶ c¸c vÞ. ViÖc bµi trÝ c¸c t−îng kh¸c còng<br /> ph¶n ¸nh ®Þa vÞ kh«ng hoµn toµn râ rµng cña c¸c thÇn trong “ng«i lµng” cña c¸c vÞ. Vµ ng−êi d©n<br /> khi vµo n¬i thê tù nµo ®ã, hä th−êng lµm lÔ ë tÊt c¶ c¸c ban thê. VÞ thÇn nµo hä còng tin nh−ng<br /> còng kh«ng cã vÞ nµo ®−îc ®Æc biÖt tin h¬n c¸c vÞ kh¸c. Ng−êi ta cã thÓ ®æ x« ®Õn mét ng«i ®Òn<br /> (hay chïa, phñ...) v× tin lµ nã thiªng trong khi nã còng thê nh÷ng vÞ thÇn y hÖt nh− bao ng«i ®Òn<br /> kh¸c. C¸c thÇn kh«ng cã tÝnh c¸ch, diÖn m¹o, c¸ tÝnh riªng. Ai còng cã thÓ g©y ho¹ nÕu kh«ng ®−îc<br /> cÇu cóng, ai còng cã thÓ t¸c phóc nÕu ®−îc cÇu xin. ThÕ giíi thÇn linh ë ng−êi ViÖt kh«ng cã ®êi<br /> sèng riªng, kh«ng tån t¹i tù nã. §ã lµ mét bé phËn cña ®êi sèng céng ®ång ng−êi, phô thuéc vµo nã<br /> vµ cã chøc phËn gãp phÇn cè kÕt nã. Cã lÏ phÇn nµo do s½n mét t©m lý phiÕm thÇn, s½n mét c¸ch<br /> h×nh dung vÒ céng ®ång c¸c thÇn nh− vËy mµ ng−êi ViÖt ®· tiÕp thu PhËt, L·o, Nho mét c¸ch kh¸<br /> nhÑ nhµng ®Ó sím tiÕn tíi mét quan niÖm tam gi¸o ®ång nguyªn cã mµu s¾c hiÖn ®¹i, t¹o c¬ së cho<br /> kh«ng Ýt c¸c t«n gi¸o n¶y sinh muén sau nµy, trong ®ã, tr−êng hîp ®¹o Cao §µi lµ rÊt râ rµng.<br /> <br /> 5. §¹o Cao §µi:<br /> <br /> Chóng ta biÕt r»ng, kÓ tõ khi ra ®êi ®Õn nay, gi¸o lý cña ®¹o Cao §µi lu«n bÞ kh«ng Ýt<br /> ng−êi chª lµ ch¾p v¸, lµ hêi hît. Nh×n lªn ®iÖn thÇn cña nã, ng−êi ta thÊy nµo Thiªn Nh·n, ThÝch-<br /> ca, Khæng Tö, L·o Tö, Quan C«ng, Quan ¢m, Giª-su, Lý B¹ch, Kh−¬ng Tö Nha, ®äc Th¸nh ng«n<br /> cña nã ng−êi ta thÊy râ v¨n th¬ gi¸ng bót cña c¸c ngµi thÇn phËt n«m na, ®¬n gi¶n tíi th¸i qu¸.<br /> <br /> Qu¸ tr×nh ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn cña nã còng cã kh«ng Ýt vÊn ®Ò (ch¼ng h¹n, sù m©u<br /> thuÉn gi÷a nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o vÒ quyÒn lîi vµ ®Þa vÞ dÉn ®Õn sù bªu riÕu lÉn nhau tr−íc quÇn<br /> chóng, rót cuéc lµ sù chia rÏ trong ®¹o diÔn ra nhiÒu lÇn vµ kÐo dµi, h×nh thµnh nªn nhiÒu chi<br /> ph¸i kh¸c nhau). Nh−ng bÊt kÓ nh÷ng ®iÒu nµy, ®¹o Cao §µi vÉn thu hót ®−îc sè tÝn ®å kh¸ ®«ng<br /> (−íc tÝnh ë thêi ®iÓm cao nhÊt cã trªn 2 triÖu ng−êi, hiÖn nay kho¶ng h¬n mét triÖu) vµ vÉn tån t¹i<br /> v÷ng bÒn qua bao biÕn ®éng cña lÞch sö h¬n 70 n¨m qua. C©u hái thø nhÊt: lý do nµo khiÕn cho<br /> ®¹o duy tr× ®−îc sù tån t¹i cña m×nh? C©u hái thø hai: v× sao søc ph¸t triÓn cña nã suy gi¶m h¼n<br /> khi tiÕn ra miÒn Trung, vµ hÇu nh− kh«ng ®¸ng kÓ ë miÒn B¾c. §· cã nh÷ng ý kiÕn gi¶i thÝch,<br /> nh−ng tõ gãc ®é kinh tÕ cã thÓ gãp mét c¸ch nh×n ®Çy ®ñ h¬n.<br /> <br /> Theo −íc tÝnh cña chÝnh quyÒn thuéc ®Þa, vµo n¨m 1936, c¶ tØnh T©y Ninh chØ cã kho¶ng<br /> 120 ngµn d©n(1). Tíi lóc ®ã, ®¹o Cao §µi ®· qua 10 n¨m thµnh lËp vµ ®· tiÕp ®ãn hµng chôc ngµn<br /> ng−êi tíi vïng Toµ th¸nh T©y Ninh ®Þnh c−. Cã thÓ nãi r»ng cho ®Õn tr−íc khi thµnh lËp ®¹o Cao<br /> <br /> (1)<br /> . DÉn l¹i theo J.S. Werner, Peasant poletics and religions sectarialism: Peasant and priest in the Cao Dai in Vietnam, Yale<br /> University, Southeast Asia Studies, New Haven, 1981, tr. 32.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 44 Tõ gãc ®é kinh tÕ thö lý gi¶i mét sè hiÖn t−îng t«n gi¸o ...<br /> <br /> <br /> §µi th× d©n c− ë T©y Ninh nãi chung vµ vïng Toµ th¸nh cßn rÊt th−a thít. Bµ H−¬ng HiÕu, ng−êi<br /> cã mÆt ë Toµ th¸nh tõ buæi ®Çu, thuËt l¹i r»ng khu vùc Toµ th¸nh lóc ®ã cßn lµ rõng c©y thiªn<br /> nhiªn, thó d÷ th−êng lÈn quÊt(2). Sù di c− cña tÝn ®å Cao §µi tíi ®©y diÔn ra lµm nhiÒu ®ît. Cho tíi<br /> ®Çu nh÷ng n¨m 70, t¹i Toµ th¸nh vÉn cßn duy tr× mét c¬ quan chuyªn tr¸ch viÖc nµy lµ Ban tiÕp<br /> ®Þnh c− vµ d−íi quyÒn nã lµ Tr¹i tiÕp ®Þnh c− MiÒn Trung. §¹o Cao §µi ®· ®ãng mét vai trß quan<br /> träng trong viÖc tæ chøc khai khÈn ®Êt ®ai buæi ®Çu còng nh− trong viÖc æn ®Þnh s¶n xuÊt, æn ®Þnh<br /> cuéc sèng cña ng−êi ®Þnh c− nh÷ng ®ît nèi tiÕp nhau sau nµy (hiÖn nay, th«ng qua hÖ thèng ®−êng<br /> s¸, ngâ xãm, chî bóa ë khu vùc xung quanh Toµ th¸nh, chóng ta còng thÊy ®−îc dÊu vÕt cña mét<br /> sù bè trÝ tæng thÓ rÊt râ). Nh÷ng ng−êi míi ®Þnh c− rêi bá céng ®ång cò cña m×nh tíi ®©y ®· mau<br /> chãng ®−îc gia nhËp mét céng ®ång míi. §¹o Cao §µi ®· ®¸p øng ®−îc nhu cÇu sinh ho¹t céng<br /> ®ång toµn diÖn cña hä, c¶ vÒ mÆt s¶n xuÊt, c¶ vÒ mÆt tÝn ng−ìng, còng nh− trong ®êi sèng tinh<br /> thÇn, t×nh c¶m. Sù t−¬ng trî lÉn nhau gi÷a nh÷ng ng−êi hµng xãm trong s¶n xuÊt, khi èm ®au,<br /> trong tang ma c−íi hái, lóc dùng nhµ dùng cöa... ë ®©y kho¸c thªm mµu s¾c cña sinh ho¹t ®¹o,<br /> mang thªm ý nghÜa t«n gi¸o lµ lµm c«ng qu¶. L¹i mét lÇn n÷a, ta thÊy sinh ho¹t t«n gi¸o kh«ng<br /> t¸ch rêi sinh ho¹t s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t ®êi th−êng. Sinh ho¹t céng ®ång kho¸c c¸i ¸o sinh ho¹t<br /> t«n gi¸o. Hä ®¹o ®· thay chç cho céng ®ång lµng - hä ë ®Êt cò. Th¸nh thÊt, ®iÖn PhËt MÉu trë<br /> thµnh ®¹i biÓu cho céng ®ång, vµ ë ph−¬ng diÖn nµy, nã thay thÕ hoµn toµn cho ®×nh lµng, chïa<br /> lµng ë quª x−a.<br /> <br /> Nh− vËy, cã thÓ nãi r»ng, chÝnh lµ nhê ®· ®ãng vai trß quan träng trong viÖc tæ chøc s¶n<br /> xuÊt vµ æn ®Þnh cuéc sèng buæi ®Çu cho nh÷ng ng−êi ®Þnh c− còng nh− ®· tæ chøc vµ duy tr× cuéc<br /> sèng céng ®ång cho hä - mét nhu cÇu mang tÝnh toµn diÖn vµ kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi ng−êi n«ng<br /> d©n ViÖt Nam, mµ ®¹o Cao §µi ®· kh¼ng ®Þnh ®−îc søc sèng l©u bÒn cña nã. Chõng nµo nã cßn<br /> ®¸p øng ®−îc nhu cÇu ®ã th× nã cßn c¬ së ®Ó tån t¹i. §iÒu ®ã còng lý gi¶i v× sao ®¹o Cao §µi kh«ng<br /> thÓ ph¸t triÓn ra phÝa B¾c, n¬i céng ®ång lµng hä ®· tån t¹i l©u ®êi vµ v÷ng ch¾c, ng−êi n«ng d©n<br /> kh«ng cã nhu cÇu vµ kh«ng cÇn t×m ®Õn mét thø céng ®ång thø hai, dï cho cã kho¸c thªm mµu s¾c<br /> cña mét t«n gi¸o míi lµ ®¹o Cao §µi ®i n÷a.<br /> <br /> 6. C¸c «ng ®¹o ë Nam Bé:<br /> <br /> Mét trong nh÷ng nÐt ®Æc s¾c cña diÖn m¹o tÝn ng−ìng t«n gi¸o Nam bé lµ hiÖn t−îng c¸c<br /> «ng ®¹o. Mçi «ng l«i kÐo ®−îc Ýt th× vµi chôc, nhiÒu th× vµi tr¨m, vµi ngµn tÝn ®å. ¤ng ®¹o lín h¬n<br /> c¶, «ng §oµn V¨n Huyªn (1807 - 1856), cßn ®−îc t«n lµ §øc PhËt Thµy T©y An, ®· g©y nªn c¶ mét<br /> phong trµo t«n gi¸o tõ gi÷a thÕ kû XIX cã ¶nh h−ëng réng lín ë Nam Bé, phong trµo Böu S¬n Kú<br /> H−¬ng, mµ sau nµy rÊt nhiÒu - nÕu kh«ng nãi lµ hÇu hÕt - c¸c «ng ®¹o kh¸c ®· coi ®¹o cña m×nh lµ<br /> sù kÕ tôc nã vµ thõa nhËn «ng Huyªn lµ Thµy Tæ. ¤ng Huúnh Phó Sæ (cßn tù gäi m×nh lµ §¹o<br /> Khïng), ng−êi lËp ®¹o Hoµ H¶o n¨m 1939, vµ ®¹o cña «ng ta, dï ®· ph¸t triÓn thµnh mét t«n gi¸o<br /> lín ë Nam Bé víi h¬n mét triÖu tÝn ®å, còng kh«ng ph¶i lµ mét ngo¹i lÖ. Cã mét sù gièng nhau ë<br /> phÇn lín c¸c «ng ®¹o, ®ã lµ sù kú dÞ trong c¸ch sèng (®i, ®øng, nãi, ¨n, mÆc, ngñ, n»m, viÕt..., thËm<br /> chÝ c¶ c¸ch... chÕt!), th−êng hay gi¶ng ®¹o lý lµm ng−êi, thÝch nãi th¬, ®Æc biÖt lµ th¬ cã tÝnh chÊt<br /> tiªn tri, biÕt ch÷a bÖnh b»ng thuèc nam, b»ng bïa phÐp, hoÆc b»ng nh÷ng c¸ch rÊt ®Æc biÖt, ch¼ng<br /> h¹n, ®èt s¸p ong cho ng−êi bÖnh ngöi nh− §¹o §Ìn, ®èt giÊy vµng cho uèng nh− PhËt Thµy, nhÆt<br /> r¸c ë chî nh− vá chuèi, b· mÝa... hoµn t¸n víi qu¶ ®µo tiªn lµm thuèc trÞ b¸ch bÖnh nh− §¹o MÑ(3).<br /> <br /> <br /> (2)<br /> . H−¬ng HiÕu, §¹o sö x©y bµn, Q.1, Toµ th¸nh T©y Ninh, 1968, tr.104.<br /> (3)<br /> . CÇn nãi râ thªm vÒ §¹o MÑ, xuÊt hiÖn ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh tr−íc gi¶i phãng. Tõ mét ng−êi phô n÷ nghÌo di c− tõ<br /> B¾c vµo, kh«ng biÕt ch÷, lµm nghÒ g¸nh n−íc thuª, n¨m 1973 bµ N. T. Ph−¬ng bçng trë thµnh x¸c MÑ (®−îc MÑ nhËp) sau mét trËn èm<br /> thËp tö nhÊt sinh. X¸c viÕt ra hµng chôc cuèn kinh b»ng mét thø ch÷ vu«ng kh«ng gièng víi bÊt cø thø ch÷ nµo ta biÕt (thùc ra lµ<br /> nh÷ng nÐt nguÖch ngo¹c v« nghÜa pháng theo lèi ch÷ nho cña mét ng−êi kh«ng biÕt ch÷ hoÆc Ýt häc). Mét sÜ quan cña chÝnh quyÒn Sµi<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  §Æng ThÕ §¹i 45<br /> <br /> Song ®¸ng chó ý h¬n c¶ lµ hÇu hÕt c¸c «ng ®¹o ®Òu lµ nh÷ng ng−êi cã c«ng chiªu d©n, lËp Êp, khai<br /> ph¸ ®Êt ®ai, tæ chøc cuéc sèng buæi ®Çu cho nh÷ng ng−êi d©n di c− tõ c¸c n¬i ®Õn: PhËt Thµy T©y<br /> An cö ng−êi ®i lËp tr¹i ruéng ë nhiÒu n¬i, b¶n th©n «ng lËp nªn nhiÒu lµng (Nh¬n H−ng, C¸i DÇu,<br /> B×nh Th¹nh §«ng thuéc An Giang, T©n Thµnh thuéc §ång Th¸p), §¹o Thµnh (NguyÔn V¨n<br /> Thµnh) - lËp Böu H−¬ng C¸c ë vïng L¸ng Linh - B¶y Th−a (An Giang), T¨ng Chñ, §×nh T©y dùng<br /> nªn c¸c Êp H−ng Thíi, Xu©n S¬n (An Giang), Ng« Lîi - c¸c x· L¹c Quíi, Ba Chóc, L−¬ng Phi (An<br /> Giang), §¹o Ngo¹n - CÇn Lè (§ång Th¸p M−êi), §¹o XuyÕn - h÷u ng¹n HËu Giang, §¹o LËp - Hµ<br /> Tiªn vµ R¹ch Gi¸, §¹o L·nh vµ bµ N¨m Chßm DÇu sang Cao Miªn. Muén h¬n, ®Çu thÕ kû nµy,<br /> §¹o TrÇn - Long H¶i, §¹o Dõa - Cån Phông (BÕn Tre). §Ó gãp phÇn lý gi¶i hiÖn t−îng nµy cÇn trë<br /> l¹i t×nh h×nh buæi ®Çu khai ph¸ Nam Bé.<br /> <br /> §Çu thÕ kû XVII, khi nh÷ng líp ng−êi ViÖt ®Çu tiªn tíi ®©y ®Þnh c−, ®ång b»ng s«ng Cöu<br /> Long cßn rÊt hoang vu, thiªn nhiªn hoang d¹i lu«n r×nh rËp con ng−êi. Kh¸c víi ®ång b»ng B¾c<br /> Bé, n¬i nh÷ng con ®ª hµng tr¨m n¨m gi÷ cho ruéng lµng kh«ng ®æi, n¬i nh÷ng luËt lÖ h×nh thµnh<br /> tõ bao ®êi gß Ðp con ng−êi, duy tr× mét sù æn ®Þnh ®Õn møc tr× trÖ, th× ë ®©y, tÊt c¶ míi b¾t ®Çu.<br /> Mïa c¹n, n−íc rót ®i ®Ó l¹i hai bªn bê s«ng nh÷ng b·i phï sa lín mªnh m«ng. Nh÷ng ng−êi di c−<br /> tíi c¾m sµo ®¸nh dÊu vïng gieo h¹t cña m×nh ph©n biÖt víi vïng gieo h¹t cña ng−êi kh¸c, ®Ó råi<br /> mïa n−íc næi l¹i xo¸ ®i tÊt c¶. Sù tranh chÊp rÊt dÔ x¶y ra. Nh÷ng c©u chuyÖn vÒ sù tranh chÊp<br /> ®Êt ®ai gi÷a c¸c c¸ nh©n, gi÷a c¸c lµng giê ®©y vÉn cßn l−u l¹i rÊt nhiÒu trong kÝ øc nh©n d©n.<br /> ChuyÖn së h÷u ®Êt ®ai lµ m·i sau nµy. C«ng viÖc khÈn hoang buæi ®Çu Êy, xa triÒu ®×nh trung<br /> −¬ng, mang tÝnh chÊt tù nhiªn, thiÕu luËt lÖ, thiÕu tæ chøc. Tr¶i qua bao gian lao chèng l¹i thiªn<br /> nhiªn hoang d·, gi÷a nh÷ng con ng−êi Êy vµ ®êi sèng Êy, ®· h×nh thµnh dÇn dÇn mét tÝnh c¸ch<br /> Nam bé: gi¶n dÞ, th¼ng th¾n, träng nghÜa khinh tµi, ghÐt sù tÝnh to¸n h¬n thiÖt vµ trªn hÕt lµ mét<br /> tinh thÇn bÊt khuÊt trong yªu n−íc vµ trong ®Êu tranh chèng c−êng quyÒn. §èi víi hä, giµu nghÌo<br /> kh«ng quan träng, quan träng lµ sèng víi nhau cã ®¹o lý. Mµ ®¹o lý,víi hä, tr−íc hÕt lµ c− xö cã<br /> t×nh cã nghÜa víi cha mÑ, vî chång, anh em, thÇy b¹n, ®Êt n−íc. Trong sè hä, dÇn dÇn h×nh thµnh<br /> nªn nh÷ng ng−êi cã uy tÝn h¬n. Tr−íc hÕt, ®ã lµ nh÷ng ng−êi nªu mét tÊm g−¬ng vÒ lèi sèng cã<br /> t×nh nghÜa, cã kh¶ n¨ng chiªu d©n lËp Êp, tæ chøc viÖc khai ph¸ ®Êt ®ai, æn ®Þnh cuéc sèng cho<br /> nh÷ng ng−êi míi ®Õn, cã uy tÝn vµ kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp, cã thÓ trÞ bÖnh cøu ng−êi<br /> b»ng thuèc Nam hay b»ng bïa chó. Nh− vËy, c«ng cuéc khai ph¸ Nam bé buæi ®Çu Êy, trong<br /> nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt cña ®ång b»ng s«ng Cöu Long, víi tÝnh chÊt tù nhiªn vµ thiÕu tæ chøc<br /> cña nã, ®· lµm xuÊt hiÖn vµ x¸c lËp vai trß cña nh÷ng Anh Hai, mét d¹ng thñ lÜnh vïng, tiÒn th©n<br /> cña c¸c «ng ®¹o sau nµy. LuËt lÖ chÆt chÏ n¬i lµng cò, vµo ®©y ®−îc thay thÕ bëi uy tÝn cña nh÷ng<br /> anh Hai. TÝnh chÊt anh Hai lµ mét ®iÒu ®¸ng l−u t©m khi lý gi¶i nh÷ng phong trµo quÇn chóng ë<br /> Nam bé, kÓ c¶ c¸c phong trµo t«n gi¸o.<br /> <br /> Kh«ng chØ thiÕu tæ chøc, thiÕu luËt lÖ, trªn m¶nh ®Êt nµy buæi ®Çu cßn thiÕu c¶ sù ch¨m<br /> sãc vÒ t©m linh. C¸i nhu cÇu nµy kh«ng thÓ kh«ng ®−îc ®¸p øng. ThÕ lµ mét sè anh Hai ph¶i ®øng<br /> ra kiªm nhiÖm c¶ chøc n¨ng nµy. §iÒu Êy kh«ng g©y h¹i g× mµ cßn cã lîi cho hä vµ quan träng h¬n<br /> lµ cho c¶ céng ®ång. Trong sè hä, mét sè tõng lµ nhµ nho, thÇy thuèc, nhµ s−, thµy ®Þa lý, thµy<br /> ph¸p, biÕt Ýt nhiÒu ch÷ nghÜa, cã thÓ nªu g−¬ng, khuyªn gi¶ng ®¹o lý. Hä trë thµnh nh÷ng «ng<br /> ®¹o. §¹o theo nghÜa lµ ®¹o lý lµm ng−êi. C¸i céng ®ång do «ng ®¹o ®øng ra chiªu n¹p, tæ chøc cuéc<br /> sèng ®ång thêi trë thµnh céng ®ång t«n gi¸o. Vµ ta cã thÓ thÊy ë Nam Bé nh÷ng c¸i ®¹o duy tr×<br /> <br /> <br /> Gßn bçng bÞ MÑ nhËp råi dÞch c¸c kinh nµy sang th¬ lôc b¸t. Bµ Ph−¬ng b¾t ®Çu ch÷a bÖnh cho mäi ng−êi, lËp ®iÖn thê ngay t¹i nhµ,<br /> quy n¹p ®Ö tö, tÝn ®å (−íc ®−îc hai tr¨m ng−êi). Nay bµ ®· chÕt, nh−ng tÝn ®å hµng th¸ng, vµo ngµy 10 ¢m lÞch, vÉn tô häp t¹i nhµ bµ,<br /> bËt b¨ng video c¶nh bµ hµnh lÔ khi cßn sèng ®Ó tiÕp tôc c¸c nghi lÔ cña ®¹o.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 46 Tõ gãc ®é kinh tÕ thö lý gi¶i mét sè hiÖn t−îng t«n gi¸o ...<br /> <br /> <br /> bÒn bØ nh−ng hÇu nh− chØ ë mét côm hai ba lµng, hai ba x· vèn x−a cïng ®Êt gèc do mét «ng ®¹o<br /> chiªu d©n lËp Êp. Chóng còng kh«ng kh¶ n¨ng ph¸t triÓn ra khái ®Þa bµn khëi ph¸t cña m×nh.<br /> Tr−êng hîp ®¹o Tø ¢n HiÕu NghÜa, ®¹o «ng TrÇn lµ nh÷ng vÝ dô mµ giê ®©y chóng ta cã thÓ quan<br /> s¸t ®−îc. ë ®©y c¸c vÞ gi¸o chñ, vÒ thùc chÊt, chÝnh lµ nh÷ng vÞ thµnh hoµng ra ®êi trong nh÷ng<br /> ®iÒu kiÖn ®Æc thï cña c«ng cuéc khai ph¸ Nam bé. Còng nh− Böu S¬n Kú H−¬ng, sù tån t¹i dai<br /> d¼ng cho tíi nay cña hai ®¹o nµy chøng tá khi c«ng cuéc lËp ®¹o hay truyÒn ®¹o cña mét t«n gi¸o<br /> g¾n liÒn víi viÖc chiªu d©n, lËp Êp, viÖc tæ chøc s¶n xuÊt vµ tæ chøc cuéc sèng céng ®ång, qua ®ã<br /> sinh ho¹t t«n gi¸o trë thµnh mét bé phËn h÷u c¬ cña cuéc sèng céng ®ång, th× t«n gi¸o Êy cã søc<br /> sèng rÊt bÒn v÷ng(4). Ph¶i ch¨ng v× thiÕu mét sù g¾n kÕt nh− vËy gi÷a sinh ho¹t t«n gi¸o vµ cuéc<br /> sèng céng ®ång mµ nhiÒu t«n gi¸o, gi¸o ph¸i trªn thÕ giíi còng nh− ë ViÖt Nam ®· sinh ra ®Ó råi<br /> mÊt ®i nhanh chãng.<br /> <br /> 7. Nh÷ng dÊu hiÖu cña mét thêi kú míi:<br /> <br /> KÓ tõ khi Nhµ n−íc ta thùc hiÖn chÝnh s¸ch §æi Míi, ®Æc biÖt lµ víi nh÷ng thµnh qu¶ ®¹t<br /> ®−îc trong lÜnh vùc kinh tÕ, ®êi sèng nh©n d©n ®−îc c¶i thiÖn, chóng ta còng nhËn thÊy nh÷ng<br /> dÊu hiÖu cña mét thêi kú míi trong lÜnh vùc t«n gi¸o tÝn ng−ìng. Sinh ho¹t t«n gi¸o tÝn ng−ìng s«i<br /> næi vµ phong phó h¬n rÊt nhiÒu. Bªn c¹nh viÖc phôc håi nh÷ng h×nh thøc cò lµ sù n¶y sinh vµ<br /> ph¸t triÓn c¶ nh÷ng h×nh thøc míi. §Æc biÖt lµ chi phÝ cho sinh ho¹t t«n gi¸o tÝn ng−ìng t¨ng lªn<br /> ghª gím (Chóng ta ch−a cã ®−îc nh÷ng con sè thèng kª dï lµ t−¬ng ®èi nµo ®ã ®Ó so s¸nh tèc ®é<br /> t¨ng thu nhËp vµ tèc ®é t¨ng chi phÝ cho t«n gi¸o tÝn ng−ìng, nh−ng t¹m thêi b»ng c¶m gi¸c,<br /> chóng t«i cho r»ng cã mét sù mÊt c©n ®èi lín gi÷a hai chØ sè nµy). Kh¾p n¬i t« son ®¾p t−îng, x©y<br /> söa ®×nh chïa, må m¶. §å vµng m· ngµy cµng nhiÒu, cµng ®a d¹ng, cµng tèn kÐm. C¸c tôc lÖ x−a<br /> trong c−íi xin, tang ma ®−îc phôc håi. LÔ héi kh¾p n¬i ®ua nhau më l¹i. Bãi to¸n, hÇu bãng, ph¸t<br /> triÓn kh¾p n¬i. C¸c cuéc hµnh h−¬ng ch−a bao giê nhiÒu nh− hiÖn nay. Cã mét sù bét ph¸t thËt sù<br /> cña s¸ch b¸o t«n gi¸o tÝn ng−ìng, kÓ c¶ c¸c lo¹i s¸ch mª tÝn nh¶m nhÝ... Xu h−íng th−¬ng m¹i ho¸<br /> c¸c ho¹t ®éng hµnh nghÒ t«n gi¸o vµ c¸c c¬ së thê tù kh¸ râ. Tang ma, cóng giç, cÇu siªu, ®Æt b¸t<br /> h−¬ng, ®Æt ¶nh, cóng sao gi¶i h¹n, cÇu an, lµm ë chïa hay thØnh s− vÒ nhµ... viÖc nµo cã gi¸ cña<br /> viÖc ®ã. (§¬n cö, t¹i chïa P.K., Hµ Néi, vµo ®Çu xu©n n¨m nay, 1996 - 1997, cóng sao gi¶i h¹n<br /> 50.000 ®/ng−êi, cÇu an 30.000 ®/hé; ë ®Òn bµ Chóa Kho, gi¸ thuª m©m lÔ lµ 3000 ®, mét chai r−îu<br /> cóng bÐ b»ng ngãn tay gi¸ 5000 ®, khÊn hé chõng 1 phót 2000 ® (5); t¹i miÕu bµ chóa Xø, Ch©u<br /> §èc, ®Ó phôc vô cho kh¸ch thËp ph−¬ng kh«ng mang theo ®å cóng, nh÷ng con heo quay cã trang<br /> ®iÓm thªm hoa hång ë ®u«i vµ miÖng ®−îc b¸n ®øt víi gi¸ 700.000 ®, hoÆc cho thuª víi gi¸ 200.000<br /> ® - viÖc b¾t c¶ thÇn ph¶i nhai l¹i ®å cóng nh− thÕ nµy tr−íc ®©y lµ ®iÒu tèi kÞ). C¸c cô x−a nãi phó<br /> quý sinh lÔ nghÜa. Nh−ng t×nh h×nh trªn kh«ng ph¶i hoµn toµn chØ do ®êi sèng vËt chÊt ®−îc c¶i<br /> thiÖn (møc ®é c¶i thiÖn ®êi sèng ch−a ph¶i nhiÒu), mµ quan träng h¬n, do nhu cÇu vµ quan niÖm<br /> cña nh©n d©n vÒ t«n gi¸o tÝn ng−ìng cã nhiÒu thay ®æi. §iÒu nµy thùc ra ®−îc b¾t ®Çu tõ nh÷ng<br /> ®æi thay cña ®êi sèng x· héi kÓ tõ sau khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch §æi Míi. Nãi c¸ch kh¸c, cïng víi<br /> viÖc chuyÓn tõ mét nÒn kinh tÕ bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, mét sù chuyÓn biÕn trong lÜnh<br /> vùc t«n gi¸o tÝn ng−ìng còng b¾t ®Çu. Sù æn ®Þnh, sù an toµn, bÞ thay thÕ bëi sù n¨ng ®éng, sù rñi<br /> ro trong ®êi sèng kinh tÕ - x· héi, nh÷ng may rñi nhiÒu h¬n, lín h¬n cña con ng−êi do sù biÕn ®éng<br /> ghª gím cña thÞ tr−êng g©y ra ... tÊt c¶ d−êng nh− kÐo theo sù gia t¨ng ®ét biÕn cña nhu cÇu t«n<br /> gi¸o. Trong xu h−íng §æi Míi chung, còng ®· h×nh thµnh nhËn thøc míi vÒ t«n gi¸o tÝn ng−ìng,<br /> <br /> (4 )<br /> . TiÕc r»ng chóng t«i ch−a cã ®iÒu kiÖn ®Ó kh¶o s¸t nh÷ng céng ®ång C«ng gi¸o, Tin lµnh, Håi gi¸o ë nh÷ng vïng ®Êt míi,<br /> hay nh÷ng vïng s©u. §−îc biÕt, trong nh÷ng thêi kú “s¸t t¶”, cã nh÷ng céng ®ång Kyt« gi¸o buéc ph¶i t×m vµo nh÷ng vïng s©u, vµ<br /> trong tr−êng hîp ®ã, t«n gi¸o ®· ®ãng vai trß tæ chøc viÖc khai ph¸ vïng ®Êt míi. Nh÷ng cuéc di c− n¨m 1954 còng t¹o ra mét t×nh<br /> h×nh Ýt nhiÒu t−¬ng tù ë mét sè lµng c«ng gi¸o di c− vµo Nam.<br /> (5 )<br /> . §oµn Xu©n TuyÕn, Th−¬ng m¹i ho¸ lÔ héi: s.o.s, b¸o V¨n ho¸ - §êi sèng, 23.7.97.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  §Æng ThÕ §¹i 47<br /> <br /> ®Æc biÖt lµ ë ph−¬ng diÖn ®¹o ®øc vµ v¨n ho¸, thõa nhËn sù tån t¹i l©u dµi cña nã, coi ®ã lµ mét<br /> nhu cÇu cña mét bé phËn quÇn chóng. TÊt c¶ nh÷ng dÊu hiÖu Êy ph¶i ch¨ng ®· cho thÊy mét giai<br /> ®o¹n míi trong ®êi sèng t«n gi¸o tÝn ng−ìngtrong ®êi sèng cña x· héi ta.<br /> <br /> 8. Thö ®−a ra vµi thÈm ®Þnh:<br /> <br /> Sinh ho¹t t«n gi¸o khi ®· trë thµnh mét mÆt kh«ng thÓ t¸ch rêi cña sinh ho¹t céng ®ång<br /> th× t«n gi¸o ®ã sÏ cã søc sèng bÒn v÷ng. VÒ phÝa c¸c t«n gi¸o, mét c¸ch tù nhiªn, hä triÖt ®Ó lîi<br /> dông ®iÒu nµy. Hä ph¸t triÓn, cñng cè tæ chøc cña m×nh th«ng qua c¸c ph−¬ng s¸ch phi t«n gi¸o.<br /> Ch¨m lo ®êi sèng cho gi¸o d©n, tæ chøc t−¬ng tÕ, th¨m hái, lµm tõ thiÖn, tæ chøc d¹y nghÒ, líp häc<br /> t×nh th−¬ng, tæ chøc c¸c ca ®oµn, d¹y móa, d¹y h¸t cho thiÕu nhi, tæ chøc ®i du lÞch - hµnh h−¬ng<br /> v.v... ®Òu lµ nh÷ng h×nh thøc sinh ho¹t céng ®ång kh¸c nhau, qua ®ã cñng cè céng ®ång t«n gi¸o.<br /> <br /> Bµi häc rót ra vÒ ph¸i ng−êi qu¶n lý x· héi, theo chóng t«i,lµ cÇn ph¶i chó träng h¬n ®Õn<br /> viÖc tæ chøc tèt ®êi sèng céng ®ång, quan t©m ®Õn tÊt c¶ c¸c mÆt cña nã. Nãi c¸ch kh¸c, cÇn coi<br /> träng c¸c c«ng t¸c x· héi, c«ng t¸c MÆt trËn, c«ng t¸c ®oµn thÓ h¬n n÷a. Khi mµ tÊt c¶ c¸c tæ chøc<br /> kh¸c nhau cña tÊt c¶ c¸c tÇng líp tõ thiÕu niªn, thanh niªn, ®Õn ng−êi giµ, tõ n«ng d©n ®Õn phô<br /> n÷... ®Òu t×m ra c¸c ho¹t ®éng hiÖu qu¶ vµ thiÕt thùc (hiÖn nay, ë mét sè n¬i, Héi liªn hiÖp Thanh<br /> niªn vµ Héi Phô n÷ ho¹t ®éng cã kÕt qu¶ v× g¾n víi c¸c phong trµo thiÕt thùc nh− Thanh niªn lËp<br /> nghiÖp, bÇu ¬i th−¬ng lÊy bÝ cïng v.v... trong khi §oµn thanh niªn, Héi phô l·o kh«ng cã søc thu<br /> hót nhiÒu ®èi víi quÇn chóng), khi mµ c«ng t¸c y tÕ, thÓ thao, v¨n ho¸, gi¸o dôc cïng ph¸t triÓn ®i<br /> ®«i víi ph¸t triÓn s¶n xuÊt th× c¸c thø t«n gi¸o míi, xa l¹ víi v¨n ho¸ d©n téc sÏ rÊt khã cã c¬ héi<br /> x©m nhËp. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ ph¸t triÓn kinh tÕ ch¼ng nh÷ng cÇn ®Æt trong tæng thÓ ph¸t triÓn<br /> kinh tÕ - x· héi, mµ cßn ph¶i chó träng ®Õn t¨ng c−êng cñng cè céng ®ång. Khi mµ nhu cÇu sinh<br /> ho¹t céng ®ång cña con ng−êi ®−îc c¬ quan, ®oµn thÓ, chÝnh quyÒn t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ®−îc ®¸p øng<br /> ®Çy ®ñ vµ mét c¸ch lµnh m¹nh, th× hä sÏ bít ph¶i h−íng ®Õn c¸c sinh ho¹t t«n gi¸o hay c¸c sinh<br /> ho¹t céng ®ång kh¸c do t«n gi¸o tæ chøc ra.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />