intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

TỪ VI MÔ ĐẾN VĨ MÔ

Chia sẻ: Camthudanvip Camthudanvip | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:18

Thêm vào BST
Báo xấu
64
lượt xem 3
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cho đến nay, người ta đã phát hiện được các hạt có kích thước và khối lượng rất nhỏ, chẳng hạn như electron, proton, nowowtron, mexon, muyon, pion. Tất cả các hạt này được gọi là hạt sơ cấp (đôi khi còn gọi là hạt cơ bản).

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: TỪ VI MÔ ĐẾN VĨ MÔ

  1. Bài t p 12 luy n thi ð i h c - Tr n Th An (tranthean1809@gmail.com – 09.3556.4557) Trang 1 T” VI Mú ï¥N Vz Mú A. LŒ THUY¥T 58. CÁC H T SƠ C P 1.H t sơ c p Cho ñ n nay, ngư i ta ñã phát hi n ñư c các h t có kích thư c và kh i lư ng r t nh , ch ng h n như êlectron, prôtôn, nơtron, mêzôn, muyôn, piôn. T t c các h t này ñư c g i là h t sơ c p (ñôi khi còn g i là h t cơ b n). Nói chung, h t sơ c p có kích thư c và kh i lư ng nh hơn h t nhân nguyên t . 2. Các ñ c trưng c a h t sơ c p Sau ñây là nh ng ñ c trưng chính c a các h t sơ c p : a) Kh i lư ng ngh m0 Phôtôn có kh i lư ng ngh b ng không. Ngoài phôtôn, trong t nhiên còn có các h t khác có kh i lư ng ngh b ng 0, như h t nơtrinô v, h t gravitôn. Thay cho m0 ngư i ta còn thư ng dùng ñ i lư ng ñ c trưng là năng lư ng ngh E0 tính theo h th c Anh-xtanh E0 = m0c2. Ch ng h n, êlectron có m0 = 9,1.10-31kg và E0 = 0,511 MeV ; prôtôn có m0 = 1,6726.10-27kg và E0 = 938,3MeV. b) ði n tích H t sơ c p có th có ñi n tích Q = +1 ( tính theo ñơn v ño ñi n tích nguyên t e). Ho c Q = -1, ho c Q = 0 (h t trung hoà). Q ñư c g i là lư ng t ñi n tích, bi u th tính gián ño n c a ñ l n ñi n tích các h t. c) Spin M i h t sơ c p có momen ñ ng lư ng riêng và momen t riêng ñ c trưng cho chuy n ñ ng n i t i và b n ch t c a h h t. Momen này ñư c ñ c trưng b ng s lư ng t spin, kí hi u là s. Momen ñ ng lư ng riêng c a h t b ng s ( h là 2π 1 h ng s plăng). Ch ng h n, prôtôn và nơtron có spin s = , nhưng pôtôn có spin b ng1, piôn có spin b ng 0. 2 d) Th i gian s ng trung bình Trong các h t sơ c p, ch có b n h t không phân rã thành các h t khác, g i là các h t b n (prôtôn, êlectron , phôtôn, nơtrinô). T t c các h t còn l i là các h t không b n và phân rã thành các h t khác. Tr nơtron có th i gian s ng dài, kho ng 932s, còn các h t không b n ñ u có th i gian s ng r t ng n, c t 10-24s ñ n 10-6s. 3. Ph n h t a) Ph n l n các h t sơ c p ñ u t o thành c p, m i c p g m hai h t có kh i lư ng ngh m0 như nhau, còn m t s ñ c trưng khác thì có tr s b ng nhau nhưng trái d u. Ch ng h n, êlectron và pôzitron có cùng kh i lư ng ngh b ng me 1 và spin b ng , nhưng có ñi n tích tương ng b ng +1 và -1, t o thành m t c p. 2 Trong m i c p, có m t h t và m t ph n h t c a h t ñó. Ch ng h n, pôzitron là ph n h t c a êlectron. Ph n h t c a ∼ prôtôn (g i là antiprôtôn, kí hi u p ), có Q = -1. b) Trong quá trình tương tác c a các h t sơ c p, có th x y ra hi n tư ng hu m t c p “h t + ph n h t” có kh i lư ng ngh khác 0 thành các phôtôn, ho c cùng m t lúc sinh ra m t c p “h t + ph n h t” t nh ng phôtôn. Ví d như quá trình hu c p ho c sinh c p “ êlectron + pôzitron” (xem Hình 58.1): e + + e− → γ + γ γ + γ → e+ + e− 4. Phân lo i h t sơ c p Ngư i ta thư ng s p x p các h t sơ c p ñã bi t thành các h t sau, theo kh i lư ng ngh m0 tăng d n. a) Phôtôn (lư ng t ánh sáng ) có m0 = 0. b)Leptôn, g m các h t nh như êlectron, muyôn ( µ + , µ − ), các h t tau ( τ + + τ − ),… c)Mêzôn, g m các h t có kh i lư ng trung bình trong kho ng ( 200 ÷ 900)me, g m hai nhóm: Mêzôn π và mezôn K. d) Barion, g m các h t n ng có kh i lư ng b ng ho c l n hơn kh i lư ng prôtôn. Có hai nhóm barion là nuclôn và hipêron, cùng các ph n h t c a chúng. Năm 1964, ngư i ta ñã tìm ra m t hipêron m i ñó là h t ômêga tr ( Ω − ). T p h p các mêzôn và các barion có tên chung là các hañrôn. 5. Tương tác c a các h t sơ c p Các h t sơ c p tương tác v i nhau như th nào ñ t o nên c u trúc v t ch t, t o nên vũ tr ? có b n lo i tương tác cơ b n ñ i v i h t sơ c p: a) Tương tác h p d n. ðó là tương tác gi a các h t v t ch t có kh i lư ng. Bán kính tác d ng c a l c h p d n l n vô cùng, nhưng so v i các tương tác khác thì cư ng ñ c a tương tác h p d n là r t nh . b) Tương tác ñi n t . ðó là tương tác gi a các h t mang ñi n, gi a các v t ti p xúc gây nên ma sát … Cơ ch tương tác ñi n t là s trao ñ i phôtôn gi a các h t mang ñi n. Bán kính tác d ng c a tương tác ñi n t xem như l n vô h n. Tương tác ñi n t m nh hơn tương tác h p d n kho ng 1037l n.
  2. Bài t p 12 luy n thi ð i h c - Tr n Th An (tranthean1809@gmail.com – 09.3556.4557) Trang 2 c) Tương tác y u. ðó là tương tác gi a các h t trong phân rã β .Ch ng h n, phân rã β − là do tương tác y u c a b n h t nơtron, prôn, êlectron và ph n nơtrinô theo phương trình: ∼ n → p + e − + v . Tương tác y u có bán kính tác d ng c 10-18 m và có cư ng ñ nh hơn tương tác ñi n t kho ng 1012 l n. d) Tương tác m nh. ðó là tương tác gi a các hañrôn, như tương tác gi a các nuclôn trong h t nhân, t o lên l c h t nhân, cũng như tương tác d n ñ s sinh h t hañrô trong các quá trình va ch m c a các hañrôn, tương tác gi a các h t quac. Tương tác m nh l n hơn tương tác ñi n t kho ng 100 l n và có bán kính tác d ng c 10-15m (b ng bán kính h t nhân). 6. H t quac (quark) a) Li u các h t sơ c p có ñư c c u t o b i các h t nh hơn không ? Năm 1964, nhà v t lí Ghen- Man ñã nêu ra gi thuy t : T t c các hañrôn ñ u c u t o t các h t nh hơn , g i là quac ( ti ng Anh : quark). b) Có sáu h t quac kí hi u u, d, s, c, b và t. cùng v i các quac, có sáu ph n quac v i ñi n tích có d u ngư c l i. e 2e ði u kì l là ñi n tích các h t quac và ph n quac b ng ± , ± trái ngư c v i quan ni m trư c ñây cho r ng ñi n tích 3 3 nguyên t e là ñi n tích nh nh t. Các h t quac ñã ñư c quan sát th y trong thí nghi m, nhưng ñ u tr ng thái liên k t ; chưa quan sát ñư c h t quac t do. c) Các barion là t ng h p c a ba quac. Ch ng h n prôtôn ñư c t o nên t ba quac (u,u,d), nơtron ñư c t o nên t ba quac (u,d,d) (Hình58.2). a) b) Hình 58.2. Caáu taïo cuûa proâtoân (a) vaø nôtron (b) d) M t trong các thành công c a gi thuy t v h t quac là ñã d ñoán ñư c s t n t i c a h t ômêga tr ( Ω − ) (s,s,s), mà sau ñó ñã tìm ra ñư c b ng th c nghi m v i ñ y ñ ñ c trưng như d ñoán. Cho ñ n nay, nhi u nhà v t lí ñã thà nh n s t n t i c a h t quac và như v y, các h t th c s là sơ c p (hi u theo nghĩa là h t không th tách ñư c thành) các ph n nh hơn ) ch g m các quac, các leptôn và các h t truy n tương tác. 59. M T TR I H M T TR I 1. C u t o và chuy n ñ ng c a h m t tr i a. H m t tr i bao g m - M t Tr i trung tâm H (và là thiên th duy nh t nóng sáng) ; - Tám hành tinh l n: xung quanh ña s hành tinh này còn có các v tinh chuy n ñ ng (Trái ñ t có m t v tinh là m t trăng) ; - Các hành tinh tí hon g i là ti u hành tinh, các sao ch i, thiên th ch … gi a qu ñ o ho tinh và m c tinh ngư i ta ñã phát hi n ñư c hàng ngàn ti u hành tinh. .... .... .... - N u k t m t tr i ra xa, thì tám hành tinh .... .... .... .... .... .... .... l n l n lư t có tên g i là: Thu tinh (còn g i là sao .... .... .... .... thu ), kim tinh (sao kim), Trái ñ t, Ho tinh (sao Ho ), .... .... M c tinh (sao m c), Th tinh (sao th ), Thiên vương tinh .... 2 1 .... .... .... (hay thiên tinh), và H i vương tinh (hay h i tinh). .... .... .... ð ño kho ng cách t các hành tinh ñ n M t tr i, .... .... .... .... 3 .... 8 ngư i ta dùng ñơn v thiên văn (kí hi u ñvtv). 1ñvtv b ng .... .... .... .... kho ng các t Trái ñ t ñ n M t tr i, x p x b ng150 tri u kilômét. .... .... 4 .... .... .... b) ði u ñáng chú ý là t t c các hành tinh ñ u chuy n .... .... .... .... .... .... ........ .... .... ñ ng quang M t tr i theo cùng m t chi u (chi u thu n), và g n như trong cùng m t m t ph ng. M t tr i và các hành tinh ñ u quay quanh 5 7 6 mình nó và ñ u quay theo chi u thu n (tr kim tinh). Toàn b h M t tr iquay quanh trung tâm thiên hà c a chúng ta (xem bài 60). Hình 59.1. Heä Maët trôøi
  3. Bài t p 12 luy n thi ð i h c - Tr n Th An (tranthean1809@gmail.com – 09.3556.4557) Trang 3 c) Bi t chu kì và bán tr c l n c a qu ñ o c a các hành tinh ( xác ñ nh ñư c b ng phương pháp thiên văn ño lư ng) t ñ nh lu t III Kê-ple ngư i ta ñã tìm th y r ng kh i lư ng c a M t tr i l n hơn kh i lư ng c a Trái ñ t 333 000 l n, t c là b ng 1,99.1030kg (!). 2. M t tr i a) C u trúc c a m t tr i: Nhìn t nh quát, M t tr i ñư c c u t o g m hai ph n là quang c u và khí c u. * Quang c u. Nhìn t Trái ñ t ta th y M t tr i có d ng m t ñĩa sáng tròn và bán kính góc 16 phút ( Hình 59.5). kh i c u nóng sáng nhìn th y này ñư c g i là quang c u ( còn g i là quang quy n, có bán kính kho ng 7.105 km). Kh i lư ng riêng trung bình c a v t ch t trong quang c u là1400kg/m3. Căn c vào ñ nh lu t b c x nhi t ngư i ta tính ñư c nhi t ñ hi u d ng c a quang c u vào kho ng 6000 K, còn nhi t ñ trong lòng M t tr i vào c trên ch c tri u ñ . * Khí quy n M t tr i. Bao quanh quang c u có khí quy n M t tr i. Khí quy n M t tr i ñư c c u t o ch y u b i hiñrô, heli… vì có nhi t ñ r t cao nên khí quy n có ñ c tính r t ph c t p. Khí quy n ñư c phân ra hai l p có tính ch t v t lí khác nhau là s c c u và nh t hoa. S c c u là l p khí n m sát m t quang c u có ñ dày trên 10 000 km và có nhi t ñ kho ng 4500k. Phía ngoài s c c u là nh t hoa (Hình 59.6). V t ch t c u t o nh t hoa tr ng thái ion hoá m nh (g i là tr ng thái plaxma). Nhi t ñ kho ng 1 tri u ñ . Nh t hoa có hình d ng thay ñ i theo th i gian. b) Năng lư ng c a M t tr i M t tr i liên t c b c x năng lư ng ra xung quanh. Lư ng năng lư ng b c x c a M t tr i truy n vuông góc t i m t ñơn v ñi n tích các nó m t ñơn v thiên văn trong m t ñơn v th i gian ñư c g i là h ng s M t tr i H. K t qu ño H các ñài v t lí ñ a c u trên th gi i và trên các tr m vũ tr ngoài khí quy n cho th y H có tr s như nhau và H = 1360W/m2 . T ñó suy ra ñư c công su t b c x năng lư ng c a M t tr i là P= 3,9.1026W ! K t qu ño h ng s M t tr i t nhi u năm nay cho th y tr s c a H không thay ñ i theo th i gian. S dĩ M t tr i duy trì ñư c năng lư ng b c x c a mình là do trong lòng M t tr iñang di n ra ph n ng nhi t h ch. c) S ho t ñ ng c a m t tr i * Qua các nh ch p m t tr i trong nhi u năm, ngư i ta th y quang c u sáng không ñ u, có c u t o d ng h t, g m nh ng h t sáng bi n ñ i trên n n t i, do s ñ i lưu t trong lòng M t tr i ñi lên mà thành ( Hình 59.5). tuỳ theo t ng th i kì còn xu t hi n nhi u d u v t khác : v t ñen, bùng sáng, tai l a. V t ñen có màu s m t i, nhi t ñ v t ñen vào kho ng 4000k (Hình 59.7 a). Thư ng thì t khu v c xu t hi n v t ñen có kéo theo nh ng bùng sáng. T các bùng sáng này phóng m nh ra tia X và dòng h t tích ñi n (ñư c g i là “gió M t tr i”). Ngoài ra còn có nh ng tai l a, ñó là nh ng “lư i” l a phun cao trên s c c u (Hình 59.7b). * Năm M t tr i có nhi u v t ñen nh t xu t hi n ñư c g i là năm M t tr i ho t ñ ng. Năm M t tr i có ít v t ñen xu t hi n nh t g i là năm M t tr i tĩnh. Qua theo dõi t ñ u th k XIX ñ n nay, ngư i ta th y s ho t ñ ng c a m t tr i di n ra theo chu kì và có liên quan ñ n s v t ñen trên M t tr i. Chu kì ho t ñ ng c a M t tr i có tr s trung bình là 11 năm. 3. Trái ñ t: Trái ñ t chuy n ñ ng quanh M t tr i theo m t qu ñ o g n tròn. Tr c quay c a Trái ñ t quanh mình nó nghiêng trên m t ph ng qu ñ o m t góc 23027’. a) C u t o c a Trái ð t Trái ð t có d ng ph ng c u ( hơi d p hai c c ), bán kính c a xích ñ o b ng 3678 km, bán kính hai c c b ng 6357 km. Kh i lư ng riêng trung bình là 5520 kg/m3 (Hình 59.8). D a vào các nghiên c u tính ch t truy n sóng ñ a ch n, ngư i ta cho r ng Trái ð t có m t cái lõi bán kính vào kho ng 300 km, có c u t o ch y u là s t, niken (nhi t ñ ph n 0 này vào kho ng 3000 ÷ 4000 C ). Bao quanh lõi là l p trung gian, và ngoài cùng là l p v dày kho ng 35 km ñư c c u t o ch y u b i ñá granit.V t ch t trong v có kh i lư ng riêng 3300 kg/m3. b) M t Trăng- v tinh c a Trái ñ t M t trăng cách Trái ð t 384 000 km có bán kính 1738 km, có kh i lư ng 7, 35.1022 kg (Hình 59.9). Gia t c tr ng trư ng c a M t trăng là 1,63 m/s2. M t trăng chuy n ñ ng quanh Trái ñ t v i chu kì 27,32 ngày. Trong khi chuy n ñ ng c aTrái ð t, M t Trăng còn quay quanh tr c c a nó v i chu kì ñúng b ng chu kì chuy n ñ ng quanh Trái ð t. Hơn n a, do chi u t quay cùng chi u v i chi u quay quanh Trái ñ t, nên M t Trăng luôn hư ng m t n a nh t ñ nh c a nó v phía Trái ñ t. Do l c h p d n bé nên M t Trăng không gi ñư c khí quy n. Nói các khác, M t Trăng không có khí quy n. B m t M t trăng ñư c ph m t l p v t ch t x p. Trên b m t M t Trăng có các dãy núi cao, có các vùng b ng ph ng ñư c g i là bi n (bi n ñá, không ph i là bi n nư c), ñ c bi t là có r t nhi u l tròn trên các ñ nh núi (có th là mi ng núi l a ñã t t, ho c v t tích va ch m c a các thiên th ch). Nhi t ñ trong m t ngày ñêm trên M t Trăng chênh l ch nhau r t l n ; vùng xích ñ o c a m t M t Trăng, nhi t ñ lúc gi a trưa là trên 100 0C nhưng lúc n a ñêm l i là-150 0C . M t Trăng có nhi u nh hư ng ñ n Trái ð t, mà rõ r t nh t là gây ra hi n tư ng thu tri u. C n lưu ý r ng khí quy n Trái ð t cũng b tác d ng c a l c tri u (tri u), dâng lên và h xu ng v i biên ñ l n hơn biên ñ c a thu tri u r t nhi u l n.
  4. Bài t p 12 luy n thi ð i h c - Tr n Th An (tranthean1809@gmail.com – 09.3556.4557) Trang 4 4. Các hành tinh khác. Sao ch i. Thiên th ch. a) Các ñ c trưng chính c a tám hành tinh l n ñư c nêu b ng dư i ñây ( B ng 59.1). B ng 59. Kho ng cách Bán Kh i lư ng kh i lư ng Chu kì Chu kì chuy n S v Thiên th ñ n m t tr i kính (so v i Trái riêng quay ñ ng quanh tinh ñã (ñvtv) (km) ñ t) 103kg/m3 quanh tr c M t tr i bi t(1) Thu tinh 0,39 2440 0,055 5,4 59 ngày 87,9 ngày 0 Kim tinh 0,72 6056 0,81 5,3 243 ngày 224,7 ngày 0 Trái ð t 1 6375 1 5,5 23h56ph 365,25 ngày 1 (1 năm) Ho tinh 1,52 3395 0,11 3,9 24h37ph 1,88 năm 2 M c tinh 5,2 71490 318 1,3 9h50ph 11,86 năm 63 Th tinh 9,54 60270 95 0,7 14h14ph 29,46 năm 34 Thiên vương tinh 19,19 25760 15 1,2 17h14ph 84,00 năm 27 H i vương tinh 30,07 25270 17 1,7 16h11ph 164,80 năm 13 b) Sao ch i Sao ch i là lo i ( hành tinh) chuy n ñ ng quanh M t tr i theo nh ng qu ñ o elip r t d p ( vi n ñi m có th vư t ra ngoài qũy ñ o c a hành tinh xa nh t ). Hình 59.10 là nh ch p c a sao ch i Ha- lây (Halley). ð c ñi m c a các sao ch i là có kích thư c và kh i lư ng nh (thư ng có bán kính vài kilômét) ðư c c u t o b i các ch t d b c hơi như tinh th băng, amôniac, mêtan…. Chu kì chuy n ñ ng c a sao ch i quanh M t Tr i kho ng t vài năm ñ n trên 150 năm. Khi sao ch i ti n g n ñ n M t Tr i, do sao ch i có kh i lư ng bé, các phân t hơi ch u tác ñ ng c a áp su t ánh sáng M t Tr i l n hơn l c h p d n nên b “th i” ra t o thành các ñuôi (Hình 59.11). Có nh ng sao ch i thu c lo i thiên th không b n v ng. c) Thiên th ch Thiên th ch là nh ng kh i ñá chuy n ñ ng quanh M t Tr i v i v n t c trên hành ch c kilômét trên giây theo nh ng qu ñ o r t khác nhau. Khi m t thiên th ch bay g n m t hành tinh nào ñó thì nó s b hút và có th x y ra s va ch m c a thiên th ch v i hành tinh. Ban ñêm ta có th nhìn th y nh ng v t sáng kéo dài vút trên n n tr i, g i là sao băng. ðó chính là thiên th ch bay vào khí quy n Trái ð t, b ma sát m nh, nóng sáng và b c cháy. 60. SAO THIÊN HÀ 1.Sao: Sao là m t kh i khí nóng sáng, gi ng như M t Tr i. Vì các sao xa nên ta th y chúng như nh ng ñi m sáng. Ngôi sao g n nh t (sao c n tinh trong chòm bán nhân mã) cũng cách ta ñ n hàng ch c t kilômét. Còn ngôi sao xa nh t hi n nay ñã bi t ñư c cách xa ta ñ n 14 t năm ánh sáng (!) ( m t năm ánh sáng ≈ 9,46.1012km). Xung quanh m t s sao còn có các hành tinh chuy n ñ ng, gi ng như h M t Tr i. Kh i lư ng c a các sao có giá tr năm trong kho ng t 0,1 l n kh i lư ng M t Tr i ñ n vài ch c l n (ña s kho ng 5 l n ) kh i lư ng M t Tr i. Bán kính c a các sao có giá tr n m trong m t kho ng r t r ng, t kho ng m t ph n nghìn l n bán kính M t Tr i ( sao k nh). 2. Các lo i sao a) ða s các sao t n t i trong tr ng thái n ñ nh, có kích thư c, nhi t ñ … không ñ i trong m t th i gian dài. M t Tr i là m t trong s các sao này. b) Ngoài ra, ngư i ta ñã phát hi n th y có m t s sao ñ c bi t. * Sao bi n quang là sao có ñ sáng thay ñ i. Có hai lo i : - Sao bi n quang do che khu t là m t h sao ñôi (g m sao chính và sao v tinh), m i sao có ñ sáng không ñ i, nhưng do sao v tinh chuy n ñ ng quanh, nên khi quan sát trong m t ph ng chuy n ñ ng c a sao v tinh che khu t sao chính ho c b khu t do sao chính. Vì v y, ñ sáng t ng h p mà ta thu ñư c s bi n thiên có chu kì. - Sao bi n quang do nén dãn có ñ sáng thay ñ i th c s theo m t chu kì xác ñ nh. * Sao m i là sao có ñ sáng tăng ñ t ng t lên hàng ngàn, hàng v n l n, ho c m t tri u l n (sao siêu m i), sau ñó t t gi m. Lí thuy t cho r ng sao m i, siêu sao m i là m t pha ñ t bi n trong quá trình ti n hoá c a m t h sao. * Punxa, sao nơtron là sao b c x năng lư ng dư i d ng nh ng xung sóng ñi n t r t m nh (Hình 60.2). Sao nơtron ñư c c u t o b i các h t nơtron v i m t ñ c c kì l n ( 1014g/cm3). Puxa ( pulsar) là lõi sao nơtron ( v i bán kính 10km) t quay v i t c ñ có th t i 640vòng/s và phát ra sóng ñi n t m nh. B c x thu ñư c trên Trái ð t có d ng t xung sáng gi ng như ánh sáng c a m t ng n h i ñăng mà tàu bi n nh n ñư c. c) Ngoài ra, trong h th ng các thiên th trong vũ tr có các l ñen và các tinh vân. L ñen là m t thiên th ñư c tiên ñoán b i lí thuy t, cũng ñư c c u tao b i các nơtron, có trư ng h p d n l n ñ n n i thu hút m i v t th , k c ánh sáng. Vì v y, thiên th này t i ñen không phát b t kì sóng ñi n t nào. Ngư i ta ch phát hi n ñư c m t l ñen nh tia X phát ra, khi l ñen ñó hút m t thiên th g n ñó.
  5. Bài t p 12 luy n thi ð i h c - Tr n Th An (tranthean1809@gmail.com – 09.3556.4557) Trang 5 d) Ngoài ra, ta còn th y nh ng “ñám mây sáng”, g i là tinh vân. ðó là các ñám b i kh ng l ñư c r i sáng b i các ngôi sao g n ñó, ho c là các ñám khí b ion hoá ñư c phóng ra t m t sao m i hay sao siêu m i. 3. Khái quát v s ti n hoá c a các sao T t c các sao ñ có l ch s hình thành và phát tri n c a chúng. Các k t qu nghiên c u thiên văn cho bi t các sao ñư c c u tao t các ñám mây “mây” khí và b i. ðám mây này v a quay v a co l i do tác d ng c a l c h p d n và sau vài ch c ngàn năm, v t ch t d n d n t p trung gi a, t o thành m t tinh vân dày ñ c và d p như m t cái bánh dày. trung tâm tinh vân, nơi m t ñ cao nh t, m t ngôi sao nguyên thu ñư c t o thành. Vì m i “ra ñ i”, sao chưa nóng nên ch phát ra b c x mi n h ng ngo i. Sao ti p t c co l i và nóng d n (trong lòng sao b t ñ u x y ra ph n ng nhi t h ch), tr thành m t ngôi sao sáng t . Trong trư ng h p sao là m t tr i thì v t ch t phía ngoài ñám b i khí ngưng t và ñ ng l i thành m t vành ñai, nơi nh ng hành tinh s ñư c t o ra và quay xung quanh M t tr i. Trong “ th i gian t n t i” c a sao, các ph n ng nhi t h ch x y ra trong lòng ngôi sao làm tiêu hao d n hiñrô có trong sao, t o thành heli và các nguyên t (cabon,ôxi, s t...). Khi “nhiên li u” trong sao c n ki t, sao bi n thành các thiên th khác. Lí thuy t cho th y các sao có kh i lư ng c M t Tr i có th “ s ng” t i 10 t năm, sau ñó bi n thành sao ch t tr ng (hay sao lùn ), là sao có bán kính ch b ng m t ph n trăm hay m t ph n nghìn bán kính M t Tr i nhưng l i có nhi t ñ b m t t i 50 000 K. Còn các sao có kh i lư ng l n hơn m t tr i (t năm l n tr lên) thì ch “s ng” ñư c kho ng 100 tri u năm, nhi t ñ c a sao gi m d n và sao tr thành sao k nh ñ , sau ñó l i ti p t c ti n hoá và tr thành m t sao nơtron (punxa), ho c m t l ñen. 4. Thiên hà: Các sao t n t i trong vũ tr thành nh ng h th ng tương ñ i ñ c l p ñ i v i nhau. H th ng sao g m nhi u lo i sao và tinh vân g i là thiên hà. a) Các lo i thiên hà. * Qua các kính thiên văn, các thiên hà hi n ra dư i nhi u d ng. Tuy nhiên, v ñ i th có ba lo i thiên hà chính: _ Thiên hà có hình d ng h p như cái ñĩa có nh ng cánh tay xo n c, ch a nhi u khí, g i là thiên hà xo n c. _ Thiên hà hình elip, ch a ít khí và có kh i lư ng tr i ra trên m t d i r ng, g i là thiên hàelip. Có m t lo i thiên hà elip l n là ngu n phát sóng vô tuy n ñi n r t m nh. _ Thiên hà không có hình d ng xác ñ nh, trông như nh ng ñám mây, g i là thiên hà không ñ nh hình (hay thiên hà không ñ u ), ví d hai thiên hà Ma- gien-lăng. ðư ng kính c a các thiên hà vào kho ng 100 000 năm ánh sáng . Toàn b các sao trong m i thiên hà ñ u quay xung quanh trung tâm thiên hà. b) Thiên hà c a chúng ta. Ngân hà Thiên hà c a chúng ta (Thiên hà vi t hoa) là lo i thiên hà xo n c, có ñư ng kính kho ng 100 nghìn năm ánh sáng và có kh i lư ng b ng kho ng 150 t l n kh i lư ng M t Tr i. Nó là m t h ph ng gi ng như m t cái ñĩa, dày kho ng 330 năm ánh sáng, ch a vài trăm t ngôi sao ( xem hình 60.4a,b). H M t Tr i n m trong m t cánh tay xo n rìa thiên hà, cách trung tâm trên 30 nghìn năm ánh sáng và quay quanh tâm thiên hà v i t c ñ kho ng 250 km/s. Gi a các sao có b i và khí. Ph n trung tâm thiên hà có d ng m t hình c u d p, g i là vùng l i trung tâm (dày kho ng 15 000 năm ánh sáng ), ñư c t o b i các sao “già” khí và b i. Ngay trung tâm thiên hà có m t ngu n phát x h ng ngo i và cũng là ngu n phát x sóng vô tuy n ñi n ; ngu n này phát ra năng lư ng tương ñương v i ñ sáng c a ch ng 20 tri u ngôi sao như m t tr i và phóng ra m t lu ng gió m nh. * T Trái ñ t. Chúng ta ch nhìn ñư c hình chi u c a Thiên Hà trên vòm tr i, như m t d i sáng tr i ra trên b u tr i ñêm, ñư c g i là d i Ngân Hà. M t ph ng trung tâm c a d i Ngân Hà tr nên t i do m t làn b i dài. Vào ñ u ñêm mùa hè, ta th y d i Ngân Hà n m trên n n tr i sao theo hư ng ðông B c- Tây Nam . c) Nhóm thiên hà. Siêu nhóm thiên ha * Vũ tr có hàng t thiên hà, các thiên hà thư ng cách nhau kho ng mư i l n kích thư c c a chúng. Các thiên hà có xu hư ng h p l i v i nhau thành nhóm thiên hà (hay ñám thiên hà) g m t vài ch c ñ n vài nghìn thiên hà. Thiên hà ñ a phương, g m kho ng 20 thành viên, chi m m t th tích không gian có ñư ng kính g n m t tri u năm ánh sáng. Nhóm này ñư c chi ph i ch y u b i ba thiên hà xo n c l n. M t là thiên hà tiên n (còn g i là vân tiên n , kí hi u M31 hay NGC224), là thành viên có kh i lư ng tương ñương v i thiên hà c a chúng ta ( b ng kho ng 200 t kh i lư ng ( xem hình 60.5). Hai là, Thiên hà c a chúng ta. Ba Thiên hà Tam giác, kí hi u M33. Các thành viên còn l i c a nhóm là các thiên hà elip và các thiên hà không ñ nh hình tí hon v i kh i lư ng nh hơn nhi u. M t s thiên hà c a nhóm ñ a phương ñã ñư c phát hi n nh s phát b c x vô tuy n c a chúng. * Kho ng năm ch c nhóm nh các thiên hà ñã ñư c phát hi n xung quanh nhóm thiên hà ñ a phương. xa hơn, kho ng cách c 50 tri u năm ánh sáng, là nhóm Trinh N (virgo) ch a hàng ngàn thiên hà ñã tr i dài trên b u tr i trong chòm sao Trinh n . Các nhóm thiên hà l i t p h p thành siêu nhóm thiên hà hay ñ i thiên hà. Ch ng h n siêu nhóm thiên hàñ a phương có tâm n m nhóm Trinh n và ch a t t c các nhóm bao quanh, trong ñó có nhóm thiên hà ñ a phương c a chúng ta( Hình 60.6). * M t thiên hà có th va ch m v i thiên hà láng gi ng trong nhóm thiên hà. ð c bi t là trong các nhóm thiên hà kho ng cách gi a các thiên hà nh nên xác su t tương tác gi a các thiên hà khá l n. có thuy t cho r ng, các thiên hà elip ñư c t o ra do s va ch m gi a thiên hà xo n c trong nhóm thiên hà. Sau khi va ch m, khí trong thiên hà b thoát ra ngoài nên thiên hà elip ít ch a khí. Vi c tìm hi u s hình thành c a thiên hà v n ñang là m t v n ñ nghiên c u có tính th i s . Nhi u gi thuy t cho r ng, trong vũ tr nguyên thu không ñ ng ñ u có hình thành nh ng ñám mây v t ch t nguyên thu có kh i lư ng b ng
  6. Bài t p 12 luy n thi ð i h c - Tr n Th An (tranthean1809@gmail.com – 09.3556.4557) Trang 6 vài trăm tri u l n kh i lư ng M t tr i, ñó là thiên hà tí hon , là m m m ng c a nh ng thiên hà sau này. C h thiên hà quay xung quanh tr c th ng góc v i m t ph ng thiên hà. 61. THUY T BIG BANG 1. Các thuy t v s ti n hoá c a vũ tr . Khi nghiên c u ngu n g c và s ti n hoá c a vũ tr (vũ tr lu n), ñã có hai trư ng phái khác nhau. a) M t trư ng phái do nhà v t lý ngư i Anh Hoi-lơ (Fred Hoyle, 1915-2000) kh i xư ng, cho r ng vũ tr trong “tr ng thái n ñ nh”, vô thu vô chung, không thay ñ i t quá kh ñ n tương lai. V t ch t ñư c t o ra m t cách liên t c. b) Trư ng phái khác l i cho r ng vũ tr ñư c t o ra b i m t v n “c c l n. M nh” cách ñây kho ng 14 t năm, hi n nay ñang ti p t c dãn n và loãng d n. V n nguyên thu này ñư c ñ t tên là Big Bang (v n l n). Năm 1948, các công trình nghiên c u lý thuy t c a nhà v t lý ngư i Mĩ g c Nga Ga-m p ñã tiên ñoán v t tích c a b c x vũ tr nguyên thu , lúc ñ u nóng ít nh t hàng tri u t ñ , ngày càng ngu i d n vì vũ tr dãn n . ð kh ng ñ nh xem, “trong s hai thuy t nêu trên, thuy t nào miêu t s ti n hoá c a vũ tr ñúng hơn”, c n ph i căn c vào k t qu nghiên c u và quan sát thiên văn nh các phương ti n và thi t b hi n ñ i. 2. Các s ki n thiên văn quan tr ng a) Vũ tr dãn n Quan sát ñư c các thiên hà càng xa bao nhiêu, chúng ta càng thăm dò ñư c tr ng thái trong quá kh xa xưa b y nhiêu. Các quan sát thiên văn d a vào các phương ti n và d ng c hi n ñ i cho th y, s các thiên hà trong quá kh nhi u hơn hi n nay. ði u ñó ch ng t r ng, vũ tr không có tr ng thái n ñ nh mà ñã có bi n ñ i: Vũ tr trong quá kh “ñ c” hơn bây gi . Năm 1929, nhà thiên văn h c ngư i Mĩ H p-bơn (Edwin Powell Hubble, 1889-1953), d a vào hi u ng ð p-ple ñã phát hi n th y r ng, các thiên hà xa xăm r i rác kh p b u tr i ñ u ch y ra xa h M t Tr i c a chúng ta. Hơn n a, ông còn tìm th y r ng, t c ñ ch y ra xa c a thiên hà t l v i kho ng cách d gi a thiên hà và chúng ta (ñ nh lu t H p-bơn) v = Hd (61.1) v i H là m t h ng s , g i là h ng s H p-bơn có tr s H =1,7.10-2 m/s ( năm ánh sáng ) ( m t năm ánh sáng = 9,46.1012km). ði u phát hi n c a H p-bơn ñã chư ng t các thiên hà d ch chuy n ra xa nhau, ñó là b ng ch ng c a s ki n thiên văn quan tr ng : vũ tr ñang dãn n . b) B c x “vũ tr ” Năm 1965, hai nhà v t lí thiên văn ngư i Mĩ, Pen-di-át và Uyn-xơn ñã tình c phát hi n ra m t bư c x “l ” khi h ñang th máy ño tín hi u trên bư c sóng 3cm. Sau ñó, h ñã kh ng ñ nh ñư c r ng, b c x này ñư c phát ñ ng ñ u t phía trong không trung và tương ng v i b c x phát ra t v t có nhi t ñ kho ng 3K (chính xác là 2,735K); b c x này ñươcï g i là b c x 3K. K t qu thu ñư c ñã ch ng t b c x ñó là b c x ñư c phát ra t m i phía trong vũ tr (nay ñã ngu i) và ñư c g i là b c x “n n” vũ tr . c) K t luân. Hai s ki n thiên văn quan tr ng nêu trên và m t s s ki n thiên văn khác ñã minh ch ng cho tính ñ ng ñ n c a thuy t Big- Bang. 3. Thuy t Big- Bang Chúng ta hãy xem ñi u gì ñã x y ra các kho ng th i gian khác nhau, k t th i ñi m b t ñ u V n l n (Big- Bang). Theo thuy t Big-Bang, vũ tr b t ñ u dãn n t m t “ñi m kì d ”. Mu n tính tu i c a vũ tr , ta ph i l p lu n ñ ñi ngư c th i gian ñ n “ñi m kì d ”, lúc tu i và bán kính c a vũ tr là s không ñ làm m c (g i là ñi m zero Big-Bang) t i ñi m nay c c ñ nh lu t v t lí ñã bi t và thuy t tương ñ i r ng (thuy t h p d n) không áp d ng ñư c. V t lý h c hi n ñ i d a vào v t lý h t sơ c p ñã giúp ta tr l i quá kh , nhưng ch ư c ñoán ñư c nh ng s ki n ñã x y ra b t ñ u t th i ñi m tp= 10-43s sau V n l n; th i ñi m này ñư c g i là th i ñi m Plăng. th i ñi m Plăng, kích thư c vũ tr là 10-35m, nhi t ñ là 1032K và kh i lư ng riêng là 1091kg/cm3! Các tr s c c nh và c c l n này ñư c g i là tr s Plăng (vì chúng ñư c tính t h ng s cơ b n Plăng h). Các tr s này ñư c coi là ñã miêu t ñ y ñ và ñúng nh ng ñi u ki n v t lý, hoá h c ban ñ u c a vũ tr nguyên thu . T th i ñi m này, vũ tr dãn n r t nhanh, nhi t ñ c a vũ tr gi m d n. T i th i ñi m Plăng, vũ tr b tràn ng p b i các h t có năng lư ng cao như êlectron, nơtrinô và quac. Năng lư ng c a vũ tr vào th i ñi m Plăng ít nh t ph i b ng 1015GeV. Theo nuclôn ñư c t o ra sau v n m t giây. Ba phút sau ñó m i xu t hi n các h t nhân nguyên t ñ u tiên. Ba trăm nghìn năm sau m i xu t hi n các nguyên t ñ u tiên. Ba tri u năm sau m i xu t hi n các sao và thiên hà. T i th i ñi m t= 14 t năm, vũ tr tr ng thái hi n nay, v i nhi t ñ trung bình T=2,7K. Nh ng s ki n và nh ng s li u ñã nêu trên ñây chưa ph i là hoàn toàn chính xác, còn có nh ng ch s ph i b sung ho c hi u ch nh. Tuy nhiên, v ñ i th quá trình trên ñây ñư c coi là ñáng tin c y. Thuy t Big Bang chưa gi i thích ñư c h t các s ki n quan tr ng trong vũ tr và ñang ñư c các nhà v t lý thiên văn phát tri n và b sung.
  7. Bài t p 12 luy n thi ð i h c - Tr n Th An (tranthean1809@gmail.com – 09.3556.4557) Trang 7 CHƯƠNG VIII. T VI MÔ ð N VĨ MÔ I. CÁC H T SƠ C P: 1. Th gi i vi mô, vĩ mô ñư c s p x p theo kích thư c l n d n: H t sơ c p, h t nhân nguyên t , nguyên t , phân t , hành tinh, h M t Tr i, thiên hà ... 2. H t sơ c p: Là h t có kích thư c và kh i lư ng nh hơn h t nhân nguyên t . - Các h t sơ c p ñư c chia làm ba lo i: + phôtôn có m0 = 0 + Các leptôn: Có kh i lư ng t 0 ñ n 200 me. Bao g m: nơtrinô ν, electron e-, pôzitron e+, + Các hañrôn: Có kh i lư ng trên 200me. ðư c chia thành ba nhóm con: • Mêzôn π, K: Có kh i lư ng trên 200me nhưng nh hơn kh i lư ng nuclôn. • Nuclôn p, n. • Hipêron: Có kh i lư ng l n hơn kh i lư ng các nuclôn. Nhóm các nuclôn và hipêron còn ñư c g i là barion. - T t c các hañrôn ñ u ñư c c u t o t các h t nh hơn, g i là quac. Có 6 lo i quac (kí hi u là: u, d, s, c, b, e 2e t) cùng v i 6 ph n quac tương ng. Các quac có mang ñi n phân s : ± , ± . M t trong các thành công v 3 3 - gi thuy t v quac là d ñoán v h t ômêga tr Ω . - Ph n l n các h t sơ c p ñ u t o thành c p g m h t và ph n h t. Ph n h t có cùng kh i lư ng ngh và spin như h t nhưng các ñ c trưng khác có tr s b ng v ñ l n và trái d u. - Lưu ý: + S p x p theo th t tăng d n v kh i lư ng c a các h t sơ c p ñã bi t: Phôtôn, leptôn, mêzôn và barion. + Theo quan ni m hi n nay v các h t th c s là sơ c p g m: Các quac, các leptôn và các h t truy n tương tác là gluôn, phôtôn, W±, Z0 và gravitôn. + H t prôton có c u t o b i các quac nên prôton có th b phá v . 3. B n lo i tương tác cơ b n trong vũ tr : m nh, ñi n t , y u, h p d n. - Tương tác h p d n: Là tương tác gi a các h t (các v t) có kh i lư ng khác không. Bán kính l n vô cùng, l c tương tác nh .Vd: Tr ng l c, l c hút c a Tð và m t trăng... - Tương tác ñi n t : là tương tác gi a các h t mang ñi n và gi a các v t ti p ti p xúc gây nên ma sát. Bán kính l n vô h n, l c tương tác m nh hơn tương tác h p d n c 1038 l n. Tương tác ñi n t là b n ch t c a các l c Culông, l c ñi n t , l c Lo – ren, l c ma sát, l c liên k t hóa h c... - Tương tác y u – các leptôn: ðó là tương tác gi a các leptôn. Bán kính tác d ng r t nh c 10 −18 m , l c tương tác y u hơn tương tác h p d n c 1011 l n. Ví d : các quá trình phân rã β±: ~ p → n + e+ + ve ; n → p + e- + ve -Tương tác m nh: Là tương tác gi a các hadrôn; không k các quá trình phân rã c a chúng. Bán kính tác d ng r t nh c 10−15 m , l c tương tác y u hơn tương tác h p d n c 102 l n. M t trư ng h p riêng c a tương tác m nh là l c h t nhân. 4. Kích thư c c a nguyên t , h t nhân, prôton l n lư t là: 10-10m, 10-14m, 10-15m. - Theo th t kích thư c gi m d n: Phân t > nguyên t > h t nhân > nuclôn > quac. II. M T TR I – H M T TR I: 1. H m t tr i: G m M t Tr i và 8 hành tinh, các ti u hành tinh và các v tinh, các sao ch i và thiên th ch. - Các hành tinh: Th y tinh,Kim tinh, Trái ð t, H a tinh, M c tinh, Th tinh, Thiên Vương tinh, H i Vương tinh. - ð ño ñơn v gi a các hành tinh ngư i ta dùng ñơn v thiên văn: 1ñvtv = 150.106 km . - Năm ánh sáng: là quãng ñư ng mà ánh sáng ñi ñư c trong 1 năm. 1 naêm aùnh saùng = 9,46.1012 Km - Các hành tinh ñ u quay quanh m t tr i theo chi u thu n trong cùng m t ph ng, M t Tr i và các hành tinh t quay quanh nó và ñ u quay theo chi u thu n tr Kim tinh.
  8. Bài t p 12 luy n thi ð i h c - Tr n Th An (tranthean1809@gmail.com – 09.3556.4557) Trang 8 2. M t tr i: - Là thiên th trung tâm c a h m t tr i. Có bán kính > 109 l n bk trái ñ t; kh i lư ng = 333 000 l n kl Tð. - Có kh i lư ng l n, l c h p d n c a M t Tr i có vai trò quy t ñ nh s hình thành, phát tri n và chuy n ñ ng c ah . - Là m t qu c u khí nóng sáng, kho ng 75% là hiñrô và 23% là heli. Nhi t ñ b m t 6000K, trong lòng ñ n hàng ch c tri u ñ . Trong lòng m t tr i luôn x y ra p.ư nh t h ch là p.ư t ng h p h t nhân hiñrô thành hn heli. -C u trúc c a m t tr i: Nhìn t ng quát, M t tr i ñư c c u t o g m hai ph n là quang c u và khí c u. +Quang c u. Nhìn t Trái ñ t ta th y M t tr i có d ng m t ñĩa sáng tròn và bán kính góc 16 phút. kh i c u nóng sáng nhìn th y này ñư c g i là quang c u ( còn g i là quang quy n, có bán kính kho ng 7.105 km). +Khí quy n M t tr i (khí c u). Bao quanh quang c u có khí quy n M t tr i. Khí quy n M t tr i ñư c c u t o ch y u b i hiñrô, heli… vì có nhi t ñ r t cao nên khí quy n có ñ c tính r t ph c t p. Khí quy n ñư c phân ra hai l p có tính ch t v t lí khác nhau là s c c u và nh t hoa. S c c u là l p khí n m sát m t quang c u có ñ dày trên 10 000 km và có nhi t ñ kho ng 4500k. Phía ngoài s c c u là nh t hoa. V t ch t c u t o nh t hoa tr ng thái ion hoá m nh (g i là tr ng thái plaxma). Nhi t ñ kho ng 1 tri u ñ . Nh t hoa có hình d ng thay ñ i theo th i gian. - Công su t phát x M t Tr i là P = 3,9.1026 W . A E Lưu ý: Công su t b c x c a m t tr i P = 3,9.1026W, Mà P = = ==> E = P.t t t ==> Kh i Lư ng m t tr i gi m ñi là : m = E/c2 = Pt/c2 3. Trái ð t: a) C u t o: Trái ð t có d ng hình ph ng c u, bán kính xích ñ o b ng 6378km , bán kính hai c c b ng 6357km , kh i lư ng riêng trung bình 5515kg/m 3 . + Lõi Trái ð t: bán kính 3000km ; ch y u là s t, niken; nhi t ñ kho ng 3000 - 40000 C . + V Trái ð t: dày kho ng 35km ; ch y u là granit; kh i lư ng riêng 3300kg/m 3 . - 1 vài s li u v Tð: BK = 6400km, KL = 5,98.1024kg, BK quĩ ñ o quanh m t tr i 150.106km. Chu kì quay quanh tr c 23h56ph004giây. Chu kì quay quanh m t tr i 365,2422 ngày. Góc nghiêng 23027’ b) M t Trăng- v tinh c a Trái ñ t - M t trăng cách Trái ð t 384 000 km có bán kính 1738 km, có kh i lư ng 7, 35.1022 kg. Gia t c tr ng trư ng c a M t trăng là 1,63 m/s2. M t trăng chuy n ñ ng quanh Trái ñ t v i chu kì 27,32 ngày. Trong khi chuy n ñ ng c aTrái ð t, M t Trăng còn quay quanh tr c c a nó v i chu kì ñúng b ng chu kì chuy n ñ ng quanh Trái ð t. Hơn n a, do chi u t quay cùng chi u v i chi u quay quanh Trái ñ t, nên M t Trăng luôn hư ng m t n a nh t ñ nh c a nó v phía Trái ñ t. - Do l c h p d n bé nên M t Trăng không gi ñư c khí quy n. Nói các khác, M t Trăng không có khí quy n. - B m t M t trăng ñư c ph m t l p v t ch t x p. Trên b m t M t Trăng có các dãy núi cao, có các vùng b ng ph ng ñư c g i là bi n (bi n ñá, không ph i là bi n nư c), ñ c bi t là có r t nhi u l tròn trên các ñ nh núi (có th là mi ng núi l a ñã t t, ho c v t tích va ch m c a các thiên th ch). - Nhi t ñ trong m t ngày ñêm trên M t Trăng chênh l ch nhau r t l n ; vùng xích ñ o c a m t M t Trăng, nhi t ñ lúc gi a trưa là trên 100 0C nhưng lúc n a ñêm l i là-150 0C . - M t Trăng có nhi u nh hư ng ñ n Trái ð t, mà rõ r t nh t là gây ra hi n tư ng thu tri u. C n lưu ý r ng khí quy n Trái ð t cũng b tác d ng c a l c tri u (tri u), dâng lên và h xu ng v i biên ñ l n hơn biên ñ c a thu tri u r t nhi u l n. 3. Hành tinh chuy n ñ ng xung quanh M t Tr i theo m t qu ñ o xác ñ nh. - Các hành tinh: Th y tinh, Kim tinh, Trái ð t, H a tinh, M c tinh, Th tinh, Thiên Vương tinh, H i Vương tinh. - Các hành tinh có kích thư c nh c vài trăm km ho c nh hơn g i là các ti u hành tinh. - V tinh chuy n ñ ng quanh hành tinh. - Nh ng hành tinh thu c nhóm Trái ð t là: Thu tinh, Kim tinh, Trái ð t và Ho tinh. ðó là các hành tinh nh , r n, có kh i lư ng riêng tương ñ i l n. Nhi t ñ b m t tương ñ i cao. - Nh ng hành tinh thu c nhóm M c tinh là: M c tinh, Th tinh, H i vương tinh và Thiên vương tinh. Chúng là các hành tinh l n, có th là kh i khí ho c nhân r n và xung quanh là ch t l ng. Nhi t ñ b m t tương d i th p.
  9. Bài t p 12 luy n thi ð i h c - Tr n Th An (tranthean1809@gmail.com – 09.3556.4557) Trang 9 - Các ñ c trưng cơ b n c a các hành tinh Kho ng cách Bán Kh i lư ng Kh i lư ng Chu kì chuy n S v Chu kì t Thiên th ñ n M t Tr i kính (so v i Trái riêng ñ ng quanh tinh ñă quay (ñvtv) (km) ð t) (103kg/m3) M t Tr i bi t Th y tinh 0,39 2440 0,055 5,4 59 ngày 87,9 ngày 0 Kim tinh 0,72 6056 0,81 5,3 243 ngày 224,7 ngày 0 365,25 ngày (1 Trái ð t 1 6375 1 5,5 23g56ph 1 năm) H a tinh 1,52 3395 0,11 3,9 24g37ph 1,88 năm 2 M c tinh 5,2 71490 318 1,3 9g50ph 11,86 năm 63 Th tinh 9,54 60270 95 0,7 14g14ph 29,46 năm 34 Thiên Vương 19,19 25760 15 1,2 17g14ph 84,00 năm 27 tinh H i Vương 30,07 25270 17 1,7 16g11ph 164,80 năm 13 tinh 4. Sao ch i và thiên th ch: - Sao ch i: Là nh ng kh i khí ñóng băng l n v i ñá, có ñư ng kính vài km, chuy n ñ ng quanh M t Tr i theo qu ñ o elíp r t d t mà m t tr i là 1 tiêu ñi m. Khi sao ch i cñ trên quĩ ñ o g n m t tr i v t ch t trong sao b nóng sáng và bay hơi thành ñám khí và b i quanh sao. ðám khí và b i bao quanh sao b áp su t do as m t tr i gây ra ñ y d t v phía ñ i di n v i m t tr i t o thành cái ñuôi sao ch i. ð ng trên Tð ta nhìn th y c ñ u và ñuôi sao ch i: ñ u sao ch i g n m t tr i, ñuôi sao ch i xa MT hơn. - Thiên th ch: Là nh ng t ng ñá chuy n ñ ng quanh m t tr i. Trư ng h p thiên th ch bay và b u khí quy n c a trái ñ t thì nó b ma sát m nh nêu nóng sáng và b c cháy, ñ l i m t v t dài mà ta g i là “sao băng”. III. CÁC SAO VÀ THIÊN HÀ: 1. Sao: - Sao là m t thiên th nóng sáng gi ng như M t Tr i. Các sao r t xa, hi n nay ñã bi t ngôi sao g n nh t cách chúng ta ñ n hàng ch c t km (trên 4 năm as); còn ngôi sao xa nh t cách xa ñ n 14 t năm ánh sáng ( 1 naêm aùnh saùng = 9, 46.1012 Km ). - Xung quanh m t s sao còn có các hành tinh chuy n ñ ng, gi ng như h M t Tr i. Kh i lư ng c a các sao có giá tr năm trong kho ng t 0,1 l n kh i lư ng M t Tr i ñ n vài ch c l n (ña s kho ng 5 l n ) kh i lư ng M t Tr i. Bán kính c a các sao có giá tr n m trong m t kho ng r t r ng, t kho ng m t ph n nghìn l n bán kính M t Tr i ( sao ch t) ñ n g p hàng ngìn l n bk m t tr i ( sao k nh). 2. Các lo i sao: - ða s các sao t n t i trong tr ng thái n ñ nh; có kích thư c, nhi t ñ , … không ñ i trong m t th i gian dài. - Ngoài ra; ngư i ta ñã phát hi n th y có m t s sao ñ c bi t như sao bi n quang, sao m i, sao nơtron, … + Sao bi n quang có ñ sáng thay ñ i, có hai lo i: *Sao bi n quang do che khu t là m t h sao ñôi (g m sao chính và sao v tinh), ñ sáng t ng h p mà ta thu ñư c s bi n thiên có chu kì. *Sao bi n quang do nén dãn có ñ sáng thay ñ i th c s theo m t chu kì xác ñ nh. + Sao m i có ñ sáng tăng ñ t ng t lên hàng ngàn, hàng v n l n r i sau ñó t t gi m. Lí thuy t cho r ng sao m i là m t pha ñ t bi n trong quá tŕnh bi n hóa c a m t h sao. + Punxa, sao nơtron ngoài s b c x năng lư ng còn có ph n b c x năng lư ng thành xung sóng vô tuy n. *Sao nơtron ñư c c u t o b i các h t nơtron v i m t ñ c c kì l n 1014 g/cm 3 . *Punxa (pulsar) là lơi sao nơtron v i bán kính 10km t quay v i t c ñ góc 640 voøng/s và phát ra sóng vô tuy n. B c x thu ñư c trên Trái ð t có d ng t ng xung sáng gi ng như áng sáng ng n h i ñăng mà tàu bi n nh n ñư c. - Ngoài ra, trong h th ng các thiên th trong vũ tr có các l ñen và các tinh vân. + L ñen là m t thiên th ñư c tiên ñoán b i lí thuy t, cũng ñư c c u tao b i các nơtron, có trư ng h p d n l n ñ n n i thu hút m i v t th , k c ánh sáng. Vì v y, thiên th này t i ñen không phát b t kì sóng ñi n t nào. Ngư i ta ch phát hi n ñư c m t l ñen nh tia X phát ra, khi l ñen ñó hút m t thiên th g n ñó.
  10. Bài t p 12 luy n thi ð i h c - Tr n Th An (tranthean1809@gmail.com – 09.3556.4557) Trang 10 + Tinh vân ta còn th y nh ng “ñám mây sáng”, g i là. ðó là các ñám b i kh ng l ñư c r i sáng b i các ngôi sao g n ñó, ho c là các ñám khí b ion hoá ñư c phóng ra t m t sao m i hay sao siêu m i. 3. Khái quát v s ti n hoá c a các sao Khi “nhiên li u” trong sao c n ki t, sao bi n thành các thiên th khác. Lí thuy t cho th y các sao có kh i lư ng c M t Tr i có th “ s ng” t i 10 t năm, sau ñó bi n thành sao ch t tr ng (hay sao lùn ), là sao có bán kính ch b ng m t ph n trăm hay m t ph n nghìn bán kính M t Tr i nhưng l i có nhi t ñ b m t t i 50 000 K. Còn các sao có kh i lư ng l n hơn m t tr i (t năm l n tr lên) thì ch “s ng” ñư c kho ng 100 tri u năm, nhi t ñ c a sao gi m d n và sao tr thành sao k nh ñ , sau ñó l i ti p t c ti n hoá và tr thành m t sao nơtron (punxa), ho c m t l ñen. 4. Thiên hà: - Các sao t n t i trong vũ tr thành nh ng h th ng tương ñ i ñ c l p ñ i v i nhau. H th ng sao g m nhi u lo i sao và tinh vân g i là thiên hà. -ðư ng kính c a các thiên hà vào kho ng 100 000 năm ánh sáng . -Toàn b các sao trong m i thiên hà ñ u quay xung quanh trung tâm thiên hà. a. Các lo i thiên hà: +Thiên hà xo n c có hình d ng d t như cái ñĩa, có nh ng cánh tay xo n c, ch a nhi u khí. +Thiên hà elip có d ng elipxoit, ch a ít khí và có kh i lư ng tr i ra trên m t d i r ng. Có m t lo i thiên hà elip là ngu n phát sóng vô tuy n ñi n r t m nh. +Thiên hà không ñ nh hình trông như nh ng ñám mây (VD thiên hà Ma gien-lăng). b. Thiên Hà c a chúng ta. Ngân hà: - Thiên hà c a chúng ta là lo i thiên hà xo n c, có ñư ng kính kho ng 100 nghìn năm ánh sáng và có kh i lư ng b ng kho ng 150 t l n kh i lư ng M t Tr i. Nó là m t h ph ng gi ng như m t cái ñĩa, dày kho ng 330 năm ánh sáng, ch a vài trăm t ngôi sao. H M t Tr i n m trong m t cánh tay xo n rìa thiên hà, cách trung tâm trên 30 nghìn năm ánh sáng và quay quanh tâm thiên hà v i t c ñ kho ng 250 km/s. Gi a các sao có b i và khí. Ph n trung tâm thiên hà có d ng m t hình c u d p, g i là vùng l i trung tâm (dày kho ng 15 000 năm ánh sáng ), ñư c t o b i các sao “già” khí và b i. Ngay trung tâm thiên hà có m t ngu n phát x h ng ngo i và cũng là ngu n phát x sóng vô tuy n ñi n ; ngu n này phát ra năng lư ng tương ñương v i ñ sáng c a ch ng 20 tri u ngôi sao như m t tr i và phóng ra m t lu ng gió m nh. - T Trái ñ t, Chúng ta ch nhìn ñư c hình chi u c a Thiên Hà trên vòm tr i, như m t d i sáng tr i ra trên b u tr i ñêm, ñư c g i là d i Ngân Hà. M t ph ng trung tâm c a d i Ngân Hà tr nên t i do m t làn b i dài. Vào ñ u ñêm mùa hè, ta th y d i Ngân Hà n m trên n n tr i sao theo hư ng ðông B c- Tây Nam . c. Nhóm thiên hà. Siêu nhóm thiên hà: - Vũ tr có hàng trăm t thiên hà, các thiên hà thư ng cách nhau kho ng mư i l n kích thư c Thiên Hà c a chúng ta. Các thiên hà có xu hư ng h p l i v i nhau thành t ng nhóm t vài ch c ñ n vài nghìn thiên hà. - Thiên Hà c a chúng ta và các thiên hà lân l n thu c v Nhóm thiên hà ñ a phương, g m kho ng 20 thành viên, chi m m t th tích không gian có ñư ng kính g n m t tri u năm ánh sáng. Nhóm này b chi ph i ch y u b i ba thiên hà xo n c l n: Tinh vân Tiên N (thiên hà Tiên N M31 hay NGC224); Thiên Hà c a chúng ta; Thiên hà Tam giác, các thành viên còn l i là Nhóm các thiên hà elip và các thiên hà không ñ nh hình tí hon. - kho ng cách c kho ng 50 tri u năm ánh sáng là Nhóm Trinh N ch a hàng nghìn thiên hà tr i r ng trên b u tr i trong chòm sao Trinh N . - Các nhóm thiên hà t p h p l i thành Siêu nhóm thiên hà hay ð i thiên hà. Siêu nhóm thiên hà ñ a phương có tâm n m trong Nhóm Trinh N và ch a t t c các nhóm bao quanh nó, trong ñó có nhóm thiên hà ñ a phương c a chúng ta. IV. THUY T V N L N (BIG BANG) 1. Các s ki n thiên văn quan tr ng a) Vũ tr dãn n : Các thiên hà d ch chuy n ra xa nhau, ñó là b ng ch ng c a s ki n thiên văn quan tr ng : vũ tr ñang dãn n . b) B c x “vũ tr ” B c x này ñư c phát ñ ng ñ u t phía trong không trung và tương ng v i b c x phát ra t v t có nhi t ñ kho ng 3K (chính xác là 2,735K); b c x này ñươc g i là b c x 3K. K t qu thu ñư c ñã ch ng t b c x ñó là b c x ñư c phát ra t m i phía trong vũ tr (nay ñã ngu i) và ñư c g i là b c x “n n” vũ tr . 2. ð nh lu t H p-bơn: T c ñ lùi ra xa c a thiên hà t l v i kho ng cách gi a thiên hà và chúng ta: v = H.d V i: + v là t c ñ ch y xa c a thiên hà
  11. Bài t p 12 luy n thi ð i h c - Tr n Th An (tranthean1809@gmail.com – 09.3556.4557) Trang 11 + d là k/c t thiên hà ñang xét ñ n thiên hà c a chúng ta + H = 1,7.10−2 m/s.naêm aùnh saùng g i là hs H p – bơn ( 1 naêm aùnh saùng = 9,46.1012 Km ) 3. Thuy t v n l n (Big Bang): - Theo thuy t v n l n, vũ tr b t ñ u dăn n t m t “ñi m kì d ”. ð tính tu i và bán kính vũ tr , ta ch n “ñi m kì d ” làm m c (g i là ñi m zêrô Big Bang). - T i th i ñi m này các ñ nh lu t v t lí ñã bi t và thuy t tương ñ i r ng không áp d ng ñư c. V t lí h c hi n ñ i d a vào v t lí h t sơ c p ñ d ñoán các hi n tư ng x y ra b t ñ u t th i ñi m tp= 10-43s sau V n l n g i là th i ñi m Planck. - th i ñi m Planck, kích thư c v tr là 10−35 m , nhi t ñ là 1032 K và m t ñ là 1091 kg/cm 3 . Các tr s c c l n c c nh này g i là tr s Planck. T th i ñi m này Vũ tr dãn n r t nhanh, nhi t ñ c a Vũ tr gi m d n. T i th i ñi m Planck, Vũ tr b tràn ng p b i các h t có năng lư ng cao như electron, notrino và quark, năng lư ng ít nh t b ng 1015 GeV . - T i th i ñi m t = 10-6s, chuy n ñ ng các quark và ph n quark ñã ñ ch m ñ các l c tương tác m nh gom chúng l i và g n k t chúng l i t o thành các prôtôn và nơtrôn, năng lư ng trung bình c a các h t trong vũ tr lúc này ch còn 1GeV . - T i th i ñi m t = 3 phuùt , các h t nhân Heli ñư c t o thành. Trư c ñó, prôtôn và nơtrôn ñă k t h p v i 2 2 3 4 nhau ñ t o thành h t nhân ñơteri 1 H . Khi ñó, ñă xu t hi n các h t nhân ñơteri 1 H , triti 1 H , heli 2 He b n. Các h t nhân hiñrô và hêli chi m 98% kh i lư ng các sao và các thiên hà, kh i lư ng các h t nhân n ng hơn ch chi m 2% . m i thiên th , có 1 kh i lư ng là hêli và có 3 kh i lư ng là hiñrô. ði u ñó ch ng t , m i 4 4 thiên th , m i thiên hà có cùng chung ngu n g c. - T i th i ñi m t = 300000 naêm , các lo i h t nhân khác ñă ñư c t o thành, tương tác ch y u chi ph i vũ tr là tương tác ñi n t . Các l c ñi n t g n các electron v i các h t nhân, t o thành các nguyên t H và He. - T i th i ñi m t = 106 naêm , các nguyên t ñã ñư c t o thành, tương tác ch y u chi ph i vũ tr là tương tác h p d n. Các l c h p d n thu gom các nguyên t l i, t o thành các thiên hà và ngăn c n các thiên hà ti p t c n ra. Trong các thiên hà, l c h p d n nén các ñám nguyên t l i t o thành các sao. Ch có kho ng cách gi a các thiên hà ti p t c tăng lên. - T i th i ñi m t = 14.109 naêm , vũ tr tr ng thái như hi n nay v i nhi t ñ trung bình T = 2, 7K . Lưu ý: - Theo hi u ng ð p-le v i sóng as thì n u 1 ngu n ñ ng yên phát ra 1 b c x ñơn s c bư c sóng λ0, khi ngu n chuy n ñ ng v i t c ñ v ñ i v i máy thu thì bư c sóng c a b c x mà máy thu nh n ñư c là λ. v - ð d ch chuy n bư c sóng c a b c x là ∆λ = λ - λ 0 = λ 0 c + N u ngu n ra xa máy thu thì v > 0 ==> ∆λ = λ - λ0 > 0 ==> λ > λ0 , bư c sóng c a b c x d/c v phía ñ , bư c sóng dài hơn. + N u ngu n l i g n máy thu thì v < 0 ==> ∆λ = λ - λ0 < 0 ==> λ < λ0, bư c sóng c a b c x d/c v phía tím, bư c sóng ng n hơn.
  12. Bài t p 12 luy n thi ð i h c - Tr n Th An (tranthean1809@gmail.com – 09.3556.4557) Trang 12 BæI TP T” VI Mú ï¥N Vz Mú §Ò thi m«n 12 Tu vi mo den vi mo (M· ®Ò 293) C©u 1 : Năng lư ng c a m t tr i có ñư c là do ph n ng nhi t h ch gây ra theo chu trình cácbon- nitơ (4 hyñrô k t h p thành 1 Hêli và gi i phóng m t năng lư ng là 4,2.10-12J). Bi t công su t b c x toàn ph n c a m t tr i là P=3,9.1026 W. Lư ng Hêli t o thành hàng năm trong lòng m t tr i là: A. 19,46.1018kg. B. 4,86.1018kg. C. 9,73.1021kg. D. 1,93.1018 kg. C©u 2 : Hãy xác ñ nh kho ng cách ñ n m t thiên hà có t c ñ lùi xa nh t b ng 15000km/s. A. 16,62.1021km B. 8,31.1021km C. 8,31.1021km D. 4,2.1021km C©u 3 : Sao băng là: A. thiên th ch, bay vào khí quy n trái ñ t và b ma sát m nh ñ n nóng sáng. B. thiên th ch t phát sáng bay vào khí quy n trái ñ t. C. sao ch i cháy sáng bay g n m t ñ t. D. s chuy n hoá c a sao l n khi c n ki t năng lư ng và bay trong vũ tr . C©u 4 : Sao có nhi t ñ cao nh t là sao màu A. ð B. Xanh lam C. Tr ng D. Vàng C©u 5 : Trong h M t Tr i, thiên th nào sau ñây không ph i là hành tinh c a h M t Tr i? A. H a tinh. B. M c tinh. C. M t Trăng. D. Trái ð t. C©u 6 : M t Tr i thu c lo i sao nào sau ñây: A. Sao trung bình gi a tr ng và k nh ñ . B. Sao k nh ñ (hay sao kh ng l ). C. Sao ch t tr ng (hay sao lùn). D. Sao nơtron. C©u 7 : Ch n câu sai: A. Vũ tr ñang giãn n , t c ñ lùi xa c a thiên hà t l v i kho ng cách d gi a thiên hà và chúng ta. B. Vào th i ñi m t =10-43s sau v n l n kích thư c vũ tr là 10-35m, nhi t ñ 1032K, m t ñ 1091kg/cm3. Sau ñó giãn n r t nhanh, nhi t ñ gi m d n. C. Trong vũ tr , có b c x t m i phía trong không trung, tương ng v i b c x nhi t c a v t kho ng 5K, g i là b c x n n c a vũ tr . D. Vào th i ñi m t = 14.109 năm vũ tr ñang tr ng thái như hi n nay, v i nhi t ñ trung bình T = 2,7K. C©u 8 : Phát bi u nào sau ñây v các hành tinh trong h M t Tr i là ñúng? A. H a tinh là hành tinh nóng nh t trong h . B. Kim tinh là hành tinh g n M t Tr i nh t. C. Thiên vương tinh là hành tinh l n nh t trong h M t Tr i. D. Tính t tâm M t Tr i, Trái ð t là hành tinh th 3. C©u 9 : Ch n câu sai. B c x “n n” vũ tr là b c x A. ñư c phát ra t m i phía trong vũ tr . B. ñư c phát ra t m t v n c a m t sao hay m t thiên hà. C. tương ng v i b c x phát ra t v t có nhi t ñ kho ng 3 K. D. ban ñ u có nhi t ñ hàng tri u t ñ , sau ñó ngu i d n vì vũ tr dãn n . C©u 10 : Công su t b c x c a m t tr i là P = 3,9.1026W. N u công su t b c x c a M t tr i không ñ i thì sau 1 t năm (109 năm) kh i lư ng M t tr i b ng bao nhiêu ph n trăm kh i lư ng? (Cho bi t kh i lư ng M t tr i hi n nay là 2.1030kg) A. 99,99%. B. 93,99%. C. 89,99%. D. 99,93%. C©u 11 : Các h t sơ c p tương tác v i nhau theo các cách sau: A. Tương tác h p d n B. Tương tác h p d n, ñi n t , tương tác m nh và tương tác y u. C. Tương tác m nh ho c tương tác y u D. Tương tác ñi n t C©u 12 : Kho ng cách gi a M t trăng và Trái ð t b ng: A. 384000km. B. 300000km. C. 360000km. D. 390000km. C©u 13 : Pôzitron là ph n h t c a A. nơtrinô. B. nơtron. C. electron. D. prôtôn. C©u 14 : Phát bi u nào sau ñây v chuy n ñ ng c a Trái ð t quanh M t tr i là không ñúng?
  13. Bài t p 12 luy n thi ð i h c - Tr n Th An (tranthean1809@gmail.com – 09.3556.4557) Trang 13 A. M t Tr i là m t trong hai tiêu ñi m c a qu ñ o. B. M t ph ng qu ñ o c a Trái ð t quanh M t Tr i nghiêng góc v i tr c quay c a nó. C. Trái ð t quay quanh M t Tr i v i qu ñ o hình elip. D. Càng t i g n M t Tr i, Trái ð t chuy n ñ ng càng ch m. C©u 15 : Tr c Trái ð t quay quanh mình nó nghiêng trên m t ph ng qu ñ o g n tròn m t góc: A. 23027’. B. 21027’. C. 20027’. D. 22027’. C©u 16 : H th ng g m các sao và các ñám tinh vân, ñó là A. quaza. B. punxa. C. thiên hà. D. h c ñen. C©u 17 : Tương tác h p d n x y ra: A. v i m i h t cơ b n. B. v i các h t không mang ñi n. C. v i các h t có ñi n tích. D. v i các h t có kh i lư ng. C©u 18 : Thiên Vương tinh có kh i l n lư ng g p 15 l n kh i lư ng Trái ð t, có bán kính l n g p 4 l n bán kính Trái ð t. Gia t c tr ng trư ng trên b m t Thiên Vương tinh g n ñúng b ng giá tr nào sau ñây? A. 9,18m/s2. B. 60m/s2. C. 3,75m/s2. D. 240m/s2. C©u 19 : Công su t b c x toàn ph n c a m t tr i là P = 3,9.1026W. Bi t ph n ng h t nhân trong lòng m t tr i là ph n ng t ng h p hyñrô thành Hêli. Bi t r ng c m t h t nhân hêli t o thành thì năng lư ng gi i phóng 4,2.10-12J. Lư ng Hêli t o thành và lư ng Hiñrô tiêu th hàng năm là: A. 19,46.1018kg và 19,60.1018kg. B. 1,93.1017kg và 38,92.1018kg. C. 9,73.1018kg và 9,867.1018kg. D. 7,72.1018kg và 19,46.1018kg. C©u 20 : Kh i lư ng c a Trái ð t vào kho ng: A. 6.1024 kg. B. 6.1023 kg. C. 6.1025 kg. D. 6.1026 kg. C©u 21 : Sao màu ñ có nhi t ñ b m t kho ng A. 20000 K B. 3000 K C. 6000 K D. 50000 K C©u 22 : Nh ng tương tác nào sau ñây có bán kính tác d ng l n? A. tương tác h p d n và tương tác y u. B. tương tác h p d n và tương tác m nh. C. tương tác m nh và tương tác ñi n t . D. tương tác h p d n và tương tác ñi n t . C©u 23 : V ch quang ph c a các sao trong Ngân hà: A. ð u b l ch v phía bư c sóng ng n B. Có trư ng h p l ch v phía bư c sóng dài, có trư ng h p l ch v phía bư c sóng ng n. C. ð u b l ch v phía bư c sóng dài. D. Hoàn toàn không b l ch v phía nào c . C©u 24 : Trong quá trình va ch m tr c di n gi a m t êléctron và m t pozitôn, có s hu c p t o thành hai phôtôn có năng lư ng 2,0MeV chuy n ñ ng theo hai chi u ngư c nhau. Tính ñ ng năng c a hai h t trư c khi va ch m. A. 2,98MeV B. 1,49MeV C. 0,745MeV D. 2,235MeV C©u 25 : Gi s m t hành tinh có kh i lư ng c Trái ð t c a chúng ta (m = 6.1024 kg) va ch m và b h y v i m t ph n hành tinh, thì s t o ra m t năng lư ng A. 2,16.1042J. B. 0J. C. 1,08.1042J. D. 0,54.1042J. C©u 26 : Sao không phát sáng, c u t o b i m t lo i ch t có kh i lư ng riêng c c kỳ l n, ñ n n i nó hút c phô tôn ánh sáng, không cho thoát ra ngoài, ñó là m t A. punxa. B. thiên hà. C. h c ñen. D. quaza. C©u 27 : Năng lư ng phát ra t các ngôi sao là do A. Các ph n ng hóa h c gi a các phân t phát B. Do s va ch m gi a các nguyên t . ra. C. Ph n ng phân h ch. D. Ph n ng nhi t h ch. C©u 28 : Ch n câu sai: A. Sao Tâm trong chòm sao Th n Nông có màu ñ , nhi t ñ m t ngoài c a nó vào kho ng 30000K. B. Sao Rigel (n m mũi giày c a chùm Tráng Sĩ) có màu xanh lam. Nhi t ñ m t ngoài c a nó vào kho ng 30000K. C. M t tr i là m t ngôi sao có màu vàng. Nhi t ñ b m t kho ng 60000K. D. Sao Thiên lang trong chòm sao ð i Khuy n có màu tr ng. Nhi t ñ m t ngoài c a nó vào kho ng 100000K. C©u 29 : Trong 8 hành tinh c a h M t Tr i, hành tinh xa M t Tr i nh t là A. M c tinh. B. Th tinh. C. H i vương tinh. D. Thiên vương tinh. C©u 30 : Trong h M t Tr i, hành tinh nào có s v tinh bay xung quanh nhi u nh t ñã bi t ?
  14. Bài t p 12 luy n thi ð i h c - Tr n Th An (tranthean1809@gmail.com – 09.3556.4557) Trang 14 A. Th tinh. B. H i vương tinh. C. Thiên vương tinh. D. M c tinh. C©u 31 : M t lo i Thiên hà phát x m nh m t cách b t thư ng các sóng vô tuy n và tia X. Nó có th là m t Thiên hà m i ñư c hình thành, ñó là m t A. thiên hà. B. punxa. C. quaza. D. h c ñen. C©u 32 : Ngư i ta d a vào ñ c ñi m nào dư i ñây ñ phân các hành tinh trong h M t Tr i thành hai nhóm: A. Kho ng cách ñ n M t Tr i. B. Nhi t ñ b m t hành tinh. C. S v tinh nhi u hay ít. D. Kh i lư ng hành tinh. C©u 33 : ð d ch v phía ñ c a v ch quang ph λ c a m t quaza là 0,16λ. V n t c r i xa c a quaza này là: A. 36km/s B. 24km/s C. 48 000km/s D. 12km/s C©u 34 : Trong thiên văn h c, ñ ño kho ng cách t các hành tinh ñ n M t Tr i, ngư i ta dùng ñơn v thiên văn. M t ñơn v thiên văn b ng kho ng cách A. t Trái ð t ñ n M t Trăng. B. t Trái ð t ñ n H a tinh. C. t Trái ð t ñ n M t Tr i. D. t Kim tinh ñ n M t Tr i. C©u 35 : Công su t b c x c a m t tr i là P = 3,9.1026 W. M i năm, kh i lư ng M t tr i b gi m ñi m t lư ng là: A. 1,37.1017kg/năm. B. 0,434.1020g/năm. 17 C. 1,37.10 g/năm. D. 0,434.1020kg/năm. C©u 36 : H t ∑ chuy n ñ ng v i ñ ng năng 220MeV phân rã theo sơ ñ : ∑- → π- + n. Cho bi t kh i lư ng - c a các h t là m∑- = 1189MeV/c2; mπ- = 139,6MeV/c2; mn = 939,6MeV/c2. ð ng năng toàn ph n c a các s n ph m phân rã là A. 659,6MeV. B. 109,8 MeV. C. 329,8 MeV. D. 0. C©u 37 : ðư ng kính c a Trái ð t là: A. 12800km. B. 3200km. C. 1600km. D. 6400km. C©u 38 : Thông tin nào sau ñây là sai khi nói v h t sơ c p? A. Phôtôn có kh i lư ng nghĩ b ng 0. B. ði n tích c a các h t sơ c p có th nh n các giá tr là -1, 0 ho c +1 ñi n tích nguyên t . C. Phôtôn, nơtron và electron là các h t sơ c p khá b n v ng. D. Các h t sơ c p ñ u mang ñi n tích. C©u 39 : Phát bi u nào sau ñây là sai ? A. Sao ch i và thiên th ch không ph i là thành viên c a h m t tr i . B. Chu kì chuy n ñ ng c a sao ch i quanh m t tr i kho ng t vài năm ñ n trên 150 năm. C. sao ch i là nh ng kh i khí ñóng băng l n v i ñá, có ñư ng kính vài kilômet, chuy n ñ ng xung quanh M t tr i theo qu ñ o hình elip d t. D. Thiên th ch là nh ng t ng ñá chuy n ñ ng quanh m t tr i . C©u 40 : ðư ng kính c a h M t Tr i vào c : A. 60 ñơn v thiên văn B. 100 ñơn v thiên văn C. 80 ñơn v thiên văn D. 40 ñơn v thiên văn C©u 41 : Hai hành tinh chuy n ñ ng trên qu ñ o g n như tròn quanh M t Tr i. Bán kính và chu kỳ quay c a các hành tinh này là R1 và T1, R2 và T2. Bi u th c liên h gi a chúng là: 2 2 R1 R 3 3 2 R1 R 2 2 R1 R 2 2 R1 R 2 A. = B. = C. = D. = T12 T22 T1 T2 T1 T2 T13 T23 C©u 42 : Khi nhiên li u trong m t tr i c n ki t thì: A. m t tr i chuy n thành sao punxa. B. m t tr i chuy n thành sao lùn. C. m t tr i bi n m t. D. m t tr i chuy n thành sao l ñen. C©u 43 : M t năm ánh sáng x p x b ng A. 9,46.1012km. B. 9.1012m. C. 9,46.1012m. D. 9.1012km. C©u 44 : H t electron thu c lo i h t sơ c p nào? A. Phôtôn. B. Bariôn. C. Mêzôn. D. Leptôn. C©u 45 : Tính t c ñ lùi xa c a sao Thiên Lang cách chúng ta 8,73 năm ánh sáng. A. 0,592m/s B. 0,444m/s C. 0,148m/s D. 0,296m/s C©u 46 : M t pion trung hòa phân rã thành 2 tia gamma: π0→ γ + γ. Bư c sóng c a các tia gamma ñư c phát ra trong phân rã c a pion ñ ng yên là A. 2h/(mc2). B. h/(mc2). C. 2h/(mc). D. h/(mc). C©u 47 : Trong h M t Tr i, hành tinh nào có chu kì chuy n ñ ng xung quanh M t Tr i nh nh t? A. M c tinh. B. Kim tinh. C. Trái ð t. D. Th y tinh.
  15. Bài t p 12 luy n thi ð i h c - Tr n Th An (tranthean1809@gmail.com – 09.3556.4557) Trang 15 C©u 48 : Ch n câu sai: A. Punxa là m t sao phát sóng vô tuy n r t m nh, c u t o b ng nơtrơn. Nó có t trư ng m nh và quay quanh m t tr c. B. L ñen là m t sao phát sáng, c u t o b i m t lo i ch t có kh i lư ng riêng c c kỳ l n, ñ n n i nó hút t t c các photon ánh sáng, không cho thoát ra ngoài. C. Thiên Hà là m t h th ng g m các sao và các ñám tinh vân. D. Quaza là m t lo i thiên th sáng nh t trong vũ tr , phát x m nh tia X và các sóng vô tuy n. C©u 49 : Thông tin nào sau ñây là sai khi nói v thiên hà ? A. Thiên hà th c ch t là h các sao và các ñám tinh vân. B. Các thiên hà ph n l n có d ng hình xo n c. C. Trong m i thiên Hà có r t nhi u ngôi sao nóng sáng. D. Thiên hà ch a h M t Tr i c a chúng ta ñư c g i là Ngân Hà. C©u 50 : Theo thuy t Big Bang, các nguyên t xu t hi n th i ñi m nào sau ñây? A. t = 3000 năm. B. t = 30 000 năm. C. t = 300 000 năm. D. t = 3 000 000 năm. C©u 51 : Thiên Hà c a chúng ta thu c ki u Thiên Hà nào A. Thiên Hà elip B. Thiên Hà xo n c C. Thiên Hà h n h p. D. Thiên Hà không ñ nh hình C©u 52 : Các hành tinh trong h M t Tr i quay như th nào? A. Quay quanh M t Tr i, cùng chi u t quay c a M t Tr i, không như m t v t r n. B. Quay quanh M t Tr i, ngư c chi u t quay c a m t tr i, như m t v t r n. C. Quay quanh M t Tr i, ngư c chi u t quay c a m t tr i, không như m t v t r n. D. Quay quanh M t Tr i, cùng chi u t quay c a M t Tr i, như m t v t r n. C©u 53 : N u ñ nh lu t Hubble ñư c ngo i suy cho nh ng kho ng cách r t l n thì v n t c lùi ra xa tr nên b ng v n t c ánh sáng kho ng cách A. 5,295.1015 năm ánh sáng. B. 1,765.107 năm ánh sáng. 10 C. 1,765.10 năm ánh sáng. D. 5,295.1018 năm ánh sáng C©u 54 : Hành tinh nào sau ñây trong h M t Tr i có kh i lư ng l n nh t? A. H a tinh. B. Thiên vương tinh. C. M c tinh. D. Th tinh. C©u 55 : Phát bi u nào sau ñây v h M t Tr i là không ñúng? A. Trong h M t Tr i có sao ch i. B. M t Tr i là m t vì sao. C. H M t Tr i n m trong dãy Ngân Hà. D. Năng lư ng c a M t Tr i có ngu n g c t s phân h ch. C©u 56 : Trái ñ t chuy n ñ ng quanh M t Tr i theo qu ñ o g n tròn có bán kính vào kho ng: A. 150 tri u km. B. 15 tri u km. C. 1500 tri u km. D. 15 t km. C©u 57 : Th t nào sau ñây c a các hành tinh ñư c s p x p theo chi u kho ng cách tăng d n tính t M t Tr i? A. Th y tinh, Kim tinh, Th tinh, M c tinh. B. Kim tinh, Th y tinh, M c tinh, Th tinh. C. Thiên vương tinh, th y tinh, Trái ð t, Kim tinh. D. Th y tinh, Kim tinh, M c tinh, H i vương tinh. C©u 58 : Trong b n lo i tương tác cơ b n, lo i tương tác có bán kính tác d ng vào c kích thư c h t nhân là A. tương tác h p d n. B. tương tác ñi n t . C. tương tác y u. D. tương tác m nh. C©u 59 : Hành tinh duy nh t trong h m t tr i quay quanh mình nó không theo chi u thu n là hành tinh nào? A. Kim tinh B. H i tinh C. M c tinh D. Th y tinh C©u 60 : ði n tích c a m i h t quac có m t trong nh ng giá tr nào sau ñây? 2e e 2e e A. ± B. ± và ± C. ± D. ± e 3 3 3 3 C©u 61 : ðư ng kính c a h m t tr i vào kho ng A. 60 ñơn v thiên văn. B. 100 ñơn v thiên văn. C. 40 ñơn v thiên văn. D. 80 ñơn v thiên văn. C©u 62 : Hãy ch ra c u trúc không ph i là thành viên c a Thiên Hà chúng ta: A. Punxa. B. Quaza. C. L ñen. D. Sao siêu m i. C©u 63 : Kh i lư ng M t Tr i vào kho ng:
  16. Bài t p 12 luy n thi ð i h c - Tr n Th An (tranthean1809@gmail.com – 09.3556.4557) Trang 16 A. 2.1030kg. B. 2.1028kg. C. 2.1029kg. D. 2.1031kg. C©u 64 : Khi ñ n g n M t Tr i ñuôi sao ch i A. ng n l i và hư ng ra xa M t Tr i. B. ng n l i và hư ng v phía M t Tr i. C. dài ra và hư ng v phía M t Tr i. D. dài ra và hư ng ra xa M t Tr i. C©u 65 : Các v ch quang ph v ch c a các thiên hà: A. ð u b l ch v phía bư c sóng ng n B. Hoàn toàn không b l ch v phía nào c . C. ð u b l ch v phía bư c sóng dài D. Có trư ng h p l ch v phía bư c sóng dài, có trư ng h p l ch v phía bư c sóng ng n. C©u 66 : ðư ng kính c a Trái ð t là: A. 1600km B. 12800km C. 6400km D. 3200km C©u 67 : Trái ð t chy n ñ ng quanh M t Tr i theo m t qu ñ o g n như tròn có bán kính kho ng: A. 15.107km. B. 15.109km. C. 18.108km. D. 15.106km. C©u 68 : T t c các hành tinh ñ u quay quanh M t Tr i theo cùng m t chi u. Trong quá trình hình thành h M t Tr i, ñây ch c ch n là h qu c a: A. S b o toàn ñ ng lư ng. B. S b o toàn momen ñ ng lư ng. C. s b o toàn v n t c (ð nh lu t 1 Newton). D. S b o toàn năng lư ng. C©u 69 : H t nào sau ñây không ph i là h t sơ c p? A. pôzitron (e+). B. prôtôn (p). C. êlectron (e-). D. anpha (α). C©u 70 : Thông tinh nào sau ñây là sai khi nói v h M t Tr i? A. M t Tr i là trung tâm c a h , là thiên th duy nh t nóng sáng. B. Có tám hành tinh chuy n ñ ng quanh M t Tr i. C. T t c các hành tinh quay quanh M t Tr i theo cùng m t chi u. D. Thiên vương vương tinh là hành tinh n m xa M t Tr i nh t. C©u 71 : Hành tinh nào sau ñây không có v tinh t nhiên A. Kim tinh B. Th tinh C. Trái ð t D. M c tinh C©u 72 : ðư ng kính c a m t Thiên Hà vào kho ng: A. 10000 năm ánh sáng. B. 100000 năm ánh sáng. C. 1000000 năm ánh sáng. D. 10000000 năm ánh sáng. C©u 73 : V i các hành tinh sau c a h M t Tr i: H a tinh, Kim tinh, M c tinh, Th tinh, Th y tinh; tính t M t Tr i, th t t trong ra là: A. Kim tinh, M c tinh, Th y tinh, H a tinh, Th tinh. B. Th y tinh, H a tinh, Th tinh, Kim tinh, M c tinh. C. H a tinh, M c tinh, Kim tinh, Th y tinh, Th tinh. D. Th y tinh, Kim tinh, H a tinh, M c tinh, Th tinh. C©u 74 : Sao ξ trong chòm ð i Hùng là m t sao ñôi. V ch chàm H γ (0,4340µm) b d ch lúc v phía ñ , lúc 0 v phía tím. ð d ch c c ñ i là 0,5 A . V n t c c c ñ i theo phương nhìn c a các thành ph n sao ñôi này là: A. 33,2km/s B. 17,25km/s C. 34,5km/s. D. 16,6km/s C©u 75 : Trong ph n ng do tương tác m nh: p + p → n + x thì x là h t ɶ A. p. B. p . ɶ C. n . ɶ D. n. C©u 76 : Phát bi u nào dư i ñây sai, khi nói v h t sơ c p? A. H t sơ c p nh hơn h t nhân nguyên t , có kh i lư ng ngh xác ñ nh. B. M i h t sơ c p có th i gian s ng khác nhau: có nhi u h t th i gian s ng r t dài, có m t s h t có th i gian s ng r t ng n. C. H t sơ c p có th có ñi n tích, ñi n tích tính theo ñơn v e, e là ñi n tích nguyên t . D. H t sơ c p ñ u có mômen ñ ng lư ng và mômen t riêng. C©u 77 : Các lo i h t sơ c p là: A. phôton, leptôn, bariôn hadrôn. B. phôton, leptôn, mêzon và bariôn. C. phôton, leptôn, mêzon và hadrôn. D. phôton, leptôn, nuclôn và hipêrôn. C©u 78 : Sao phát sóng vô tuy n r t m nh, c u t o b ng nơtron, nó có t trư ng m nh và quay nhanh quanh m t tr c, ñó là m t A. thiên hà. B. quaza. C. punxa. D. h c ñen. C©u 79 : Tương tác nào sau ñây là tư ng tác m nh?
  17. Bài t p 12 luy n thi ð i h c - Tr n Th An (tranthean1809@gmail.com – 09.3556.4557) Trang 17 A. tương tác gi a hai ñi n tích. B. tương tác gi a Trái ð t vơi M t Trăng. C. tương tác gi a hai dòng ñi n. D. tương tác gi a các nuclôn. C©u 80 : Ch n câu sai: A. Có 6 lo i h t quac là u, d, s, c, b, t. B. Các h t quac có th t n t i tr ng th t do. e 2e C. ði n tích c a các h t quac b ng ± , ± 3 3 D. T t c các hañrôn ñ u có c u t o t các h t quac. C©u 81 : Theo nghiên c u c a nhà thiên văn h c ngư i Mĩ H p-bơn, m i thiên hà ñ u ch y ra xa h M t Tr i v i t c ñ t l v i kho ng cách d gi a thiên hà v i chúng ta: v = H.d, trong ñó H là h ng s H p- bơn, có giá tr b ng A. 1,8.10-15 s-1. B. 1,7.10-2 m/(s.năm ánh sáng). C. 1,7.10-2 m/(s.ñvtv). D. 1,7.10-2 s-1.
  18. Bài t p 12 luy n thi ð i h c - Tr n Th An (tranthean1809@gmail.com – 09.3556.4557) Trang 18 phiÕu soi - ®¸p ¸n (Dµnh cho gi¸m kh¶o) M«n : 12 Tu vi mo den vi mo M· ®Ò : 293 01 ) | } ~ 28 { ) } ~ 55 { | } ) 02 { | ) ~ 29 { | ) ~ 56 ) | } ~ 03 ) | } ~ 30 { | } ) 57 { | } ) 04 { ) } ~ 31 { | ) ~ 58 { | } ) 05 { | ) ~ 32 { | } ) 59 ) | } ~ 06 ) | } ~ 33 { | ) ~ 60 { ) } ~ 07 { | ) ~ 34 { | ) ~ 61 ) | } ~ 08 { | } ) 35 ) | } ~ 62 { ) } ~ 09 { ) } ~ 36 { | ) ~ 63 ) | } ~ 10 ) | } ~ 37 ) | } ~ 64 { | } ) 11 { ) } ~ 38 { | } ) 65 { | ) ~ 12 ) | } ~ 39 ) | } ~ 66 { ) } ~ 13 { | ) ~ 40 { ) } ~ 67 ) | } ~ 14 { | } ) 41 ) | } ~ 68 { ) } ~ 15 ) | } ~ 42 { ) } ~ 69 { | } ) 16 { | ) ~ 43 ) | } ~ 70 { | } ) 17 { | } ) 44 { | } ) 71 ) | } ~ 18 ) | } ~ 45 { | ) ~ 72 { ) } ~ 19 ) | } ~ 46 { | ) ~ 73 { | } ) 20 ) | } ~ 47 { | } ) 74 { | ) ~ 21 { ) } ~ 48 { ) } ~ 75 { | ) ~ 22 { | } ) 49 { | } ) 76 { ) } ~ 23 { ) } ~ 50 { | ) ~ 77 { ) } ~ 24 { ) } ~ 51 { ) } ~ 78 { | ) ~ 25 { | ) ~ 52 ) | } ~ 79 { | } ) 26 { | ) ~ 53 { | ) ~ 80 { ) } ~ 27 { | } ) 54 { | } ) 81 { ) } ~
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2