tương lai trong tay ta: phần 2 - nxb văn hóa

Chương VII<br /> HÔN NHÂN<br /> 1. Có được vợ giúp đỡ mới làm nên.<br /> 2. Hôn nhân và gia đình.<br /> 3. Bốn cộng đồng trong hôn nhân.<br /> 4. Muốn cho hôn nhân được bền.<br /> 5. Những trường hợp chưa nên lập gia đình:<br /> - Chưa có một quan niệm đứng đắn về hôn nhân.<br /> - Tuổi còn nhỏ.<br /> - Cơ thể không lành mạnh.<br /> - Chưa có nhà riêng.<br /> - Óc chưa già giặn.<br /> <br /> Chỉ trừ một số đào hát bóng ở Hollywood còn thì không ai không nhận rằng hôn nhân là một<br /> việc quan trọng nhất trong đời, cho nên xét phong tục dân tộc nào ta cũng thấy hôn lễ long<br /> trọng, tỉ mỉ hơn cả.<br /> Hôn nhân quan trọng vì nó định đoạt một phần lớn hạnh phúc của cá nhân mà cá nhân có<br /> hạnh phúc thì gia đình mới thịnh vượng, quốc gia mới thịnh vượng. Chu Tử nói: “Cha con yêu<br /> nhau, gốc là việc công”. Lời đó đúng, mà nếu đổi ra: “Vợ chồng yêu nhau, gốc là việc công” thì<br /> còn đúng hơn nữa, vì có vợ chồng rồi mới có con cái, có gia đình.<br /> Hôn nhân chẳng những định đoạt hạnh phúc mà còn định đoạt sự thành công của bạn nữa.<br /> Bạn mỉm cười ư? Tôi hiểu tâm lý bạn. Bạn còn trẻ, hăng hái, hoạt động, có tài, nên bạn rất tự<br /> tin, nhất định tự tạo lấy tương lai của mình, không cần nhờ vả ai hết. Thân tu mi nam tử mà lại<br /> nhờ vợ mới thành công thì chẳng tủi lắm ư? Vâng, cái hạng đào mỏ hoặc nhờ tài “ngoại giao”<br /> của vợ mà được chức phận thì bao giờ mà chẳng đáng khinh? Tuy nhiên nhờ vợ có nhiều cách<br /> và nếu đừng hiểu tiếng đó theo nghĩa xấu thì ai cũng phải nhờ vợ mới thành công được.<br /> Đã kinh nghiệm ít nhiều, đã nhận xét đời những người chung quanh và đời những danh nhân<br /> trong lịch sử, tôi thấy rằng tính tình, tài đức của người vợ ảnh hưởng rất lớn đến công việc của<br /> người chồng. Bạn có tài kinh doanh, làm ra tiền, nhưng kiếm được đồng nào, bà vợ xài hết<br /> đồng đó, thì bạn cũng khó mà phát đạt được; nếu bạn không tin bà, đích thân cai quản lấy mọi<br /> việc thì một là không còn thì giờ để kinh doanh, hai là sẽ chết sớm vì lao tâm, lao lực. Bạn có tài<br /> làm thơ, nhưng không gặp được vợ nhu mì đảm đang, nhà cửa lúc nào cũng ỉ eo, thì bạn có thể<br /> <br /> sáng tác được những bài rất chua xót đấy, song cái hứng của bạn tất cũng mau cạn. Tolstoi hồi<br /> mới cưới vợ, được hưởng hạnh phúc đầy đủ, nhờ vợ chép bảy lần bản thảo bộ Chiến tranh và<br /> hòa bình nên tác phẩm đó mới sửa chữa được rất kỹ. Dostoievsky nhờ bà vợ sau đảm đang lo<br /> công việc cửa nhà nên về già mới bình tĩnh mà sáng tác được bộ Ba anh em Karamazov.<br /> Tôi vẫn biết có một số vĩ nhân ở độc thân như đức Giesu hoặc từ bỏ gia đình như đức Thích<br /> Ca mà lập nên sự nghiệp muôn thuở, một số khác càng đau khổ về gia đình bao nhiêu, càng hy<br /> sinh cho quốc gia nhân loại bấy nhiêu như Socrate, Abraham Lincoln, như Tolstoi lúc về già;<br /> nhưng đó là những ngoại lệ, còn xét phần đông thì câu tục ngữ: “Của chồng, công vợ” thường là<br /> đúng.<br /> <br /> Lâm Ngữ Đường đã viết được nhiều trang sâu sắc để bàn về hôn nhân và gia đình. Ông bảo<br /> muốn xét trình độ văn minh của một dân tộc thì chỉ cần xét xem dân tộc đó tạo được những<br /> người chồng, người vợ, người cha, người mẹ ra sao. Điểm đó quan trọng nhất, còn những điểm<br /> khác như nghệ thuật, triết lý, văn chương, sự tiện nghi về vật chất đều không có nghĩa lý gì cả,<br /> vì tất cả những cái đó chỉ là những phương tiện để tạo những người chồng, người vợ, người<br /> cha, người mẹ hiền lương, ưu tú. Ở thời nào, xứ nào cũng có chín chục phần trăm con người là<br /> chồng hoặc là vợ, và cả trăm phần trăm đều có cha, có mẹ. Vậy thì tất nhiên cái văn minh nào<br /> tạo được những hạng người đó lương hảo nhất phải là cái văn minh cao nhất. Số nghệ sĩ, triết<br /> gia, bác học nhiều lắm là được một phần ngàn dân số: đào tạo hạng người đó có lợi cho nhân<br /> loại thật, nhưng đào tạo họ cũng chỉ có mục đích để họ cải thiện xã hội, nâng cao tâm trí của<br /> quần chúng tức của những người chồng, người vợ, người cha, người mẹ; nếu không thì công<br /> việc nghiên cứu, sáng tác của họ có lợi gì đâu? Một nước có được những thiên tài vào hạng<br /> Descartes, Shakespeare, Pasteur, mà quần chúng là những người chồng tàn bạo, những người<br /> vợ biếng nhác, những người cha, người mẹ không biết nuôi con, dạy con thì nước đó có thể gọi<br /> là văn minh được không?<br /> Như vậy thì hôn nhân quả là việc quan trọng nhất trong đời người, điều ấy không còn nghi<br /> ngờ gì nữa.<br /> Vậy mà trong gia đình và cả ở trường học, không có một chương trình giáo dục về hôn nhân.<br /> Kể ra, người ta cũng có dạy thanh niên một đôi điều: trong các gia đình có nề nềp, trước khi<br /> con gái về nhà chồng, bà mẹ cũng có dặn dò nên cư xử với chồng, với gia đình nhà chồng ra<br /> sao; ở trường người ta cũng có chỉ bảo cách cho trẻ bú, cách cắt những cái áo xinh xinh cho em<br /> bé; về phần con trai, người ta cũng có khuyên nên lựa bạn trăm năm theo những tiêu chuẩn<br /> nào; chẳng hạn đừng tham tiền, mà nên để ý đến giáo dục, học thức, sức khỏe… Nhưng vấn đề<br /> <br /> giáo dục hôn nhân nào phải chỉ có bấy nhiêu; thành thử vô số thanh niên khi lập gia đình chẳng<br /> có ý niệm gì rõ ràng cả về sự quyết định lớn nhất trong đời họ.<br /> Cứ hỏi mười thiếu nữ, tôi chắc có đến chín cô trả lời rằng:<br /> - Đàn bà thì phải có chồng, nên tôi lấy chồng, chứ còn tại sao nữa?<br /> - Lấy chồng để chồng nuôi chứ để cha mẹ nuôi hoài ư?<br /> - Lấy chồng để có con.<br /> - Lấy chồng để có nhà riêng, có người dắt đi coi hát bóng…<br /> Nếu lại hỏi mười thiếu nam thì cũng có đến chín trả lời rằng:<br /> - Lấy vợ để có người trông nom nhà cửa.<br /> hoặc:<br /> - Để có con.<br /> - Để lâu lâu dắt đi Long Hải.<br /> - Để cho khỏi thui thủi một mình.<br /> …<br /> Rất ít người thấy rõ được sự quan trọng của hôn nhân. Mà số người sáng suốt lựa bạn trăm<br /> năm lại càng hiếm. Marcel Proust đã bảo: “Nhiều người nếu tự hỏi vì lẽ gì trước kia đã hỏi người<br /> đàn bà đó làm vợ và nếu họ có thể phân tích thành thực về điều đó thì sẽ ngạc nhiên thấy rằng lý<br /> do lựa chọn của họ thật ngây thơ, nhỏ mọn”. Ngây thơ, nhỏ mọn mà thôi ư? Có khi còn kỳ quái<br /> nữa chứ! Tôi biết có cô lấy chồng vì ganh tị với bạn, có cậu lấy vợ để trả thù một người thân.<br /> Nếu người ta đồng ý với Lâm Ngữ Đường rằng mục đích của văn minh là tạo nên những<br /> người chồng, người vợ, người cha, người mẹ lương hảo thì chương trình trung học ngày nay<br /> phải sửa đổi rất nhiều: nửa số giờ dạy toán, lý, hóa, vạn vật phải bỏ đi mà đem những môn hôn<br /> nhân, gia đình, xử thế… thay vào. Nhưng khốn nỗi các nhà lập chương trình đều bị khoa học<br /> làm chóa mắt, nên cho rằng chỉ có bom nguyên tử, hỏa tiễn mới là cái dấu hiệu của văn minh.<br /> <br /> Trước hết bạn nên nhớ rằng ý nghĩa của hôn nhân thời nay đã thay đổi rất nhiều.<br /> Năm chục năm trước ông bà ta cho mục đích quan trọng nhất của hôn nhân là để nối dõi, rồi<br /> để cho người đàn bà có chỗ nương tựa, cho người đàn ông có người săn sóc nhà cửa. Người<br /> nào lớn tuổi mà không thành gia đều bị xã hội nghi kỵ, khinh bỉ.<br /> Ngày nay những lý do tuy vẫn còn, nhưng kém quan trọng, nhất là tại các châu thành, trong<br /> giới trí thức.<br /> <br /> Chúng ta cũng vẫn muốn có con, nhưng đông con quá thì cũng ngán: không có con trai thì có<br /> con gái cũng được, và nhiều người đã coi thường sự tuyệt tự.<br /> Chúng ta đều muốn có một người vợ biết săn sóc việc nhà, cho nhà cửa được sạch sẽ, cơm<br /> nước đàng hoàng; nhưng có nhiều việc bếp núc, may vá xưa phải làm ở nhà thì nay có thể mua<br /> ở tiệm, thành thử người đàn bà có thể rảnh hơn hồi xưa, mà người đàn ông không có vợ thì đời<br /> sống cũng không đến nỗi khó khăn, lúng túng.<br /> Trẻ em hồi xưa, ngoài những giờ học với ông đồ (thường mỗi ngày chỉ một buổi) đều do cha<br /> mẹ săn sóc, dạy dỗ lấy. Từ hồi mới sinh cho đến lúc đi học (năm, sáu tuổi) sự giáo dục hoàn<br /> toàn do cha mẹ. Ngày nay công việc của cha mẹ nhẹ hơn: trẻ một hai tuổi có thể đem gởi các<br /> nhà ký nhi, lớn chút nữa thì gửi các “vườn trẻ”, các lớp mẫu giáo, tới tuổi đi học thì có thể gửi<br /> ký túc xá, nghỉ hè cho vào các trại hè.<br /> Những phụ nữ lớn tuổi mà độc thân không bị chê bai nữa; họ kiếm tiền, sống thong thả, tự<br /> do, làm cho nhiều người có chồng thèm địa vị của họ.<br /> Những sự thay đổi đó làm cho hôn nhân kém tính cách bó buộc, thiêng liêng, nhưng thiệt ở<br /> phương diện này thì lợi ở phương diện khác. Hôn nhân ngày nay có tính cách bình đẳng hơn,<br /> cộng đồng lợi hại hơn hồi xưa.<br /> Mà bốn cái cộng đồng quan trọng nhất là: cộng đồng tinh thần (có những tiêu khiển chung,<br /> một trình độ văn hóa ngang nhau để có thể hiểu hoạt động của nhau, nhất là có một mục đích<br /> chung, một lý tưởng chung); tôi nhớ đến câu của Saint Exupéry: “Vợ chồng yêu nhau không<br /> phải là ngồi ngó nhau suốt ngày mà là cùng nhìn về một hướng”, cộng đồng tình dục, cộng đồng<br /> kinh tế, cộng đồng gia đình (nghĩa là chia nhau trách nhiệm nuôi nấng, dạy dỗ con cái).<br /> Không phải là hồi xưa ông bà ta không có bốn cộng đồng đó, nhưng vì tính cách không bình<br /> đẳng giữa chồng và vợ, nên sự cộng đồng không quan trọng, đầy đủ ý nghĩa như ngày nay. Về<br /> tinh thần, vì các cụ bà ít học, nên các tiêu khiển của cụ ông như cầm kỳ thi họa, cụ bà ít dự tới.<br /> Một lẽ nữa, các cụ bà lo việc bếp núc, may vá suốt ngày, không có thì giờ đâu để tiêu khiển<br /> chung với chồng được. Đến ngay như nghề nghiệp, (chẳng hạn dạy học hay làm quan), công<br /> việc quốc gia, xã hội của chồng, các cụ cũng ít khi bàn tới. Về tính dục, nhiều cụ có quan niệm là<br /> chỉ cốt có con nối dõi. Về kinh tế thì tuy có câu tục ngữ “Của chồng, công vợ”, nhưng phần đông<br /> công việc giữ tiền, kinh doanh chỉ ở trong tay một người, hoặc cụ ông hoặc cụ bà nếu cụ bà<br /> đảm đang làm ăn để nuôi chồng. Về con cái thì mọi việc dạy dỗ, cưới gả phần nhiều đều do các<br /> cụ ông định đoạt hết.<br /> Bốn sự cộng đồng đó, ngày xưa không được mạnh mẽ mà gia đình rất vững, vì phong tục, luật<br /> pháp bắt người đàn bà phải tùy thuộc người chồng, và cũng vì các cụ coi trọng tình nghĩa hơn<br /> <br /> bây giờ.<br /> <br /> Ngày nay thì khác. Ông Edward Kaufmann, một luật sư Mỹ, sau ba chục năm chuyên xét các<br /> vụ ly dị, rút được nhiều kinh nghiệm để soạn hai cuốn Vous et vote mari và Vous et votre femme,<br /> bảo rằng nếu chỉ một trong bốn cộng đồng đó mà yếu thì hôn nhân không khi nào lâm nguy cả:<br /> chẳng hạn trình độ văn hóa của vợ chồng khác nhau xa, người vợ không hiểu được những hoạt<br /> động tinh thần của chồng như trường hợp ông bà Disraeli thì vợ chồng vẫn có thể khắng khít<br /> với nhau nếu ba cộng đồng kia (tính dục, kinh tế, gia đình) ở trên mực trung. Nhưng nếu có hai<br /> hay ba cộng đồng dưới mực trung thì hôn nhân khó mà vững được.<br /> Ông chia tờ giấy làm bốn khoảng đều nhau, mỗi khoảng là một cộng đồng rồi ông vẽ biểu đồ<br /> của những cuộc ly dị, thấy rằng đường biểu diễn của các cộng đồng chỉ vượt lên trên một<br /> đường bình hành trỏ mức trung ở mỗi một khoảng còn ở ba khoảng kia xuống rất thấp; có<br /> trường hợp ly dị, con đường biểu diễn đó không tới được đường bình hành ở một khoảng nào<br /> hết. Trái lại, trong những cuộc hôn nhân có hạnh phúc thì đường biểu diễn có thể thấp hơn<br /> đường bình hành ở một khoảng mà vượt lên trên đường bình hành ở ba khoảng khác.<br /> Nhận xét đó của ông đáng cho bạn suy nghĩ và sẽ giúp bạn được nhiều để gây hạnh phúc<br /> trong hôn nhân.<br /> <br /> Hiểu hôn nhân là một cộng đồng giữa hai bên, ta sẽ thấy có nhiều trường hợp không nên lập<br /> gia đình.<br /> Trước hết không nên lập gia đình nếu mục đích không phải để thực hiện bốn cộng đồng đã kể<br /> trên. Nếu thực hiện được cả bốn thì càng tốt, nếu không thì cũng phải được ba hay ít nhất là<br /> hai.<br /> Trường hợp hy sinh cho gia đình như nàng Kiều vẫn thường xảy ra trong xã hội. Trong chiến<br /> tranh vừa rồi, tôi đã thấy những thiếu nữ có học, có sắc mà phải nuốt lệ lên xe hoa, làm bạn với<br /> một kẻ vũ phu chỉ vì tình cảm gia đình; họ rất đáng thương, không ai trách họ vào đâu được, và<br /> tôi mong rằng trong một xã hội thực là văn minh thì những chuyện đau lòng đó không khi nào<br /> xảy ra.<br /> Nhưng còn nhiều trường hợp khác rất đáng chê. Chẳng hạn một thanh niên nọ hỏi một thiếu<br /> nữ không được, đâm tức tối, cậy cục cưới cho được một cô khác giàu hơn, mặc dù cô này rất<br /> kém về dung, ngôn, công, hạnh, có ý như để nhắn cô kia rằng nhà cô ta chưa thấm vào đâu,<br /> đừng có hợm mình. Tất nhiên thanh niên đó không yêu vợ, phải trả một giá rất đắt và trả suốt<br /> đời, có lẽ cả trong đời con cháu nữa, sự tức khí vô lý trong một lúc đó. Tôi nói phải trả cả trong<br /> <br />