Tuyển chọn và xây dựng hệ thống bài tập hóa học bồi dưỡng học sinh khá giỏi lớp 10 THPT Ban Nâng cao

Chia sẻ: Nguyễn Văn Quang | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:134

Thêm vào BST

Báo xấu

972
lượt xem 354
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong những năm gần đây, trước sự nghiệp đổi mới toàn diện của đất nước nền giáo dục và đào tạo nước ta đóng vai trò, chức năng quan trọng trong việc "nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài" để thực hiện thành công công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, hội nhập khu vực và quốc tế.Tuyển chọn và xây dựng hệ thống bài tập hóa học bồi dưỡng học sinh khá giỏi lớp 10 THPT Ban Nâng cao...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tuyển chọn và xây dựng hệ thống bài tập hóa học bồi dưỡng học sinh khá giỏi lớp 10 THPT Ban Nâng cao

TIỀU LUẬN Đề tài " MỐI QUAN HỆ GIỮA VẬT CHẤT VÀ Ý THỨC TRONG VIỆC XÂY DỰNG NỀN KINH TẾ MỚI HIỆN NAY Ở NƯỚC TA "
PHAÀN I: MÔÛ ÑAÀU I. Lí do choïn ñeà taøi : Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, tröôùc söï nghieäp ñoåi môùi toaøn dieän cuûa ñaát nöôùc neàn giaùo duïc vaø ñaøo taïo nöôùc ta ñang ñoùng vai troø, chöùc naêng quan troïng trong vieäc “naâng cao daân trí, ñaøo taïo nhaân löïc, boài döôõng nhaân taøi”ñeå thöïc hieän thaønh coâng coâng cuoäc coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc, hoäi nhaäp khu vöïc vaø quoác teá. Vôùi muïc tieâu naøy ñoøi hoûi ngaønh giaùo duïc phaûi ñoåi môùi toaøn dieän trong ñoù caàn coù söï ñoåi môùi caên baûn veà phöông phaùp daïy vaø hoïc. Ñònh höôùng phöông phaùp daïy vaø hoïc ñaõ ñöôïc xaùc ñònh trong nghò quyeát Trung Öông Ñaûng 4 khoaù VIII (12/1996) vaø ñöôïc cuï theå hoaù trong caùc chæ thò cuûa Boä giaùo duïc vaø ñaøo taïo : Luaät giaùo duïc (6/2005) ñaõ xaùc ñònh roõ “Phöông phaùp giaùo duïc phoå thoâng phaûi phaùt huy tính tích cöïc, chuû ñoäng, saùng taïo cuûa hoïc sinh; boài döôõng phöông phaùp töï hoïc, khaû naêng laøm vieäc nhoùm; reøn luyeän kó naêng vaän duïng kieán thöùc vaø thöïc tieãn taùc ñoäng ñeán tình caûm, ñem laïi nieàm vui höùng thuù hoïc taäp cho hoïc sinh”. Moät trong nhöõng muïc tieâu cuûa daïy hoïc hoùa hoïc ôû phoå thoâng laø ngoaøi vieäc truyeàn thuï kieán thöùc hoùa hoïc phoå thoâng cô baûn coøn caàn môû roäng phaùt trieån kieán thöùc, hình thaønh cho hoïc sinh phöông phaùp hoïc taäp khoa hoïc, phaùt huy tính chuû ñoäng saùng taïo, reøn luyeän naêng löïc nhaän thöùc, tö duy hoùa hoïc vaø naêng löïc haønh ñoäng thoâng qua caùc haønh ñoäng hoïc taäp ña daïng phong phuù. Nhö vaäy ngoaøi nhieäm vuï ñaøo taïo toaøn dieän cho theá heä treû vieäc giaûng daïy hoùa hoïc coøn coù chöùc naêng phaùt hieän, boài döôõng, naâng cao tri thöùc cho nhöõng hoïc sinh coù naêng löïc, höùng thuù hoïc taäp boä moân. Nhieäm vuï naøy ñöôïc thöïc hieän baèng nhieàu phöông phaùp khaùc nhau song söû duïng heä thoáng baøi taäp hoaù hoïc moät caùch ña daïng linh hoaït seõ coù hieäu quaû cao. Baøi taäp hoùa hoïc ñöôïc ñaùnh giaù laø phöông phaùp daïy hoïc hieäu nghieäm trong vieäc phaùt hieän, boài döôõng naêng löïc nhaän thöùc vaø tö duy hoùa hoïc cho hoïc sinh nhaát laø hoïc sinh khaù gioûi. Vieäc söû duïng baøi taäp hoùa hoïc ñeå cuûng coá, môû roäng kieán thöùc, reøn luyeän kó naêng hoùa hoïc, tính tích cöïc chuû ñoäng vaø tö duy saùng taïo cho hoïc sinh lôùp 10 THPT caøng caàn ñöôïc chuù troïng nhieàu hôn vì ñaây laø lôùp ñaàu caáp THPT ñoøi hoûi hoïc sinh phaûi naém vöõng kieán thöùc lí thuyeát chuû ñaïo vaø vaän duïng linh hoaït kieán thöùc naøy trong nghieân cöùu caùc nhoùm nguyeân toá hoùa hoïc trong chöông trình. 1
Vieäc nghieân cöùu caùc vaán ñeà veà baøi taäp hoùa hoïc ñaõ coù nhieàu taùc giaû quan taâm vaø coù nhieàu coâng trình nghieân cöùu söû duïng ôû caùc möùc ñoä khaùc nhau. Nhaän xeùt gaàn ñaây heä thoáng baøi taäp hoùa hoïc cho caùc lôùp THPT laø chöa ñöôïc ña daïng hoùa vaø coøn naëng veà tính toaùn toaùn hoïc. Theo ñònh höôùng xaây döïng chöông trình SGK THPT coù ñaët ra yeâu caàu caàn chuù troïng ñeán quan ñieåm thöïc tieãn vaø tính ñaëc thuø cuûa boä moân hoùa hoïc vì vaäy baøi taäp hoùa hoïc phaûi ña daïng, taêng cöôøng vaø ñaûm baûo noäi dung hoùa hoïc gaén vôùi thöïc tieãn ñôøi soáng xaõ hoäi; noäi dung hoùa hoïc gaén vôùi thí nghieäm thöïc haønh vaø baøi taäp hoùa hoïc phaûi coù noäi dung thieát thöïc. Vôùi yeâu caàu ñaøo taïo nguoàn nhaân löïc chaât löôïng cao cho ñaát nöôùc, ngöôøi giaùo vieân hoùa hoïc coøn coù nhieäm vuï phaùt hieän vaø boài döôõng nhöõng hoïc sinh coù naêng khieáu vaø ham thích hoïc taäp hoùa hoïc tham gia caùc kì thi HS gioûi quoác gia, quoác teá. Laø giaùo vieân hoùa hoïc THPT ñaõ tham gia giaûng daïy vaø boài döôõng hoïc sinh coù naêng löïc hoïc taäp hoùa hoïc lôùp 10 THPT toâi löïa choïn ñeà taøi “ Tuyeån choïn vaø xaây döïng heä thoáng baøi taäp hoùa hoïc boài döôõng hoïc sinh khaù gioûi lôùp 10 THPT Ban Naâng cao” laøm ñeà taøi nghieân cöùu cuûa mình vôùi mong muoán tích luyõ tö lieäu giaûng daïy ñuùc ruùt kinh nghieäm cho baûn thaân vaø chia xeû vôùi caùc baïn ñoàng nghieäp. II. Muïc ñích nghieân cöùu cuûa ñeà taøi : Xaây döïng heä thoáng baøi taäp hoùa hoïc boài döôõng hoïc sinh gioûi theo chöông trình lôùp 10 Ban naâng cao cuøng vôùi caùc phöông phaùp giaûi vaø phöông phaùp söû duïng trong giôø luyeän taäp nhaèm boài döôõng cho hoïc sinh khaù gioûi naêng löïc vaän duïng kieán thöùc, khaû naêng nhaän thöùc tö duy hoùa hoïc moät caùch ñoäc laäp saùng taïo, taïo ñieàu kieän cho hoïc sinh coù höùng thuù, töï tin trong hoïc taäp vaø tham gia caùc kì thi olympic hoùa hoïc caùc caáp. III. Khaùch theå vaø ñoái töôïng nghieân cöùu : 1. Khaùch theå nghieân cöùu : Laø quaù trình daïy hoïc hoùa hoïc THPT. 2. Ñoái töôïng nghieân cöùu : Baøi taäp hoùa hoïc naâng cao duøng cho hoïc sinh khaù gioûi lôùp 10 THPT Ban KHTN. IV. Nhieäm vuï cuûa ñeà taøi : 1. Nghieân cöùu cô sôû lí luaän cuûa ñeà taøi veà baøi taäp hoùa hoïc vaø vai troø cuûa noù trong daïy hoïc hoùa hoïc. 2. Nghieân cöùu noäi dung chöông trình hoùa hoïc THPT Ban khoa hoïc töï nhieân chuù troïng phaàn lôùp 10 vaø caùc saùch baøi taäp, ñeà thi hoïc sinh gioûi cho lôùp 10 THPT. 3. Nghieân cöùu, löïa choïn vaø xaây döïng heä thoáng baøi taäp hoùa hoïc ña daïng, phong phuù cho lôùp 10 THPT cuøng phöông phaùp giaûi cuûa töøng daïng cuï theå. 2
4. Nghieân cöùu ñeà xuaát phöông phaùp söû duïng heä thoáng baøi taäp ñaõ löïa choïn vaø thöïc nghieäm sö phaïm kieåm nghieäm tính hieäu quaû cuûa chuùng. V. Giaû thuyeát khoa hoïc : Neáu giaùo vieân löïa choïn xaây döïng ñöôïc heä thoáng baøi taäp coù chaát löôïng, ña daïng, phong phuù cuøng vôùi phöông phaùp söû duïng hôïp lí chuùng trong giaûng daïy seõ giuùp hoïc sinh môû roäng phaùt trieån naâng cao ñöôïc kieán thöùc, phöông phaùp nhaän thöùc, phöông phaùp töï hoïc vaø tö duy saùng taïo, goùp phaàn naâng cao chaát löôïng boä moân vaø keát quaû boài döôõng hoïc sinh khaù gioûi cuûa mình. VI. Phöông phaùp nghieân cöùu : 1. Nghieân cöùu lí luaän: - Nghieân cöùu lí luaän veà baøi taäp hoùa hoïc vaø xaây döïng heä thoáng baøi taäp phuø hôïp vôùi ñoái töôïng hoïc sinh. - Söu taàm, phaân tích nhöõng noäi dung, taøi lieäu phuïc vuï cho ñeà taøi :SGK ban KHTN- Saùch baøi taäp, ñeà thi hoïc sinh gioûi caáp tænh thaønh phoá lôùp 10 trong nhöõng naêm gaàn ñaây. 2. Nghieân cöùu thöïc tieãn : - Thöïc tieãn giaûng daïy hoïc sinh lôùp choïn, boài döôõng hoïc sinh khaù gioûi lôùp 10 THPT. - Quan saùt, trao ñoåi vôùi hoïc sinh khaù gioûi, giaùo vieân THPT, chuyeân gia giaûng daïy hoïc sinh lôùp choïn, khaù gioûi. 3. Thöïc nghieäm sö phaïm : - Kieåm tra, ñaùnh giaù chaát löôïng cuûa heä thoáng baøi taäp. - Kieåm nghieäm ñeà xuaát veà phöông phaùp söû duïng heä thoáng baøi taäp trong daïy hoïc. VII. Nhöõng ñoùng goùp cuûa ñeà taøi : - Xaây döïng heä thoáng baøi taäp boài döôõng HS gioûi vaø phöông phaùp giaûi cho töøng daïng cho chöông trình hoùa hoïc lôùp 10 THPT Ban naâng cao. - Ñeà xuaát phöông phaùp söû duïng heä thoáng baøi taäp naøy trong giaûng daïy caùc baøi luyeän taäp oân taäp, môû roäng kieán thöùc boài döôõng hoïc sinh khaù gioûi. - Heä thoáng baøi taäp hoùa hoïc ñöôïc duøng laøm taøi lieäu tham khaûo toát cho giaùo vieân vaø hoïc sinh trong vieäc naâng cao kieán thöùc, boài döôõng hoïc sinh khaù gioûi hoaëc giaûng daïy ôû lôùp choïn (lôùp 10) tröôøng THPT. 3
PHAÀN II: NOÄI DUNG CHÖÔNG I: TOÅNG QUAN VEÀ CÔ SÔÛ LÍ LUAÄN I. NHÖÕNG XU HÖÔÙNG ÑOÅI MÔÙI PHÖÔNG PHAÙP DAÏY HOÏC HOÙA HOÏC ÔÛ TRÖÔØNG PHOÅ THOÂNG: I.1. Nhu caàu ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc hoùa hoïc. Hieän nay nöôùc ta ñang thöïc hieän coâng cuoäc coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc, phaùt trieån neàn kinh teá thò tröôøng coù ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa, môû cöûa hoäi nhaäp vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc vaø treân theá giôùi. Vôùi muïc tieâu naøy ñoøi hoûi ngaønh giaùo duïc Vieät Nam phaûi ñaøo taïo ñöôïc nhöõng con ngöôøi lao ñoäng saùng taïo thích öùng vôùi nhu caàu phaùt trieån nhanh vaø ña daïng cuûa xaõ hoäi, ñoàng thôøi hoøa nhaäp ñöôïc vôùi khu vöïc vaø theá giôùi. Ngoaøi nhöõng yeâu caàu cô baûn nhö tröôùc ñaây, lôùp ngöôøi lao ñoäng môùi maø nhaø tröôøng ñaøo taïo trong giai ñoaïn hieän nay phaûi coù theâm caùc phaåm chaát: cuûa ngöôøi lao ñoäng ñaùp öùng ñöôïc nhöõng ñoøi hoûi cuûa thò tröôøng lao ñoäng vaø ngheà ngieäp cuõng nhö cuoäc soáng, coù khaû naêng hoøa nhaäp vaø caïnh tranh quoác teá, ñaëc bieät laø: - Naêng löïc haønh ñoäng, naêng löïc giaûi quyeát caùc vaán ñeà phuø hôïp. - Tính saùng taïo, naêng ñoäng, daùm nghó, daùm laøm. - Tính töï löïc vaø traùch nhieäm, bieát pheâ phaùn vaø tieáp thu caùi môùi. - Naêng löïc coâng taùc laøm vieäc, tính kyû luaät vaø khaû naêng giao tieáp, öùng xöû. - Naêng löïc töï hoïc vaø khaû naêng hoïc taäp suoát ñôøi. Caùc phöông phaùp daïy hoïc ñaõ vaø ñang söû duïng trong daïy hoïc hoùa hoïc ñaõ coù nhöõng thaønh coâng nhaát ñònh, nhöng vaãn coøn nhieàu haïn cheá, chöa ñaùp öùng ñöôïc nhöõng nhu caàu phaùt trieån cuûa xaõ hoäi vaø giaûi quyeát ñöôïc maâu thuaån cuûa ngaønh giaùo duïc hieän nay laø tri thöùc xaõ hoäi ngaøy caøng taêng leân nhanh choùng maø thôøi gian ñeå trang bò, ñaøo taïo laïi coù haïn. Do ñoù caàn phaûi ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc theo höôùng daïy caùch hoïc, caùch suy nghó, daïy phöông phaùp tö duy-phöông phaùp nhaän thöùc. Cuï theå laø: - Phaùt huy toái ña tính chuû ñoäng, saùng taïo cuûa hoïc sinh trong quaù trình nhaän thöùc, vaän duïng kieán thöùc. - Taïo ñieàu kieän cho hoïc sinh töï löïc phaùt hieän, tìm hieåu, ñaët vaø giaûi quyeát vaán ñeà. - Taêng cöôøng trao ñoåi, thaûo luaän, ñoái thoaïi ñeå naém kieán thöùc. - Taïo ñieàu kieän cho hoïc sinh ñöôïc hoaït ñoäng hôïp taùc, phoái hôïp trong nhoùm. 4
- Taïo ñieàu kieän cho hoïc sinh töï ñaùnh giaù, ñaùnh giaù laãn nhau. - Taän duïng kieán thöùc thöïc teá cuûa hoïc sinh ñeå xaây döïng kieán thöùc môùi, giaûi quyeát vaán ñeà hoïc taäp. Nhö vaäy ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc noùi chung vaø phöông phaùp daïy hoïc hoaù hoïc noùi rieâng laø moät yeâu caàu khaùch quan vaø laø moät nhu caàu taát yeáu cuûa xaõ hoäi tri thöùc- xaõ hoäi hoïc taäp maø ñaát nöôùc ta ñang höôùng tôùi. I.2. Nhöõng xu höôùng daïy hoïc hoùa hoïc hieän nay. Töø thöïc teá cuûa ngaønh giaùo duïc, cuøng vôùi yeâu caàu ñaøo taïo nguoàn nhaân löïc cho söï phaùt trieån ñaát nöôùc chuùng ta ñang tieán haønh ñoåi môùi PPDH. Baûn chaát cuûa vieäc ñoåi môùi PPDH laø toå chöùc cho ngöôøi hoïc ñöôïc hoïc taäp trong hoaït ñoäng vaø baèng hoaït ñoäng töï giaùc, tích cöïc, saùng taïo. Vì vaäy caàn phaûi coi vieäc xaây döïng phong caùch “hoïc taäp ñoäc laäp saùng taïo” laø coát loõi cuûa vieäc ñoåi môùi PPDH. a/ Daïy hoïc hoùa hoïc chuù troïng khai thaùc neùt ñaëc thuø moân hoïc hoùa hoïc taïo ra caùc hình thöùc hoaït ñoäng ña daïng, phong phuù giuùp hoïc sinh chuû ñoäng töï chieám lónh kieán thöùc vaø kó naêng trong giôø hoïc. Vôùi neùt ñaëc tröng cuûa moân hoïc laø khoa hoïc thöïc nghieäm treân cô sôû suy luaän lí thuyeát. Neân trong daïy hoïc hoùa hoïc caàn chuù troïng: - Taêng cöôøng söû duïng phöông tieän tröïc quan ñaëc bieät laø thí nghieäm hoaù hoïc vaø phöông tieän kó thuaät trong daïy hoïc. Söû duïng phoái hôïp nhieàu phöông phaùp daïy hoïc chuù troïng ñeán phöông phaùp tröïc quan, phöông phaùp neâu vaø giaûi quyeát vaán ñeà, ñaøm thoaïi tìm toøi, thuyeát trình neâu vaán ñeà. Nhaèm hình thaønh vaø phaùt trieån ôû hoïc sinh phöông phaùp nhaän thöùc hoùa hoïc vaø kó naêng giaûi quyeát vaán ñeà, hoïc taäp hoùa hoïc. Khi söû duïng thí nghieäm hoùa hoïc vaø phöông tieän tröïc quan caàn ñaûm baûo yeâu caàu duøng thí nghieäm, phöông tieän tröïc quan laø nguoàn kieán thöùc ñeå hoïc sinh tìm toøi, nghieân cöùu, ruùt ra nhaän xeùt, keát luaän caùc kieán thöùc caàn thu nhaän. Vì vaäy khi toå chöùc caùc hoaït ñoäng hoïc taäp caàn chuù yù: - Toå chöùc cho hoïc sinh töï quan saùt, nhaän xeùt hieän töôïng thí nghieäm, tính chaát caùc chaát. - Toå chöùc cho hoïc sinh töï tieán haønh thí nghieäm, laép raùp moâ hình, thieát bò thí nghieäm khi nghieân cöùu baøi môùi vaø oân taäp cuûng coá. - Taêng cöôøng söû duïng phöông phaùp nghieân cöùu trong baøi daïy vôùi yeâu caàu hoïc sinh tieán haønh döï ñoaùn tính chaát chaát, hieän töôïng thí nghieäm, neâu giaû thuyeát khaùi nieäm treân cô sôû lí thuyeát chuû ñaïo roài tieán haønh thí nghieäm hoùa hoïc ñeå kieåm nghieäm döï ñoaùn, xaùc nhaän giaû thuyeát ñuùng. 5
Khi löïa choïn, phoái hôïp caùc phöông phaùp daïy hoïc vaø toå chöùc caùc hình thöùc hoaït ñoäng cuûa hoïc sinh caàn chuù yù ñeán noäi dung hoïc taäp vaø caùc hình thöùc, phöông phaùp daïy hoïc theå hieän caùc phöông phaùp nhaän thöùc hoùa hoïc. Hoaït ñoäng cuûa giaùo vieân treân lôùp caàn ñoåi môùi cho phuø hôïp vôùi phöông phaùp daïy hoïc cuï theå laø: Giaùo vieân phaûi laø ngöôøi toå chöùc, ñieàu khieån, giuùp ñôõ caùc hoaït ñoäng cuûa hoïc sinh. Tröôùc heát giaùo vieân phaûi laøm xuaát hieän ôû hoïc sinh nhu caàu nhaän thöùc gaây höùng thuù hoïc taäp, tìm kieám noäi dung kieán thöùc môùi (hoaït ñoäng khôûi ñoäng) vaø ñaët vaán ñeà hoïc taäp tìm kieám cho caùc noäi dung. Tieáp ñoù giaùo vieân ñònh höôùng ñieàu khieån hoaït ñoäng nhaän thöùc cuûa hoïc sinh höôùng ñeán xaây döïng giaû thuyeát, döï ñoaùn treân cô sôû lí thuyeát roài löïa choïn thí nghieäm, hoùa chaát duïng cuï, tieán haønh thí nghieäm, quan saùt, thu thaäp soá lieäu, vaän duïng kieán thöùc giaûi thích. . ., töø ñoù tìm ra kieán thöùc môùi vaø vaän duïng noù trong caùc tröôøng hôïp cuï theå. Ñeå thöïc hieän chöùc naêng toå chöùc, ñònh höôùng ñieàu khieån, giaùo vieân phaûi xaây döïng tình huoáng hoïc taäp, thieát keá caùc hoaït ñoäng, xaây döïng heä thoáng caâu hoûi tìm toøi khaùm phaù phuø hôïp vôùi noäi dung, logic phaùt trieån vaán ñeà vaø trình ñoä cuûa hoïc sinh. Hoaït ñoäng hoïc taäp cuûa hoïc sinh khoâng coøn laø thuï ñoäng maø laø chuû ñoäng tröïc tieáp tham gia caùc hoaït ñoäng tìm toøi, phaùt hieän, giaûi quyeát vaán ñeà. Ngoaøi hoaït ñoäng hoïc taäp, tìm toøi ñoäc laäp theo caù nhaân, hoïc sinh caàn tham gia hoaït ñoäng phoái hôïp vôùi caùc thaønh vieân trong nhoùm, ñaøm thoaïi, tranh luaän trong nhoùm ñeå chia xeû kinh nghieäm, hoïc taäp laãn nhau. Trong hoaït ñoäng hoïc taäp caàn taêng cöôøng reøn luyeän khaû naêng töï hoïc, töï nhaän xeùt ñaùnh giaù keát quaû cuûa baûn thaân, baïn beø maø coù söï söûa chöõa, ruùt kinh nghieäm trong phöông phaùp hoïc taäp cho mình. b. Trong daïy hoïc chuù troïng khai thaùc trieät ñeå noäi dung kieán thöùc hoùa hoïc vaø moái lieân heä vôùi thöïc teá. Kieán thöùc hoùa hoïc seõ trôû neân coù yù nghóa vôùi hoïc sinh khi ñöôïc vaän duïng giaûi quyeát caùc vaán ñeà cuûa thöïc tieãn cuoäc soáng. Taêng cöôøng tính thieát thöïc vaø thöïc tieãn trong caùc noäi dung hoùa hoïc laø moät trong caùc ñònh höôùng xaây döïng chöông trình moân hoïc vì vaäy trong daïy hoïc ta caàn toå chöùc caùc hoaït ñoäng hoïc taäp cuûa hoïc sinh ñeå naâng cao tính thöïc tieãn cuûa hoùa hoïc ñoái vôùi ñôøi soáng, saûn xuaát, baûo veä moâi tröôøng. c. Taêng cöôøng söû duïng caùc loaïi baøi taäp coù taùc duïng phaùt trieån tö duy reøn luyeän kó naêng thöïc haønh hoùa hoïc. Ñeå phaùt trieån tö duy hoïc sinh ngoaøi noäi dung baøi taäp bieän luaän, baøi taäp coù nhieàu caùch giaûi, duøng baøi taäp coù hình veõ moâ taû duïng cuï thí nghieäm 6
ñeå reøn luyeän kó naêng thöïc haønh hoùa hoïc, ñaùp öùng yeâu caàu thöïc tieãn cuûa moân hoïc. d. Söû duïng caùc phöông tieän kó thuaät daïy hoïc hieän ñaïi vaø aùp duïng caùc thaønh töïu cuûa coâng ngheä thoâng tin trong daïy hoïc hoùa hoïc. Vôùi söï phaùt trieån nhanh choùng cuûa coâng ngheä thoâng tin ñaõ xuaát hieän nhöõng phöông tieän kó thuaät hieän ñaïi, ña chöùc naêng (maùy tính ñieän töû, maùy chieáu döõ lieäu, maïng internet) ñaõ mang ñeán cho giaùo duïc nhöõng phöông tieän daïy hoïc môùi nhö: - Phoøng hoïc ña chöùc naêng, thö vieän-SGK, giaùo trình ñieän töû – giaùo trình baøi giaûng ñieän töû, baøi giaûng tröïc tuyeán. - Phaàn meàm nghieân cöùu daïy hoïc hoùa hoïc. - Phaàn meàm thí nghieäm aûo, thí nghieäm moâ phoûng, kieåm tra traéc nghieäm vaø quaûn lí giaùo duïc. Khai thaùc vaø söû duïng coù hieäu quaû caùc phöông tieän kó thuaät vaø daïy hoïc treân ñaây seõ goùp phaàn ñoåi môùi maïnh meõ phöông phaùp daïy hoïc theo höôùng hieän ñaïi. I.3. Baøi taäp hoùa hoïc vaø nhöõng xu höôùng phaùt trieån: I.3.1. YÙ nghóa taùc duïng cuûa baøi taäp hoùa hoïc: Trong thöïc tieãn daïy hoïc ôû tröôøng phoå thoâng, baøi taäp hoùa hoïc giöõ vai troø raát quan troïng trong vieäc thöïc hieän muïc tieâu ñaøo taïo, noù vöøa laø muïc ñích, vöøa laø noäi dung laïi vöøa laø phöông phaùp daïy hoïc hieäu nghieäm. Hôn nöõa, baøi taäp hoùa hoïc goùp phaàn to lôùn trong vieäc phaùt huy khaû naêng tö duy, ñoäc laäp, saùng taïo cuûa hoïc sinh. Theo M.A.Ñaniloâp nhaän ñònh: “Kieán thöùc seõ ñöôïc naém vöõng thöïc söï, neáu hoïc sinh coù theå vaän duïng thaønh thaïo chuùng vaøo vieäc hoaøn thaønh nhöõng baøi taäp lí thuyeát vaø thöïc haønh”. Baøi taäp hoùa hoïc ñöôïc coi laø phöông phaùp daïy hoïc hieäu nghieäm noù cung caáp cho hoïc sinh khoâng chæ kieán thöùc maø caû con ñöôøng giaønh laáy kieán thöùc, mang laïi nieàm vui cuûa söï phaùt hieän, vaän duïng kieán thöùc. Söû duïng baøi taäp hoùa hoïc seõ mang laïi nhöõng taùc duïng tích cöïc nhö: - Ñaøo saâu, môû roäng kieán thöùc ñaõ hoïc moät caùch sinh ñoäng, phong phuù. Chæ coù vaän duïng kieán thöùc vaøo giaûi baøi taäp thì hoïc sinh môùi naém ñöôïc hình thöùc moät caùch saâu saéc. - Laø phöông tieän ñeå oân taäp, cuûng coá, heä thoáng hoùa kieán thöùc moät caùch toát nhaát, ñaëc bieät laø baøi taäp chuyeån hoùa. - Reøn luyeän kó naêng hoùa hoïc cho hoïc sinh: kó naêng vieát coâng thöùc hoùa hoïc, vieát vaø caân baèng phöông phaùp hoùa hoïc, tính toaùn, kó naêng kó xaûo thöïc haønh. 7
- Taïo ñieàu kieän phaùt trieån tö duy, phaùt trieån naêng löïc nhaän thöùc cho hoïc sinh. - Giaùo duïc tö töôûng, taùc phong, reøn luyeän tính kieân nhaãn, trung thöïc, chính xaùc khoa hoïc. . . - Laø phöông tieän ñeå kieåm tra ñaùnh giaù kieán thöùc hoïc sinh. - Laø phöông tieän ñeå nghieân cöùu taøi lieäu môùi. Nhö vaäy, baøi taäp hoùa hoïc seõ coù yù nghóa thöïc söï khi noù ñöôïc trao cho ñuùng ñoái töôïng, phaùt huy moïi khía caïnh vaø ñöôïc hoïc sinh töï giaûi. I.3.2. Xu höôùng phaùt trieån cuûa baøi taäp hoùa hoïc : Baøi taäp hoùa hoïc laø phöông tieän cô baûn ñeå daïy hoïc sinh bieát vaän duïng kieán thöùc vaøo thöïc haønh: Söï vaän duïng kieán thöùc thoâng qua caùc baøi taäp nhaän thöùc raát ña daïng vaø coù nhieàu hình thöùc phong phuù. Chính nhôø söï vaän duïng kieán thöùc hoùa hoïc ñeå giaûi quyeát caùc baøi taäp maø kieán thöùc ñöôïc cuûng coá, khaéc saâu, chính xaùc hoùa, môû roäng vaø naâng cao. Khi giaûi baøi taäp hoùa hoïc, hoïc sinh khoâng chæ ñôn thuaàn laø vaän duïng kieán thöùc cuõ maø coøn tìm kieám kieán thöùc môùi vaø vaän duïng kieán thöùc cuõ trong nhöõng tình huo áng môùi. Do vaäy baøi taäp hoùa hoïc vöøa laø noäi dung vöøa laø phöông tieän ñaéc löïc giuùp giaùo vieân truyeàn taûi kieán thöùc ñeán hoïc sinh vaø ngöôïc laïi, hoïc sinh cuõng thu nhaän ñöôïc kieán thöùc, phöông phaùp hoïc taäp, yeâu caàu nhaän thöùc hoùa hoïc moät caùch chuû ñoäng, tích cöïc, saùng taïo thoâng qua hoaït ñoäng giaûi baøi taäp. Thöïc teá cho thaáy coøn nhieàu baøi taäp hoùa hoïc coøn quaù naëng neà veà thuaät toaùn, ngheøo naøn veà kieán thöùc hoùa hoïc vaø khoâng coù lieân heä vôùi thöïc teá hoaëc moâ taû khoâng ñuùng vôùi caùc quy trình hoùa hoïc. Khi giaûi caùc baøi taäp naøy thöôøng maát thôøi gian tính toaùn toaùn hoïc, kieán thöùc hoùa hoïc lónh hoäi ñöôïc khoâng nhieàu vaø haïn cheá khaû naêng saùng taïo, nghieân cöùu khoa hoïc hoùa hoïc cuûa hoïc sinh. Caùc daïng baøi taäp naøy deã taïo loái moøn trong suy nghó hoaëc nhieàu khi laïi quaù phöùc taïp, roái raém vôùi hoïc sinh laøm cho caùc em thieáu töï tin vaøo khaû naêng cuûa baûn thaân daãn ñeán chaùn hoïc, hoïc keùm. Ñònh höôùng xaây döïng chöông trình saùch giaùo khoa THPT cuûa Boä Giaùo Duïc vaø Ñaøo Taïo (naêm 2002) coù chuù troïng ñeán tính thöïc tieãn vaø ñaëc thuø cuûa moân hoïc trong löïa choïn kieán thöùc noäi dung saùch giaùo khoa. Quan ñieåm thöïc tieãn vaø ñaëc thuø cuûa hoùa hoïc caàn ñöôïc hieåu ôû caùc goùc ñoä sau ñaây: - Noäi dung kieán thöùc hoùa hoïc phaûi gaén lieàn vôùi thöïc tieãn ñôøi soáng, xaõ hoäi coäng ñoàng. 8
- Noäi dung kieán thöùc phaûi gaén vôùi thöïc haønh, thí nghieäm hoùa hoïc vaø taêng cöôøng thí nghieäm hoùa hoïc trong noäi dung hoïc taäp. - Baøi taäp hoùa hoïc phaûi ña daïng, phaûi coù noäi dung hoùa hoïc thieát thöïc treân cô sôû cuûa ñònh höôùng xaây döïng chöông trình hoùa hoïc Phoå thoâng thì xu höôùng phaùt trieån chung cuûa baøi taäp hoùa hoïc trong giai ñoaïn hieän nay caàn ñaûm baûo caùc yeâu caàu:  Noäi dung baøi taäp phaûi ngaén goïn, suùc tích, khoâng quaù naëng veà tính toaùn maø caàn chuù yù taäp trung vaøo reøn luyeän vaø phaùt trieån caùc naêng löïc nhaän thöùc, tö duy hoùa hoïc vaø haønh ñoäng cho hoïc sinh.Kieán thöùc môùi hoaëc kieåm nghieäm caùc döï ñoaùn khoa hoïc.  Baøi taäp hoùa hoïc caàn chuù yù ñeán vieäc môû roäng kieán thöùc hoùa hoïc vaø caùc öùng duïng cuûa hoùa hoïc trong thöïc tieãn. Thoâng qua caùc daïng baøi taäp naøy laøm cho hoïc sinh thaáy ñöôïc vieäc hoïc hoùa hoïc thöïc söï coù yù nghóa, nhöõng kieán thöùc hoùa hoïc raát gaàn guõi thieát thöïc vôùi cuoäc soáng. Ta caàn khai thaùc caùc noäi dung veà vai troø cuûa hoùa hoïc vôùi caùc vaán ñeà kinh teá, xaõ hoäi moâi tröôøng vaø caùc hieän töôïng töï nhieân, ñeå xaây döïng caùc baøi taäp hoùa hoïc laøm cho baøi taäp hoùa hoïc theâm ña daïng kích thích ñöôïc söï ñam meâ, höùng thuù hoïc taäp boä moân.  Baøi taäp hoùa hoïc ñònh löôïng ñöôïc xaây döïng treân quan ñieåm khoâng phöùc taïp hoùa bôûi caùc thuaät toaùn maø chuù troïng ñeán noäi dung hoùa hoïc vaø caùc pheùp tính ñöôïc söû duïng nhieàu trong tính toaùn hoùa hoïc.  Caàn söû duïng baøi taäp traéc nghieäm khaùch quan, chuyeån hoùa moät soá daïng baøi taäp töï luaän, tính toaùn ñònh löôïng sang daïng traéc nghieäm khaùch quan. Nhö vaäy xu höôùng phaùt trieån cuûa baøi taäp hoùa hoïc hieän nay höôùng ñeán reøn luyeän khaû naêng vaän duïng kieán thöùc, phaùt trieån khaû naêng tö duy hoùa hoïc cho hoïc sinh ôû caùc maët: lí thuyeát, thöïc haønh vaø öùng duïng. Nhöõng baøi taäp coù tính chaát hoïc thuoäc trong caùc caâu hoûi lí thuyeát seõ giaûm daàn maø ñöôïc thay baèng caùc caâu hoûi ñoøi hoûi söï tö duy, tìm toøi. I.3.3. Söû duïng baøi taäp hoùa hoïc theo höôùng daïy hoïc tích cöïc. Baûn thaân baøi taäp hoùa hoïc ñaõ laø PPDH hoaù hoïc tích cöïc song tính tích cöïc cuûa phöông phaùp naøy ñöôïc naâng cao hôn khi ñöôïc söû duïng nhö laø nguoàn kieán thöùc ñeå hoïc sinh tìm toøi chöù khoâng phaûi ñeå taùi hieän kieán thöùc. Vôùi tính ña daïng cuûa mình baøi taäp hoùa hoïc laø phöông tieän ñeå tích cöïc hoùa hoaït ñoäng cuûa hoïc sinh trong caùc baøi daïy hoùa hoïc, nhöng hieäu quaû cuûa noù 9
coøn phuï thuoäc vaøo vieäc söû duïng cuûa giaùo vieân trong quaù trình daïy hoïc hoùa hoïc. I.3.3.1 Söû duïng baøi taäp hoùa hoïc ñeå hình thaønh khaùi nieäm hoùa hoïc. Thoâng qua giaûi baøi taäp maø hình thaønh khaùi nieäm môùi. Trong baøi daïy hình thaønh khaùi nieäm hoïc sinh phaûi tieáp thu, lónh hoäi yù kieán môùi maø hoïc sinh chöa bieát hoaëc chöa bieát chính xaùc roõ raøng. Giaùo vieân coù theå xaây döïng, löïa choïn heä thoáng baøi taäp phuø hôïp ñeå giuùp hoïc sinh hình thaønh khaùi nieäm môùi moät caùch vöõng chaéc. Ví duï: Khi hình thaønh khaùi nieäm ñoàng vò cho hoïc sinh, ñeå tích cöïc hoùa hoaït ñoäng hoïc taäp cuûa hoïc sinh giaùo vieân coù theå duøng baøi taäp ñeå cho hoïc sinh töï hình thaønh khaùi nieäm. Cho caùc nguyeân töû coù kí hieäu sau: Si; 29 Si; 30 Si 28 14 14 14 Haõy cho bieát: a/ Soá electron, soá proton, soá nôtron trong caùc nguyeân töû cuûa caùc nguyeân toá ñoù. b/ Caùc nguyeân töû treân coù soá khoái gioáng nhau khoâng? Vì sao? c/ Veà maët caáu taïo caùc nguyeân töû Si coù ñaëc ñieåm gì gioáng nhau, khaùc nhau? d/ Caùc nguyeân töû treân ñöôïc goïi laø caùc nguyeân töû ñoàng vò cuûa nhau vaäy theá naøo laø ñoàng vò? Nhö vaäy sau khi giaûi caùc baøi taäp treân vaø coù söï chænh lí, boå sung cuûa giaùo vieân, hoïc sinh ñaõ tham gia moät caùch tích cöïc, chuû ñoäng vaøo quaù trình hình thaønh khaùi nieäm. Vôùi caùc khaùi nieäm hoùa trò, soá oxi hoùa khöû, lieân keát hoùa hoïc. . . ta cuõng coù theå löïa choïn, xaây döïng caùc baøi taäp phuø hôïp ñöa vaøo caùc phieáu hoïc taäp ñeå toå chöùc, ñieàu khieån hoaït ñoäng hoïc taäp tích cöïc cuûa hoïc sinh trong giôø hoïc. I.3.3.2. Söûõ duïng baøi taäp thöïc nghieäm hoùa hoïc. Trong muïc tieâu moân hoïc coù nhaán maïnh ñeán vieäc taêng cöôøng reøn luyeän kó naêng hoùa hoïc cho hoïc sinh trong ñoù chuù troïng ñeán kó naêng thí nghieäm hoùa hoïc vaø kó naêng vaän duïng kieán thöùc hoùa hoïc vaøo thöïc tieãn. Baøi taäp thöïc nghieäm laø moät phöông tieän coù hieäu quaû cao trong vieäc reøn luyeän kó naêng thöïc haønh, phöông phaùp laøm vieäc khoa hoïc, ñoäc laäp cho hoïc sinh. Giaùo vieân coù theå söû duïng baøi taäp thöïc nghieäm khi nghieân cöùu, hình thaønh kieán thöùc môùi, khi reøn luyeän, reøn luyeän kó naêng cho hoïc sinh. Khi giaûi baøi taäp thöïc nghieäm, hoïc sinh phaûi bieát vaän duïng kieán thöùc ñeå giaûi baèng lí thuyeát roài sau ñoù tieán haønh thí nghieäm ñeå kieåm nghieäm tính 10
ñuùng ñaén cuûa nhöõng böôùc giaûi baèng lí thuyeát vaø ruùt ra keát luaän veà caùch giaûi. Caùc böôùc giaûi baøi taäp thöïc nghieäm: + Böôùc1: Giaûi lí thuyeát. Höôùng daãn hoïc sinh phaân tích lí thuyeát, xaây döïng caùc böôùc giaûi, döï ñoaùn hieän töôïng, keát quaû thí nghieäm, löïa choïn hoùa chaát, duïng cuï, döï kieán caùch tieán haønh. + Böôùc 2: tieán haønh thí nghieäm. Chuù troïng ñeán caùc kó naêng: o Söû duïng duïng cuï, hoùa chaát, laép thieát bò, thao taùc thí nghieäm ñaûm baûo an toaøn thaønh coâng. o Moâ taû ñaày ñuû, ñuùng hieän töôïng thí nghieäm vaø giaûi thích ñuùng caùc hieän töôïng ñoù. o Ñoái chieáu keát quaû thí nghieäm vôùi vieäc giaûi lí thuyeát, ruùt ra nhaän xeùt, keát luaän. Vôùi caùc daïng baøi taäp khaùc nhau thì caùc hoaït ñoäng cuï theå cuûa hoïc sinh cuõng coù theå thay ñoåi cho phuø hôïp. Ví duï: Khi giaûi baøi taäp thöïc nghieäm ñeå nhaän bieát caùc dung dòch maát nhaõn, hoïc sinh phaûi tieán haønh caùc hoaït ñoäng: + Giaûi baèng lí thuyeát: o Phaân tích ñeà baøi, tieán haønh phaân loaïi caùc chaát caàn nhaän bieát. o Ñeà xuaát caùc phöông aùn coù theå duøng ñeå nhaän bieát caùc chaát theo ñieàu kieän cuûa ñeà baøi xaùc ñònh thöù töï nhaän bieát töøng chaát. o Löïa choïn chaát duøng ñeå nhaän bieát töøng chaát, xaùc ñònh caùc daáu hieäu, hieän töôïng phaûn öùng ñeå keát luaän. + Tieán haønh thí nghieäm: o Löïa choïn moät phöông aùn toái öu vaø xaây döïng qui trình tieán haønh thí nghieäm. o Chuaån bò duïng cuï, hoùa chaát caàn thieát. o Xaùc ñònh caùch tieán haønh thí nghieäm, quan saùt hieän töôïng vaø keát luaän veà töøng böôùc giaûi (chaát ñöôïc nhaän bieát). + Keát luaän veà caùch giaûi vaø trình baøy heä thoáng caùch giaûi. Caùc daïng baøi taäp thöïc nghieäm ñöôïc söû duïng chuû yeáu trong giôø luyeän taäp, thöïc haønh nhaèm reøn luyeän kó naêng hoùa hoïc cho hoïc sinh. I.3.3.3. Söû duïng caùc baøi taäp thöïc tieãn. Theo phöông höôùng daïy hoïc tích cöïc giaùo vieân caàn taêng cöôøng söû duïng baøi taäp giuùp hoïc sinh vaän duïng kieán thöùc hoùa hoïc giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà thöïc tieãn coù lieân quan ñeán hoùa hoïc. Thoâng qua vieäc giaûi baøi taäp thöïc teá seõ laøm cho yù nghóa cuûa vieäc hoïc hoùa hoïc taêng leân, taïo ra höùng thuù, say meâ trong hoïc taäp ôû hoïc sinh. Caùc baøi taäp coù lieân quan ñeán kieán 11
thöùc thöïc teá coøn coù theå duøng ñeå taïo tình huoáng coù vaán ñeà trong daïy hoïc hoùa hoïc. Caùc baøi taäp naøy coù theå ôû daïng baøi taäp lí thuyeát hoaëc baøi taäp thöïc nghieäm. Ví duï: Haõy neâu bieän phaùp xöû lí chaát thaûi ñoäc haïi coù chöùa caùc chaát: HCl, Cl2 , SO2 , CO, CO2 baèng phöông phaùp hoùa hoïc. Khi giaûi baøi taäp naøy giaùo vieân caàn höôùng daãn hoïc sinh hoaït ñoäng: + Phaân tích ñeà taøi ñeå hieåu ñöôïc nhieäm vuï ñaët ra. + Phaân loaïi caùc chaát caàn loaïi boû vaø xaùc ñònh tính chaát cuûa chuùng: Coù caùc chaát coù tính axit: HCl, Cl2, CO2, SO2 . Chaát coù tính khöû: CO . + Xaùc ñònh phöông phaùp xöû lí: cho caùc chaát naøy taùc duïng vôùi chaát khaùc ñeå taïo ra chaát ít ñoäc hoaëc khoâng ñoäc haïi. + Xaùc ñònh chaát cuï theå: Duøng chaát coù tính kieàm ñeå khöû caùc chaát coù tính axít, löïa choïn dung dòch nöôùc voâi trong. Duøng chaát coù tính oxi hoùa ñeå khöû CO, löïa choïn CuO. + Xaây döïng qui trình khöû. Quaù trình khöû ñöôïc tieán haønh theo caùc böôùc: Daãn hoãn hôïp khí thaûi suïc vaøo nöôùc voâi trong dö, khöû ñöôïc: HCl , Cl2 , CO2 , SO2 , coøn laïi khí CO. Daãn khí coøn laïi qua CuO nung noùng, saûn phaåm phaûn öùng coù taïo ra khí CO2 . Daãn khí sau phaûn öùng vôùi CuO qua nöôùc voâi trong dö. + Keát luaän veà caùch giaûi: khöû ñöôïc hoaøn toaøn khí ñoù. II. TÖ DUY VAØ PHAÙT TRIEÅN TÖ DUY TRONG DAÏY HOÏC HOÙA HOÏC. II.1. Khaùi nieäm tö duy: Theo M.N.Sacñacoâp: tö duy laø söï nhaän thöùc khaùi quaùt giaùn tieáp caùc söï vaät vaø hieän töôïng cuûa hieän thöïc trong nhöõng daáu hieäu, nhöõng thuoäc tính chung vaø baûn chaát cuûa chuùng. Tö duy cuõng laø söï nhaän thöùc saùng taïo nhöõng söï vaät vaø hieän töôïng môùi rieâng leû cuûa hieän thöïc treân cô sôû nhöõng kieán thöùc khaùi quaùt hoùa ñaõ thu nhaän ñöôïc. II.2. Ñaëc ñieåm tö duy: Ñaëc ñieåm quan troïng cuûa tö duy laø tính coù vaán ñeà töùc laø trong hoaøn caûnh coù vaán ñeà tö duy ñöôïc naåy sinh. Tö duy coù lieân heä chaët cheõ vôùi ngoân ngöõ vaø ñöôïc phaûn aùnh roõ baèng ngoân ngöõ. 12
Tö duy laø möùc ñoä cao nhaát cuûa nhaän thöùc – möùc ñoä lyù tính nhöng coù quan heä chaët cheõ vôùi nhaän thöùc caûm tính. Noù coù khaû naêng phaûn aùnh neùt khaùi quaùt, nhöõng thuoäc tính baûn chaát cuûa söï vaät hieän töôïng. Thoâng qua tö duy con ngöôøi phaûi hieåu bieát ñöôïc nhöõng caùi khoâng tröïc tieáp caûm giaùc ñöôïc, hieåu bieát ñöôïc ñaëc ñieåm beân trong baûn chaát maø nhöõng giaùc quan khoâng phaûn aùnh ñöôïc. II.3. Nhöõng phaåm chaát cuûa tö duy: - Tính ñònh höôùng: qua quaù trình tö duy con ngöôøi yù thöùc nhanh choùng, chính xaùc ñoái töôïng caàn lónh hoäi, muïc ñích caàn ñaït ñöôïc vaø con ñöôøng toái öu ñaït ñöôïc muïc ñích ñoù. - Beà roäng cuûa tö duy theå hieän ra ôû hoaït ñoäng tö duy vaän duïng kieán thöùc nghieân cöùu vaøo ñoái töôïng khaùc. - Ñoä saâu cuûa tö duy theå hieän ôû khaû naêng naém vöõng ngaøy caøng saâu hôn veà baûn chaát cuûa söï vaät hieän töôïng. - Tính linh hoaït theå hieän ôû söï nhaïy beùn linh hoaït trong vaän duïng kieán thöùc caû caùch hoaït ñoäng aùp duïng vaøo nhöõng tình huoáng khaùc nhau moät caùch saùng taïo. - Tính meàm deûo, con ngöôøi coù theå hoaït ñoäng tö duy theo höôùng xuoâi vaø ngöôïc. - Tính ñoäc laäp, thoâng qua hoaït ñoäng tö duy con ngöôøi phaùt hieän ra vaán ñeà vaø ñeà xuaát höôùng giaûi quyeát. - Tính nhaát quaùn, phaûn aùnh tính logic cuûa hoaït ñoäng nhaän thöùc, ñaûm baûo coù söï thoáng nhaát theo moät tö töôûng chuû ñaïo töø ñaàu ñeán cuoái, khoâng coù maâu thuaãn. - Tính pheâ phaùn, bieát phaân tích, ñaùnh giaù caùc quan ñieåm, caùc phöông phaùp, lyù thuyeát cuûa ngöôøi khaùc, ñöa ra yù kieán chuû quan, neâu ra lí do, noäi dung ñeå baûo veä yù kieán cuûa mình. - Tính khaùi quaùt, khi giaûi quyeát xong moãi loaïi vaán ñeà thöôøng ñöa ra moâ hình khaùi quaùt treân cô sôû coù theå vaän duïng giaûi quyeát vaán ñeà töông töï, cuøng loaïi. II.4. Tö duy hoùa hoïc. Treân cô sôû caùc phaåm chaát, thao taùc tö duy noùi chung moãi ngaønh khoa hoïc coøn coù nhöõng neùt ñaëc tröng cuûa hoaït ñoäng tö duy, phaûn aùnh neùt ñaëc thuø cuûa phöông phaùp nhaän thöùc ngaønh khoa hoïc ñoù. Vôùi tö duy toaùn hoïc thì: A+B=C+D  A–C=D–B Vôùi tö duy hoùa thì khaùc, tö duy hoaù hoïc ñöôïc ñaëc tröng bôûi phöông phaùp nhaän thöùc hoùa hoïc nghieân cöùu caùc chaát, quaù trình bieán ñoåi caùc chaát 13
vaø qui luaät chi phoái quaù trình bieán ñoåi naøy. A + B khoâng phaûi laø pheùp coäng thuaàn tuyù cuûa hoùa hoïc maø laø xaûy ra söï bieán ñoåi noäi taïi cuûa caùc chaát taïo thaønh chaát môùi tuaân theo nguyeân lí, qui luaät, nhöõng moái quan heä ñònh tính vaø ñònh löôïng cuûa hoùa hoïc. Treân cô sôû cuûa söï töông taùc giöõa caùc tieåu phaân voâ cuøng nhoû, thoâng qua caùc baøi taäp, nhöõng vaán ñeà cuûa hoùa hoïc maø taïo neân thao taùc tö duy vaø phöông phaùp suy luaän logic, tö duy ñoäc laäp, saùng taïo. Vôùi hoùa hoïc coù theå laø: A+B  C+D A+B  E A+B  F+G+H Cô sôû cuûa tö duy hoùa hoïc laø söï lieân heä quaù trình phaûn öùng vôùi söï töông taùc giöõa caùc tieåu phaân cuûa theá giôùi vi moâ, moái lieân heä giöõa ñaëc ñieåm caáu taïo chaát vôùi tính chaát cuûa chaát, caùc qui luaät bieán ñoåi g iöõa caùc loaïi chaát vaø moái quan heä giöõa chuùng. Ñaëc ñieåm cuûa quaù trình tö duy hoùa hoïc laø söï phoái hôïp chaët cheõ, thoáng nhaát giöõa söï bieán ñoåi beân trong vôùi caùc daáu hieäu beân ngoaøi. Vaäy, boài döôõng phöông phaùp vaø naêng löïc tö duy hoùa hoïc laø boài döôõng cho hoïc sinh bieát vaän duïng thaønh thaïo caùc phöông phaùp tö duy vaø phöông phaùp nhaän thöùc döïa vaøo soá lieäu quan saùt ñöôïc maø phaùn ñoaùn veà tính chaát vaø söï bieán ñoåi cuûa caùc chaát cuûa quaù trình. Töø tröïc quan sinh ñoäng  tö duy tröøu töôïng  thöïc tieãn. Quaù trình tö duy hoùa hoïc ñöôïc baét ñaàu töø söï quan saùt caùc hieän töôïng hoùa hoïc phaân tích caùc yeáu toá cuûa quaù trình bieán ñoåi ñeå tìm ra caùc moái lieân heä giöõa maët ñònh tính, ñònh löôïng, quan heä nhaân quaû cuûa caùc hieän töôïng vaø quaù trình hoùa hoïc ñeå xaây döïng neân caùc cô sôû lí thuyeát, qui luaät, ñònh luaät moâ taû baèng ngoân ngöõ hoùa hoïc roài trôû laïi nghieân cöùu nhöõng vaán ñeà cuûa thöïc tieãn. II.5. Hình thaønh vaø phaùt trieån tö duy cho hoïc sinh THPT. Vieäc phaùt trieån tö duy cho hoïc sinh tröôùc heát laø giuùp hoïc sinh naém vöõng kieán thöùc hoùa hoïc, bieát vaän duïng kieán thöùc vaøo vieäc giaûi baøi taäp vaø thöïc haønh. Qua ñoù kieán thöùc hoïc sinh thu nhaän ñöôïc trôû neân vöõng chaéc vaø sinh ñoäng hôn. Hoïc sinh chæ thöïc söï lónh hoäi ñöôïc tri thöùc khi tö duy cuûa hoï ñöôïc phaùt trieån vaø nhôø söï höôùng daãn cuûa giaùo vieân maø hoïc sinh bieát phaân tích, khaùi quaùt taøi lieäu coù noäi dung, söï kieän cuï theå vaø ruùt ra nhöõng keát luaän caàn thieát. 14
Tö duy caøng phaùt trieån thì caøng coù khaû naêng lónh hoäi ñöôïc tri thöùc ngaøy caøng nhanh vaø saâu saéc, khaû naêng vaän duïng tri thöùc nhanh hieäu quaû hôn. Nhö vaäy söï phaùt trieån tö duy hoïc sinh dieãn ra trong quaù trình tieáp thu vaø vaän duïng tri thöùc, khi tö duy phaùt trieån seõ taïo ra moät kó naêng vaø thoùi quen laøm vieäc coù suy nghó, coù phöông phaùp, chuaån bò tieàm löïc laâu daøi cho hoïc sinh trong hoaït ñoäng saùng taïo sau naøy. Daáu hieäu ñaùnh giaù tö duy phaùt trieån. - Coù khaû naêng chuyeån caùc tri thöùc vaø kó naêng sang tình huoáng môùi. - Trong quaù trình hoïc taäp, hoïc sinh ñeàu phaûi giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà ñoøi hoûi lieân töôûng ñeán nhöõng kieán thöùc ñaõ lieân heä tröôùc ñoù. Neáu hoïc sinh ñoäc laäp chuyeån taûi tri thöùc vaøo tình huoáng môùi thì chöùng toû ñaõ coù bieåu hieän tö duy phaùt trieån. - Taùi hieän nhanh choùng kieán thöùc, caùc moái quan heä caàn thieát ñeå giaûi quyeát baøi toaùn naøo ñoù. Thieát laäp nhanh choùng caùc moái quan heä baûn chaát cuûa caùc söï vaät hieän töôïng. - Coù khaû naêng phaùt hieän caùi chung cuûa caùc hieän töôïng khaùc nhau, söï khaùc nhau cuûa caùc hieän töôïng töông töï. - Coù naêng löïc aùp duïng kieán thöùc vaøo thöïc teá. Ñaây laø keát quaû phaùt trieån toång hôïp cuûa söï phaùt trieån tö duy. Ñeå coù theå giaûi quyeát toát baøi toaùn thöïc teá, ñoøi hoûi hoïc sinh phaûi coù söï ñònh höôùng toát, bieát phaân tích, suy ñoaùn vaø vaän duïng caùc thao taùc tö duy ñeå tìm caùch aùp duïng thích hôïp cuoái cuøng laø toå chöùc thöïc hieän moät caùch coù hieäu quaû. III. BOÀI DÖÔÕNG HOÏC SINH GIOÛI HOÙA HOÏC ÔÛ BAÄC THPT. III.1. Boài döôõng hoïc sinh gioûi laø nhieäm vuï cuûa ngöôøi giaùo vieân hoùa hoïc: Boài döôõng HS gioûi laø phaùt hieän, ñaøo taïo nhaân taøi cho ñaát nöôùc. Trong coâng cuoäc caûi caùch giaùo duïc hieän nay, vieäc phaùt hieän vaø ñaøo taïo nhöõng hoïc sinh gioûi nhaèm phaùt trieån nhaân taøi cho ñaát nöôùc laø moät trong nhöõng nhieäm vuï quan troïng ôû baäc THPT. Vì vaäy trong giaûng daïy hoùa hoïc, ngöôøi giaùo vieân coøn coù nhieäm vuï phaùt hieän, boài döôõng HS gioûi hoùa hoïc, cung caáp cho caùc tröôøng ñaïi hoïc nguoàn sinh vieân taøi naêng ñeå ñaøo taïo nhöõng nguoàn lao ñoäng chaát löôïng cho Toå quoác. Trong caùc kì thi HS gioûi quoác gia, quoác teá, soá HS ñoaït giaûi ngaøy caøng taêng caû veà soá löôïng vaø chaát löôïng so vôùi nhieàu quoác gia khaùc. Hoï ñaõ phaùt huy ñöôïc nhöõng khaû naêng cuûa mình trong moïi lónh vöïc cuûa neàn kinh teá quoác daân vaø trôû thaønh nhöõng chuyeân gia ñaàu ngaønh cuûa nhieàu lónh vöïc. 15
Nhö vaäy nguoàn nhaân löïc trí tueä cao ñöôïc phaùt trieån thoâng qua hoaït ñoäng phaùt hieän vaø boài döôõng HS gioûi ôû caùc moân hoïc thoâng qua caùc giaùo vieân THPT. Vaán ñeà phaùt hieän, boài döôõng HS gioûi hoùa hoïc laø hoaït ñoäng caàn thieát cuûa giaùo vieân hoùa hoïc THPT. III.2. Nhöõng naêng löïc vaø phaåm chaát cuûa hoïc sinh gioûi hoùa hoïc. Hoùa hoïc laø moät moân khoa hoïc thöïc nghieäm, theo chuùng toâi moät hoïc sinh khaù gioûi hoùa hoïc caàn coù nhöõng phaåm chaát vaø naêng löïc quan troïng sau: - Coù kieán thöùc hoùa hoïc cô baûn vöõng vaøng, saâu saéc, heä thoáng (naém vöõng baûn chaát hoùa hoïc cuûa caùc hieän töôïng hoùa hoïc). Bieát vaän duïng linh hoaït, saùng taïo nhöõng kieán thöùc cô baûn ñoù vaøo tình huoáng môùi. - Coù naêng löïc tö duy toát vaø saùng taïo (bieát phaân tích, toång hôïp, so saùnh khaùi quaùt hoùa cao, coù khaû naêng söû duïng phöông phaùp phaùn ñoaùn môùi: quy naïp, dieãn dòch, loaïi suy…) - Coù kyõ naêng thöïc nghieäm toát, coù naêng löïc veà phöông phaùp nghieân cöùu khoa hoïc (bieát neâu ra nhöõng döï ñoaùn, lyù luaän cho nhöõng hieän töôïng xaûy ra trong thöïc teá, bieát cacùh duøng thöïc nghieäm ñeå kieåm chöùng laïi nhöõng lí luaän treân vaø bieát caùch duøng lyù thuyeát ñeå giaûi thích nhöõng hieän töôïng ñaõ ñöôïc giaûi thích. III.3. Moät soá bieän phaùp phaùt hieän vaø boài döôõng HS gioûi hoùa hoïc: III.3.1. Bieän phaùp phaùt hieän HS coù naêng löïc trôû thaønh HS gioûi hoùa hoïc: Laøm roõ möùc ñoä ñaày ñuû, chính xaùc cuûa kieán thöùc, kó naêng, kó xaûo theo tieâu chuaån kieán thöùc, kó naêng cuûa chöông trình vaø SGK. Muoán vaäy ta caàn phaûi kieåm tra HS nhieàu laàn vaø ôû nhieàu phaàn cuûa chöông trình veà caùc noäi dung: kieán thöùc lí thuyeát, baøi taäp hoùa hoïc vaø thöïc haønh. Coù theå thay ñoåi caùc hình thöùc kieåm tra ñeå ño khaû naêng tieáp thu kieán thöùc cuûa moãi HS trong lôùp qua phaàn giaûng daïy lí thuyeát; qua ñoù phaùt hieän naêng löïc saün coù cuûa moät vaøi HS thoâng qua caùc caâu hoûi cuûng coá mang tính vaän duïng saùng taïo kieán thöùc. - Laøm roõ trình ñoä nhaän thöùc vôùi möùc ñoä tö duy cuûa töøng HS baèng nhieàu bieän phaùp vaø nhieàu tình huoáng veà lí thuyeát vaø thöïc nghieäm ñeå ño trình ñoä tö duy cuûa HS. Ñaëc bieät chuù troïng ñaùnh giaù khaû naêng vaän duïng kieán thöùc moät caùch linh hoaït saùng taïo. - Soaïn thaûo vaø löïa choïn moät soá daïng baøi taäp ñaùp öùng hai yeâu caàu treân duøng ñeå kieåm tra möùc ñoä naém vöõng kieán thöùc vaø khaû naêng tö duy, vaän duïng kieán thöùc ôû möùc ñoä vaän duïng vaø vaän duïng saùng taïo. 16
III.3.2. Moät soá bieän phaùp cô baûn trong quaù trình boài döôõng HS gioûi hoùa hoïc: - Boài döôõng cho HS coù moät heä thoáng kieán thöùc cô baûn, vöõng vaøng, saâu saéc. Ñoù laø noäi dung caùc lí thuyeát chuû ñaïo, ñònh luaät hoùa hoïc, qui luaät hoùa hoïc cô baûn taïo neân cô sôû lí thuyeát hoùa hoïc chung ñeå vaän duïng trong quaù trình nghieân cöùu caùc chaát. - Reøn luyeän khaû naêng vaän duïng lí thuyeát chuû ñaïo, cô sôû lí thuyeát hoùa hoïc chung moät caùch linh hoaït, saùng taïo treân cô sôû tìm hieåu baûn chaát cuûa caùc bieán ñoåi hoùa hoïc trong caùc söï vaät, hieän töôïng. - Reøn luyeän khaû naêng phoái hôïp kieán thöùc hoùa hoïc vôùi caùc kieán thöùc cuûa caùc moân khoa hoïc khaùc trong vieäc giaûi quyeát caùc vaán ñeà hoïc taäp vaø choïn phöông phaùp giaûi quyeát vaán ñeà moät caùch logic, ñuùng ñaén vaø nhanh goïn nhaát. - Reøn luyeän khaû naêng tö duy, phaùn ñoaùn khoa hoïc moät caùch saùng taïo, ñoäc ñaùo trong vieäc vaän duïng caùc qui luaät ñeå hoaøn thaønh baøi taäp moät caùch nhanh, goïn. - Reøn luyeän cho HS khaû naêng ñoïc saùch, coù kó naêng ñoïc vaø thu thaäp thoâng tin, xöû lí thoâng tin qua taøi lieäu vaø caùc nguoàn thoâng tin khaùc nhau. - Giaùo vieân hoùa hoïc thöôøng xuyeân hoïc taäp, boài döôõng veà chuyeân moân, nghieäp vuï, tích luõy tö lieäu vaø nghieân cöùu höôùng daãn HS phöông phaùp töï hoïc, töï nghieân cöùu, phaùt hieän vaán ñeà. Treân cô sôû phaân tích nhöõng xu höôùng phaùt trieån cuûa baøi taäp hoùa hoïc trong giai ñoaïn ñoåi môùi vôùi muïc tieâu phaùt hieän, boài döôõng HS coù khaû naêng hoïc taäp hoùa hoïc tham döï caùc kì thi HS gioûi, olympic caáp tænh-thaønh chuùng toâi tieán haønh phaân tích caùc ñeà thi HS gioûi caùc caáp ñeå xaùc ñònh möùc ñoä kieán thöùc caàn boài döôõng theâm, giuùp HS naém vöõng, môû roäng kieán thöùc ñoàng thôøi löïa choïn heä thoáng baøi taäp ñònh tính, baøi taäp ñònh löôïng, baøi taäp traéc nghieäm khaùch quan nhaèm luyeän taäp, reøn luyeän khaû naêng tö duy cho HS, oùc saùng taïo, khaû naêng vaän duïng lí thuyeát ñeå giaûi baøi toaùn hoùa hoïc, giaûi thích hieän töôïng thöïc tieãn vv….Noäi dung naøy ñöôïc trình baøy trong phaàn tieáp theo sau ñaây: 17
CHÖÔNG II HEÄ THOÁNG BAØI TAÄP BOÀI DÖÔÕNG HOÏC SINH GIOÛI HOAÙ HOÏC LÔÙP 10 THPT BAN NAÂNG CAO I. HEÄ THOÁNG KIEÁN THÖÙC CHÖÔNG TRÌNH HOÙA HOÏC LÔÙP 10 THPT BAN NAÂNG CAO. Moân hoùa hoïc ôû tröôøng THPT ban naâng cao cung caáp cho HS heä thoáng kieán thöùc kó naêng phoå thoâng, cô baûn, hieän ñaïi, thieát thöïc, coù naâng cao veà hoùa hoïc vaø gaén vôùi ñôøi soáng. Noùi chung chuû yeáu bao goàm caáu taïo chaát, söï bieán ñoåi cuûa caùc chaát, nhöõng öùng duïng vaø nhöõng taùc haïi cuûa caùc chaát trong ñôøi soáng, saûn xuaát vaø moâi tröôøng. Nhöõng noäi dung naøy goùp phaàn giuùp HS coù hoïc vaán phoå töông ñoái toaøn dieän ñeå coù theå tieáp tuïc hoïc leân ñoàng thôøi coù theå giaûi quyeát moät soá vaán ñeà coù lieân quan ñeán hoùa hoïc trong ñôøi soáng vaø saûn xuaát, maët khaùc goùp phaàn phaùt trieån tö duy saùng taïo naêng löïc giaûi quyeát vaán ñeà cho HS. * Hoùa ñaïi cöông: Bao goàm heä thoáng lí thuyeát chuû ñaïo laøm cô sôû ñeå nghieân cöùu caùc chaát hoùa hoïc cuï theå. Thí duï nhö: caáu taïo nguyeân töû, lieân keát hoùa hoïc, heä thoáng tuaàn hoaøn vaø ñònh luaät tuaàn hoaøn, phaûn öùng oxi hoùa-khöû, nhieät cuûa phaûn öùng, toác ñoä phaûn öùng, caân baèng hoùa hoïc, thuyeát ñieän li, thuyeát caáu taïo hoùa hoïc, ñaïi cöông veà kim loaïi v v…. * Hoùa voâ cô: Vaän duïng lí thuyeát chuû ñaïo nghieân cöùu caùc ñoái töôïng cuï theå nhö caùc nhoùm nguyeân toá, nhöõng nguyeân toù ñieån hình vaø caùc hôïp chaát coù nhieàu öùng duïng quan troïng, gaàn guõi trong thöïc teá ñôøi soáng, saûn xuaát hoùa hoïc. * Hoùa höõu cô: Vaän duïng lí thuyeát chuû ñaïo nghieân cöùu caùc chaát höõu cô cuï theå, moät soá daõy ñoàng ñaúng hoaëc loaïi hôïp chaát höõu cô tieâu bieåu, coù nhieàu öùng duïng gaàn guõi trong ñôøi soáng, saûn xuaát. Vôùi muïc tieâu, nhieäm vuï chöông trình ban naâng cao noäi dung chöông trình hoùa hoïc lôùp 10 ban naâng cao ñöôïc caáu taïo thaønh 7 chöông bao goàm: Chöông I: Nguyeân töû - Thaønh phaàn nguyeân töû - Haït nhaân nguyeân töû nguyeân toá hoùa hoïc - Ñoàng vò – Nguyeân töû khoái vaø nguyeân töû khoái trung bình - Söï chuyeån ñoäng cuûa electron trong nguyeân töû – obitan nguyeân töûû - Lôùp vaø phaân lôùp electron 18
- Naêng löôïng cuûa caùc electron trong nguyeân töû. Caáu hình electron nguyeân töû Chöông II: Baûng tuaàn hoaøn caùc nguyeân toá hoùa hoïc vaø ñònh luaät tuaàn hoaøn - Baûng tuaàn hoaøn caùc nguyeân toá hoùa hoïc - Söï bieán ñoåi tuaàn hoaøn caáu hình electron nguyeân töû caùc nguyeân toá hoùa hoïc - Söï bieán ñoåi moät soá ñaïi löôïng vaät lí cuûa caùc nguyeân toá hoùa hoïc - Söï bieán ñoåi tính kim loaïi, tính phi kim cuûa caùc nguyeân toá hoùa hoïc. Ñònh luaät tuaàn hoaøn - YÙ nghóa cuûa baûng tuaàn hoaøn caùc nguyeân toá hoùa hoïc Chöông III: Lieân keát hoùa hoïc - Khaùi nieäm veà lieân keát hoùa hoïc. Lieân keát ion - Lieân keát coäng hoùa trò - Söï lai hoùa caùc obitan nguyeân töû . Söï hình thaønh lieân keát ñôn, lieân keát ñoâi vaø lieân keát ba - Tinh theå nguyeân töû, tinh theå phaân töû - Hoùa trò vaø soá oxi hoùa Chöông 4: Phaûn öùng hoùa hoïc - Phaûn öùng oxi hoùa - khöû. - Phaân loaïi phaûn öùng trong hoùa hoïc voâ cô Chöông 5: Nhoùm halogen - Khaùi quaùt veà nhoùm halogen - Clo -Hidro clorua – axit clohidric -Hôïp chaát coù oxi cuûa clo - Flo - Brom - Iot Chöông VI: Nhoùm oxi - Khaùi quaùt veà nhoùm oxi - Oxi - Ozon vaø hidro peoxit - Löu huyønh - Hidro sunfua - Hôïp chaát coù oxi cuûa löu huyønh Chöông VII: Toác ñoä phaûn öùng vaø caân baèng hoùa hoïc - Toác ñoä phaûn öùng hoùa hoïc - Caân baèng hoùa hoïc Nhö vaäy chöông trình hoùa hoïc lôùp 10 naâng cao ñaõ trang bò cho hoïc sinh nhöõng kieán thöùc kó naêng hoùa hoïc phoå thoâng, cô baûn, hieän ñaïi, thieát thöïc coù naâng cao. Vôùi ñoái töôïng hoïc sinh lôùp choïn, khaù gioûi caàn yeâu caàu hoïc sinh naém vöõng nhöõng phaàn naøy ñoàng thôøi ñeå chuaån bò cho hoïc sinh tham gia 19