Tỷ lệ đái tháo đường thai kỳ và các yếu tố liên quan tại Bệnh viện quận 2

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018<br /> <br /> <br /> TỶ LỆ ĐÁI THÁO ĐƯỜNG THAI KỲ VÀ CÁC YẾU TỐ LIÊN QUAN<br /> TẠI BỆNH VIỆN QUẬN 2<br /> Trương Thị Ái Hòa*, Huỳnh Nguyễn Khánh Trang**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mở đầu: Đái tháo đường thai kỳ là một rối loạn chuyển hóa có xu hướng ngày càng nhiều tại Việt Nam.<br /> ĐTĐTK có liên quan đến việc gia tăng bệnh suất và tử suất ở cả thai phụ và thai nhi trong và sau sanh. Chẩn<br /> đoán sớm giúp thay đổi, điều chỉnh chế độ ăn là can thiệp hiệu quả.<br /> Phương pháp: Nghiên cứu cắt ngang trên 264 sản phụ đơn thai sống từ 24 - 28 tuần đến khám thai tại bệnh<br /> viện Quận 2, thành phố Hồ Chí Minh trong khoảng thời gian từ tháng 10/2016 đến tháng 04/2017. Tất cả sản<br /> phụ có làm xét nghiệm dung nạp 75 gam glucose – 2 giờ theo tiêu chí chẩn đoán của Hiệp hội ĐTĐ Hoa Kỳ năm<br /> 2015.<br /> Kết quả: Tỷ lệ ĐTĐTK của các thai phụ đến khám thai tại bệnh viện Quận 2 là 18,9% KTC 95% [18,4-<br /> 23,6]. Các yếu tố độc lập liên quan với ĐTĐTK, có ý nghĩa thống kê là: (i) Tiền sử gia đình ĐTĐ: OR= 5,6, KTC<br /> 95% [1,85-16,95], p=0,002, (ii) Đường niệu (+) trong quá trình khám thai: OR = 17,3 với KTC 95% [6,99-<br /> 42,58], p= 0,000.<br /> Kết luận: ĐTĐTK cần được quan tâm nhiều hơn tại các cơ sở sản khoa để có thể phát hiện sớm, từ đó có kế<br /> hoạch quản lý để giảm nguy cơ cho thai phụ và thai nhi.<br /> Từ khóa: Đái tháo đường thai kỳ, nghiên cứu cắt ngang, thử nghiệm dung nạp glucose đường uống.<br /> ABSTRACT<br /> PREVALENCE OF GESTATIONAL DIABETES MELLITUS AND ITS RISK FACTORS AT<br /> DISTRICT 2 HOSPITAL<br /> Truong Thi Ai Hoa, Huynh Nguyen Khanh Trang<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement Vol. 22 - No 1- 2018: 22 - 26<br /> <br /> Background: Gestational Diabetes Mellitus (GDM) is a metabolic disorder that tends to increase over time<br /> in Vietnam. GDM are associated with increased morbidity and mortality in both mothers and fetus during and<br /> after births. Early diagnosis of change, adjustment of diet is an effective intervention.<br /> Methods: Cross-sectional study of 264 pregnant women from 24 to 28 weeks of gestation who have antenatal<br /> care at the hospital of District 2, Ho Chi Minh City between October 2016 and April 2017. All pregnant women<br /> have tested 75 grams of glucose intolerance - 2 hours according to diagnostic criteria of the American Diabetes<br /> Association, 2015.<br /> Results: The prevalence of GDM is 18.9% with 95% CI [1.85 to 16.95], p = 0.002. The independent factors<br /> associated statistically significantly with GDM include: (i) Urine glucose test (+) during antenatal care: PR =<br /> 17.3 with 95% CI [6.99-42.58], p = 0.000. (ii) Family history with first-generation family members having<br /> diabetes PR = 5.6; 95% CI [1.85 to 16.15], p = 0.002.<br /> Conclusion: GDM should be paid more attention to early detection, from which management plans should<br /> be set up to reduce the risks for both mothers and fetus.<br /> Keywords: gestational diabetes, cross-sectional study, oral glucose tolerance test.<br /> <br /> * *Bệnh viện Quận 2 **<br /> Bệnh viện Hùng Vương<br /> Tác giả liên lạc: PGS.TS.BS. Huỳnh Nguyễn Khánh Trang ĐT: 0903882015 Email: tranghnk08@gmail.com.<br /> 22 Chuyên Đề Sức Khỏe Sinh Sản – Bà Mẹ Trẻ Em<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Tỷ lệ ĐTĐTK<br /> và các yếu tố liên quan tại bệnh viện Quận 2,<br /> Năm 1960 O’Sullivan là người đầu tiên đưa thành phố Hồ Chí Minh”.<br /> ra tiêu chí chẩn đoán đái tháo đường thai kỳ<br /> (ĐTĐTK). Theo Tổ chức y tế thế giới, năm 1985 Mục tiêu nghiên cứu<br /> có khoảng 30 triệu người mắc bệnh đái tháo Xác định tỷ lệ ĐTĐTK trên thai phụ có tuổi<br /> đường trên toàn cầu, năm 2004 có khoảng 89,9 thai từ 24 – 28 tuần đến khám tại bệnh viện quận<br /> triệu người mắc, tới nay có khoảng 180 triệu 2.<br /> người mắc và con số đó ước đoán có thể tăng Xác định một số yếu tố liên quan với ĐTĐTK<br /> gấp đôi 366 triệu người vào năm 2030(6). ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> Tại Việt Nam ghi nhận tỷ lệ ĐTĐTK là 1,6% -<br /> Thiết kế nghiên cứu<br /> 30% và tỷ lệ đái tháo đường trên người mang<br /> thai nói chung là 4% (trong đó 88% là ĐTĐTK, Nghiên cứu cắt ngang. Chọn mẫu: Sản phụ<br /> 8% là típ 2, và 4% là típ 1)(12). tuổi thai 24 – 28 tuần khám thai tại bệnh viện<br /> quận 2 trong khoảng thời gian từ tháng 10/2016<br /> ĐTĐTK gây ra một số biến chứng cho mẹ và<br /> đến tháng 04/2017, thỏa các tiêu chuẩn chọn<br /> con, những biến chứng này đã được chứng minh<br /> mẫu.<br /> có thể giảm thiểu đáng kể nếu thai phụ được<br /> phát hiện và can thiệp sớm trong thai kỳ. Những Cở mẫu tính theo công thức<br /> 2<br /> yếu tố nguy cơ có thể gây ra ĐTĐTK như: tuổi ≥ Z (1  / 2 ) P(1  P)<br /> N<br /> 25, béo phì, tiền sử gia đình thế hệ thứ nhất có d2<br /> đái tháo đường, tiền căn đái ĐTĐTK trong lần Trong đó: n: cỡ mẫu nghiên cứu; p: tỷ lệ<br /> mang thai trước, tiền căn tăng huyết áp thai ĐTĐTK trước đó, p = 20,3%, dựa theo kết quả<br /> kỳ(9,11). Một số nghiên cứu trên thế giới cho thấy nghiên cứu của Trần Sơn Thạch phối hợp với<br /> ĐTĐTK cũng có thể gây ra một số biến chứng ĐH Sydney Australia trên 2772 thai phụ bệnh<br /> nguy hiểm cho thai như: Sẩy thai tự nhiên, dị tật viện Hùng Vương năm 2011(13). Với α =0,05<br /> bẩm sinh, tử vong ngay sau sanh, tăng trưởng tương ứng Z= 1,96. d = 0,03.<br /> quá mức và thai to, hạ đường huyết trẻ sơ sinh, Tính n = 250. Nghiên cứu thực hiện trên 264<br /> hội chứng nguy kịch hô hấp cấp, vàng da sơ thai phụ.<br /> sinh, đa hồng cầu(4).<br /> Tiêu chí chọn vào<br /> Bệnh viện Quận 2 hiện nay là bệnh viện<br /> Tuổi thai 24 - 28 tuần theo kinh cuối (nếu<br /> hạng II với quy mô 400 giường, được đầu tư cơ<br /> kinh đều) hoặc siêu âm ở 3 tháng đầu. Đồng ý<br /> sở vật chất kỹ thuật hiện đại không chỉ phục vụ<br /> tham gia nghiên cứu.<br /> người bệnh ở khu vực quận II mà người bệnh từ<br /> các vùng lân cận như Đồng Nai, Quận 9 cũng Tiêu chuẩn loại trừ<br /> đến khám. Bệnh viện Quận 2 mỗi ngày trung Không có khả năng thực hiện nghiệm pháp<br /> bình tiếp trên 50 lượt thai phụ đến khám, đã tiến dung nạp glucose. Thụ thai hỗ trợ. ĐTĐ trước<br /> hành tầm soát ĐTĐTK thường quy bằng nghiệm khi có thai. Đang mắc hoặc đang điều trị các<br /> pháp dung nạp glucose 75gram glucose ở tuổi bệnh có ảnh hưởng đến chuyển hóa đường như:<br /> thai 24- 28 tuần cho tất cả thai phụ 2 năm nay. cường giáp, suy giáp, Cushing, u tủy thượng<br /> Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu nào về tình hình thận, suy gan, suy thận, đang sử dụng corticoid.<br /> ĐTĐTK tại đây. Thai phụ đủ tiêu chuẩn sẽ được làm thử<br /> Với câu hỏi: “Tỷ lệ ĐTĐTK tại bệnh viện nghiệm 75 gram Glucose – 2 giờ. Tiêu chuẩn<br /> Quận 2 thành phố Hồ Chí Minh là bao nhiêu và chẩn đoán ĐTĐTK theo ADA 2105(3).<br /> các yếu tố nào liên quan đến tỷ lệ này?”. Chúng<br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Sức Khỏe Sinh Sản – Bà Mẹ Trẻ Em 23<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018<br /> <br /> Phương pháp thống kê Bảng 2. Mối liên quan giữa số lượng các yếu tố nguy<br /> Thông tin được nhập liệu bằng phần mềm cơ trong 50 trường hợp ĐTĐTK<br /> Epidata 3.1 và xử lý bằng phần mềm Stata 13. Số yếu tố tố nguy cơ ĐTĐTK N=50 (%) KTC 95%<br /> 0 22 (44) 30 -57<br /> KẾT QUẢ 1 22 (44) 30 - 57<br /> Bảng 1. Đặc điểm dân số nghiên cứu (n=264) 2 5 (10) 1,7 -18<br /> 3 1 (2) 1,9 - 5<br /> Đặc điểm Số lượng (n) Tỷ lệ (%)<br /> < 25 tuổi 54 20,5 Bảng 3. Phân tích hồi quy đa biến các yếu tố liên<br /> 25 - 35 tuổi 183 67,3 quan của ĐTĐTK<br /> > 35 tuổi 27 12,2 Yếu tố khảo sát PR KTC 95% P<br /> Quận 2 93 35,2 Đường niệu (+) 17,3 6,9 – 42,5 0,000<br /> Quận khác 59 22,4 Tiền căn ĐTĐTK 10,2 0,7 – 145,9 0,088<br /> Đồng nai 106 40,2<br /> Tiền căn ĐTĐ gia đình<br /> Tỉnh khác 6 2,3 5,6 1,8 – 16,1 0,002<br /> thế hệ thứ nhất<br /> Công nhân 120 45,5<br /> Nội trợ 65 24,6 BÀN LUẬN<br /> Công nhân viên 43 16,3<br /> Khi thai khoảng 24 – 28 tuần tương ứng với<br /> Khác 36 13,6<br /> Học vấn<br /> nửa sau của tam cá nguyệt giữa, cùng với sự<br /> Cấp 1 27 10,2 phát triển của thai nhi có sự tăng tiết các<br /> Cấp 2 85 32,2 hormone nhau thai, gây ra sự thay đổi mạnh về<br /> Cấp 3 77 29,2 chuyển hóa carbonhydrate ở cơ thể thai phụ.<br /> Cao đẳng, Đại học 75 28,4<br /> ĐTĐTK liên quan bệnh lý tự miễn, do nội tiết từ<br /> Gia đình có ĐTĐ<br /> Có 19 7,2 bánh nhau tiết ra, cụ thể là hPL (Human<br /> Không 245 92,8 placenta lactogen) hoàn thiện vào tuần 20 – 22<br /> Con so 112 42,4 thai kỳ. Khi đó nội tiết hPL đạt đỉnh cao nhất vào<br /> Con rạ 152 57,6 tuần 20 – 22 thai kỳ, dẫn đến rối loạn glucose<br /> Sinh con ≥ 4000 gr<br /> huyết khi mang thai biểu hiện rõ nhất vào sau<br /> Có 4 1,5<br /> Không 260 98,5 tuần 22, vì vậy thời điểm tốt nhất thực hiện<br /> Sinh non nghiệm pháp dung nạp glucose là vào tuần 24 –<br /> Có 10 3,8 28. Nếu làm sớm hơn có thể sẽ xuất hiện âm tính<br /> Không 254 96,2<br /> giả và dễ bỏ sót. Hội nghị Quốc tế về đái tháo<br /> Thai lưu<br /> Có 2 0,8<br /> đường thai kỳ năm 2010 và Hiệp hội đái tháo<br /> Không 262 99,2 đường Mỹ (ADA) năm 2010 khuyến cáo thời<br /> Tiền sử ĐTĐTK điểm chuẩn, tốt nhất cho việc sàng lọc đái tháo<br /> Có 4 1,5 đường thai kỳ và phát hiện các bất thường về<br /> Không 260 98,5<br /> chuyển hóa carbonhydrate trong thai kỳ là ở thời<br /> Tiền sử cao huyết áp<br /> Có 2 0,56 điểm 24 – 28 tuần tuổi thai(2,5,7). Hiệp hội Sản –<br /> Không 358 99,44 Phụ khoa của Mỹ năm 2011 (ACOG) cũng đồng<br /> BMI thuận với quan điểm trên về thời gian tốt nhất<br /> 27,4 10 3,8<br /> Đường niệu Trong 264 thai phụ tham gia nghiên cứu của<br /> Có 31 11,7 chúng tôi, có 50 thai phụ được chẩn đoán đái<br /> Không 233 88,3<br /> tháo đường thai kỳ theo tiêu chuẩn chẩn đoán<br /> Tỷ lệ đái tháo đường thai kỳ trong nghiên ĐTĐTK ADA 2015(3), chiếm tỷ lệ 18,9%. Tỷ lệ đái<br /> cứu là 18,9% KTC 95% [18,4-23,6]. tháo đường thai kỳ khác nhau còn tùy thuộc vào<br /> <br /> <br /> 24 Chuyên Đề Sức Khỏe Sinh Sản – Bà Mẹ Trẻ Em<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> mô hình sàng lọc: đại trà hay chọn lọc, phương quan ĐTĐTK kể cả có và không có ý nghĩa thống<br /> pháp sàng lọc: một bước hay hai bước, thời điểm kê. Hiệp hội ĐTĐ Canada ghi nhận trên 2006<br /> tuổi thai chọn vào nghiên cứu: 24 đến 28 tuần, thai phụ ở Canada, kết quả cho thấy tỷ lệ<br /> hay 24 đến 32 tuần hay 24 đến 39 tuần, tiêu ĐTĐTK gia tăng theo số lượng các yếu tố liên<br /> chuẩn chẩn đoán: ADA hay Carpenter – Coustan quan, thai phụ có 1,2,3 và ≥ 4 yếu tố thì tỷ lệ<br /> hay WHO. Tran S cùng cộng sự nghiên cứu trên ĐTĐTK lần lượt là 4%, 17%, 20%, 58%, khác biệt<br /> 2772 thai phụ đến khám thai tại bệnh viện Hùng có ý nghĩa thống kê với p < 0,05(5). Nghiên cứu<br /> Vương từ 01/12/2010 – 31/03/2011, có tuổi thai từ của Jensen DM nhận thấy giá trị tiên lượng<br /> 24 – 32 tuần, thực hiện sàng lọc 1 bước với dương của các yếu tố liên quan là 21,8; KTC 95%<br /> nghiệm pháp dung nạp glucose 75 gam(13). Có (17,3 – 27,0) và tăng dần theo số lượng các yếu tố<br /> 164 thai phụ được chẩn đoán ĐTĐTK bởi các này từ 12% ở các thai phụ không có yếu tố nào<br /> tiêu chuẩn ADA, tỷ lệ 5,9%; 565 theo các tiêu chí đến 40% ở những thai phụ có từ 3 yếu tố nguy cơ<br /> IADPSG, tỷ lệ 20,4%; 577 theo các tiêu chí trở lên(8). Qua các kết quả nghiên cứu của chúng<br /> ADIPS, tỷ lệ 20,8%; và 674 bởi các tiêu chuẩn của tôi và các tác giả trên cho thấy có mối liên quan<br /> WHO, tỷ lệ 24,3%. chặt chẽ giữa ĐTĐTK với số lượng yếu tố mắc<br /> Nghiên cứu chúng tôi ghi nhận có 7 trường phải ở mỗi thai phụ.<br /> hợp (tỷ lệ 21,87%) có glucose huyết lúc đói vượt Sau khi phân tích đơn biến mối liên quan<br /> ngưỡng, còn lại khoảng 78% trường hợp có giữa ĐTĐTK với các yếu tố như: tuổi ≥ 25, BMI ≥<br /> glucose huyết lúc đói là bình thường (