Vài nhận thức lý luận về chủ nghĩa khu vực quốc tế

VAÂI NHÊÅN THÛÁC LYÁ LUÊÅN VÏÌ<br /> CHUÃ NGHÔA KHU VÛÅC QUÖËC TÏË<br /> . Nguyïîn Tuêën Khanh*<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 1. Àõnh nghôa vïì Chuã nghôa Khu vûåc giúái II, thuêåt ngûä naây àaä nöíi lïn vaâ phaát triïín<br /> "Chuã nghôa Khu vûåc" laâ möåt thuêåt ngûä rêët maånh meä nhêët laâ tûâ sau Chiïën tranh Laånh3.<br /> thûúâng àûúåc nhùæc àïën trong nghiïn cûáu Quan Khi nhùæc àïën khu vûåc, caác nhaâ nghiïn cûáu<br /> hïå Quöëc tïë, nhêët laâ trong giai àoaån hiïån nay. cuäng phên àõnh cuå thïí khu vûåc trong nûúác vaâ<br /> Viïåc xaác àõnh möåt caách chñnh xaác vïì lõch sûã khu vûåc quöëc tïë. Chñnh vò leä àoá khi nghiïn cûáu<br /> xuêët hiïån vaâ phaát triïín cuãa thuêåt ngûä naây quaã vïì Chuã nghôa Khu vûåc cuäng chia thaânh hai nhaánh<br /> thûåc khöng hïì àún giaãn1. Tuy nhiïn, àïën khoaãng roä rïåt vïì nghiïn cûáu khu vûåc trong nöåi böå quöëc<br /> nhûäng nùm 1940, möåt söë hoåc giaã àaä bùæt àêìu kiïën gia vaâ trïn phaåm vi quöëc tïë vúái möëi quan hïå<br /> nghõ tûâ boã quan àiïím chung chung mang tñnh lyá giûäa caác quöëc gia. Trong Khuön khöí giúái haån<br /> thuyïët - phöí thöng cuãa "Chuã nghôa Khu vûåc". cuãa baâi viïët naây, Chuã nghôa khu vûåc vaâ nhûäng<br /> Thay vaâo àoá, caác hoåc giaã bùæt àêìu àïì xuêët nhûäng khaái niïåm liïn quan seä àûúåc àïì cêåp laâ khu vûåc<br /> hûúáng nghiïn cûáu mang tñnh thûåc tïë vaâ cuå thïí trong nghiïn cûáu Quan hïå Quöëc tïë. Khu vûåc<br /> hún2. Bûúác sang thêåp niïn 50, 60 cuãa thïë kyã XX, quöëc tïë àûúåc Joseph Nye àõnh nghôa "nhû möåt<br /> nhûäng bûúác ài àêìu tiïn trong quaá trònh phaát triïín söë hûäu haån caác nhaâ nûúác liïn kïët vúái nhau vïì<br /> Cöång àöìng Chêu Êu (European Communities) mùåt àõa lyá vaâ mûác àöå phuå thuöåc lêîn nhau" vaâ<br /> àaä thûåc sûå cöí vuä vaâ laâm tùng sûác hêëp dêîn cuãa chñnh vò leä àoá maâ Chuã nghôa Khu vûåc chñnh laâ<br /> viïåc nghiïn cûáu vïì Chuã nghôa Khu vûåc. Thûåc tïë "möåt thïí thûác, möåt nhoám, hoùåc möåt höåi mang<br /> cho thêëy Chuã nghôa Khu vûåc thûåc sûå xuêët hiïån tñnh liïn quöëc gia àûúåc xêy dûång trïn nïìn taãng<br /> tûâ nûãa cuöëi thïë kyã XIX nhûng thuêåt ngûä naây àaä cuãa möåt khu vûåc àõa lyá nhêët àõnh"4. Möåt hoåc giaã<br /> ghi dêëu êën maånh meä trong lõch sûã Quan hïå Quöëc khaác thêåm chñ coân phên tñch xa hún vïì möëi quan<br /> tïë trong thïë kyã XX. Nhêët laâ sau Chiïën tranh thïë hïå cuã a Chuã nghôa Khu vûå c . Theo Eero<br /> <br /> <br /> * ThS., Böå mön Nhêåt Baãn hoåc, Trûúâng Àaåi hoåc KHXH&NV-ÀHQG-TP.HCM<br /> 1. Fawcett Louise, "Regionalism in Historical Perspective". Regionalism in World Politics: Regional Organization<br /> and International Order edited by Louise L'Estrange Fawcett, Hurrell Fawcett, Andrew Hurrell. Oxford University<br /> Press. 1996, tr. 10-11<br /> 2. Carr, E.H, Nationalism and after, London: Macmillan,1945, tr. 45<br /> 3. Hoaâng Khùæc Nam, Chuã nghôa khu vûåc trong lõch sûã, Taåp chñ nghiïn cûáu Lõch sûã, söë 5 (385), 2008, tr. 59-71<br /> 4. Joseph Nye, "Introduction". International Regionalism: Readings edited by Joseph Nye and Thea Behbahani.<br /> Little, Brown and Company - Boston, 1968, tr. vii<br /> <br /> <br /> <br /> K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦85<br /> Palmujoki, Chuã nghôa Khu vûåc nïn àûúåc xem maáy hoaân chónh. Chñnh vò vêåy, Chuã nghôa Khu<br /> xeát úã hai yïëu töë laâ möëi quan hïå nöåi khöëi giûäa caác vûåc nïn àûúåc àaánh giaá laâ möåt dûå aán hoùåc möåt<br /> nhaâ nûúác vaâ möëi quan hïå cuãa caã khöëi khu vûåc nhoám chñnh saách cuãa caác thaânh viïn (bao göìm<br /> vúái phêìn coân laåi trong hïå thöëng toaân cêìu5. caã thaânh viïn quöëc gia vaâ phi quöëc gia) nhùçm<br /> Thûåc tïë cho thêëy coá rêët nhiïìu nöî lûåc, quan haânh àöång mang tñnh húåp taác vaâ chiïën lûúåc àïí<br /> àiïím nhùçm phên àõnh khaái niïåm vïì Chuã nghôa àaåt nhûäng muåc tiïu chung cuãa caã khu vûåc7.<br /> Khu vûåc vaâ nhûäng thuêåt ngûä coá liïn quan khaác Trong möåt cöng trònh nghiïn cûáu khaác, Mary<br /> nhû "Khu vûåc" vaâ "Khu vûåc hoáa". Tuy nhiïn, Farrell vúái quan àiïím cuãa Chuã nghôa Khu vûåc<br /> viïåc àûa ra nhûäng àõnh nghôa toaân diïån vïì nhûäng múái cuäng àaä nhêån àõnh rùçng Chuã nghôa Khu vûåc<br /> thuêåt ngûä naây laâ rêët khoá khùn. Àiïím khoá nùçm úã khöng hùèn laâ möåt töí chûác chñnh thöëng nhû kiïíu<br /> chöî nhûäng thuêåt ngûä naây rêët thiïëu tñnh öín àõnh Liïn minh Chêu Êu (EU) cuäng chùèng phaãi laâ<br /> trong caách hiïíu vaâ àöìng thúâi cuäng mang tñnh rêët caái gò àoá mang tñnh têët yïëu sùén coá. Thay vaâo àoá,<br /> àa chiïìu trong caách diïîn giaãi. Trïn phûúng diïån khu vûåc phaãi àûúåc xem nhû möåt tiïën trònh kiïën<br /> lyá thuyïët, sûå àa daång naây xuêët phaát úã sûå khöng taåo vaâ taái kiïën taåo. Möåt khu vûåc khöng phaãi laâ<br /> àöìng nhêët vïì khaái niïåm Chuã nghôa Khu vûåc, möåt daång thûác cöë àõnh maâ mang tñnh múã vaâ thay<br /> khöng àöìng nhêët vïì quan niïåm trong viïåc phên àöíi trong quaá trònh phaát triïín cuãa mònh. Chñnh<br /> àõnh khu vûåc6. Àïí giaãi quyïët vêën àïì àoá, Louise vò vêåy, Chuã nghôa Khu vûåc àûúåc àaánh giaá laâ<br /> Fawcett àaä àïì xuêët caách thûác hûäu hiïåu àïí tòm möåt mö thûác hoâa húåp vïì caác mùåt nhû kinh tïë, xaä<br /> hiïíu nhûäng vêën àïì naây chñnh laâ thöng qua phûúng höåi, chñnh trõ vaâ nhûäng khña caånh mang tñnh xaä<br /> phaáp sûã hoåc. Àöìng thúâi Louise Fawcett cuäng àaä höåi khaác chûá khöng phaãi chó dûâng laåi úã nhûäng<br /> cöë gùæng àûa ra möåt àõnh nghôa vïì khu vûåc thiïn hiïåp àõnh tûå do thûúng maåi vaâ nhûäng thiïët chïë<br /> vïì tñnh chêët laänh thöí àún thuêìn. Trong àoá, "Khu an ninh chung. Hïå quaã laâ Chuã nghôa Khu vûåc<br /> vûåc" àûúåc xem laâ saãn phêím cuãa quaá trònh xêy khöng chó laâ cöng viïåc liïn àúái cuãa nhûäng quöëc<br /> dûång möåt caách thêån troång thöng qua nhûäng àiïím gia maâ coân coá caã nhûäng nhên töë phi quöëc gia,<br /> tûúng àöìng vaâ sûå tûúng taác. Chñnh vò leä àoá, khaã nhûäng töí chûác vaâ nhoám xaä höåi khaác8.<br /> nùng húåp taác cuäng chñnh laâ möåt tiïu chñ khi xem Vúái cuâng möåt nöî lûåc àïí àõnh nghôa Khu vûåc<br /> xeát vïì Chuã nghôa Khu vûåc. Khu vûåc àûúåc xem vaâ Chuã nghôa Khu vûåc, Sheila Page nhêån àõnh<br /> nhû nhûäng cêëu truác àún võ cuãa nhûäng nhoám, rùçng Khu vûåc laâ möåt nhoám caác quöëc gia coá cuâng<br /> nhûäng nhaâ nûúác, nhûäng vuâng laänh thöí maâ caác nöî lûåc àïí xêy dûång möåt khung phaáp lyá cho viïåc<br /> thaânh viïn chia seã nhûäng töë chêët xaác thûåc. húåp taác maâ chuã yïëu laâ vïì nhûäng vêën àïì kinh tïë.<br /> Fawcett cuäng àaánh giaá rùçng töë chêët xaác thûåc àêìu Nhûäng möëi quan hïå naây àûúåc thiïët lêåp coá chuã<br /> tiïn chñnh laâ "Khu vûåc" luác naâo cuäng nhoã hún àñch vaâ àûúåc tiïn liïåu laâ seä coá sûå thay àöíi vaâ<br /> Hïå thöëng Quöëc tïë nhûng hoaân toaân lúán hún bêët phaát triïín chûá khöng hïì mang tñnh cöë àõnh9. Tûâ<br /> cûá caá nhên naâo duâ mang tñnh Quöëc gia hay Phi àõnh nghôa naây, Sheila Page cuäng àaä thïí hiïån<br /> Quöëc gia. Tuy nhiïn, quan troång hún laâ sûå nhêån quan àiïím Chuã nghôa Khu vûåc phaãi bùæt àêìu tûâ<br /> àõnh Khu vûåc coá thïí mang tñnh thûúâng trûåc lêu viïåc thiïët lêåp nhûäng möëi liïn kïët vïì kinh tïë giûäa<br /> daâi hoùåc cuäng coá thïí chó mang tñnh taåm thúâi caác thaânh viïn trong nhoám.<br /> ngùæn haån. Noái caách khaác, khi àûúåc xem laâ möåt Möåt quan àiïím khaác, khöng àïì cao yïëu töë<br /> Khu vûåc thò Khu vûåc êëy khöng nhêët thiïët phaãi laâ khöng gian àõa lyá cho rùçng Khu vûåc, tuây thuöåc<br /> möåt Khu vûåc àaä àûúåc thïí chïë hoáa vúái möåt böå vaâ loaåi hònh vaâ muåc àñch, àûúåc xêy dûång dûåa<br /> <br /> 5. Eero Palmujoki, Regionalism and Globalism in Southeast Asia, New York: Palgrave, 2001, tr. 30<br /> 6. Hoaâng Khùæc Nam, Phên àõnh khu vûåc trong nghiïn cûáu quöëc tïë, 2007, Taåp chñ Khoa hoåc, Têåp 23, söë 2, 2007,<br /> tr. 77-86<br /> 7. Louise Fawcett, "Regionalism from an Historical Perspective". Global Politics of Regionalism: Theory and<br /> Practice, edited by Mary Farrell, Bjorn Hettne, and Luk VanLangenhove. London: Pluto Press, 2005, tr. 23 - 24<br /> 8. Mary Farrell, "The Global Politics of Regionalism: An Introduction". Global Politics of Regionalism: Theory and<br /> Practice, edited by Mary Farrell, Bjorn Hettne, and Luk VanLangenhove. London: Pluto Press, 2005, tr. 8<br /> 9. Sheila Page, Regionalism among Developing Countries, London: Macmillan Press, 2000, tr. 5<br /> <br /> <br /> <br /> 86♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N<br /> trïn hai yïëu töë "chûác nùng" vaâ "cêëu truác". Hai trõ thöng qua vai troâ thaânh viïn cuãa caác thiïët chïë<br /> yïëu töë naây coá thïí xêy dûång nïn nhûäng möëi liïn khu vûåc", vaâ "phuå thuöåc lêîn nhau vïì mùåt kinh<br /> kïët mang tñnh vùn hoáa - xaä höåi. Ngoaâi ra, trong tïë"12. Do àoá, theo quan àiïím cuãa Bruce Russett,<br /> giai àoaån gêìn àêy, nhên töë "laänh àaåo" cuäng àûúåc Chuã nghôa Khu vûåc nhêët thiïët phaãi bao göìm nùm<br /> àaánh giaá nhû möåt yïëu töë quan troång. Chñnh nhên àùåc tñnh cú baãn naây nhû nùm àiïìu kiïån bùæt buöåc.<br /> töë naây laâ chuã nhên cuãa viïåc "tûúãng tûúång" hoùåc Tuy nhiïn, nhûäng àùåc tñnh êëy dûúâng nhû àaä trúã<br /> "phaát minh" ra vaâ theo àuöíi Chuã nghôa Khu vûåc. nïn laåc hêåu trong giai àoaån hiïån nay khi coá rêët<br /> Möåt caách ngùæn goån, möåt khu vûåc seä àûúåc xem nhiïìu "phêìn" trïn thïë giúái àûúåc goåi laâ "Khu vûåc"<br /> xeát àaánh giaá búãi nhûäng yïëu töë nhû kinh tïë, vùn maâ khöng cêìn höåi àuã nùm àiïìu kiïån, àùåc tñnh<br /> hoáa, xaä höåi vaâ caã tñnh chñnh trõ maâ khöng cêìn êëy. Vñ duå nhû khi ta aáp duång quan àiïím cuãa Bruce<br /> bêån têm nhiïìu àïën vai troâ cuãa yïëu töë khöng gian Russett, chuáng ta seä khöng thïí naâo xem Àöng<br /> àõa lyá. Caác quöëc gia coá thïí tòm àïën vúái nhau AÁ, Àöng Nam AÁ hoùåc Chêu AÁ - Thaái Bònh Dûúng<br /> trong möåt "Khu vûåc" àïí daân xïëp möëi quan hïå vöën rêët àa daång nhû möåt khu vûåc àûúåc vaâ àûúng<br /> giûäa hoå nhùçm kiïìm chïë nhûäng mêu thuêîn vúái nhiïn seä khöng thïí naâo xem xeát Chuã nghôa Khu<br /> nhau, tòm ra phûúng thûác àïí cuâng töìn taåi vúái vûåc úã nhûäng núi naây. Thûåc tïë sinh àöång àaä cho<br /> nhau trong sûå khaác biïåt àïí theo àuöíi muåc àñch chuáng ta möåt bûác tranh hoaân toaân khaác khi Àöng<br /> chung hoùåc coá thïí àïí cuâng nhau chöëng laåi nhûäng AÁ, Àöng Nam AÁ hoùåc Chêu AÁ - Thaái Bònh Dûúng<br /> möëi àe doåa tûâ bïn ngoaâi. Chñnh vò leä àoá, Chuã khöng nhûäng àûúåc thûâa nhêån laâ "Khu vûåc" maâ<br /> nghôa Khu vûåc chó laâ vaâ chñnh laâ möåt caãm giaác thêåm chñ coân àûúåc xem nhû nhûäng "Khu vûåc<br /> thûåc thuå vïì möåt Khu vûåc hoùåc vïì möåt nhoám caác nùng àöång" kïí caã dûúái goác nhòn cuãa böå mön<br /> chñnh saách (dûå aán khu vûåc) coá thïí duâng àïí thiïët nghiïn cûáu Chuã nghôa Khu vûåc.<br /> chïë hoáa vaâ phaát triïín hún nûäa nhûäng caãm giaác Hoùåc coá nhûäng quan àiïím khaác chó àïì cao<br /> êëy. Theo quan àiïím naây, Khu vûåc mang tñnh trûâu àùåc tñnh thûá nhêët vïì "khöng gian àõa lyá" thò cho<br /> tûúång vaâ ûúác lïå hún laâ nhûäng gò thïí hiïån bùçng rùçng Chuã nghôa Khu vûåc phaãi àûúåc xem nhû<br /> khöng gian àõa lyá vaâ laänh thöí trïn baãn àöì. Giûäa viïåc têåp trung tùng cûúâng quan hïå kinh tïë, chñnh<br /> nhûäng quöëc gia trong möåt "Khu vûåc" trûâu tûúång trõ-quên sûå trong phaåm vi möåt khu vûåc khöng<br /> êëy seä diïîn ra möåt quaá trònh àiïìu chónh chñnh gian àõa lyá nhêët àõnh cuãa nhûäng thaânh viïn maâ<br /> saách nhùçm haån chïë nhûäng àiïím khaác biïåt vaâ tùng thöi13. Nhûäng nhaâ nûúác trong cuâng phaåm vi<br /> cûúâng nhûäng àiïím chung cuãa caã khu vûåc10. Quan khöng gian àõa lyá cêån kïì seä sùén loâng xêy dûång<br /> àiïím naây cuäng àûúåc sûå taán thaânh tûâ Söderbaum möåt dûå aán khu vûåc chung nhùçm muåc tiïu tùng<br /> khi öng cho rùçng Chuã nghôa Khu vûåc nïn àûúåc cûúâng möëi quan hïå giûäa hoå vúái nhau trong khu<br /> xem nhû möåt têåp húåp yá tûúãng, baãn sùæc vaâ tû vûåc hún laâ quan hïå vúái bïn ngoaâi. Thêåt khoá chöëi<br /> tûúãng coá liïn quan àïën dûå aán khu vûåc11. boã ûu àiïím vaâ lúåi thïë cuãa àùåc tñnh "khöng gian<br /> àõa lyá" trong diïîn trònh Chuã nghôa Khu vûåc. Tuy<br /> 2. Àùåc tñnh cuãa Chuã nghôa Khu vûåc nhiïn, khöng gian àõa lyá khöng phaãi laâ möåt àùåc<br /> Coá quan àiïím cho rùçng khi àûúåc xem nhû tñnh cú baãn cuãa möåt khu vûåc hay Chuã nghôa Khu<br /> möåt Khu vûåc thò noá phaãi bao göìm nùm àùåc tñnh vûåc. Quan àiïím naây nhanh choáng bõ baác boã búãi<br /> cú baãn laâ: "khöng gian àõa lyá", "tñnh àöìng nhêët nhûäng hoåc giaã àaä àûa ra quan àiïím vïì Chuã nghôa<br /> vùn hoáa - xaä höåi", "tûúng àöìng thaái àöå chñnh trõ Khu vûåc vaâ khöng cêìn quan têm àïën yïëu töë<br /> vaâ haânh vi", "phuå thuöåc lêîn nhau vïì mùåt chñnh khöng gian àõa lyá14. Möåt thûåc tïë cho thêëy, khi<br /> <br /> 10. Nicholas Tarling, Regionalism in Southeast Asia. New York: Routledge, 2006, tr. 7-9<br /> 11. Fredrik Söderbaum, "Introduction", in Theories of New regionalism, edited by Fredrik Söderbaum, Timothy<br /> M. Shaw, Basingstoke: Palgrave, 2003, tr. 7<br /> 12. Bruce M. Russett, "International regimes and Study of regions", International Studies Quarterly vol. 13, no.<br /> 14 December 1969, tr. 338<br /> 13. Edward D. Mansfield and Helen V. Milner, "The political economy of regionalism: an overview", in The Political Economy<br /> of regionalism edited by Edward D. Mansfield and Helen V. Milner, New York: Columbia University Press, 1997, tr. 3-4<br /> 14. Tlàd<br /> <br /> <br /> <br /> K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦87<br /> nhùæc àïën Thïë giúái Höìi giaáo, ngûúâi ta thûúâng vúái caác quöëc gia coân laåi àïí hònh thaânh möåt khu<br /> nghô ngay àïën nhûäng quöëc gia AÃ rêåp. Tuy nhiïn, vûåc. Nïëu coá àuã nùng lûåc àïí húåp taác, caác quöëc<br /> sau khi cên nhùæc, chuáng ta cuäng dïî daâng thïm gia seä tiïën haânh húåp taác, vaâ vò thïë seä tùng cûúâng<br /> Indonesia vaâo danh saách êëy mùåc duâ vïì mùåt khöng khaã nùng hònh thaânh möåt khu vûåc. Tuy nhiïn,<br /> gian àõa lyá thò chùèng liïn quan gò àïën caác quöëc nhòn úã goác àöå ngûúåc laåi thò chñnh yïëu töë "nùng<br /> gia AÃ rêåp. Quan àiïím hoåc thuêåt naây àaä àûa ra lûåc" naây seä laâ möåt trúã ngaåi cho Chuã nghôa Khu<br /> àõnh nghôa khu vûåc nhû möåt nhoám caác quöëc gia vûåc khi möåt söë quöëc gia khöng àuã khaã nùng vaâ yá<br /> chia seã nhûäng yá niïåm vïì baãn sùæc chung. Chñnh chñ àïí húåp taác. Tònh huöëng naây dêîn àïën möåt yïëu<br /> vò vêåy maâ àùåc tñnh baãn sùæc chung àûúåc xem nhû töë thûá hai dïî thêëy coá liïn quan chñnh laâ yïëu töë vïì<br /> möåt àiïìu kiïån tiïn quyïët hún vaâ quan troång hún "chuã quyïìn". Chuã quyïìn chñnh laâ möåt yïëu töë<br /> àïí xaác àõnh möåt khu vûåc chûá khöng phaãi yïëu töë kiïìm haäm chuã nghôa khu vûåc. Tuy nhiïn, dûúâng<br /> khöng gian àõa lyá15. nhû cêu chuyïån naây chó diïîn ra àöëi vúái nhûäng<br /> Coá nhêån àõnh khaác vïì àùåc tñnh cuãa Chuã nghôa quöëc gia coá sûå nhaåy caãm vïì vêën àïì chuã quyïìn<br /> Khu vûåc bao göìm 5 yïëu töë sùæp xïëp theo trònh tûå trong khi nhûäng cûúâng quöëc thò laåi coá xu hûúáng<br /> nêëc thang laâ: quaá trònh khu vûåc hoáa, yá thûác mang laåm duång yïëu töë naây. Möåt khi caác cûúâng quöëc<br /> têìm khu vûåc vïì baãn sùæc, quan hïå húåp taác khu laåm duång Chuã quyïìn cuãa hoå thò seä dêîn àïën möåt<br /> vûåc liïn nhaâ nûúác, sûå hoâa húåp khu vûåc do caác yïëu töë tiïëp theo laâ "baá quyïìn". Àoá laâ trûúâng húåp<br /> quöëc gia thuác àêíy, vaâ khöëi liïn kïët khu vûåc16. möåt nhoám khu vûåc àûúåc lêåp nïn hoùåc bõ lúåi duâng<br /> Nhûäng yïëu töë naây cuäng minh chûáng rùçng quaá àïí phuåc vuå lúåi ñch cho möåt hoùåc vaâi baá quyïìn<br /> trònh khu vûåc quaá trong àoá viïåc xêy dûång baãn khu vûåc. Kõch baãn cho trûúâng húåp naây chñnh laâ<br /> sùæc khu vûåc laâ nhên töë àêìu tiïn cêìn thiïët àïí thuác möåt hoùåc chó söë ñt möåt vaâi cûúâng quöëc thao tuáng<br /> àêíy nhiïìu hún sûå hoâa húåp khu vûåc vúái muåc tiïu vaâ àoáng vai troâ chuã yïëu trong viïåc thiïët lêåp caác<br /> laâ möåt khöëi liïn kïët khu vûåc. Khöëi liïn kïët khu thïí chïë khu vûåc vaâ viïåc hoaåch àõnh chûúng trònh<br /> vûåc laâ möåt yïëu töë mûác àöå quan troång maâ qua àoá nghõ sûå khu vûåc thöng qua caác thïí chïë êëy18. Tuy<br /> xaác àõnh möëi quan hïå giûäa khu vûåc vúái phêìn nhiïn, vúái möåt quan àiïím laåc quan hún, Fawcett<br /> coân laåi cuãa hïå thöëng quöëc tïë; àöìng thúâi laâ nhên àaä cho rùçng Chuã nghôa Khu vûåc laâ tiïën trònh<br /> töë cú baãn àïí thiïët kïë nhûäng chñnh saách cho nhûäng thuác àêíy möëi quan hïå húåp taác kinh tïë, chñnh trõ<br /> vêën àïì khu vûåc. Tuy nhiïn, Andrew Hurrell cuäng vaâ an ninh. Hún nûäa, tiïën trònh naây cuâng luác seä<br /> àaä nhêën maånh rùçng coá rêët nhiïìu con àûúâng khaác xêy dûång nïn nhûäng quan niïåm vaâ giaá trõ chung<br /> nhau àïí dêîn àïën möåt khöëi liïn kïët khu vûåc vaâ mang tñnh khu vûåc maâ qua àoá seä hònh thaânh möåt<br /> khöng nhêët thiïët phaãi tuên theo trònh tûå tûâng bûúác raâo caãn ngùn chùån caác cûúâng quöëc khu vûåc laåm<br /> cuãa 5 yïëu töë kïí trïn17. duång ûu thïë chuã quyïìn vûúåt tröåi cuãa mònh àöìng<br /> Ngoaâi ra, khi nghiïn cûáu vïì Chuã nghôa Khu thúâi àiïìu chónh haânh vi cuãa caác cûúâng quöëc nùçm<br /> vûåc, chuáng ta cuäng cêìn àïí yá àïën 3 yïëu töë nûäa laâ: trong khuön khöí cuãa nhûäng quan niïåm vaâ giaá trõ<br /> "nùng lûåc", "chuã quyïìn" vaâ "baá quyïìn". Dûúái khu vûåc chung àoá.19<br /> goác nhòn kinh nghiïåm lõch sûã, "nùng lûåc" cuãa Àöëi vúái nhûäng quöëc gia tham gia hònh thaânh<br /> caác thaânh viïn seä àoáng goáp rêët nhiïìu vaâo viïåc nïn möåt Chuã nghôa Khu vûåc, thöng thûúâng hoå<br /> quyïët àõnh khaã nùng hònh thaânh möåt khu vûåc. hay quan têm àïën nhûäng gò coá thïí àaåt àûúåc thöng<br /> "Nùng lûåc" úã àêy àûúåc xem xeát nhû tiïìm nùng qua sûå húåp taác àoá. Nïëu khöng tòm thêëy àûúåc lúåi<br /> vaâ thûåc lûåc cuãa möåt quöëc gia coá thïí taác àöång ñch, hoå seä khöng tham gia. Ñch lúåi àaåt àûúåc úã<br /> àïën yá chñ cuãa quöëc gia àoá trong vêën àïì húåp taác àêy coá thïí laâ lúåi ñch vïì mùåt chñnh trõ, an ninh<br /> <br /> 15. Tlàd<br /> 16. Andrew Hurrell, "Regionalism in Theoretical Perspective", in Regionalism in World Politics - Regional<br /> organization and International order, edited by Louise Fawcett and Andrew Hurrell, New York: Oxford University<br /> Press Inc., 1995, tr. 39-45<br /> 17. Tlàd<br /> 18. Louise Fawcett, "Regionalism from an Historical Perspective", in Global Politics of Regionalism: Theory and<br /> Practice, edited by Mary Farrell, Bjorn Hettne, and Luk VanLangenhove. London: Pluto Press, 2005, tr. 34 - 36<br /> <br /> <br /> <br /> 88♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N<br /> hoùåc kinh tïë. Tuy nhiïn trong söë àoá thò lúåi ñch yïëu vaâo hoaåt àöång mang tñnh cuå thïí trong khu<br /> kinh tïë coá veã àûúåc àïí yá àïën nhiïìu hún trong giai vûåc nhû thûúng maåi, con ngûúâi, yá tûúãng hoùåc<br /> àoaån hiïån nay. Liïåu yïëu töë lúåi ñch àaåt àûúåc vïì thêåm chñ laâ xung àöåt21. Söderbaum cuäng àaä àïì<br /> mùåt kinh tïë coá phaãi laâ yïëu töë mang tñnh söëng cêåp rùçng "Chuã nghôa Khu vûåc" laâ möåt hïå thöëng<br /> coân àïí quyïët àõnh sûå thaânh cöng cuãa Chuã nghôa caác yá tûúãng, chñnh saách hoùåc yá thûác hïå liïn quan<br /> Khu vûåc? Chñnh vò vêåy, möåt vêën àïì rêët cêìn thiïët àïën dûå aán khu vûåc trong khi àoá Khu vûåc hoáa<br /> phaãi àûúåc tòm hiïíu chñnh laâ liïåu nhûäng yïëu töë chñnh laâ quaá trònh maâ trong àoá caác chuã thïí tûúng<br /> phi kinh tïë coá khaã nùng aãnh hûúãng àïën tñnh khaã taác vúái nhau nhùçm xêy dûång möåt khöng gian<br /> thi cuãa Chuã nghôa Khu vûåc hay khöng. khu vûåc. Vúái quan àiïím tûúng àöëi khaác vúái moåi<br /> Sheila Page àaä chó ra rùçng, àêëy laâ möåt cêu ngûúâi, Christopher Dent cho rùçng Chuã nghôa<br /> hoãi khoá, tuy nhiïn cuäng coá nïu ra möåt vaâi nguyïn Khu vûåc vaâ Khu vûåc hoáa thûåc ra laâ hai quaá trònh<br /> nhên phi kinh tïë àïí caác quöëc gia tòm àïën vúái cuãa möåt khu vûåc22. Öng ta cho rùçng Chuã nghôa<br /> nhau trong möåt töí chûác khu vûåc chñnh laâ: yïëu töë Khu vûåc laâ quaá trònh àõnh hûúáng búãi chñnh saách<br /> àõa lyá, an ninh vaâ tùng cûúâng sûác maånh. Thûá theo hûúáng tûâ trïn xuöëng dûúái (policy-driven,<br /> nhêët, theo nhû Sheila Page thò àõa lyá chñnh laâ top-down process), coân Khu vûåc hoáa laâ quaá trònh<br /> möåt nhên töë mang tñnh tiïìm nùng àïí coá thïí giuáp àõnh hûúáng búãi xaä höåi theo hûúáng tûâ dûúái lïn<br /> caác quöëc gia coá thïí tòm àïën vúái nhau trong möåt (social-driven and bottom-up process). Ngoaâi ra,<br /> töí chûác khu vûåc dïî daâng hún. Dêîu sao ài chùng öng coân chó ra rùçng giûäa hai quaá trònh naây töìn<br /> nûäa thò yïëu töë àõa lyá cuäng laâ möåt yïëu töë cêìn thiïët taåi sûå tûúng taác qua laåi úã nhiïìu cêëp àöå khaác nhau.<br /> àïí xaác àõnh möåt khu vûåc. Thûá hai, duâ viïåc hònh Sûå tûúng taác àûúåc thïí hiïån úã àiïím: Chuã nghôa<br /> thaânh caác liïn minh quên sûå khöng thïí àûúåc xem Khu vûåc laâ nhûäng saáng kiïën vïì mùåt chñnh saách<br /> nhû laâ Chuã nghôa Khu vûåc, tuy nhiïn trong quaá cuãa dûå aán khu vûåc àûúåc xêy dûång trïn nïìn taãng<br /> trònh tùng cûúâng giao lûu thûúng maåi thò an ninh "Khu vûåc hoáa", àöìng thúâi chñnh nhûäng chñnh<br /> têët yïëu phaãi àûúåc thùæt chùåt vaâ tùng cûúâng. Thûá saách naây (vöën àûúåc xem laâ Chuã nghôa Khu vûåc)<br /> ba, nhûäng vêën àïì lúåi ñch kinh tïë, öín àõnh chñnh àûúåc thiïët kïë nhùçm àïí thuác àêíy, tùng cûúâng quaá<br /> trõ, an ninh hoùåc hoâa bònh khöng chó laâ möëi quan trònh Khu vûåc hoáa23.<br /> têm cuãa caác quöëc gia trong khu vûåc maâ coân coá Shaun Breslin cuäng àïì xuêët cêìn phaãi phên<br /> caã caác àöëi taác thûúng maåi cuãa hoå úã bïn ngoaâi. àõnh hai thuêåt ngûä Chuã nghôa Khu vûåc vaâ Khu<br /> Chñnh vò vêåy viïåc caác quöëc gia nhoã, yïëu thûúâng vûåc hoáa. Chuã nghôa Khu vûåc nhùçm chó àïën möåt<br /> coá xu hûúáng muöën tham gia/thaânh lêåp möåt khu töí chûác chñnh thöëng vaâ àaä àõnh hònh trong àoá<br /> vûåc laâ àïí coá thïí tùng cûúâng sûác maånh trong khi göìm coá thaânh viïn chñnh thûác, àûúâng biïn giúái,<br /> mùåc caã vúái caác quöëc gia (thûúâng laâ lúán hún) úã sûå giao tiïëp giûäa caác thaânh viïn hoùåc caác hiïåp<br /> bïn ngoaâi20. ûúác hiïåp àõnh giûäa caác thaânh viïn. Trong khi<br /> àoá, Khu vûåc hoáa thûúâng àûúåc àïì cêåp nhû möåt<br /> 3. Chuã nghôa Khu vûåc vaâ Khu vûåc hoáa quaá trònh diïîn ra sûå hoâa húåp vïì mùåt xaä höåi vaâ<br /> Hai thuêåt ngûä "Khu vûåc hoåc" vaâ "Chuã nghôa kinh tïë. Trong quaá trònh hoâa húåp lêîn nhau cuãa<br /> Khu vûåc" rêët thûúâng àûúåc àïì cêåp vaâ phên àõnh tiïën trònh Khu vûåc hoáa, sûå hoâa húåp vïì kinh tïë<br /> roä raâng trong cú súã lyá luêån cuãa nghiïn cûáu Chuã dûúâng nhû trúã nïn quan troång tuy nhiïn àoá khöng<br /> nghôa Khu vûåc. Nhû àaä nïu úã phêìn trïn, Chuã phaãi laâ muåc tiïu duy nhêët cuãa tiïën trònh Khu vûåc<br /> nghôa Khu vûåc nïn àûúåc xem nhû laâ möåt hïå thöëng hoáa. Thêåm chñ, sûå hoâa húåp kinh tïë coá thïí vêîn<br /> caác chñnh saách hoùåc dûå aán khu vûåc. Trong khi diïîn ra maâ khöng cêìn thiïët phaãi coá sûå töìn taåi cuãa<br /> àoá, khu vûåc hoáa chñnh laâ quaá trònh têåp trung chuã möåt töí chûác khu vûåc àõnh hònh vaâ mang tñnh<br /> <br /> 19. Tlàd, tr. 21<br /> 20. Tlàd, tr. 20-40<br /> 21. Louise Fawcett, "Regionalism from an Historical Perspective". In Global Politics of Regionalism: Theory and<br /> Practice, edited by Mary Farrell, Bjorn Hettne, and Luk VanLangenhove. London: Pluto Press, 2005, tr. 25<br /> 22. Tlàd, Fredrik Söderbaum<br /> 23. Christopher M. Dent, East Asian Regionalism, New York: Routledge, 2008, tr. 7<br /> <br /> <br /> <br /> K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦89<br /> chñnh thöëng cuãa Chuã nghôa Khu vûåc24. nûäa võ thïë quöëc gia trong diïîn trònh Khu vûåc hoáa<br /> Nhû vêåy, "Chuã nghôa Khu vûåc" vaâ "khu vûåc taåi Àöng Nam AÁ.<br /> hoáa" laâ hai thuêåt ngûä àûúåc phên àõnh tûúng àöëi Hún nûäa, Àöng Nam AÁ àûúåc àaánh giaá laâ möåt<br /> roä raâng trong cú súã lyá luêån cuãa nghiïn cûáu Khu khu vûåc àa daång thuöåc daång bêåc nhêët trïn thïë<br /> vûåc hoåc. Àêy laâ möåt sûå phên àõnh hûäu ñch àïí giúái. Sûå àa daång khöng chó biïíu hiïån vùn hoáa,<br /> giuáp chuáng ta coá caách nhòn toaân diïån vïì diïîn tön giaáo, thïí chïë chñnh trõ maâ coân coá caã sûå chïnh<br /> trònh Khu vûåc hoáa vaâ Chuã nghôa Khu vûåc. lïåch trònh àöå phaát triïín cuãa nïìn kinh tïë. Chuã nghôa<br /> Khu vûåc taåi àêy mang hònh daáng vaâ xuêët phaát<br /> 4. Vai troâ, thúâi cú vaâ thaách thûác cuãa Viïåt àiïím khöng thïí dûåa trïn sûå tûúng àöìng trong<br /> Nam trong diïîn trònh Khu vûåc hoáa caác yïëu töë mang tñnh tûå nhiïn nhû vùn hoáa, baãn<br /> Chuáng ta hoaân toaân khöng thïí phuã nhêån àûúåc sùæc maâ cêìn phaãi àûúåc kiïën taåo möåt caách cêín thêån<br /> xu hûúáng toaân cêìu hoáa vaâ Khu vûåc hoáa laâ xu hûúáng vaâ lêu daâi thöng qua sûå tûúng taác thûúâng xuyïn<br /> chuã àaåo trong quan hïå quöëc tïë giai àoaån hiïån nay. vïì mùåt kinh tïë, chñnh trõ vaâ caã an ninh àïí coá thïí<br /> Viïåt Nam vúái nhûäng thaânh tûåu àaåt àûúåc trong xêy dûång möåt mö hònh khu vûåc hiïåu quaã. Trong<br /> cöng taác àöëi ngoaåi trong thúâi gian qua àaä chûáng giai àoaån trûúác mùæt, àùåc trûng "thöëng nhêët trong<br /> toã chuáng ta àang ài theo möåt àûúâng löëi àuáng àùæn àa daång" àoâi hoãi têët caã caác quöëc gia trong khu<br /> trong chñnh saách noái chung vaâ chñnh saách àöëi ngoaåi vûåc kïí caã Viïåt Nam phaãi nöî lûåc àïí xêy dûång<br /> noái riïng. Viïåt Nam àang dêìn phaát huy roä vai troâ nhûäng dûå aán khu vûåc hiïåu quaã vúái nhûäng bûúác<br /> quan troång cuãa mònh trïn diïîn àaân quöëc tïë vaâ diïîn triïín khai cuå thïí trong diïîn trònh Khu vûåc hoáa.<br /> àaân khu vûåc. Liïn quan àïën Chuã nghôa Khu vûåc Àêy cuäng laâ möåt thaách thûác khöng nhoã àöëi vúái<br /> taåi Àöng AÁ maâ "ngûúâi laái" (driver seat) chuã àaåo laâ Viïåt Nam khi thïí chïë chñnh trõ tûúng àöëi khaác<br /> ASEAN, möåt töí chûác húåp taác khu vûåc àûúåc àaánh biïåt vúái caác nûúác coân laåi trong khu vûåc.<br /> giaá laâ coá nhiïìu thaânh tûåu taåi Àöng Nam AÁ, Viïåt Ngoaâi ra, xung àöåt biïín Àöng laâ vêën àïì àaáng<br /> Nam àaä vaâ àang thïí hiïån vai troâ ngaây caâng nöíi quan ngaåi trong quaá trònh húåp taác khu vûåc. Àêy<br /> tröåi trong böëi caãnh Khu vûåc hoáa vaâ Toaân cêìu hoáa cuäng laâ möåt bûúác caãn tûúng àöëi àöëi vúái quaá trònh<br /> trong quan hïå quöëc tïë. Khu vûåc hoáa taåi Àöng Nam AÁ. Viïåt Nam àoáng<br /> Tuy nhiïn, haâng loaåt nhûäng vêën àïì nöíi cöåm vai troâ khöng nhoã trong viïåc giaãi quyïët xung àöåt<br /> taåi Àöng Nam AÁ trong thúâi gian ngùæn vûâa qua taåi khu vûåc tranh chêëp naây nïn chùæc chùæn seä gùåp<br /> àaä mang laåi nhiïìu thúâi cú cuäng nhû khöng ñt nhiïìu thaách thûác trong viïåc phaát huy vai troâ vaâ<br /> nhûäng thaách thûác cho Viïåt Nam vaâ caã khu vûåc. võ thïë trong Chuã nghôa Khu vûåc Àöng Nam AÁ.<br /> Caác quöëc gia trong khu vûåc Àöng Nam AÁ àang Toám laåi, Chuã nghôa Khu vûåc laâ nhûäng dûå aán<br /> gùåp khöng ñt thaách thûác tûâ xu hûúáng ly têm vaâ mang tñnh Khu vûåc àûúåc thûåc hiïån thöng qua<br /> nhûäng phong traâo ly khai tiïìm nùng nhû taåi caác quaá trònh Khu vûåc hoáa. Khöng nhêët thiïët caác khu<br /> nûúác Thaái Lan, Philippines, Indonesia. Sûå öín vûåc phaãi coá àûúåc nhûäng àiïìu kiïån tûå nhiïn tûúng<br /> àõnh chñnh trõ vaâ an ninh taåi nhûäng nûúác naây àöìng giûäa caác thaânh viïn àïí xêy dûång möåt Chuã<br /> àang laâ nhûäng vêën àïì àang gêy chuá yá trong quan nghôa Khu vûåc thaânh cöng. Àùåc biïåt àöëi vúái<br /> hïå quöëc tïë taåi khu vûåc naây. Ngoaâi ra, trong quaá nhûäng khu vûåc maâ sûå tûúng àöìng tûå nhiïn laâ<br /> trònh Khu vûåc hoáa taåi Àöng Nam AÁ cuäng chûáng möåt àiïìu khoá coá thïí chûáng kiïën nhû taåi Àöng AÁ<br /> kiïën nhûäng xung àöåt biïn giúái laänh thöí cuãa nhûäng hoùåc gêìn vúái chuáng ta hún laâ Àöng Nam AÁ, nhûäng<br /> nûúác Thaái Lan, Myanmar, Laâo, Indonesia, yïëu töë mang tñnh kiïën taåo (constructive) cêìn phaãi<br /> Malaysia vaâ gêìn àêy nhêët laâ xung àöåt biïn giúái àûúåc chuá yá nhiïìu hún nûäa. Sûå tûúng taác thûúâng<br /> giûäa Thaái Lan vaâ Cambodia xung quanh ngöi xuyïn giûäa caác quöëc gia vïì mùåt kinh tïë, thûúng<br /> àïìn Preah Vihear. Trong böëi caãnh êëy, Viïåt Nam maåi, an ninh - chñnh trõ seä laâ nhûäng yïëu töë hûäu<br /> àang àûúåc àaánh giaá cao vïì nïìn chñnh trõ öín àõnh ñch nhùçm xêy dûång möåt Chuã nghôa Khu vûåc mang<br /> trong khu vûåc. Àêy laâ möåt cú höåi thuêån lúåi àïí tñnh khaã thi. Nùng lûåc, yá chñ húåp taác cuãa caác<br /> Viïåt Nam coá thïí têån duång nhùçm nêng cao hún quöëc gia trong phaåm vi tön troång chuã quyïìn laänh<br /> <br /> 24. Shaun Breslin, "Theorising East Asian reigionalism(s)", in Advancing East Asian Regionalism, edited by<br /> Melissa G. Curley and Nicholas Thomas, New York: Routledge, tr. 29-30<br /> <br /> <br /> <br /> 90♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N<br /> thöí vaâ haån chïë yïëu töë baá quyïìn seä vêîn laâ ûu tiïn nhû àöëi mùåt vúái khöng ñt thaách thûác trong bûúác<br /> trong Chuã nghôa Khu vûåc taåi Àöng Nam AÁ. Trong ài chiïën lûúåc phuâ húåp vúái xu thïë Khu vûåc hoáa<br /> böëi caãnh àoá, Viïåt Nam seä coá nhiïìu thúâi cú cuäng vaâ Toaân cêìu hoáa.<br /> <br /> TAÂI LIÏÅU THAM KHAÃO<br /> 1. Andrew Hurrell (1995), "Regionalism in Theoretical Perspective", in Regionalism in World Politics - Regional<br /> organization and International order, edited by Louise Fawcett and Andrew Hurrell, New York: Oxford University<br /> Press Inc.<br /> 2. Bruce M. Russett (1969), "International regimes and Study of regions", International Studies Quarterly vol. 13,<br /> no. 14.<br /> 3. Carr, E.H (1945), Nationalism and after, London: Macmillan.<br /> 4. Christopher M. Dent (2008), East Asian Regionalism, New York: Routledge.<br /> 5. Edward D. Mansfield and Helen V. Milner (1997), "The political economy of regionalism: an overview", in The<br /> Political Economy of regionalism edited by Edward D. Mansfield and Helen V. Milner, New York: Columbia<br /> University Press.<br /> 6. Eero Palmujoki (2001), Regionalism and Globalism in Southeast Asia, New York: Palgrave.<br /> 7. Fawcett Louise (1996), "Regionalism in Historical Perspective". Regionalism in World Politics: Regional<br /> Organization and International Order edited by Louise L'Estrange Fawcett, Hurrell Fawcett, Andrew Hurrell.<br /> Oxford University Press.<br /> 8. Fredrik Söderbaum (2003), "Introduction", in Theories of New regionalism, edited by Fredrik Söderbaum, Timothy<br /> M. Shaw, Basingstoke: Palgrave.<br /> 9. Hoaâng Khùæc Nam (2008), Chuã nghôa khu vûåc trong lõch sûã, Taåp chñ nghiïn cûáu Lõch sûã, söë 5 (385).<br /> 10. Hoaâng Khùæc Nam (2007), Phên àõnh khu vûåc trong nghiïn cûáu quöëc tïë, 2007, Taåp chñ Khoa hoåc, Têåp 23, söë 2.<br /> 11. Joseph Nye (1968), "Introduction". International Regionalism: Readings edited by Joseph Nye and Thea<br /> Behbahani. Little, Brown and Company - Boston.<br /> 12. Louise Fawcett (2005), "Regionalism from an Historical Perspective", in Global Politics of Regionalism: Theory<br /> and Practice, edited by Mary Farrell, Bjorn Hettne, and Luk VanLangenhove. London: Pluto Press.<br /> 13. Nicholas Tarling (2006), Regionalism in Southeast Asia. New York: Routledge.<br /> 14. Shaun Breslin, "Theorising East Asian reigionalism(s)", in Advancing East Asian Regionalism, edited by Melissa<br /> G. Curley and Nicholas Thomas, New York: Routledge<br /> 15. Sheila Page (2000), Regionalism among Developing Countries, London: Macmillan Press.<br /> <br /> <br /> SUMMARY<br /> <br /> SOME AWARENESS OF THE THEORY OF<br /> INTERNATIONAL REGIONALISM<br /> . Nguyen Tuan Khanh, M.A.<br /> <br /> Regionalism and related concepts have long attracted scholars of International<br /> relations studies as well as Regional Studies. Many scholars have been continuously<br /> updating information in order to release a comprehensive definition of regionalism.<br /> The paper introduces the selected academic opinion as the theoretical base for<br /> regionalism in International relations studies. Moreover, the paper will also introduce<br /> the characteristics of Regionalism in order to distinguish the two concepts of<br /> "Regionalism" and "Regionalization". The theoretical review will be applied to briefly<br /> examine the role of Vietnam within the current trend of Regionalization and<br /> Globalization of International relations studies. Taking advantages and overcoming the<br /> challenges would be very important for Vietnam to develop within the background of<br /> Regionalism in East Asia and South East Asia.<br /> <br /> <br /> <br /> K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦91<br />