Vai trò của chính phủ Thái Lan, Trung Quốc trong việc hỗ trợ các doanh nghiệp đầu tư trực tiếp vào Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào - bài học cho Việt Nam

TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, Số 62A, 2010<br /> VAI TRÒ CỦA CHÍNH PHỦ THÁI LAN, TRUNG QUỐC<br /> TRONG VIỆC HỖ TRỢ CÁC DOANH NGHIỆP ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP VÀO<br /> CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO - BÀI HỌC CHO VIỆT NAM<br /> Nguyễn Văn Thắng<br /> Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Trong những năm gần đây, Thái Lan và Trung Quốc là hai nước luôn nằm trong tốp dẫn<br /> đầu về đầu tư trực tiếp vào Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào. Có được vị trí đó là nhờ họ đã<br /> xây dựng một chiến lược tổng thể nhằm hỗ trợ, thúc đẩy các doanh nghiệp trong nước đầu tư<br /> trực tiếp ra nước ngoài. Nghiên cứu kinh nghiệm hỗ trợ các doanh nghiệp đầu tư trực tiếp vào<br /> Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào của chính phủ Thái Lan và Trung Quốc để vận dụng vào quá<br /> trình thúc đẩy các doanh nghiệp Việt Nam đầu tư trực tiếp vào Cộng hòa Dân chủ Nhân dân<br /> Lào là hết sức cần thiết.<br /> <br /> Đầu tư trực tiếp nước ngoài (Foreign Direct Investment: FBI) là một xu hướng<br /> tất yếu khách quan trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay. Hoạt động FDI<br /> không chỉ có các nước phát triển đóng vai trò là chủ đầu tư mà trong những giai đoạn<br /> gần đây đã có sự tham gia tích cực của các nước đang phát triển vào hoạt động này. Thế<br /> giới đã, đang và sẽ phát triển theo xu thế mở cửa, hội nhập sâu hơn vào quan hệ kinh tế<br /> quốc tế, điều này đã biến nền kinh tế thế giới trở thành một mạng lưới rộng lớn, trong<br /> đó mỗi quốc gia đóng vai trò là một mắt lưới không thể thiếu. Vì vậy, các quốc gia phát<br /> triển cũng như các quốc gia đang phát triển tất yếu phải tham gia đầu tư trực tiếp ra<br /> nước ngoài.<br /> Trong khu vực ASEAN, Cộng hòa Dân chủ Nhân dân (CHDCND) Lào nổi lên<br /> như là một trong những nơi thu hút FDI một cách đáng kể của các nước ASEAN và trên<br /> thế giới. Đặc biệt, Thái Lan và Trung Quốc đang là những quốc gia hàng đầu đầu tư trực<br /> tiếp vào CHDCND Lào. Đây là những quốc gia có một số đặc điểm tương đồng với Việt<br /> Nam. Vì vậy, nghiên cứu kinh nghiệm đầu tư trực tiếp vào CHDCND Lào của hai quốc<br /> gia này, Việt Nam có thể rút ra những bài học bổ ích để từ đó vận dụng vào hoạt động<br /> FDI của mình vào CHDCND Lào một cách có hiệu quả nhất.<br /> 1. Vai trò của chính phủ Thái Lan và Trung Quốc trong việc hỗ trợ các doanh<br /> nghiệp đầu tư trực tiếp vào CHDCND Lào<br /> 1.1. Thái Lan<br /> Thái Lan là một quốc gia đã rất thành công trong việc thu hút FDI, vì vậy, họ có<br /> 135<br /> <br /> nhiều kinh nghiệm để tổ chức bộ máy điều hành, thúc đẩy và hỗ trợ doanh nghiệp Thái<br /> Lan đầu tư trực tiếp ra nước ngoài, đặc biệt là CHDCND Lào. Đầu tư trực tiếp của Thái<br /> Lan vào CHDCND Lào được đẩy mạnh với hai ngành quan trọng là ngành năng lượng<br /> và khai thác khoáng sản.<br /> Ở Thái Lan, chính phủ luôn khuyến khích, ưu đãi (ưu đãi về vốn) tạo điều kiện<br /> thuận lợi cho các công ty, tập đoàn, các doanh nghiệp đẩy mạnh đầu tư trực tiếp vào<br /> CHDCND Lào. Chính phủ Thái Lan thực hiện nới lỏng các hạn chế về vốn đầu tư trực<br /> tiếp vào CHDCND Lào đối với các công ty, xí nghiệp. Các biện pháp, chính sách của<br /> Nhà nước đều tập trung mở rộng khả năng đầu tư vào CHDCND Lào, bãi bỏ các điều<br /> luật và điều lệ gây hạn chế đầu tư vào CHDCND Lào trước đây. Chính phủ Thái Lan<br /> thành lập cơ quan quản lý vốn đầu tư ra nước ngoài nói chung, đầu tư vào CHDCND<br /> Lào nói riêng, đồng thời xây dựng một hệ thống các chính sách quản lý vốn đầu tư trực<br /> tiếp vào CHDCND Lào và thực hiện có hiệu quả. Các hoạt động đầu tư vào CHDCND<br /> Lào với giá trị vốn lớn đều do Ngân hàng Thái Lan phê chuẩn. Cùng với chính sách đối<br /> ngoại đa dạng hóa, đa phương hóa, hợp tác khu vực, các hoạt động đầu tư trực tiếp của<br /> Thái Lan vào CHDCND Lào ngày càng tăng.<br /> Từ năm 1997, do các công ty, doanh nghiệp Thái Lan bận rộn với việc cải tổ lại<br /> cơ cấu kinh tế sau khủng hoảng nên đầu tư trực tiếp của Thái Lan vào CHDCND Lào có<br /> giảm nhưng nhờ các chính sách khuyến khích đầu tư ra nước ngoài của nhà nước, đầu<br /> tư trực tiếp của Thái Lan vào CHDCND Lào dần dần tăng lên. Đứng đầu danh sách các<br /> nước đầu tư vào Lào là Thái Lan, có tổng vốn đầu tư là 2,649 triệu USD với 241 dự án;<br /> tiếp theo là Trung Quốc với tổng vốn đầu tư 2,585 triệu USD với 340 dự án; Việt Nam<br /> đứng thứ 3 với 2,163 triệu USD vốn đầu tư cho 211 dự án. Các nước đứng kế tiếp là<br /> Pháp với 454 triệu USD (68 dự án); Nhật Bản: 433 triệu USD (42 dự án); Hàn Quốc<br /> 445 triệu USD (142 dự án); Ấn Độ: 352 triệu USD (6 dự án); Australia: 334 triệu USD<br /> (32 dự án); Malaixia: 151 triệu USD (43 dự án); Singapore: 113 triệu USD (29 dự án);<br /> Canada: 58 triệu USD (14 dự án). Các nước và vùng lãnh thổ khác như: Anh, Nga, Đài<br /> Loan, Mỹ Đức, Ba Lan cũng có nhiều dự án đầu tư với tổng vốn đầu tư từ 4 triệu USD<br /> đến trên 17 triệu USD [10 - 115].<br /> Chính phủ Thái Lan rất chú trọng đảm bảo phát triển mạng lưới thông tin liên<br /> lạc phục vụ lợi ích của các công ty hoạt động trong và ngoài nước. Ngoài ra, chính phủ<br /> còn chú trọng đào tạo đội ngũ cán bộ và công nhân cho các tập đoàn, đây là yếu tố thiết<br /> thực cho các doanh nghiệp đầu tư trực tiếp ở CHDCND Lào. Thái Lan đã thông qua<br /> hoạt động đầu tư để chiếm lĩnh thị trường CHDCND Lào, vì vậy, những năm gần đây,<br /> 95% hàng hóa trên thị trường CHDCND Lào là của Thái Lan, hầu hết người dân<br /> CHDCND Lào đều ưa chuộng hàng Thái Lan.<br /> Một vấn đề có tính quyết định trong việc đưa Thái Lan trở thành nhà đầu tư lớn<br /> nhất ở CHDCND Lào là đầu tư chiếm lĩnh thị trường CHDCND Lào với nhịp độ tăng<br /> tốc nhằm chiếm chỗ và giữ chỗ. Trên thực tế, có nhiều dự án, công trình chưa có lãi,<br /> 136<br /> <br /> công trình làm ra chưa sử dụng hết công suất nhưng họ vẫn làm để chiếm chỗ cho sau<br /> này khi địa bàn đầu tư và tài nguyên ở trong nước họ đã cạn. Chính phủ Thái Lan đã<br /> khuyến khích và tạo điều kiện cho các doanh nghiệp, hầu hết là công ty tư nhân đầu tư<br /> vào CHDCND Lào.<br /> 1.2. Trung Quốc<br /> Trong chính sách mở cửa của Trung Quốc, đầu tư trực tiếp ra nước ngoài là biện<br /> pháp quan trọng nhằm thúc đẩy các công ty, xí nghiệp ở trong nước tìm kiếm thị trường ở<br /> bên ngoài, thực hiện chuyển dịch nguồn vốn mở cửa ra thị trường thế giới, nâng cao sức<br /> cạnh tranh, đẩy mạnh khai thác nguồn tài nguyên ở ngoài nước, tham gia hợp tác đầu tư,<br /> hợp tác lao động với nước ngoài, tạo vị thế của Trung Quốc trên trường quốc tế. Quan<br /> điểm của Trung Quốc là chỉ có mạnh dạn, tích cực đi ra ngoài mới có thể lấp được sự<br /> thiếu hụt về nguồn vốn và thị trường trong nước; mới có thể đưa kỹ thuật, thiết bị, sản<br /> phẩm của Trung Quốc ra nước ngoài, mới có thể có điều kiện nhập khẩu kỹ thuật mới hơn<br /> để phát triển ngành nghề mới, mới có thể hình thành công ty xuyên quốc gia của mình từ<br /> nhỏ đến lớn để tham gia toàn cầu hóa tốt hơn. Trung Quốc đề ra chiến lược “đi ra ngoài”<br /> bằng việc tăng cường đẩy mạnh, hướng dẫn và khuyến khích các công ty, xí nghiệp mở<br /> rộng đầu tư xây dựng nhà máy, tham gia khai thác tài nguyên, thầu khoán xây dựng các<br /> hạng mục công trình, đầu tư vào hoạt động gia công chế biến và buôn bán sản phẩm ở<br /> ngoài nước; đồng thời đưa những sản phẩm, thiết bị, kỹ thuật và lao động trong nước xuất<br /> khẩu ra bên ngoài nhằm tranh thủ cả hai thị trường, hai nguồn tài nguyên trong và ngoài<br /> nước, góp phần tạo ra thực lực lớn mạnh cho nền kinh tế Trung Quốc.<br /> CHDCND Lào có một vị trí chiến lược ngày càng quan trọng đối với Trung<br /> Quốc, vừa là một nguồn tài nguyên thiên nhiên, vừa là cửa ngõ và tuyến đường trung<br /> chuyển để cho hàng hóa của Trung Quốc xâm nhập thị trường Đông Nam Á. Mặc dù chỉ<br /> khôi phục các mối quan hệ ngoại giao thông thương với CHDCND Lào từ năm 1988 và<br /> bắt đầu chuyển hướng đầu tư trực tiếp vào CHDCND Lào nhưng giờ đây Trung Quốc<br /> đã nhanh chóng xác lập, vươn lên vị trí thứ hai trong tổng số các nước đầu tư trực tiếp<br /> vào CHDCND Lào. Vai trò của chính phủ Trung Quốc thể hiện ở những vấn đề cơ bản<br /> sau đây:<br /> Thứ nhất, nhà nước Trung Quốc đã rất chú trọng đẩy mạnh xúc tiến quan hệ đầu<br /> tư, xây dựng được hệ thống pháp luật bảo đảm để bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho các<br /> công ty, xí nghiệp đầu tư của Trung Quốc ở CHDCND Lào.<br /> Tuy chỉ mới bình thường hóa quan hệ ngoại giao và hợp tác kinh tế với<br /> CHDCND Lào, nhưng đầu tư của các doanh nghiệp Trung Quốc tại CHDCND Lào tăng<br /> lên một cách nhanh chóng như để bù đắp thời gian đã mất. Nhờ có chính sách xúc tiến<br /> đầu tư của chính phủ mà các doanh nghiệp Trung Quốc đã tăng cường mạnh mẽ đầu tư<br /> trực tiếp tại CHDCND Lào. Thông qua các khoản viện trợ, đầu tư, thương mại; những<br /> món trợ cấp xuất khẩu hào phóng cũng như những khoản cho vay không lãi của Bắc<br /> Kinh mà CHDCND Lào đã giữ vững được đồng Kíp trong thời điểm khủng hoảng tài<br /> 137<br /> <br /> chính năm 1997. Sau đó là một loạt những hiệp định hợp tác song phương trong các lĩnh<br /> vực kinh tế, kỹ thuật, phát triển hạ tầng cơ sở và đầu tư, ngân hàng. Trung Quốc đã xóa<br /> khoản nợ 1,7 tỉ đô la của CHDCND Lào vào năm 2003.<br /> Trong chuyến viếng thăm của ông Ôn Gia Bảo tới Viêng Chăn tháng 3 năm<br /> 2008, đồng thời dự Hội nghị thượng đỉnh Tiểu vùng thượng nguồn sông Mê-kông, có 7<br /> hiệp định hợp tác thương mại, kỹ thuật, năng lượng cũng như xây dựng chính phủ điện<br /> tử đã được ký kết. Trung Quốc cũng đã đề nghị một khoản tín dụng cho xuất khẩu sản<br /> phẩm xe hơi và máy bay trực thăng qua Lào.<br /> Lợi ích được Bắc Kinh chú trọng trước hết là xây dựng các đập thủy điện, khai<br /> thác các mỏ vàng, đồng, sắt, bô xít. Trung Quốc cũng đẩy mạnh đầu tư vào nông sản<br /> như bắp, khoai mì, mía đường, cao su. Trao đổi thương mại đôi bên năm 2007 gần 250<br /> triệu đôla, nhưng sẽ lên đến 1 tỉ đô la trong những năm tới. Trung Quốc đã dành sự chú<br /> ý đặc biệt cho phát triển mở rộng nhanh chóng mạng lưới đường sá phía Bắc Lào.<br /> Nhiều cầu đường cũng đang được ráo riết xây dựng ở phía Bắc Lào nối liền với Thái<br /> Lan bằng ngân sách của nhà nước Trung Quốc. Với việc xây dựng các tuyến đường Bắc<br /> Lào sẽ cho phép nước này vận chuyển hiệu quả hơn hàng hóa qua Thái Lan tới phần còn<br /> lại của Đông Nam Á và cung cấp một mắt xích kết nối với các cảng biển của Thái Lan.<br /> Nhiều công trình văn hóa khác cũng đang được Bắc Kinh tài trợ cho Lào một cách hào<br /> phóng, hoàn toàn không mang tính chất thương mại mà mang tính chất “ảnh hưởng<br /> mềm” nhằm xác lập “quyền lực mềm”.<br /> Thứ hai, mở rộng chính sách thẩm định phê chuẩn đầu tư trực tiếp vào<br /> CHDCND Lào, đơn giản hóa trình tự thẩm định.<br /> Chính phủ Trung Quốc thực hiện việc phân định và điều chỉnh chức năng của<br /> các ngành hữu quan một cách hợp lý và có hiệu quả, đơn giản hóa trình tự, thu hẹp nội<br /> dung thẩm định phê chuẩn, giảm bớt các khâu phức tạp, cải tiến quản lý, chú trọng khâu<br /> hỗ trợ trong đầu tư. Căn cứ vào nhu cầu phát triển kinh tế, chính phủ đã thay đổi căn<br /> bản một số quy định trong chế độ thẩm định đầu tư trực tiếp vào CHDCND Lào phù<br /> hợp pháp luật đầu tư của CHDCND Lào. Tăng cường giám sát các và quản lý các hạng<br /> mục đầu tư sau khi đã hoàn thành.<br /> Thứ ba, thực hiện cải cách ngành quản lý ngoại hối, hoàn thiện hệ thống dịch vụ<br /> tiền tệ cho hoạt động đầu tư trực tiếp của doanh nghiệp Trung Quốc vào CHDCND Lào.<br /> Trung Quốc chú trọng cải thiện chính sách cho vay ngoại hối nhằm khuyến<br /> khích và tạo điều kiện thuận lợi cho các xí nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp vào CHDCND<br /> Lào. Cục quản lý ngoại hối đã nới lỏng hạn chế về ngoại hối, đơn giản hóa các thủ tục,<br /> thực hiện xóa bỏ chế độ thẩm tra rủi ro đối với đầu tư trực tiếp vào CHDCND Lào bằng<br /> ngoại tệ. Các danh mục tài liệu về nguồn vốn đầu tư vào CHDCND Lào cần thẩm tra<br /> được rút gọn từ 11 xuống còn 5; thời gian, trình tự thẩm định cũng được rút ngắn tạo<br /> điều kiện cho doanh nghiệp nhanh chóng nắm bắt được thời cơ đầu tư. Trung Quốc thực<br /> 138<br /> <br /> hiện xóa bỏ chế độ chủ thể đầu tư phải giao nộp lợi nhuận bảo đảm bằng vàng về nước<br /> nhằm mục đích đẩy mạnh đầu tư hơn nữa vào CHDCND Lào.<br /> Mặt khác, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các xí nghiệp đầu tư trực tiếp vào<br /> CHDCND Lào, Trung Quốc hoàn thiện hệ thống dịch vụ tiền tệ, xây dựng chế độ bảo<br /> đảm rủi ro về chính trị cho các xí nghiệp trong đầu tư trực tiếp ở CHDCND Lào, đồng<br /> thời xây dựng và hoàn thiện chế độ bảo đảm cung cấp tín dụng cho các công ty xuyên<br /> quốc gia.<br /> Thứ tư, hoàn thiện chính sách và chế độ quản lý đầu tư trực tiếp ở CHDCND Lào.<br /> Trung Quốc xóa bỏ quan niệm coi lĩnh vực đầu tư trực tiếp ra nước ngoài chỉ là<br /> một bộ phận kết hợp hữu cơ trong chính sách mậu dịch đối ngoại, chú trọng nâng cao<br /> tính độc lập của lĩnh vực đầu tư trực tiếp ra nước ngoài; xác lập chính sách đầu tư ra<br /> nước ngoài phù hợp với tình hình tạo điều kiện thuận lợi cho việc đẩy mạnh đầu tư vào<br /> CHDCND Lào.<br /> Trung Quốc tăng cường hoàn thiện chế độ quản lý đầu tư trực tiếp vào CHDCND<br /> Lào thông qua các biện pháp: thực hiện chế độ đãi ngộ quốc dân đối với các xí nghiệp của<br /> mọi thành phần kinh tế kể cả xí nghiệp dân doanh; xây dựng cơ quan chuyên ngành dịch<br /> vụ tư vấn thông tin về các mặt tin tức, pháp luật, tài chính, sở hữu trí tuệ cho các xí nghiệp<br /> đầu tư ở CHDCND Lào giúp các xí nghiệp nhanh chóng nắm bắt được cơ hội đầu tư phát<br /> triển sản xuất kinh doanh, thương mại, dịch vụ; tăng cường bồi dưỡng và đào tạo nhân<br /> viên chuyên môn lành nghề để giúp cho các xí nghiệp xây dựng được một đội ngũ các<br /> doanh nghiệp và nhân viên quản lý có trình độ cao có thể triển khai hoạt động đầu tư kinh<br /> doanh xuyên quốc gia; khuyến khích các xí nghiệp đẩy mạnh đầu tư kinh doanh ở<br /> CHDCND Lào nhằm thu hút nguồn tài nguyên và lao động, góp phần khắc phục nguồn<br /> lực hạn hẹp của Trung Quốc trong lĩnh vực FDI xuyên quốc gia.<br /> Có thể nói, việc Trung Quốc đẩy mạnh đầu tư trực tiếp vào CHDCND Lào đã<br /> đạt được nhiều lợi ích quan trọng. Đẩy mạnh FDI vào CHDCND Lào, Trung Quốc mở<br /> rộng được thị trường và xuất khẩu ngày càng nhiều sản phẩm và lao động ra nước ngoài.<br /> Khai thác và sử dụng có hiệu quả nguồn tài nguyên thiên nhiên của CHDCND Lào để<br /> cung cấp một cách ổn định nguồn nguyên liệu nhập khẩu cho các công ty đầu tư trực<br /> tiếp tại CHDCND Lào và các công ty khác ở Trung Quốc. Nhanh chóng nắm bắt những<br /> thông tin thị trường và thông tin kỹ thuật, bước đầu áp dụng những kỹ thuật tiên tiến và<br /> kinh nghiệm quản lý, kỹ thuật bán hàng thực tế của nền công nghiệp một cách khoa học.<br /> 2. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam<br /> 2.1. Tình hình đầu tư trực tiếp vào CHDCND Lào của Việt Nam<br /> Tính đến ngày 20 tháng 12 năm 2008, Việt Nam đã có 145 dự án đầu tư sang<br /> Lào với tổng số vốn đầu tư đăng ký hơn 1,52 tỉ USD, quy mô bình quân một dự án là<br /> 10,4 triệu USD.<br /> 139<br /> <br />