Vai trò của nhân sinh quan phật giáo trong đời sống con người thời hiện đại

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 3(28) - Thaùng 5/2015<br /> <br /> <br /> VAI TRÒ CỦA NHÂN SINH QUAN PHẬT GIÁO<br /> TRONG ĐỜI SỐNG CON NGƯỜI THỜI HIỆN ĐẠI<br /> <br /> ĐẶNG THỊ ĐÔNG(*)<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Trải qua trên 2.500 năm tồn tại và phát triển, Phật giáo đã có những đóng góp rất lớn<br /> cho văn hóa nhân loại. Triết học xã hội Phật giáo thấm đượm tính nhân bản, nhằm đưa<br /> con người trở về với cuộc sống tự chủ của chính mình, giải phóng con người ra khỏi sự<br /> điều khiển của tư tưởng thần quyền siêu hình, đề cao vấn đề đạo đức trên nền tảng trí tuệ.<br /> Con đường giải thoát của Phật giáo là sự tu luyện toàn diện từ đời sống đạo đức theo giới<br /> luật và phát huy năng lực của thế giới nội tâm. Con người phải thực hiện bằng cuộc đời<br /> nhân đức của chính mình chứ không phải là nhờ sự ban ơn của đấng thần linh, đấng tối<br /> cao nào.<br /> Từ khóa: tính nhân bản, tư duy hướng nội, giải phóng con người ra khỏi thần linh,<br /> bình đẳng, đạo đức, trí tuệ, thiện pháp, ba nghiệp (thân, miệng, ý) thanh tịnh<br /> <br /> ABSTRACT<br /> Over 2,500 years of extistence and development, Buddhism has made great<br /> contribution to global cultures. Imbued with the spirit of humanity, the philosophy of<br /> Buddhism brings human beings from the thought of metaphysical theocracy back to the life<br /> of self control, upholds the human morality and values of knowledge. The path of Buddhist<br /> enlightenment is a perfect cultivation from ethic life on precepts and promote inner-feeling<br /> world. People are to do with their own kindness activities, not to base on the blessings<br /> from the dieties.<br /> Keywords: humanity, internal thoughts, libebrating people from the deities, equality,<br /> ethics, intelligence, good dharma, incarnation, three tranquil karmas (body, mouth, thought)<br /> <br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ(*) của thế giới nội tâm. Con người phải thực<br /> Trải qua trên 2.500 năm tồn tại và phát hiện bằng cuộc đời nhân đức của chính<br /> triển, Phật giáo đã có những đóng góp rất mình chứ không phải là nhờ sự ban ơn của<br /> lớn cho văn hóa nhân loại. Triết học xã hội đấng thần linh, đấng tối cao nào.<br /> Phật giáo thấm đượm tính nhân bản, nhằm Kinh, Luật, Luận đã ghi lại những<br /> đưa con người trở về với cuộc sống tự chủ những lời dạy của Đức Phật được xem là rất<br /> của chính mình, giải phóng con người ra thực tiễn trong cuộc sống hằng ngày, và nếu<br /> khỏi sự điều khiển của tư tưởng thần quyền đối chiếu với con người thời hiện đại thì<br /> siêu hình, đề cao vấn đề đạo đức trên nền những triết lý đạo Phật vẫn không lạc hậu.<br /> tảng trí tuệ. Con đường giải thoát của Phật Giáo dục là môt loại hình sản xuất đặc<br /> giáo là sự tu luyện toàn diện từ đời sống biệt trong các loại hình sản xuất xã hội, sản<br /> đạo đức theo giới luật và phát huy năng lực phẩm con người luôn là vấn đề được quan<br /> tâm hàng đầu. Triết học chính trị xã hội<br /> (*)<br /> ThS, Học viện Phật giáo Việt Nam tại TP.HCM Phật giáo không chỉ hướng đến xây dựng<br /> <br /> 108<br /> một hình thái xã hội nhân bản tiến bộ mà quyền thống lãnh tất cả đời sống của con<br /> nhất là quan tâm đến sự chấm dứt luôn hồi người. Tôn giáo thời bấy giờ có đến cả<br /> sanh tử, giải thoát đau khổ. Đó là cảnh giới trăm thứ đạo nhưng đều không giải quyết<br /> siêu việt của những bậc đã thực hành được các vấn đề con người vướng mắc.<br /> chứng ngộ mà Đức Phật tại thế chỉ nhận Tư tưởng: “không có giai cấp trong<br /> mình là người chỉ đường, đi hay không là dòng máu cùng đỏ, nước mắt cùng mặn”,<br /> việc của mỗi cá nhân. tư tưởng về bình đẳng, giải thoát, tư tưởng<br /> 2. VAI TRÒ CỦA NHÂN SINH QUAN từ bi hỷ xả,... đã làm một cuộc cách mạng<br /> PHẬT GIÁO TRONG ĐỜI SỐNG lớn lao trong nhận thức của xã hội cổ Ấn<br /> CON NGƯỜI THỜI HIỆN ĐẠI Độ thời bấy giờ. Phật còn cho nữ giới xuất<br /> 2.1. Đức Phật Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni gia và xác chứng sự chứng đắc của nữ giới<br /> và thời đại của Ngài như nam giới đã xóa đi quan niệm trọng<br /> Thời kỳ văn minh sông Hằng nổi tiếng nam khinh nữ mà cho đến tận những thế kỷ<br /> với công cụ bằng đồng và đô thị xuất hiện sau này khi con người trải qua nhiều hình<br /> sớm trong giai đoạn đầu của xã hội chiếm thái xã hội cũng đã ủng hộ.<br /> hữu nô lệ đã khiến nông nghiệp, thủ công Đức Phật đã tìm ra con đường giải<br /> nghiệp, thương nghiệp manh nha ở Ấn Độ thoát khổ đau, đem lại nhiều lợi ích thiết<br /> thời cổ đại. Hệ thống giáo lý của Veda xuất thực, những tiến bộ tích cực cho nhân loại<br /> hiện vào giai đoạn khoảng 2000 năm tr.CN mà ngày nay tính đúng đắn của những lời<br /> đến TK VIII tr.CN gần như bị sụp đổ trước dạy vẫn luôn là phù hợp với con người mọi<br /> các quan điểm nhân bản của Phật giáo. thời đại.<br /> Veda phản ánh ước vọng cuộc sống con 2.2. Nhân sinh quan trong triết học<br /> người và thiên nhiên yên ổn nhưng lại chứa chính trị xã hội Phật giáo<br /> đựng tín ngưỡng ma thuật, đa thần giáo. 2.2.1. Vấn đề con người<br /> Trong khi Phật giáo nêu cao triết thuyết Phật giáo quan niệm cõi Ta-bà mà con<br /> khổ, vô thường, vô ngã, duyên sanh, tinh người đang sống đây gồm có sáu cõi (cao<br /> thần từ bi, hỷ xả, bình đẳng, giải thoát, niết nhất là trời, đến người, A-tu-la, súc sanh,<br /> bàn,v.v... làm cho nhân loại phải nhìn lại ngạ quỷ và địa ngục). Đây là vòng sanh tử<br /> lối tư duy cũ-lối tư duy hướng ngoại, tìm luân hồi lên xuống tùy theo nhân quả con<br /> cầu hạnh phúc bên ngoài bản thân. người tạo nghiệp với thân khẩu ý mà chiêu<br /> Phật Thích Ca Mâu Ni xuất thân từ cảm những cảnh giới tương ứng với tâm<br /> dòng họ Thích Ca ở nước Ca Tỳ La Vệ, thức của mỗi loài. Và con người cũng chỉ<br /> phía Bắc Trung Ấn là người sáng lập ra là một loại chúng sanh trong vô số những<br /> đạo Phật. Vua cha là Tịnh Phạn, mẫu hậu loại chúng sanh trong các kiếp luân hồi.<br /> là Ma-da. Phật Thích Ca hạ sanh vào ngày Theo đạo Phật, nguồn gốc khổ đau của con<br /> mồng 8 tháng 4 năm 624 trước Tây lịch khi người là do vô minh, xuất phát từ sự hiểu<br /> Ma-da đã 45 tuổi. Đây là những cứ liệu về biết không chân chính do tự mình tạo ra,<br /> lịch sử Đức Phật rõ ràng và đã được các không phải từ một đấng siêu nhân, quyền<br /> nhà khoa học xác chứng. năng nào.<br /> Đức Phật ra đời trong hoàn cảnh xã hội Phật giáo lấy con người làm trung tâm<br /> Ấn Độ cổ đại vô cùng rối ren, chế độ phân của giáo dục.Bản chất của giáo dục Phật<br /> biệt giai cấp rất gay gắt, tư tưởng thần giáo là biện pháp nhằm đưa lại cho con<br /> <br /> 109<br /> người niềm tin, trí tuệ để nhận chân chính 2.2.2. Vấn đề xã hội<br /> mình, hạn chế cái nhân bất thiện, giữ gìn Phật giáo giải quyết những vấn đề xã<br /> và phát triển nhân thiện vốn có tự nơi con hội dựa trên sự bình đẳng, dân chủ, không<br /> người trong đời sống hiện tại để có quả tốt bàn luận chính trị, là tôn giáo khoan<br /> ở tương lai. dung, ủng hộ các vấn đề phúc lợi xã hội,<br /> Muốn đi đến đích cuốc cùng của sự tích cực nhập thế, giải quyết các vấn đề<br /> giác ngộ, an vui thì yếu tố chánh kiến và thực tiễn nhằm cải thiện đời sống nhân<br /> tinh thần thong dong, tự tại, tinh tấn, sáng sinh ngày một tốt đẹp hơn.<br /> suốt, không vướng mắc, hành trì nghiêm Triết học chính trị xã hội Phật giáo chú<br /> mật, thanh tịnh thân khẩu ý theo thiện trọng đến tính duyên khởi. Phật giáo quan<br /> pháp không thể thiếu đối với người tu niệm vạn vật trong vũ trụ đều có tứ tướng<br /> Phật và nếu người thế gian thực hành sinh, trụ, dị, diệt; con người thì sống trong<br /> được chút ít phần trong những nhận vòng sinh, lão, bệnh, tử. Tất cả vạn vật đều<br /> thức đó cũng sẽ mang lại nhiều lợi lạc hàm chứa những vận động, biến hóa, phát<br /> cho xã hội trên tất cả mọi phương diện. triển, gần như tư duy biện chứng; tin tưởng<br /> Ý nghĩa của từ tu tập trong Phật vào vấn đề nhân quả; giải thích mối quan<br /> pháp là sửa đổi những hành vi sai trái hệ thể xác và tinh thần tại sao lại có các sự<br /> của con người thành hành vi đúng đắn, sai khác, lúc thuận, lúc nghịch; đồng thời<br /> là thay đổi sự nhận thức sai lầm thành nêu cao tinh thần Trung đạo, không rơi vào<br /> nhận thức đúng, chặt đứt tất cả những hai trạng thái cực đoan khổ hạnh hay ép<br /> khổ đau phiền não. Chỉ khi nào chứng đắc xác. Bên cạnh đó, Phật giáo cũng rất<br /> vô vi tịch diệt, gạt sạch phiền não con người quan tâm tới vấn đề bình đẳng giữa<br /> ấy mới có thể chuyển Phàm thành thánh và người với người; bình đẳng về khả năng<br /> đạt được chân lý tối cao, không còn những giác ngộ giữa Đức Phật và chúng sinh;<br /> nhận thức sai lầm như phàm phu. Pháp môn bình đẳng giữa chúng sinh với các loài<br /> tuy nhiều nhưng không ngoài mục đích là vô tình như đất, đá, nước, đồ vật,... Tinh<br /> đưa con người trở về quán chiếu nội tâm, thần từ bi hỷ xả, ban vui cứu khổ luôn<br /> thăng tiến tâm linh, xả bỏ và nhận ra được được đề cao nhưng nó không hoàn toàn<br /> sự sanh diệt của các pháp hữu vi để đạt giống với nhân ái, bác ái, không hạn chế<br /> được chân đế. bởi đẳng cấp như người thế gian vẫn quan<br /> Triết học chính trị xã hội Phật giáo chủ niệm. Đích đến cuối cùng của triết Phật<br /> trương tự do tuyệt đối của con người chỉ có là giải thoát ra khỏi nỗi khổ niềm đau và<br /> được trong tâm thức khi được giải thoát. Vì sự trói buộc của lưu chuyển sinh tử.<br /> vậy, con người cần phải nhìn vào nội tâm Nếu bất kỳ ai cũng thực hành không<br /> của chính mình. Triết Phật là lấy đối sát sanh, không giết người, không đánh<br /> tượng con người và xã hội làm trung nhau; không trộm cắp; chung thủy một<br /> tâm cho sự nghiên cứu nhằm giúp con vợ một chồng; không nói dối; không<br /> người thoát khỏi các vướng mắc, tham uống rượu say; không dùng các chất gây<br /> lam, hận thù; tích cực chuyển hóa thân, nghiện và tiến lên làm các thiện pháp<br /> miệng, ý hướng thiện, giải quyết vấn đề khác nữa thì đều đem lại hạnh phúc, đạo<br /> khổ đau, phát triển tiềm năng tâm linh đức, trí tuệ cho bản thân mình và xã hội.<br /> hướng đến giải thoát sanh tử. Triết học chính trị xã hội Phật giáo chủ<br /> <br /> 110<br /> trương những mục tiêu chính như: trình hòa bình cho gia đình, xã hội. Giới chính là<br /> bày phương pháp và đường lối giải thoát, hàng rào ngăn cấm những việc xấu của<br /> quan tâm đến sự hoàn thiện nhân cách đạo thân, khẩu, ý.<br /> đức con người và chú trọng dung hòa bổn Phật giáo chủ trương “đến, nghe, hiểu rồi<br /> phận, trách nhiệm đạo đức giữa các quan mới tin”, không ép ai phải tin rồi mới hiểu,<br /> hệ: vợ - chồng, cha mẹ - con cái, thầy giáo- niềm tin đó là tin vào Tam Bảo (Phật, Pháp,<br /> học trò, chủ-tớ, tình bạn, tín đồ - Tăng sĩ, Tăng tu tập chơn chánh). Đó là niềm tin sáng<br /> v.v… Đó là một trong những đóng góp tích suốt dựa trên sự thực nghiệm tâm linh tự lợi,<br /> cực của Phật giáo cho xã hội để có một lợi tha dựa vào những phương pháp Phật chỉ<br /> cuộc sống hiện tại an vui cho mình và mọi dạy như giáo lý Tứ diệu đến, Thập nhị dân<br /> người xung quanh. Được như vậy thì cõi duyên, Giới-định-tuệ,... bởi mục đích rốt ráo<br /> Tây phương cực lạc của cõi Phật A Di Đà và cao nhất của Phật giáo đó là giải thoát con<br /> cũng chính là đang hiện tiền trước mắt, người ra khỏi những tham lam, hận thù, ngu<br /> pháp thân Phật thường còn khi tánh giác si, chấp dính và đau khổ.<br /> của mỗi cá nhân được phát huy trong 3. KẾT LUẬN<br /> chánh niệm. Triết học được bắt nguồn từ Hy Lạp,<br /> 2.2.3. Vấn đề đạo đức La Mã, Ấn Độ và Trung Quốc. Triết học<br /> Đạo đức Phật giáo được khẳng định của Phật giáo có cách tiếp cận không hoàn<br /> như là nền tảng của thiền định và trí tuệ, toàn giống với phương Tây mà kế thừa tư<br /> đưa con người đến cuộc sống an lạc và duy triết học từ Ấn Độ cổ, đại diện cho<br /> hạnh phúc ngay hiện đời dựa trên bình triết học phương Đông với mục đích giải<br /> đẳng, dân chủ và nhân quyền được nhìn từ thoát khổ đau bằng phương pháp nội quán,<br /> nội tại của mỗi cá nhân. trở vào bên trong.<br /> Phật giáo quan tâm nhiều đến các vấn Thực sự, trong suốt cuộc đời chứng ngộ<br /> đề đaọ đức của con người thông qua các và hoằng pháp, Đức Phật không hề chủ<br /> hành vi thân khẩu ý. Mặc dù có tham gia trương làm chính trị nhưng những lời dạy<br /> trong các chương trình của phúc lợi xã hội của Ngài mang nhiều thông điệp liên quan<br /> như bố thí, xây dựng cầu đường, trồng đến những vấn đề mà chính trị xã hội đề cập<br /> rừng, chăm người già, chăm người đau và giải quyết được nhiều những vướng mắc,<br /> bệnh, trường học, các cơ sở y tế...nhưng mâu thuẫn cho con người, con người hiện<br /> Phật giáo không đặt nặng các vấn đề đại thời nay cũng rất khó mà từ chối được<br /> phương tiện gieo duyên mà cao hơn nữa ảnh hưởng tích cực của Phật giáo trong khi<br /> Đức Phật chỉ dạy phương pháp và cách cuộc sống vật chất và hưởng thụ dù nhiều<br /> chuyển hóa ba nghiệp thân khẩu ý theo nhưng không làm cho người ta hết khổ. Tư<br /> thiện pháp giúp mỗi cá nhân tự hoàn thiện tưởng của Phật giáo khẳng định chỉ cần phá<br /> mình. Sống đạo đức, có giới hạnh để mang bỏ ý nghĩ chấp ngã, chấp pháp thì cuộc sống<br /> lại lợi ích cho tự thân và xã hội trong hiện con người sẽ an lạc và hạnh phúc. Lời dạy<br /> tại và cả tương lai luôn là nếp sống của cuối cùng của Đức Phật là: “hãy tự mình<br /> những người con Phật. Phật dạy về giới thắp đuốc lên, hãy tự mình nương tựa nơi<br /> luật không những để tiến bước trên đường mình, nương tựa chính pháp, đừng nương<br /> giải thoát, mà còn đem lại trật tự, an vui, tựa vào một nơi nào khác”.<br /> <br /> <br /> 111<br />  TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> <br /> 1. Doãn Chính (2002), Lịch sử triết học Ấn Độ - Kinh văn của các trường phái triết học<br /> Ấn Độ, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.<br /> 2. Kimura Taiken (1969), Đại thừa Phật giáo tư tưởng Luận, H.T.Thích Quảng Độ<br /> (dịch Việt), Tu thư Đại học Vạn Hạnh.<br /> 3. Nguyễn Thiên Thuận (2007), Nhân cách Văn hoá của Đức Phật, Nxb Văn hoá Sài Gòn.<br /> 4. Nhiều tác giả (1995), Đạo đức học Phật giáo, Viện nghiên cứu Phật học Việt Nam.<br /> 5. Thích Tâm Thiện (2000), Vấn đề cơ bản của triết học Phật giáo, Ban Văn hóa Trung<br /> ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam.<br /> 6. Thích Thiện Siêu (2000), Vô ngã là Niết bàn, Nxb Tôn giáo, Hà Nội.<br /> 7. Thích Nhất Hạnh (2005), Đường xưa mây trắng, Nxb Tôn giáo, Hà Nội.<br /> <br /> * Ngày nhận bài: 03/02/2015. Biên tập xong: 24/4/2015. Duyệt đăng: 04/5/2015.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 112<br />