Vai trò của thống kê kinh tế chưa được quan sát trong việc đánh giá lại quy mô GDP

NGHIÊN CỨU – TRAO ĐỔI<br /> <br /> <br /> VAI TRÒ CỦA THỐNG KÊ KINH TẾ CHƯA ĐƯỢC<br /> QUAN SÁT TRONG VIỆC ĐÁNH GIÁ LẠI QUY MÔ GDP<br /> ThS. Lê Văn Dụy*<br /> <br /> Tóm tắt:<br /> Tổng sản phẩm trong nước (Gross Domestic Product - GDP) là một chỉ tiêu thống kê phản<br /> ánh tiềm lực kinh tế của một quốc gia. Phương pháp sản xuất là phương pháp cơ bản được sử<br /> dụng để ước lượng GDP. Với phương pháp này, chất lượng chỉ tiêu GDP phụ thuộc lớn vào<br /> mức độ bao phủ thống kê của các hoạt động kinh tế. Tuy nhiên, trên thực tế các nước còn gặp<br /> vướng mắc với việc quản lý các hoạt động kinh tế chưa được quan sát (NOE), bài viết này làm<br /> rõ vai trò của thống kê kinh tế NOE trong việc đánh giá lại quy mô GDP.<br /> 1. Mở đầu Cho tới nay, hầu như tất cả các quốc<br /> gia đều có hệ thống hạch toán kinh tế tương<br /> Tổng sản phẩm trong nước là chỉ tiêu<br /> đối hoàn thiện thông qua hệ thống đăng ký<br /> thống kê phản ánh tiềm lực kinh tế của một<br /> hoạt động kinh doanh, mạng lưới thu thuế...<br /> quốc gia và là chỉ tiêu quan trọng trong việc<br /> Tuy nhiên, trong thực tế, còn gặp vướng mắc<br /> nghiên cứu và hoạch định các chính sách<br /> với việc quản lý các hoạt động kinh tế NOE,<br /> kinh tế - xã hội. Với lý do đó chất lượng chỉ<br /> nên ước lượng quy mô GDP chưa thực sự sát<br /> tiêu này có vai trò quan trọng ở tất cả các<br /> với thực tế. Do vậy, khi tiến hành đánh giá lại<br /> quốc gia. Có ba phương pháp ước lượng chỉ<br /> quy mô GDP, cần đặc biệt chú ý đến đo<br /> tiêu GDP, đó là phương pháp sản xuất,<br /> lường các hoạt động kinh tế NOE. Để làm<br /> phương pháp sử dụng và phương pháp thu<br /> được điều này thống kê có vai trò rất lớn.<br /> nhập. Trong đó, phương pháp sản xuất là<br /> phương pháp cơ bản để ước lượng GDP, vì 2. Vai trò của thống kê kinh tế chưa<br /> nguồn thông tin thống kê cho phép tiếp cận được quan sát trong việc đánh giá lại<br /> gần sát với giá trị thực của GDP của một quy mô GDP<br /> quốc gia. Với phương pháp sản xuất, chất<br /> Trong thực tế của nhiều quốc gia, để<br /> lượng chỉ tiêu GDP phụ thuộc lớn vào mức độ<br /> ước lượng sát thực quy mô của GDP, người<br /> bao phủ thống kê các hoạt động kinh tế. Mức<br /> ta tập trung vào việc làm sao bao phủ được<br /> độ bao phủ thống kê các hoạt động kinh tế<br /> càng nhiều các đơn vị kinh tế chưa được<br /> càng đầy đủ, mức độ sát thực về quy mô của<br /> quan sát vào phạm vi tính toán GDP. Lý do<br /> GDP càng cao.<br /> dễ thấy là các đơn vị quan sát được đã được<br /> quản lý tương đối tốt thông qua công cụ là<br /> hệ thống đăng ký kinh doanh, hệ thống thuế<br /> *<br /> Nguyên Phó Viện trưởng, Viện Khoa học Thống kê, của Nhà nước,… Trong khi đó, hệ thống quản<br /> Tổng cục Thống kê<br /> <br /> <br /> 1<br /> <br /> lý này chưa thể quản lý chặt chẽ được các và chăn nuôi được đem đi trao đổi trên thị<br /> đơn vị kinh tế chưa được quan sát. trường từ các hộ gia đình với số lượng nhỏ<br /> không phải đóng thuế, không phải đăng ký<br /> Nhận diện các đơn vị chưa được<br /> kinh doanh; (ii) Trong lĩnh vực công nghiệp<br /> quan sát<br /> là các hoạt động tự tạo ra các máy móc,<br /> Khu vực NOE bao gồm 5 thành tố: (1) công cụ dùng cho sản xuất kinh doanh được<br /> Hoạt động kinh tế ngầm, (2) Hoạt động kinh đem đi bán trên thị trường nhưng không<br /> tế bất hợp pháp; (3) Hoạt động kinh tế phi đăng ký hoạt động kinh doanh, không đóng<br /> chính thức chưa được quan sát, (4) Hoạt thuế cho nhà nước; các hoạt động làm ra<br /> động kinh tế tự sản tự tiêu của hộ gia đình; các vật dụng như: Rổ rá, dần sàng,… dùng<br /> (5) Hoạt động kinh tế bị bỏ sót trong các cho các hộ gia đình đem đi bán lấy tiền<br /> chương trình thu thập dữ liệu thống kê. không phải đóng thuế, không phải đăng ký<br /> Ở Việt Nam các hoạt động kinh tế ngầm kinh doanh; (iii) Trong lĩnh vực dịch vụ bao<br /> và phi pháp cũng không được thừa nhận vì gồm các hoạt động như: Bán hàng nước,<br /> vậy việc mở rộng phạm vi tính toán của GDP hàng ăn, hoa quả,… dạng như “buôn thúng,<br /> chỉ tập trung vào các hoạt động kinh tế tự bán mẹt”. Nó cũng bao gồm cả các dịch vụ<br /> sản tự tiêu của các hộ gia đình, các hoạt sửa chữa máy móc thiết bị,… nhưng không<br /> động kinh tế phi chính thức chưa được quan đăng ký kinh doanh và cũng không đóng thuế<br /> sát và hoạt động kinh tế bị bỏ sót trong các cho Nhà nước.<br /> chương trình thống kê chưa hoàn hảo.. Như vậy, khi cập nhật GDP cần sử dụng<br /> Các hoạt động kinh tế tự sản tự tiêu của các phương pháp thống kê thích hợp để ước<br /> các hộ gia đình, gồm: (i) Trong lĩnh vực lượng chính xác các hoạt động kinh tế tự sản<br /> nông nghiệp được thể hiện dưới dạng các tự tiêu của hộ gia đình và các hoạt động phi<br /> hoạt động tạo ra các sản phẩm như: Thóc chính thức.<br /> gạo, rau màu, gia súc, gia cầm,… trồng trọt - Đo lường khu vực kinh tế phi chính<br /> và chăn nuôi nhưng không được trao đổi thức, cần: Lập danh sách các đơn vị kinh tế<br /> trên thị trường mà đem tiêu dùng trong hộ phi chính thức thuộc các ngành kinh tế khác<br /> gia đình; (ii) Trong lĩnh vực công nghiệp là nhau; Tổ chức điều tra chọn mẫu các đơn vị<br /> các hoạt động tự tạo ra các các công cụ, vật kinh tế phi chính thức để ước lượng giá trị<br /> dụng như: Rổ rá, quang gánh, dần sàng… do sản xuất và chi phí sản xuất cho các đơn vị<br /> các hộ gia đình tự làm để sử dụng trong gia kinh tế phi chính thức theo ngành.<br /> đình, không để trao đổi trên thị trường; (iii) Lập danh sách các đơn vị kinh tế phi<br /> Trong lĩnh vực dịch vụ bao gồm các hoạt chính thức dựa vào dữ liệu Tổng điều tra<br /> động như: Tự cắt tóc cho bản thân, tự sửa kinh tế 5 năm/lần, cách làm như sau:<br /> chữa máy móc, thiết bị dùng cho sản xuất<br /> + Trên cơ sở sơ đồ địa bàn điều tra,<br /> kinh doanh,…<br /> tiến hành lập danh sách các đơn vị kinh tế<br /> Các hoạt động kinh tế phi chính thức phi chính thức có trên địa bàn bằng phương<br /> chưa được quan sát, gồm: (i) Trong lĩnh vực pháp quan sát trực tiếp các ngõ, xóm, các<br /> nông nghiệp được thể hiện dưới dạng các hộ dân: Sáng đi quan sát và ghi lại các địa<br /> hoạt động tạo ra các sản phẩm như: Thóc điểm có người buôn bán kinh doanh, trưa lại<br /> gạo, rau mầu, gia súc, gia cầm,… trồng trọt đi quan sát và ghi chép, tối tiếp tục đi quan<br /> <br /> <br /> 2<br />  <br /> sát và ghi chép. Khi tiến hành Tổng điều tra, điều tra và nếu thấy cần thu thập thêm<br /> dựa trên danh sách đã ghi chép lại được qua thông tin gì cần thiết cho việc ước lượng thì<br /> các lần quan sát thực tế địa bàn, điều tra cần cài đặt thêm câu hỏi vào phiếu điều tra<br /> viên sẽ đến nơi người làm công việc kinh mức sống dân cư.<br /> doanh để phỏng vấn theo một mẫu phiếu<br /> Tóm lại, quy mô GDP của các quốc gia,<br /> được thiết kế sẵn. Người buôn bán vào buổi<br /> trong đó có Việt Nam thường bị thấp hơn so<br /> sáng được phỏng vấn vào buổi sáng; người<br /> với thực tế, lý do cơ bản là hạch toán không<br /> buôn bán vào buổi trưa được phỏng vấn vào<br /> đầy đủ số lượng các đơn vị kinh tế cơ sở của<br /> buổi trưa và người buôn bán vào buổi tối<br /> các ngành kinh tế, đặc biệt là các đơn vị kinh<br /> được phỏng vấn vào buổi tối. Bằng cách này<br /> tế cơ sở thuộc khu vực kinh tế phi chính thức.<br /> có được danh sách đầy đủ các đơn vị kinh tế<br /> Đại diện cho các đơn vị kinh tế này là những<br /> cơ sở làm quyền số cho việc tính toán giá trị<br /> người “buôn thúng bán mẹt” ở khắp các<br /> VA cho các ngành kinh tế. Mặt khác cũng có<br /> đường phố của các đô thị cũng như ở các<br /> được các thông tin cơ bản (cần được xác<br /> vùng nông thôn. Tuy mang tên gọi là “buôn<br /> định để đưa vào trong phiếu phù hợp với<br /> thúng bán mẹt”, song thu nhập của các đơn<br /> mục đích) của các đơn vị kinh tế này.<br /> vị kinh tế này không phải là thấp. Mặt khác, ở<br /> + Tiến hành điều tra chọn mẫu để ước khu vực hộ gia đình các hoạt động kinh tế tự<br /> lượng giá trị sản xuất bình quân và hệ số chi sản, tự tiêu cũng khá lớn. Mặc dù Tổng cục<br /> phí trung gian cho một đơn vị kinh tế chưa Thống kê cũng đã ước lượng đóng góp của<br /> được quan sát theo từng ngành kinh tế, dịch các hoạt động này cho GDP, song chắc chắn<br /> vụ. Cuộc điều tra chọn mẫu có thể cài đặt vẫn còn bị bỏ sót và lượng VA được bổ sung<br /> trong Tổng điều tra kinh tế theo dạng phiếu chưa chắc đã có tính chất thuyết phục. Vì<br /> dài, phiếu ngắn. Phần phiếu ngắn hỏi chung vậy, thống kê kinh tế khu vực chưa được<br /> cho tất cả các đơn vị kinh tế phi chính thức. quan sát cần được quan tâm hơn nữa để quy<br /> Phần phiếu dài hỏi sâu cho các đơn vị kinh mô GDP sát với thực tế hơn.<br /> tế phi chính thức được chọn vào mẫu để hỏi<br /> Tài liệu tham khảo:<br /> về doanh thu, chi phí sản xuất,… để tính giá<br /> trị gia tăng bình quân cho một đơn vị kinh tế 1. Báo Nhân dân điện tử, Chưa tính kinh<br /> chưa quan sát được theo từng ngành kinh tế ngầm khi đánh giá lại quy mô GDP, Thứ<br /> tế, rồi nhân (x) giá trị này với tổng số các Sáu, 16/08/2019.<br /> đơn vị chưa được quan sát của từng ngành 2. OECD (2000): Measuring the Non-<br /> kinh tế để ước lượng VA cho chúng. Observed Economy; A Handbook;<br /> - Đối với hoạt động kinh tế tự sản tự tiêu 3. Tổng cục Thống kê (2019), Thông cáo<br /> của các hộ gia đình: Việc ước lượng giá trị báo chí: Đánh giá lại quy mô tổng sản phẩm<br /> gia tăng của các hoạt động kinnh tế tự sản trong nước;<br /> tự tiêu ở các hộ gia đình có thể dựa vào cuộc<br /> Khảo sát mức sống dân cư. Trong phiếu điều 4. Thủ tướng Chính phủ (2019), Quyết<br /> tra mức sống dân cư có những câu hỏi liên định số 146/QĐ-TTg phê duyệt Đề án Thống<br /> quan đến hiện tượng tự sản, tự tiêu. Tuy kê khu vực kinh tế chưa được quan sát, ngày<br /> nhiên, để ước lượng được giá trị VA được tạo 01/02/2019.<br /> ra bởi hoạt động này cần xem xét lại phiếu<br /> <br /> <br /> <br /> 3<br />