Văn hóa trong xã hội học: Phần 2

Chương VI<br /> các LOỌI HÌNH VÌlN HOá<br /> Khi trình bày về giá trị, chuẩn mực, biểu tượng và ngôn ngữ<br /> với tư cách là các yếu tố cơ bản tạo nên cấu trúc của văn hoá ở<br /> chương V, về thực chất, chúng ta đã nói về nội hàm của khái<br /> niệm này - bởi đó chính là những thuộc tính bản chất nhất của<br /> nó. Nhưng mỗi khái niệm, bên cạnh nội hàm còn có ngoại diên<br /> - tức là toàn thể những cá thể có chứa đựng các thuộc tính bản<br /> chất của khái niệm. Những cá thể có chứa đựng thuộc tính bản<br /> chất của khái niệm văn hoá là vô cùng vô tận, song có thể quy<br /> lại thành ba nhóm, đỏ là văn hoá vật chất, văn hoá xã hội, văn<br /> hoá tinh thần và đó chính là ba loại hình tồn tại của văn hoá.<br /> <br /> I. TRỞ LẠI MỘT VÀI NGUYÊN TẮC PHÂN LOẠI<br /> Vì có thể đứng trên nhiều quan điểm khác nhau để nghiên<br /> cứu văn hoá, cho nên trong thực tế cũng tồn tại nhiều cách phân<br /> loại khác nhau đối với văn hoá. Có người phân chia hệ thống<br /> này thành hai bộ phận, những ngưòd khác thì chia thành ba, và<br /> những người khác nữa lại chia thành bốn, thành năm, v.v...<br /> Không có điều kiện ừình bày tất cả các nguyên tắc phân ioại<br /> mà các khoa học khác nhau về văn hoá đã tích luỳ được, trong<br /> phần viết này chúng tôi chỉ dừng lại ở vài cách tiêu biểu nhất.<br /> Có lẽ phổ biến hơn cả trong việc phân loại văn hoá là quan<br /> điểm “ nhị phân” , tức là phân chia hệ thống lớn văn hoá thành<br /> hai hệ thống con, đỏ là: văn hoá vật chất và văn hoá tinh thần.<br /> Điều này hoàn toàn không phải ngẫu nhiên, mà có lý do cùa nó.<br /> Thứ nhất, cách phân loại này dựa trên thói quen cùa tư duy<br /> truyền thống, mà theo đó thì mọi sự vật, hiện tượng trong thế<br /> <br /> Mai Văn Hai - Mai Kiệm<br /> <br /> 167<br /> <br /> giới đều được phân đôi. như: âm/dương, sáng/tổi, đẹp/xấu, vật<br /> chắt/ý thức... Vậy thì văn hoá cũng có thế phân đôi như chúng<br /> la đã biết. Thứ hai. nuười la cũng có thể lập luận rằng con<br /> nmrời, xéi về bản chất, không chỉ là một tạo vật mang tính vật<br /> cliất thuần tuý (như sinh !ý, sinh học), mà còn mang những<br /> phâni chất tinh thần, phi vật chất, cho nên văn hoá - cái mà con<br /> người dã sáng tạo ra - đương nhiên cũng phải bao gồm hai phần<br /> là vật chất và tinh thần. Có lẽ, do dựa trên những cơ sở đầy sức<br /> thuyết phục đó nên việc phân chia văn hoá thành hai loại hìnli<br /> là văn hoá vật chất và văn hoá tinh thần đã tồn tại trong một<br /> thời gian rất dài không chỉ trong sinh hoạt hàng ngày, mà cả<br /> trong nghiên cứu khoa học.<br /> Gần đây. do các thuật ngữ văn hoá vật chất và văn hoá tinh<br /> lliần dễ gây sự nhầm lẫn. không đáp ứng được những yêu cầu<br /> trong việc chi đạo các hoạt động thực liễn nhằm hảo tồn các giá<br /> trị văn hoá cô truyền Ircn nhiều phương diện nên UNESCO đã<br /> tô chức thảo luận \’à di dến nhất Irí dùng các thuật ngữ mới là<br /> xúu lioá vát ihè (langiblc culUire) và vãn hoá phi vậí thê<br /> (inlangiblc culturc) đổ chí hai loại hình, hay nói khác đi là hai<br /> (lạng tliức biểu hiện tưưng dối on định và dộc lập của văn hoá.<br /> Việc phân chia hệ thống lớn văn hoá thành hai hệ thống con<br /> - dù là vậi chất/ linh lliần, hay vật thể/ phi vật thể - nếu nhìn từ<br /> góc dộ xã hội học. đều không phù hợp. Bởi vì, mục tiêu và<br /> nhiệm vụ cùa nghiên CÚM văn hoá dưới góc độ xã hội học là<br /> việc áp dụng phirong pháp luận và bộ máy phân tích của Xã hội<br /> hục đẻ pliát hiện \'à phân lích lính quy luật vận động và biến<br /> đối của cấu trúc v cả việc vẽ mình, việc làm sẹo thân thể, xăm mình, các<br /> <br /> 170<br /> <br /> _____ __________________<br /> <br /> Xã hội học văn hoá<br /> _____________• _____________ »<br /> <br /> ________________________<br /> <br /> loại mỹ phẩm và hương phẩm... cũng thuộc phạm trù văn hoá<br /> vật chất [N.N. Cheboksarov, 1975: 88]. Tham gia thảo luận<br /> vấn đề này, một nhà văn hoá học còn cho rằng văn hoá vật<br /> chất của nhân loại bao giờ cũng rộng lớn hơn sản xuất vật chất<br /> đang tồn tại. Bởi vì, bên cạnh những sản phẩm do sản xuất vật<br /> chất đang tồn tại tạo ra, văn hoá vật chất còn bao gồm các giá<br /> trị vật chất của quá khứ như các di tích, các đổi tượng khảo<br /> cổ, các di tích thiên nhiên được trang bị thêm [A.A. Radughin,<br /> 2004: 111-112].<br /> Tồn tại dưới muôn hình vạn trạng và có mặt khắp nơi trong<br /> cuộc sống của con người, song tất cả các sản phẩm của văn hoá<br /> vật chất đều được thể hiện dưới hình thức biểu tượng - nghĩa là<br /> chúng đều có hình thể, kích thước, mầu sắc, mà bằng mắt<br /> thường cũng như bằng các phương tiện kỹ thuật người ta có thể<br /> đo đếm, quan sát hoặc cảm nhận được. Nói về điều này, một<br /> nhà văn hoá học viết: “ Văn hoá vật thể !à những hình thái biểu<br /> trưng, tồn tại ổn định trong không gian và thường trực theo thời<br /> gian (có nghĩa là cái văn hoá sau khi được sáng tạo ra tồn tại ổn<br /> định cùng với thời gian và không gian đối với chủ thể sáng tạo<br /> ra nó)” [Bùi Quang Thắng, 2000: 102-103].<br /> Từ những biểu hiện muôn hình vạn trạng của thứ văn hoá<br /> được “ tạo tác” , hay còn gọi là văn hoá “ hữu hình” này, người ta<br /> có thể khuôn chúng vào các nhóm sau đây;<br /> - Văn hoá ẩm thực: bao gồm tất cả các sản phẩm phục vụ<br /> cho các nhu cầu ăn, uống, hút xách...<br /> - Văn hoá trang phục: bao gồm áo quần, khăn bao, mũ nón,<br /> giầy dép...<br /> - Văn hoá ở: nhà ở, công sở, khu vệ sinh, các công viên vui<br /> chơi, giải trí...<br /> - Văn hoá giao tiếp và giao thông: gồm tầu xe, đường sá,<br /> các phưomg tiện truyền thông nghe nhìn, v.v...<br /> <br />