Nghiên cứu về Xã hội học giáo dục: Phần 2

CHƯƠNG<br /> <br /> Phân hóa xã hội<br /> và bình đăng xã hội trong giáo dục<br /> 9<br /> <br /> *<br /> <br /> 1. PHÁN HÓA XẢ HỘI<br /> <br /> Khái niệm<br /> Phcĩn hóa xa hội /à qua trình /linh thành các nhóm xã<br /> hội kììdc nhau về một lioạc ỉỉỉột sô d ặ c điểm , tinh chất xã<br /> hội ¡'iliát dịììh.<br /> S ự phàn hóa xã hội (Social D ifferentiation) có thê đản đến<br /> sự hình thành các nhóm xã hội khác nhau, mâu thuẫn nhau,<br /> thậm chí đối lập nhau. Khi sự phân hóa tạo thành hai nhóm<br /> xa hội đối lập nhau thì được gọi là sự phân cực xă hội. Ví dụ,<br /> <br /> vỉ' m ột kinh tế, sự phán hỏa xã hội lạo thành nhóm giàu và<br /> nhóm nghèo, tương ứng là nhóm học sinh xuất thân từ các gia<br /> dinh Èíiiằu và nhóm học sinh xuất thán từ các gia đình nghèo;<br /> V(* m ột giáo dục. sự phân hỏa xà hội tạo nhừng nhóm học sinh<br /> gioi và nhóm học sinh kém.<br /> Sự phân hóa xà hội có thế tạo ra nhừng nhóm xà hội khác<br /> nhaiu về nghề Iighiộp vi dụ như các nhà thơ, các nha văn, các<br /> <br /> 185<br /> <br /> nhà khoa học xã hùi, cric nhà khoa học tự nhiên, giáo viùn, bác<br /> sĩ, dược sì, doanh nhAn và h ãn g tràm ngành, nghồ khác.<br /> <br /> Trong trường hợp như v ạ y , sự phán hôn xA hội dẫn đôn sự<br /> phong phú, đa (lạng cua các nhóm xà hói, các cộng đỏng xã<br /> hội.<br /> Sự phân hóa xà hội có thế Lạo ra nhừng giai tang đối cực<br /> V(* lvinh ú\ ví du như giai cáp tư sản và giai eâ|> vỏ sản, táng<br /> lóp giàu va tầng lớp nghèo. Trong trường hợp như vậy, sự<br /> phán hỏa xã hội (lần (lên sự phân tầng xà hội \ì\ tlìậm chí là<br /> sự bat hình (láng xà hội sâu sắc.<br /> <br /> Cơ ch ế và các yếu tố tác (lộng tới sự phan hỏa xà hội<br /> Sự phán hỏa xã hội (lion nì trong những điều kiện XM hội<br /> <br /> cụ thể. Vỉ (lụ trong xà hội nông nghi(‘|> mới hình thành giai<br /> táng nônịí (lân, thợ thu cóng và (lịa chù. Trong xà hội hiòn nay<br /> mới xuát lìiộn nhứng người làm nghồ may vi tinh như lạp<br /> trình, lfiị> ráp máy vi tính, sửa chừa mây vi tinh, kinh (loanh<br /> mày ỵi tinh.<br /> Sự phan hỏn xà hội điển ra một cách UU Yỏu theo quy liu.it.<br /> <br /> (Y) tho phán bi(‘t loại<br /> <br /> (ỊUV<br /> <br /> luật tự nhirn vỉì quy luật xà hội.<br /> <br /> Theo quy luật lự nhiên, các cá nhân sinh ra, lởn lên và tham<br /> gia vào các nhỏm xà hội khác nhau tương ứng với (lạc điểm<br /> (lân tộc, tuòi, giới tính. Thoo quy luật xã hại, trô em đón 6 tuổi<br /> thì vào học lớp một và mồi nam lón một lớp. Theo quy luật xà<br /> hội, những người lao động bị thất nghiộp thường khó tránh<br /> khói tình trạng nghèo. Những người cỏ trinh độ chuyên môn<br /> cao có xu hướng tìm viẹc làm được trả công cao.<br /> S ự phán hóa xA hội ciiõn m (lưới ƯÌC' dộng CIÍM nhiồũ VỐLI tố.<br /> <br /> Trong đỏ cán kố lởi yêu tố quan trọng như sự phân còng lao<br /> <br /> 186<br /> <br /> động trong xà hội: (lo lâm những công việc khác nhnu, chuyên<br /> món hóa khác nh;»u nôn XIIát lìiộn các nhóm nghồ n;ĩhiộp khác<br /> nhau. T r i n h (lộ học vấn khác nhau cũng tạo ra nhừng nhóm xã<br /> <br /> hội ì.hác nhau VI dụ như nhí un những người lao (lộng t rí óc và<br /> nhỏm nhưng maM) l;u> dỏm’ chân tay. (ỉiáo ílục là một trong<br /> những phương thức phàn hon xà hội r a t sâu sac. Ví (lụ, những<br /> <br /> người học trong trường dại học bách khoa thường sò tham gia<br /> vào các nhóm khoa học công nghệ, nhừng người học ■ trường<br /> đại học xây (lựng sò tham gia vào các nhóm nghề xây dựng.<br /> Trinh độ học vấn khác nhau tạo ra những vị thỏ xã hội khác<br /> nhau: VI dụ hoe trường đại hoc V khoa s è trờ thàn h bác sĩ. Học<br /> ờ trường cao (lãng (ìiồu dưỡnp sè t r ờ t h à n h V ui hoặc diều<br /> <br /> đường vion. học ờ trường dại học dược sè trở thành clượt: sì.<br /> Sự phàn còng lao dộng va giáo đục-đào tạo là hai trong sô<br /> những you tỏ x;i hội có tác (lộng mạnh mè tới sự phàn hỏa xã<br /> hội. Những yru xà hội như vạy cô thê lan át nhưng không làm<br /> mất Lác (lụng của những yru tó tự nhiẽn như tuõi, giới tính, (lãn<br /> tộc* đói với sự phân hóa xa hội. Do khác nhau vố tuồi nôn trong<br /> xà hòi cỏ các nhóm trò om, nhóm thanh niên, nhỏm trung niên<br /> và nhóm níOíời cao tuổi. Phụ nừ và nam giới không đơn gián là<br /> khác nhau vỏ giới tính mà còn khác nhau về địa vị xã hội. Sự<br /> khác hiệt vồ giứi tính nam và nu'cỏ thể !)Ị phóng đại và kốt hợp<br /> với sự phán biọt đối xứ thoo kióu trọng nam khinh nừ (lã tạo ra<br /> và duy tii sự bất bình (tòng ííiới trong giáo dục.<br /> 2. PHẢN TẦNG XẢ HỘI<br /> K h á i n ỉộ m<br /> <br /> Phân lổng xã /ỉội 1(1 sự pìĩètìị hóa xã hội tạo tỉìành các tầng<br /> 187<br /> <br /> xã hội kỉlúc nhau vồ vị the xá Ììộỉ trong cấu irúc xã hội.<br /> Định nghĩa néu trèn nhấn mạnh ràng phán tầng xA hội<br /> <br /> (Social Straiificution) là quá trình phân hóa xà hội vớ: đặc<br /> trưng là tạo ra các nhóm xã hội có vị thô trên dưới, cao tháp<br /> khác nhau về một hoặc một sô (lạc (liêm, tính chát cơ bân.<br /> Trong sô đỏ quan trọn g nhất là đặc điểm về kinh li', quyền lực<br /> và uy tín xà hội. Ví dụ, sự phân tầng xã hội tạo ra tầng lớp<br /> thượng lưu giàu cỏ, nắm giữ quyền lực và tầng lớp hạ lưu nghèo<br /> khổ, không có quyồn lực.<br /> Định nghĩa nêu trên nhấn mạnh rang sự phân tầng xà hội<br /> tạo n ê n cảu trúc p h â n t ả n g x à hội gồm các n h ó m người có vị<br /> <br /> thế xác dịnh trong một trật tự xà hội. Ví dụ, trong trật tự kinh<br /> tô tư ban chủ nghĩa, cấu trúc phán tầng xà hội gồm cỏ tầng lớp<br /> chóp bu là các nhà tư bản và tầng lớp dưới (láy lã những người<br /> thất nghiệp, vò gia cư.<br /> Sự phân tầng xa hội luôn chứa đựng yêu tố bất bình (láng<br /> xã hội bời vi ở đỏ luôn có những táng lớp trẽn và những tầng<br /> lớp dưới; tầng lớp trên có nhiều cua cai, nhiều quyên lực và<br /> tầng lớp dưới với mức sống nghèo và không có quyển lực, “thấp<br /> cỏ bé họng”.<br /> <br /> Cơ chè và cá c yếu tô tác động tởi sự phân tầng xã lìội<br /> Là một bộ phạn cua quá trình phân hoa xà hội, sự phân<br /> tầng xà hội cùng điền ra theo quy luật. Theo quy luạt tự nhiộn.<br /> ví dụ như vồ lứa tuỏi, trong xã hội có lì hừng thế hệ trước và<br /> những thê hệ sau, những tầng lớp trôn (nhóm người cao tuối,<br /> trung niên) và những tang lớp dưới (như thanh nién, trẻ em).<br /> Theo quy ỉuặt xã hụi, những người càng học lén cao thì càng cỏ<br /> khá năng gia nhập những giai tầng tron và những ngươi càng<br /> 188<br /> <br /> ít học thi càng bị đáy xuống tầng lớp dưới của xã hội.<br /> Vé cơ l);in sự phân tầng xà hội cùng diễn ra theo cơ chế<br /> và chịu tá c (lộng cua các yêu tỏ tự nhiên, yòu Lô xã hội như<br /> dối với sự phân hóa xã hội. Tuy n hiên , một sô nhà xã hội<br /> học ví dụ như W eber đã nhân mạnh tầm quan trọng có tính<br /> chát quy tôt định cua những yếu tố như gia đình, năng lực và<br /> cơ may x ã hội1.<br /> Sự phân tầng xà hội cua các th ế hệ sau có thể lập lại sự<br /> phân táng xà hội cua các thố hộ trước thông qua cơ chê di<br /> truyén xã hội. Theo c« chê nãy, gia dinh giàu có tạo ra những<br /> những nguồn vốn gia đinh, nhừng điều kiện và cơ hội thuận lợi<br /> cho con om họ kẽ thừa và phát huy những lợi thế cua gia dinh<br /> họ. Cáu "Con vua thi lại làm vua-Con sãi ờ chùa lại quét lá đa”<br /> cho thấy rõ vai trò cua gia đình trong việc di truyền lại cho<br /> con chau vị thế cua cha mẹ. lỉiộn nay, nhiều nghiên cứu xã hội<br /> học cho thây một ti lệ nho con cái theo nghề nghiệp của cha<br /> me. Những phát hiện này không làm giảm di tầm quan trọng<br /> cua gia dinh đối với sự thăng tiến của con cái. Bởi vì, ngay cả<br /> khi không theo nghề nghiệp của gia đình thì cha mẹ vẫn là<br /> nhừng người đóng vai trò quyết định đối với sự đầu tư các<br /> nguồn vein cho việc học tập của con cái.<br /> Một số nghiên cứu khác cho thấy, khi sinh ra trong một<br /> gia dinh giàu có, con cái có tho được cha mẹ đầu tư nhiều hơn<br /> vào việc học tập. Do vậy, trẻ em sẽ kế thừa không chi’ vốn tài<br /> sàn mà quan trọng hơn trẻ cm còn kế thừa các nguồn vốn xã<br /> hội, vốn văn hóa và nhất là có điều kiện để tiếp cận và tích luỹ<br /> <br /> 1 Nguyền Dinh Tấn. C ơ c á u x á h ộ i và p h á n tầ n g x ă hội. Nxb Lý luận<br /> chinh trị. Hà Nội. 2005.<br /> <br /> 189<br /> <br />