Về ngôn ngữ báo phát thanh

Chia sẻ: Nguyenhoang Phuonguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

739
lượt xem 210
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ngôn ngứ phát thanh ,lẽ đương nhiên ,mang trong mình tất cả các tính chất ngôn ngữ báo chí nói chung. Song bên đó nó còn có một số nét riêng biệt : ngôn ngữ phát thanh là ngôn ngữ nói đây là phẩm chát vô cùng quý giá.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Về ngôn ngữ báo phát thanh

V NGÔN NG BÁO PHÁT THANH I. CÁC C I M C A NGÔN NG PHÁT THANH Ngôn ng báo phát thanh, l ương nhiên, mang trong mình t t c các tính ch t c a ngôn ng báo chí nói chung. Song, bên c nh ó, nó còn có m t s nét riêng bi t sau ây: 1. Ngôn ng phát thanh là ngôn ng nói ( ngôn ng âm thanh ) ây là m t ph m ch t vô cùng quý giá, vì ngôn ng nói hư ng t i thính giác - m t h th ng tri giác hoàn h o nh t c a con ngư i. Theo các chuyên gia thì dung lư ng thông tin mà con ngư i chuy n t i hay ti p nh n ư c nh thính giác và ngôn ng nói l n g p ba l n so v i lư ng thông tin mà anh ta chuy n t i hay ti p nh n b ng con ư ng th giác - c ho c vi t. Nguyên do là b i ngôn ng nói, ngoài thông tin n m trong ý nghĩa c a ngôn t , còn mang trong mình m t thông tin b tr áng k khác ư c th hi n qua ch t gi ng, qua ng i u, qua âm lư ng. Nói là " b tr " nhưng th c ra thông tin này có vai trò quan tr ng không kém thông tin chính. Và trong không ít trư ng h p, chính nó là nhân t quy t nh m c hi u qu c a vi c ti p nh n thông tin. M t bài vi t trung bình nhưng do m t ngư i có ch t gi ng t t và bi t s d ng ng i u h p lý, linh ho t truy n t s có s c tác ng l n hơn nhi u so v i m t bài vi t hay nhưng do m t ngư i có ch t gi ng t i và thư ng xuyên x lý sai ng i u trình bày. Không ph i ng u nhiên mà nhà nghiên c u ngôn ng phát thanh n i ti ng ngư i M W. Hofman ã nh n nh: " N i dung c a t ng làm ngư i ta xúc ng t i m c nào, thì âm thanh c a ti ng nói cũng có th làm ngư i ta rung c m t i ch ng y "1.
2. Ngôn ng phát thanh thiên v hình th c c tho i tuy có s d ng nhi u phương ti n c a i tho i Có l trư c h t chúng ta nên tìm hi u v hai khái ni m " c tho i " và " i tho i ". " c tho i " là s n ph m ngôn ng c a m t cá nhân trong hoàn c nh giao ti p ch có anh ta là ngư i nói. Theo nhà ngôn ng h c L. V. Serba ( Nga ) " ây là h th ng có t ch c cao c a các ý tư ng ư c bi u t qua ngôn t , nh m tác ng có ch ích t i nh ng ngư i xung quanh "2. Còn i tho i là m t chu i nh ng l i h i áp v i tư cách là nh ng ph n ng qua l i gi a ít nh t hai cá th nào ó. Nhưng ây c n b sung thêm ngay r ng nh ng l i h i áp có dung lư ng quá l n ( g m nhi u câu và th hi n tr n v n m t ch nào ó ) cũng ư c xem là c tho i. i u này có nghĩa là c tho i có th t n t i ngay trong i tho i. V i cách hi u như trên c a ngôn ng h c v " c tho i " và " i tho i ", chúng ta th y ngôn ng phát thanh có khuynh hư ng c tho i r t rõ nét. Ph n l n các th lo i c a báo phát thanh như bình lu n phóng s , ph n ánh, câu chuy n phóng viên, i m tin, ti u ph m,.. u mang tính ch t c tho i. R i ngay c m t s ít th lo i v n ư c coi là thu c ki u i tho i như ph ng v n, àm tho i bàn tròn th c ra cũng không thu n ch t ch là i tho i. B i vì trong chúng có không ít nh ng l i h i áp mang tính ch t c tho i. Bên c nh ó, chúng ta cũng không th ph nh n là c tho i trên báo phát thanh ngày càng dùng nhi u hơn các phương ti n c a i tho i.. Ch ng h n, trư c khi b t u c tho i v m t v n , s ki n hay hi n tư ng nào ó, ngư i ta có th xây d ng m t tình hu ng i tho i gi a hai ngư i nh m t o s sinh ng thu hút s chú ý. R i trong quá trình c tho i, ngư i ta
thư ng xuyên s d ng các t ng , cách di n t,... c trưng cho ngôn ng i tho i ngư i nghe th y g n gũi, có c m giác là nhà báo ang trò chuy n tr c ti p v i mình, và do v y, hi u qu ti p nh n thông tin s cao hơn. Tuy nhiên, vi c s d ng các phương ti n c a i tho i ch là th pháp tăng cư ng giá tr bi u c m cho ngôn t ch không th làm thay ib n ch t c a c tho i, khi n nó tr thành i tho i. 3. Ngôn ng phát thanh luôn mang d u n cá nhân rõ nét c a ngư i nói hay ngư i c M c c a nó tuỳ thu c vào t ng th lo i, t ng tình hu ng giao ti p c th . Khi ngư i truy n tin là phát thanh viên, d u n cá nhân có v như b h n ch t i m c th p nh t, song ngư i ta v n nh n th y thái c m xúc c a anh ta i v i bài vi t thông qua gi ng i u. Còn n u như ngư i truy n tin là tác gi bài vi t ( phóng viên, biên t p viên ) thì d u n cá nhân rõ nét hơn nhi u. Kh o c u cho th y, l i nói c a nh ng ngư i chưa t ng qua các khoá ot o c bi t v c, nói, luy n gi ng ( t c là h không ph i là phát thanh viên hay nhà hùng bi n chuyên nghi p ) thư ng là công c bi u t h t s c tinh t tr ng thái tâm lý ích th c cũng như nhi u c i m c a ngư i phát ngôn. Có l ây là lý do khi n cho nhi u ài phát thanh trên th gi i thư ng xuyên yêu c u các ch th sáng t o trình bày ngay chính tác ph m c a h trư c micrô. B i i u này t o i u ki n cho thính gi gi i to ư c nhu c u: khám phá m t cá th m i v i nh ng nét riêng tư trong i s ng n i tâm c a anh ta. ây là m t nhu c u h t s c t nhiên và nhân b n, nó luôn mang tính c p thi t trong b t c th i i nào, úng như Hecxen vi t: " Con ngư i luôn mu n xâm nh p vào cá th khác, mu n ch m t i t ng th m ch li ti c a trái tim ngư i khác l ng nghe nh p p c a nó. Anh ta so sánh, ki m ch ng, tìm ki m s kh ng nh, s ng c m, s bi n h "3.
4. Ngôn ng phát thanh không có kh năng ư c minh ho b ng hình nh ây là m t khác bi t, ng th i cũng là m t h n ch c a nó so v i truy n hình và báo in. Tuy nhiên, ngôn ng phát thanh ã tìm th y s minh ho cho mình các ngu n khác cũng n m trong chính th gi i c a âm thanh. ó là các băng ghi âm tư li u, là ti ng ng, là âm nh c, và c bi t là các c tính v t ch t và hình tư ng c a ngôn t c t thành ti ng. Có th nói, nhà báo phát thanh ph i v nên hình nh b ng âm thanh. Th c t cho th y là các tác ph m báo phát thanh hay, có s c tác ng l n bao gi cũng có ngôn ng h t s c s ng ng, giàu hình nh, có tính tr c quan cao, ch p cánh cho s tư ng tư ng c a ngư i nghe, khi n cho h có c m giác ang ư c ch ng ki n s vi c x y ra ngay trư c m t mình; bên c nh ó, nó còn ph i ư c trình bày b i m t ch t gi ng t t, lên b ng xu ng tr m, tăng gi m t c âm thanh m t cách h p lý. Hi n nay, ang có nhi u ý ki n cho r ng h n ch v phương di n hình nh c a báo phát thanh r t có th l i tr thành ưu th c a nó, v n là s d ng ngôn ng âm thanh như th nào. Qu v y, n u bi t s d ng ngôn t khéo léo và linh ho t, nhà báo phát thanh có khă năng kích thích tư duy sáng t o c a ngư i nghe, làm cho h luôn óng vai trò tích c c trong vi c ti p nh n thông tin. Trong khi ó thì truy n hình, do ư c cung c p quá y thông tin c hai bình di n hình nh l n ngôn t , khán gi ít ph i tư duy hơn nên d n d n tr nên th ng m i khi tham gia vào kênh giao ti p này. 5. Ngôn ng phát thanh, cũng như ngôn ng truy n hình, có tính hình tuy n Các tín hi u c a ngôn ng phát thanh xu t hi n l n lư t, cái này ti p theo sau cái kia, t o thành dòng ch y liên t c, theo b r ng m t chi u c a th i gian. Và ngư i nghe ph i ti p nh n chúng m t cách t c th i cho nên h
không có kh năng quay l i v i i u chưa hi u ho c u tư th i gian nghi n ng m th u áo i u ã lĩnh h i ư c. Chính vì th , b t c sai sót nào ( hay ch ơn gi n là s chưa quen tai ) c a ngôn ng phát thanh cũng khi n cho thính gi ph i d ng l i suy nghĩ, tìm hi u và có nghĩa là không còn t p trung tư tư ng nghe các thông tin k ti p n a. K t qu là cái thì oc hi u mơ h , cái thì b b qua. Và như v y thì tính hi u qu c a chương trình b gi m sút áng k . Xu t phát t ây, yêu c u t ra i v i ngôn ng phát thanh là: Chính xác, ơn nghĩa, rõ ràng, d hi u. Nói n tính hình tuy n c a tín hi u ngôn ng , không th không nói n quan h ng o n như là h qu c a nó. Theo quan h này, các ơn v ngôn ng khi ng c nh nhau s quy nh l n nhau và cho ta nh ng k t h p g i là ng o n. Trong ngôn ng phát thanh, bi u hi n n i b t nh t c a quan h ng o n là vi c ng t o n khi nói, khi c. Do ó, ây là i u c n ư c các nhà báo phát thanh c bi t quan tâm. Cùng m t s n ph m ngôn t , n u ư c ng t o n nh ng ch khác nhau, s bi u t các ý nghĩa khác nhau. Còn n u ng t o n sai thì tính ch nh th v m t k t c u c a s n ph m ngôn t ó b phá v , h u qu là ngư i nghe khó hi u ư c úng n i dung c a nó. II. M T S G I Ý S D NG NGÔN T TRONG PHÁT THANH 1. Nên h n ch s d ng t ng a phương Nh ng t ng này, m c nào ó, có kh năng tăng cư ng tính bi u c m c a ngôn ng phát thanh. Th nhưng, v ph m vi hành ch c, chúng ch g n li n v i m t a phương nh t nh nào ó nên có th gây khó khăn cho các thính gi là ngư i s ng các khu v c khác. 2. Tránh l m d ng vi c vay mư n t ng t ti ng nư c ngoài N u nh t thi t ph i vay mư n thì ch nên ch n nh ng t ng có tính ph c p r ng rãi, và c g ng phát âm chu n xác theo chu n m c ã ư c th a nh n. Vì không ít trư ng h p cho th y, nh ng t ng ư c vay mư n t
ti ng nư c ngoài, n u không thông d ng ho c ư c phát âm không úng, thư ng tr thành nh ng " h t s n " c n tr ngư i nghe ti p nh n thông tin. 3. i v i các thu t ng chuyên ngành ít g p hay m i m , nên di n t b ng cách khác sao cho qu ng i qu n chúng d hi u ng bao gi b t chư c cách nói, cách dùng t c a các nhà chuyên môn mà ch có ngư i trong gi i m i hi u ư c. 4. Tránh ưa ra quá nhi u con s trong m t văn b n phát thanh Vi c ưa ra các con s nên có li u lư ng v a ph i, n u không ngư i nghe s th y choáng ng p, căng th ng, không còn s t nh táo cũng như h ng thú nghe và lĩnh h i các thông tin khác; bên c nh ó, các con s cũng c n ư c làm tròn cho d nh . 5. C g ng c ho c nói trư c micrô th t di n c m ( t t nhiên là m c mà kh năng cho phép ) Qua gi ng i u ph i th t s " th h n " c a mình vào n i dung tác ph m thì nó m i có s c tác ng l n i v i ngư i nghe. Còn ki u nói hay cv i âm i u u u, ơn i u, t nh t d gây c m giác là chính ngư i chuy n t i thông tin cũng " vô c m " trư c nh ng gì mình ang trình bày. Và i u ó d dàng gi t ch t m i c m xúc cũng như s quan tâm c a ngư i nghe. 6. C n tránh nh ng câu văn có th t o nên nhi u cách hi u Vì s " mơ h " v nghĩa như v y c a chúng d làm cho ngư i nghe b phân tán tư tư ng ho c hi u sai, hi u l ch ch ý c a tác gi . Dư i ây là hai ví d v câu mơ h v nghĩa: a, i u ó th hi n thái quy t tâm cao ch ng t n n buôn l u c a U ban Nhân dân ( UBND ). b, Ch ng lây lan và s ng chung v i AIDS. Các câu trên ít nh t có hai cách hi u: a, Thái quy t tâm cao c a UBND.
- T n n buôn l u c a UBND. b, Ch ng lây lan và ch ng s ng chung v i AIDS. - Ch ng lây lan và nên s ng chung v i AIDS. 7. C n h t s c ki m l i Trong báo phát thanh, ngư i nghe, do ph i lĩnh h i thông tin m t cách t c th i, ch có th t p trung s chú ý c a mình trong m t kho ng th i gian ng n. Vì l ó, trong s các cách di n t có th v i cùng m t n i dung, nên ch n cách di n t ng n g n nh t mà v n chuy n t i ư c y lư ng thông tin c n thi t. 8. Nên chú ý khai thác các bi n pháp tu t ng âm ngôn ng phát thanh sinh ng, h p d n và có ý nghĩa sâu s c hơn Nhà báo phát thanh có th v n d ng nh ng bi n pháp cơ b n dư i ây: a, Bi n pháp hoà ph i thanh i u: Là bi n pháp l a ch n và k t h p các y u t âm thanh sao cho hài hoà các câu văn tr nên d nghe, d c hơn. Trong văn xuôi, t o s hài hoà v thanh i u, ngư i ta thư ng s d ng s luân phiên thanh i u thu c hai nhóm b ng ( g m thanh huy n và thanh ngang ) và tr c ( g m thanh h i, thanh ngã, thanh s c và thanh n ng ) âm ti t c a các câu h c thành ph n câu. Ví d : "... Ch c là rư u b ( T ). Có r cũng ph i ba b n ng ( B ). Ý t t ngư i ta có nh l y con mình ( B ) thì ngư i ta m i ch u b ti n mua rư u bi u ch ( T ). V l i, bây gi h ng thông, ký, phán l y v nhà quê k cũng thư ng ( B ). ( Nam Cao ). " ư c id ih i ng toàn qu c l n th chín ( T ), ông xúc ng nói: " ng ã sinh ra tôi l n th hai ( B ) ". ( ài TNVN, 20 / 4 / 2001 ). " 15 năm qua ( B ), văn hoá văn ngh ã t ư c nhi u thành t u ( T ) trong các lĩnh v c, nghiên c u, sáng tác, phê bình ( B ) ". ( ài TNVN ).
Bi n pháp hoà ph i thanh i u có tính ph c p h t s c r ng rãi. H u h t các bi n pháp tu t ng âm khác, khi ư c v n d ng, u ph i m c này hay m c khác, k t h p v i nó. b, Bi n pháp l p s lư ng âm ti t: Là bi n pháp s d ng các câu văn có s lư ng âm ti t như nhau c nh nhau t o nên âm hư ng c a thơ ca. Ví d : " Núi r ng v n ngút ngàn, r m r p. ư ng i t t nh teo hoang vu ". ( H Phương ). " Tr n l t chưa rút. Nư c v n mênh mông ". ( Nguy n Sáng ). c, Bi n pháp l p v n: Là bi n pháp s d ng các âm ti t có khuôn v n gi ng nhau nh m t o nh c tính cho câu văn. Ví d : " Tre trông thanh cao gi n d , chí khí như ngư i. Nhà thơ ã có l n ca ng i: Bóng tre trùm mát rư i ". ( Thép M i ). "... Dân làng thi nhau s m thuy n bè i tìm vàng trên kh p các l ch sông ngu n su i. Ngót ch c năm trôi qua, nh ng ngư i àn ông c bi n bi t ra i. Vàng âu ch ng th y, cái mà h em v ch là nh ng con nghi n, nh ng gi t nư c m t tàn t và... c m t gánh n khó b tr n i ( ! ). Ngư i ta b o: ó là m t canh b c v i ông Gi i ". ( Doãn Hoàng ). d, Bi n pháp t o nh p i u: Là bi n pháp dùng nh ng hình th c cân i, nh p nhàng c a l i văn nh m t o nên m t âm hư ng lôi cu n, d i vào lòng ngư i. Dư i ây là m t s trư ng h p di n hình v nh p i u: - Dùng nh ng t ph n nghĩa i nhau, ví d : " Trong Vi t Minh, ng bào ta b t tay nhau ch t ch , không phân bi t gái, trai, già, tr , lương giáo, giàu, nghèo. ( H Chí Minh ). - Dùng nh ng c m t , nh ng v , nh ng o n câu i nhau, ví d :
" B t kỳ àn ông, àn bà, b t kỳ ngư i già, ngư i tr , không chia tôn giáo, ng phái, dân t c, h là ngư i Vi t nam thì ph i ng lên ánh th c dân Pháp, c u T qu c. Ai có súng dùng súng, ai có gươm dùng gươm, không có gươm thì dùng cu c, thu ng, g y, g c, ai cũng ph i ra s c ch ng th c dân c u nư c ". ( H Chí Minh ). - V n d ng s cân i, nh p nhàng, khúc chi t c a các b ph n trong m t câu ghép ( thư ng ư c g i là trư ng cú ), ví d : " Nay, vì tình hình qu c t , vì mu n t lòng tin vào nư c Pháp m i, và s thành th c c a nh ng ngư i i di n cho Chính ph Pháp, và tin vào s hoàn toàn c l p c a tương lai nư c nhà, tôi cùng Chính ph ta ký b n hi p nh sơ b v i Chính ph Pháp.( H Chí Minh ). Trong câu văn trên, v m t ti t t u, ng i u có s chia tách rõ r t gi a hai b ph n: b ph n th c nh t t u n t " nhà ", b ph n th hai t t " tôi " cho n h t. Gi ng nói ư c nâng cao d n b ph n th nh t c a câu, t o ra m t s căng th ng ch i. Sau khi ã lên cao n nh i m thì ánh d u b ng m t nh p ng ng ng t, ti p theo ó h th p rõ r t b ph n th hai, làm d u i s căng th ng ch i. d, Bi n pháp t o âm hư ng chung: Là bi n pháp ph i h p âm thanh, nh p i u c a câu văn không ph i ch c t t o ra m t s cân i nh p nhàng, êm ái, du dương, mà cao hơn th , ph i t o ra ư c m t âm hư ng hoà quy n v i n i dung hình tư ng c a c o n văn, th m chí toàn văn b n. Ví d : " Nư c Vi t Nam xanh muôn ngàn cây lá khác nhau. Cây nào cũng p, cây nào cũng quý, nhưng thân thu c nh t v n là tre n a. Tre ng Nai, n a Vi t b c, tre ngút ngàn i n Biên, lu tre thân m t làng tôi. âu âu cũng có n a tre làm b n.
... G y tre, chông tre ch ng l i s t thép quân thù. Tre xung phong vào xe tăng i bác. Tre gi làng, gi nư c, gi mái nhà tranh, gi ng lúa chín. Tre hy sinh b o v con ngư i. Tre, anh hùng lao ng. Tre, anh hùng chi n u! ( Thép M i ). Trong các o n văn trên, s luân phiên thanh i u b ng, tr c, s thay i nh p i u mau thưa, s ph i h p câu dài v i câu ng n... ã t o nên cái ch t thơ, ch t nh c hoàn toàn hoà quy n v i n i dung tr tình, v i c m xúc say sưa, m nh m c a tác gi iv i t nư c thông qua hình tư ng cây tre.4 Th c t cho th y, các bi n pháp tu t ng âm nói trên h u như không bao gi xu t hi n ơn l : M i bi n pháp thư ng ch xu t hi n ng th i v i các bi n pháp khác. Chính vì v y, chúng thư ng mang s c m nh ư c c ng hư ng làm cho câu văn v a tr nên g i c m v m t âm thanh, v a ư c b sung thêm nh ng khía c nh nh t nh v m t ý nghĩa.