Về ứng xử của gia đình nông thôn trong phòng và chữa bệnh qua các khảo sát xã hội học gần đây - Trịnh Hòa Bình

74 X· héi häc sè 1 (61), 1998<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> VÒ øng xö cña gia ®×nh n«ng th«n trong phßng vµ<br /> ch÷a bÖnh qua c¸c kh¶o s¸t x· héi häc gÇn ®©y<br /> <br /> TRËNH HOÌA BÇNH<br /> <br /> <br /> Khi âi vaìo tçm hiãøu vãö æïng xæí cuía cæ dán trong chàm soïc sæïc khoíe, chuïng täi tháúy<br /> ràòng, caïch xæí lyï vaì læûa choün loaûi hçnh dëch vuû y tãú cuía gia âçnh näng thän, trong nhæîng luïc<br /> äúm âau khäng chè phaín aïnh khaí nàng thæûc tãú cuía gia âçnh trong viãûc chàm soïc sæïc khoíe, maì<br /> coìn thãø hiãûn trçnh âäü “vàn hoïa y tãú”. Trong âiãöu kiãûn “vàn hoïa y tãú” tháúp thç nhu cáöu chàm<br /> soïc sæïc khoíe cuîng tháúp vaì caïch æïng xæí cuía gia âçnh cuîng tháût âån giaín, âäi khi coìn nhuäún<br /> maìu mã tên, laûc háûu. Ngæåüc laûi, trong âiãöu kiãûn “vàn hoïa y tãú” cao thç nhu cáöu chæîa trë cuîng<br /> cao vaì sæû læûa choün caïc hçnh thæïc phuûc vuû y tãú håüp lyï, ngay caí trong âiãöu kiãûn gia âçnh coï<br /> nhæîng haûn heûp vãö váût cháút. Coï hai âäúi tæåüng âaïng læu yï âàûc biãût khi xem xeït caïch æïng xæí cuía<br /> gia âçnh trong viãûc thæûc hiãûn vai troì chàm soïc sæïc khoíe, âoï laì phuû næî - nhæ laì ngæåìi lo toan<br /> chuí yãúu trong vai troì naìy, vaì treí em - nhæ laì âäúi tæåüng âæåüc quan tám træåïc hãút trong gia<br /> âçnh vaì ráút nhaûy caím trong caïc quan hãû âoï. Viãûn Xaî häüi hoüc trong thåìi gian gáön âáy âaî tiãún<br /> haình nhiãöu nghiãn cæïu vãö váún âãö naìy: chæång trçnh Ba Ma Kä, 1994; nghiãn cæïu Xaî häüi hoüc<br /> trong khuän khäø chæång trçnh ARI Quäúc gia 1993-1995; Chæång trçnh nghiãn cæïu våïi sæû taìi<br /> tråü cuía "Táöm nhçn thãú giåïi" vãö hãû thäúng chàm soïc sæïc khoíe vaì kãú hoaûch hoïa gia âçnh åí näng<br /> thän miãön nuïi Trung Bäü taûi Traì My, Tiãn Phæåïc (Quaíng Nam-Âaì Nàông), 1994; §iãöu tra cå<br /> baín vãö Dán säú-Kãú hoaûch hoïa gia âçnh cuía Vuû Baío vãû sæïc khoíe Baì meû-Treí em vaì Kãú hoaûch hoïa<br /> gia âçnh åí Vénh Phuï, 1995; Chæång trçnh âaïnh giaï hiãûu quaí cäng taïc kãú hoaûch hoïa gia âçnh,<br /> 1996; Chæång trçnh nghiãn cæïu tiãúp thë caïc biãûn phaïp traïnh thai phi lám saìng, 1997; chæång<br /> trçnh sæïc khoíe sinh saín vaì kãú hoaûch hoïa gia âçnh, 1997; v.v... Nhæîng säú liãûu âæåüc trêch dáùn<br /> trong baìi viãút naìy âæåüc láúy tæì caïc nghiãn cæïu trãn. Trong baìi viãút naìy chuïng täi âi vaìo phán<br /> têch coï mäüt säú nháûn xeït vãö chuí âãö æïng xæí cuía gia âçnh cuía gia âçnh näng thän trong viãûc phoìng<br /> vaì chæîa bãûnh, chàm lo sæïc khoíe.<br /> *<br /> * *<br /> 1. Xin bàõt âáöu tæì viãûc chàm soïc sæïc khoíe baì meû trong thåìi gian thai saín, nhæ laì sæû<br /> phaín aïnh roî rãût nháút vãö trçnh âäü “vàn hoïa y tãú”. Nãúu nhæ træåïc âáy åí näng thän næåïc ta thai<br /> ngheïn âæåüc coi laì chæïc nàng tæû nhiãn, viãûc chàm soïc træåïc vaì sau sinh chuí yãúu dæûa vaìo kinh<br /> nghiãûm cäø truyãön vaì theo caïc phæång phaïp thä så taûi nhaì, thç ngaìy nay âaî coï nhæîng sæû thay<br /> âäøi âaïng kãø, tuy cuîng ráút khaïc nhau åí mäùi âëa phæång, mäùi cäüng âäöng dán cæ vaì táút nhiãn<br /> cuîng lãû thuäüc vaìo nhæîng âiãöu kiãûn chuí quan vaì khaïch quan khaïc nhau. Cuäüc khaío saït åí Vénh<br /> Phuï cho tháúy âaî coï 38,2% phuû næî mang thai thæûc hiãûn 3 láön khaïm thai træåïc khi sinh, nhæng<br /> cuîng coìn hån 1/4 khäng hãö khaïm thai; gáön mäüt næía âaî thæûc hiãûn tiãm phoìng uäún vaïn âuí 2<br /> láön, nhæng cuîng coìn hån 40% khäng tiãm phoìng vç nhiãöu lyï do (trong âoï 41,6% laì do khäng<br /> biãút phaíi tiãm, 20,4% - do khäng coï vaïc - xin vaì 14,5% - do khäng muäún tiãm). Thãm vaìo âoï,<br /> coï thãø laì do sæû thuïc eïp cuía cäng viãûc laìm àn, cuîng coï thãø laì do caí táûp quaïn laûc háûu træåïc âáy,<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  TrÞnh Hßa B×nh 75<br /> <br /> cho nãn træåïc khi sinh âeí, quaï mäüt næía phuû næî (51,8%) khäng nghè laìm viãûc. Säú coìn laûi háöu<br /> hãút chè nghè laìm viãûc dæåïi 4 tuáön lãù. Sau khi sinh âeí, thåìi gian nghè lao âäüng dæåïi 4 tuáön<br /> cuîng chiãúm tåïi 64,4%, trong voìng 4-8 tuáön - 25,9%, tæì 9 tuáön tråí lãn chè chiãúm 9,6%. Tênh<br /> trung bçnh, phuû næî phaíi tæû laìm cäng viãûc giàût giuî, náúu àn sau khi sinh 3,1 tuáön. Caïc nhu cáöu<br /> vãö dëch vuû y tãú khi sinh âeí háöu nhæ chè dæûa vaìo y tãú xaî (54,3%) vaì nhåì baì âåî âãún nhaì 934,1%;<br /> caïc læûa choün khaïc âãöu chiãúm tyí lãû ráút tháúp. Âaïng læu yï laì sæû læûa choün y tãú tæ nhán åí âáy chè<br /> chiãúm tyí lãû 0,5%. Coï thãø coï nhiãöu nguyãn nhán khaïc nhau - hoaìn caính kinh tãú, âiãöu kiãûn âi<br /> laûi xa xäi..., trong âoï cho tháúy coï mäüt tæång quan thuáûn træûc tiãúp våïi trçnh âäü hoüc váún: nhoïm<br /> muì chæî - 100% âeí taûi nhaì, nhoïm âaûi hoüc - cao âàóng - 100% taûi traûm y tãú xaî. Viãûc nhåì âãún caïc<br /> “baì muû væåìn” khi sinh âeí coìn chiãúm tyí lãû trãn dæåïi 20% vaì gáön nhæ ngang nhau åí táút caí caïc<br /> nhoïm tuäøi vaì táûp trung åí nhoïm hoüc váún tæì tiãøu hoüc tråí xuäúng.<br /> ÅÍ caïc khu væûc trung du vaì miãön nuïi Trung Bäü cuîng coï tçnh traûng tæång tæû. Tyí lãû phuû<br /> næî sinh âeí taûi nhaì chiãúm tåïi 64,5%. Våïi caïc cäüng âäöng ngæåìi dán täüc åí Traì My thç tyí lãû naìy laì<br /> 96,7%; åí bãûnh viãûn: 23,5%; åí traûm y tãú xaî chè chiãúm 6%. Caïc tyí lãû naìy khäng thay âäøi laì bao<br /> giæîa caïc nhoïm coï âiãöu kiãûn kinh tãú giáöu - ngheìo khaïc nhau. Nãúu læu yï âãún caïc âiãöu kiãûn giao<br /> thäng vaì nhæîng haûn chãú cuía hãû thäúng y tãú hiãûn nay, thç coï thãø tháúy âáy laì sæû læûa choün do<br /> hoaìn caính khaïch quan taûo nãn laì chuí yãúu. ÅÍ näng thän âäöng bàòng våïi nhæîng âiãöu kiãûn thuáûn<br /> låìi vãö giao thäng vaì maûng læåïi y tãú cå såí phaït triãøn thç caïch æïng xæí cuía phuû næî trong caïc quan<br /> hãû naìy cho tháúy nhæîng chè baïo têch cæûc hån. Tyí lãû phuû næî khäng khaïm thai chè chiãúm 10%,<br /> coìn laûi âaûi âa säú khaïm 2-3 láön. Sæû læûa choün nåi sinh con cuîng cho nhæîng chè baïo ráút khaí quan:<br /> 83,3% - 100% åí y tãú cå såí; chè coï 5,3% sinh taûi nhaì våïi sæû giuïp âåî cuía caïn bäü y tãú.<br /> Caïc khaío saït trong chæång trçnh ARI cho tháúy, màûc duì coï sæû häù tråü vãö váût cháút cuía Nhaì<br /> næåïc vaì sæû tuyãn truìyen cho caïc cäüng âäöng dán cæ, nhæng trong säú tæí vong treí em dæåïi 5 tuäøi<br /> váùn coï tåïi trãn 50% do nguyãn nhán khäng âæåüc âæa âãún y tãú maì gia âçnh tæû xæí lyï taûi nhaì,<br /> 36% do khäng âæåüc xæí lyï këp thåìi vç âæa âãún caïc cå såí y tãú quaï muäün. Trong säú treí em tæí vong<br /> do gia âçnh tæû xæí lyï, khäng âæa âãún cå såí y tãú, thç 19,5% laì do khäng âæåüc âiãöu trë gç, 10,7%<br /> do baì meû tæû âiãöu trë, 2,3 % âiãöu trë âäng y vaì 0,4% cáöu cuïng.<br /> 2. ÆÏng xæí cuía caïc thaình viãn gia âçnh khi bë äúm âau phaín aïnh nhiãöu âiãöu âaïng læu yï.<br /> Khi caím nháûn cå thãø bë äúm våïi caïc triãûu chæïng khäng bçnh thæåìng, trãn mäüt næía (56,1%) säú<br /> ngæåìi váùn laìm viãûc bçnh thæåìng. “Tham cäng tiãúc viãûc” väún laì baín tênh cuía ngæåìi näng dán<br /> Viãût Nam, cho nãn duì caím tháúy coï thãø khäng bçnh thæåìng, tháûm chê coï nhæîng triãûu chæïng äúm<br /> âau roî rãût, ngæåìi ta váùn cäú gàõng laìm viãûc cho âãún khi naìo khäng thãø cäú âæåüc næîa måïi chëu<br /> nghè. Ngaìy nay, trong âiãöu kiãûn kinh tãú thë træåìng, sæû thuïc eïp cuía âåìi säúng cuîng nhæ tham<br /> voüng væåüt lãn vãö kinh tãú, baín tênh cáön cuì laûi caìng coï cå häüi âæåüc khäi phuûc laûi sau nhæîng nàm<br /> laìm àn âuíng âènh theo kiãøu bao cáúp. Caïc kãút quaí khaío saït cuîng cho tháúy åí âáy khäng coï sæû<br /> boï buäüc cuía hoaìn caính gia âçnh neo âån. Båíi vç våïi loaûi häü 1-2 ngæåìi vaì loaûi häü >= 7 ngæåìi caïc<br /> tyí lãû naìy cuîng gáön nhæ nhau, trong khi caïc loaûi häü tæì 3-6 ngæåìi laûi coï caïc tyí lãû tháúp hån âaïng<br /> kãø. Caïc tæång quan tæång tæû cuîng nháûn tháúy khi so saïnh caïc loaûi häü theo säú thaình viãn trãn<br /> 16 tuäøi: caïc tyí lãû cao nháút laì åí caïc häü coï säú ngæåìi låïn tæì 4-5 ngæåìi tråí lãn. Nãúu xeït theo hoüc<br /> váún cuía chuí häü, coï thãø tháúy ràòng våïi hoüc váún cáúp 2 caïc tyí lãû naìy tháúp nháút. Tuy nhiãn, caïc<br /> âiãöu kiãûn kinh tãú cuîng thãø hiãûn sæû taïc âäüng naìo âoï âãún thaïi âäü æïng xæí naìy: åí nhoïm häü giáöu,<br /> tyí lãû naìy tháúp nháút vaì caïch biãût hàón (44,0%), khäng nháûn tháúy sæû caïch biãût giæîa nhoïm häü<br /> ngheìo (60,5%) vaì nhoïm häü khaï giaí (61,0%), coìn caïc häü trung bçnh vaì trãn trung bçnh coï tyí lãû<br /> tháúp hån chuït êt (56,4% vaì 58,4%). Nhæ váûy, åí âáy coï leî coï sæû taïc âäüng cuía yãúu täú táûp quaïn,<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 76 VÒ øng xö cña gia ®×nh n«ng th«n trong phßng vµ ch÷a bÖnh<br /> <br /> thoïi quan tám lyï âaî hçnh thaình trong âiãöu kiãûn dán trê vaì âåìi säúng khoï khàn tæì nhiãöu âåìi<br /> nay.<br /> Âãø tçm hiãøu âáöy âuí hån caïc haình vi æïng xæí trong viãûc chæîa trë bãûnh åí gia âçnh, âaî<br /> phoíng váún theo 4 cáúp âäü haình âäüng khi caím nháûn tháúy tinh traûng äúm âau. Vãö nhæîng haình vi<br /> âáöu tiãn, coï 34,1% ngæåìi traí låìi khäng laìm gç caí, màûc duì biãút mçnh âaî bë äúm. Tiãúp theo laì<br /> “laìm viãûc êt âi” (27,0%), bao gäöm caí giaím båït thåìi gian vaì cæåìng âäü laìm viãûc. Âaïng læu yï laì tyí<br /> lãû “khäng laìm gç caí” cao hån hàón (47,1%) åí huyãûn Hiãûp Hoìa, tiãúp âãún laì Vuî Thæ (35,1%).<br /> Nhæng caïch æïng xæí “laìm viãûc êt âi” thç ngæåüc laûi - tyí lãû cao aïp âaío (51,0%) åí Vuî Thæ vaì giaím<br /> cho âãún tháúp nháút vaì khaïc biãût âäüt ngäüt åí Hiãûp Hoìa (9,4%). Mäüt tyí lãû âaïng kãø quan tám âãún<br /> viãûc âi khaïm åí caïc tháöy thuäúc cäng vaì tæ. Caïc tyí lãû dæåïi 3% thuäüc vãö caïc haình vi khaïc: xäng,<br /> duìng baìi thuäúc dán gian taûi nhaì, mua âuí liãøu thuäúc hoàûc mäüt êt thuäúc âãø duìng, âi khaïm åí<br /> tháöy lang vaì tæû chæîa trë láúy.<br /> Trong caïc haình vi thæï hai, tiãúp theo, tyí lãû nhæîng ngæåìi “khäng xæí lyï gç caí” chè coìn<br /> khäng âaïng kãø (0,7%), trong khi âoï viãûc mua thuäúc uäúng, âi khaïm tháöy thuäúc cäng, tæ chiãúm<br /> tyí lãû cao aïp âaío. Âäöng thåìi åí âáy coï sæû phán hoïa ráút caïch biãût : trong khi åí Vuî Thæ chè coï 8,3%<br /> mua âuí liãöu thuäúc, 32,5% âãún khaïm tháöy thuäúc cäng, 37,9% âãún khaïm tháöy thuäúc tæ, thç åí<br /> Hiãûp Hoìa caïc tyí lãû tæång æïng laì 46,2%; 23,1% vaì 15,4%.<br /> Âãún haình vi thæï ba thç quaï mäüt næía (54,5%) læûa choün viãûc mua âuí liãöu thuäúc âãø uäúng;<br /> mäüt tyí lãû âaïng kãø mua mäüt pháön liãöu thuäúc vaì âi khaïm tháöy thuäúc cäng (tæång æïng laì 13,0%<br /> vaì 15,9%) våïi nhæîng sæû phán hoïa phæïc taûp.<br /> Cuäúi cuìng, haình vi thæï tæ cuîng gäöm 53,0% mua âuí liãöu thuäúc vãö duìng, 15,4% mua mäüt<br /> pháön vaì 14,1% âãún tháöy thuäúc cäng; trãn 6% åí caïc hai haình vi thæï 3 vaì thæï 4 laì sæû læûa choün<br /> tháöy thuäúc tæ.<br /> 3. Nhæ váûy, coï thãø hçnh dung bæïc tranh chung vãö caïch æïng xæí cuía dán cæ näng thän<br /> trong viãûc chæîa trë bãûnh: khi måïi bë bãûnh ngæåìi ta khäng quan tám hoàûc chè nghè ngåi âäi<br /> chuït, âäöng thåìi âi khaïm bãûnh åí caïc tháöy thuäúc cäng vaì tæ chuí yãúu âãø biãút xem mçnh bë bãûnh<br /> gç, coï nguy hiãøm khäng. Âãún khi tçnh traûng bãûnh nàûng hån ngæåìi ta måïi nghé âãún viãûc âi<br /> khaïm vaì mua thuäúc chæîa trë. Caïc giai âoaûn tiãúp theo, khi bãûnh âaî roî raìng vaì caïc caïch æïng xæí<br /> lyï ban âáöu khäng giaíi quyãút âæåüc, ngæåìi ta chuí yãúu váùn chè læûa choün viãûc mua thuäúc âãø uäúng.<br /> Âaïng læu yï laì caïc chè baïo “ mua mäüt pháön thuäúc”, nhåì âãún tháöy thuäúc tæ nhán chiãúm tyí lãû<br /> âaïng kãø. Mäüt âiãöu næîa ráút âaïng læu yï laì tyí lãû læûa choün thuäúc âäng y khaï tháúp. Coï thãø laì do<br /> træåïc âáy, nháút laì trong âiãöu kiãûn chiãún tranh, ngæåìi dán âaî quaï quen vaì tän suìng tán dæåüc<br /> vaì táy y vç nhu cáöu cáúp cæïu vaì hiãûu quaí chæîa trë nhanh. Vaì báy giåì, ngæåìi ta cuîng cáö chæîa trë<br /> nhanh, màût khaïc, cuîng coï thãø laì âäng y chæîa phaït triãøn do nhæîng haûn chãú naìo âoï maì tyí lãû læûa<br /> choün âäng y khäng cao.<br /> Sæû læûa choün cuía caïc gia âçnh näng thän vãö caïc phæång tiãûn y tãú cuîng cho tháúy âäi âiãöu<br /> lyï thuï. Khi måïi caím nháûn tháúy tçnh traûng äúm âau, trung bçnh coï 63,0% khäng sæí duûng caïc<br /> phæång tiãûn y tãú (riãng åí Vuî Thæ, tyí lãû naìy tàng voüt - 87,3%), 16,4% nhåì âãún hiãûu thuäúc tæ<br /> nhán, 13,0% âãún traûm xaï; coìn hiãûu thuäúc nhaì næåïc, bãûnh viãûn huyãûn, bãûnh viãûn tènh âãöu coï<br /> tyí lãû ráút tháúp. Âiãöu naìy cuîng phuì håüp våïi caïc chè baïo âaî nãu. ÅÍ giai âoaûn tiãúp theo, khi âaî<br /> caím nháûn tçnh traûng äúm âau nàûnh lãn, thç hiãûu thuäúc tæ nhán vaì traûm xaï âæåüc nhåì cáûy âãún<br /> nhiãöu hån caí.<br /> Caïc kãút quaí âiãöu trë phaín aïnh täøng quaït bæïc tranh chung vãö háûu quaí cuía sæû læûa choün<br /> caïc caïch æïng xæí vaì phæång tiãûn y tãú âæåüc sæí duûng. Bçnh quán caí 4 huyãûn trong máùu khaío saït,<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  TrÞnh Hßa B×nh 77<br /> <br /> tyí lãû khoíi bãûnh hoaìn toaìn laì 66,1%; váùn coìn äúm: 18,6% vaì coìn taûm thåìi chæa laìm viãûc âæåüc:<br /> 13,5%. Âaïng læu yï nháút laì caïc tyí lãû æu träüi roî rãût åí 2 huyãûn cuía tènh Haì Bàõc so våïi Thaïi Bçnh,<br /> âàûc biãût laì huyãûn Kiãún Xæång (laì âiãøm âäúi saïnh): ÅÍ âáy tyí lãû khoíi bãûnh chè laì 35,5%; coìn äúm<br /> laì 36,4%; taûm thåìi khäng laìm viãûc âæåüc: 26,8%. Xeït theo quy mä gia âçnh thç caïc tyí lãû naìy<br /> keïm nháút vaì roî rãût åí loaûi häü neo âån (1-2 ngæåìi) vaì täút nháút åí loaûi häü âäng ngæåìi (>= 7 ngæåìi).<br /> Coï thãø nháûn tháúy æu thãú näøi báût trong chàm soïc sæïc khoíe cuía loaûi häü gia âçnh âäng ngæåìi vaì<br /> æu thãú roî rãût cuía caïc loaûi häü gia âçnh âäng ngæåìi vaì æu thãú roî rãût cuía caïc loaûi häü tæì khaï âãún<br /> giáöu so våïi nhoïm caïc häü ngheìo.<br /> Mæïc âäü vaì sæû læûa choün trong caïc chi phê cuía dán cæ näng thän cho yãu cáöu y tãú phaín<br /> aïnh khaí nàng thæûc tãú vãö màût váût cháút cuîng nhæ caïc âiãöu kiãûn xaî häüi cuû thãø. Âäúi våïi khu dëch<br /> vuû tãú tæ nhán, bçnh quán coï 56,8% phaíi traí tiãön khaïm bãûnh, våïi sæû chãnh lãûch roî åí caïc âëa<br /> phæång âæåüc khaío saït. Trong khi åí Thaïi Bçnh trãn 65% phaíi traí tiãön khaïm bãûnh cho y tãú tæ<br /> nhán thç åí Haì Bàõc tyí lãû naìy chè laì 48%, âàûc biãût åí Hiãûp Hoìa - chè laì 39,8%. Xeït theo mæïc thu<br /> nháûp, åí caïc häü khaï vaì giáøu tyí lãû phaíi traí tiãön khaïm bãûnh cho tæ nhán tháúp nháút - tæång æïng<br /> 53,0 vaì 48,2%, trong khi åí caïc häü ngheìo tyí lãû naìy laûi cao nháút: 63,9%. Roî raìng, viãûc sæí duûng<br /> dëch vuû y tãú tæ nhán åí âáy khäng xuáút phaït tæì yãu cáöu dëch vuû cao cáúp vaì phuûc vuû chu âaïo,<br /> maì laì do sæû tiãûn låüi vaì giaï reí. Y tãú tæ näng thän thæûc ra måïi chè phaït triãøn åí mæïc âäü ráút bçnh<br /> dán, thæûc hiãûn caïc dëch vuû khaïm chæîa bãûnh làût vàût, thäng thæåìng.<br /> Tyí lãû nhæîng ngæåìi phaíi traí caïc chi phê åí traûm xaï gáön nhæ nhau åí táút caí 4 huyãûn âæåüc<br /> khaío saït - 35,9 - 38,9%. Coï leî âiãöu naìy liãn quan âãún chãú âäü quy âënh chung åí cáúp cå såí. Âäúi<br /> våïi caïc cáúp bãûnh viãûn, tyí lãû naìy khaïc nhau. Âaïng læu yï laì tyí lãû phaíi traí tiãön coï sæû chãnh lãûch<br /> roî vaì giaím dáön tæì cáúp y tãú cå såí lãn trãn: våïi y tãú tæ nhán tyí lãû naìy cao nháút 56,8%; åí traûm xaï<br /> 37,0%; tháúp nháút laì åí bãûnh viãûn huyãûn 21,7%. Nguyãn nhán åí âáy coï leî laì tæì viãûc baío hiãøm y<br /> tãú: mäüt pháön låïn âãún khaïm - chæîa bãûnh taûi bãûnh viãûn laì nhæîng ngæåìi coï mua baío hiãøm y tãú<br /> (chuí yãúu laì do Nhaì næåïc bao cáúp). Khäng nháûn tháúy taïc âäüng phán hoïa thuáûn cuía tçnh traûng<br /> kinh tãú gia âçnh lãn caïc quan hãû naìy.<br /> Mæïc âäü chi phê thuäúc men cho tháúy khaí nàng váût cháút cuía gia âçnh vaì tæång quan giæîa<br /> caïc loaûi dëch vuû y tãú trong chàm soïc sæïc khoíe cho cæ dán näng thän. Âäúi våïi våïi y tãú tæ nhán,<br /> mæïc chi phê 1-10 ngaìn âäöng chiãúm tyí lãû cao nháút 32,7%, våïi nhæîng sæû khaïc biãût låïn giæîa caïc<br /> âëa phæång: åí Yãn Phong tyí lãû naìy laì 50,3%, trong khi åí Hiãûp Hoìa (trung du - miãön nuïi tènh<br /> Haì Bàõc) chè laì 24,2%; tæång tæû, åí Vuî Thæ laì 36,8%, coìn åí Kiãún Xæång laì 16,6%. Caïc chi phê<br /> thuäúc men åí traûm xaï cuîng tæång tæû. Âäúi våïi bãûnh viãûn, mæïc chi phê tæì 100 ngaìn tråí lãn chiãúm<br /> tyí lãû cao aïp âaío: 42,2% vaì gáön nhæ âäöng âãöu åí caïc âëa phæång, træì mäüt ngoaûi lãû vaì huyãûn<br /> Hiãûp Hoìa: 27,1%. Tiãúp theo laì caïc mæïc trong khoaíng 20-50 ngaìn âäöng - 18,8%, våïi sæû chãnh<br /> lãûch nhoí, træì ngoaûi lãû laì Kiãún Xæång.<br /> Màûc duì, vãö màût suy lyï, mæïc chi phê coï sæû lãû thuäüc nháút âënh vaìo hoaìn caính kinh tãú cuía<br /> gia âçnh, nhæng caïc kãút quaí khaío saït cho tháúy yãúu täú quyãút âënh åí âáy laì tçnh traûng bãûnh táût<br /> vaì nhæîng âoìi hoíi tæång æïng cho yãu cáöu âiãöu trë: chi phê cao (tæì 100 ngaìn tråí lãn) coï tyí lãû cao<br /> åí caïc nhoïm häü ngheìo vaì gáön nhæ nhau (trãn 40%) åí táút caí caïc nhoïm khi âiãöu trë taûi bãûnh<br /> viãûn. Chênh åí âáy, coï thãø nháûn tháúy mäüt váún âãö bæïc xuïc: mäüt pháön âäng dán cæ ngheìo, khäng<br /> âuí khaí nàng chi traí theo mæïc “xoïa bap cáúp”, coï thãø bë chãút oan hoàûc mang bãûnh suäút âåìi do<br /> khäng coï tiãön chæîa bãûnh.<br /> 4. Hoaìn caính kinh tãú thãø hiãûn taïc âäüng ráút roî lãn caïch thæïc æïng xæí âãø lo tiãön cho viãûc<br /> chæîa trë bãûnh. Khi cáön chi phê cho viãûc chàm soïc sæïc khoíe, træåïc hãút ngæåìi ta duìng âãún tiãön<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 78 VÒ øng xö cña gia ®×nh n«ng th«n trong phßng vµ ch÷a bÖnh<br /> <br /> tiãút kiãûm 45,0%. Tyí lãû naìy tháúp nháút åí Kiãún Xæång (11,0%) vaì cao nháút åí Yãn Phong (68,8%)<br /> laì âiãöu dãù hiãøu, nãúu læu yï âãún tyí lãû gæíi tiãön tiãút kiãûm thæåìng xuyãn åí Kiãún Xæång tháúp nháút<br /> (5,5%), coìn åí Yãn Phong cao nháút (42,9%). Sau tiãön tiãút kiãûm laì âãún viãûc baïn luïa (13,9%). Nãúu<br /> læu yï âãún tám lyï phäø biãún cuía ngæåìi näng dán âäöng bàòng Bàõc Bäü “têch cäúc phoìng cå”, thç coï<br /> thãø hiãøu ràòng ngæåìi ta chè baïn luïa khi tháût cáön kêp. Coï thãø tháúy âiãöu naìy qua caïc giai âoaûn<br /> æïng xæí tiãúp theo. ÅÍ giai âoaûn 2, caïc nguäön tiãön âæåüc sæí duûng cho chæîa bãûnh âaî coï nhæîng tyí lãû<br /> phán taïn räüng vaì phæïc taûp: giaím chi phê caïc khoaín khäng cáön thiãút (24,1%), baïn luïa (20,3%),<br /> giaím chi tiãu àn uäúng (17,1%), baïn suïc váût, vay baûn beì (trãn 12%). ÅÍ mæïc thæï ba, yãu cáöu chi<br /> tiãu cho chæîa bãûnh âaî càng thàóng, tyí lãû häü baïn luïa tàng lãn 32,2%, baïn suïc váût 20,0%, vay<br /> baûn beì, 15,6%. ÅÍ mæïc cuäúi cuìng, baïn luïa 34,6%, baïn suïc váût 26,9%, giaím chi tiãu 15,4%, baïn<br /> tæ trang 11,5 %, vay baûn beì 7,7%, vay ngæåìi cho vay laîi 3,8%. Ráút âaïng læu yï åí âáy laì sæû khaïc<br /> nhau cuía caïc âiãöu kiãûn kinh tãú âëa phæång. Tæì giai âoaûn 2 tråí âi, chè baïo “baïn luïa” åí caïc<br /> huyãûn träöng luïa âäöng bàòng cao hån hàón so våïi caïc huyãûn Haì Bàõc, vaì sæû chãnh lãûch âaût tåïi täúi<br /> âa (75% åí Vuî Thæ) vaì täúi thiãøu (0% åí Yãn Phong, Hiãûp Hoìa) vaìo giai âoaûn 4.<br /> Hoaìn caính kinh tãú cuía gia âçnh cuîng taïc âäüng låïn âãún sæû læûa choün. Nhoïm giáöu sæí duûng<br /> tiãön tiãút kiãûm laì chuí yãúu (68,7% so våïi 31,0% åí nhoïm ngheìo); “baïn luïa” chiãúm tyí lãû tháúp hån<br /> so våïi caïc nhoïm ngheìo, háöu nhæ hoü khäng phaíi vay mæåün vaì khäng lám vaìo caính bæïc baïch vãö<br /> tiãön chæîa bãûnh (táút caí caïc chè baïo åí giai âoaûn 4 âãöu bàòng khäng). Nhoïm khaï giaí cuîng coï æu<br /> thãú tæång tæû, nhæng tháúp hån roî rãût so våïi nhoïm giáöu (coìn 50% phaíi baïn luïa vaì 50% baïn suïc<br /> váût åí giai âoaûn 4).<br /> 5. Âäúi våïi ngæåìi näng dán Viãût Nam, trong nhæîng æïng xæí våïi bãûnh táût, våïi sæïc khoíe cuía<br /> baín thán vaì gia âçnh coìn bao gäöm caí kho taìng tri thæïc vãö phoìng bãûnh, dæåîng sinh, giaíi trê.v.v<br /> Nhiãöu kiãún thæïc phoìng - chæîa bãûnh âaî tråí thaình truyãön thäúng cuía cäüng âäöng (phaûm vi låïn),<br /> vaì cuîng coï nhiãöu kiãún thæïc tråí thaình gia truyãön trong hoü täüc.v.v.<br /> Âi vaìo phán têch truyãön thäúng dán gian Viãût Nam trong lénh væûc chàm soïc sæïc khoíe<br /> quaí tháût laì viãûc laìm khäng âån giaín. Màûc duì váûy, âoï váùn laì mäüt chuí âãö lyï thuï, nháút laì trong<br /> bäúi caính âäøi måïi, khi maì nãön kinh tãú thë træåìng, kãø caí åí näng thän âang âoìi hoíi maûnh meî hån<br /> bao giåì hãút nhæîng sæû huy âäüng täøng håüp sæïc maûnh cuía gia âçnh - cäüng âäöng - xaî häüi trãn<br /> nhiãöu lénh væûc, ngay tæì viãûc chàm soïc sæïc khoíe cho con ngæåìi. Coï thãø chè ra âæåüc nhiãöu baìi<br /> hoüc quyï cuía kho taìng kinh nghiãûm phong phuï dán gian. Tæì læûa choün hæåïng nhaì khi xáy cáút,<br /> ngæåìi näng dán noïi chung âaî choün hæåïng nam, cäút yãúu âãø traïnh nàõng, coï âæåüc caïi maït meí<br /> .v.v. âiãöu âoï tháût sæû coï låüi cho viãûc baío vãû sæïc khoíe, âãö phoìng táût bãûnh. Trong säø tay ghi cheïp<br /> cuía taïc giaí, taûi caïc vuìng näng thän âaî thæûc haình caïc nghiãn cæïu xaî häüi hoüc cuía mçnh, chuïng<br /> täi tháúy coï tåïi trãn 80% säú häü gia âçnh näng dán âaî læûa choün hæåïng nam âãø bäú trê khuän<br /> viãn. Loaûi træì caïc mã tên, dë âoan cuía mäüt bäü pháûn dán cæ maì âaî buäüc phaíi choün hæåïng âäng,<br /> hæåïng bàõc... Coìn thç tuyãût âaûi bäü pháûn, khi vë trê quáön cæ cho pheïp, caïc gia âçnh âãöu âaî choün<br /> caïch xæí sæû “láúy våü âaìn baì, laìm nhaì hæåïng Nam”. Kinh nghiãûm laìm nhaì hæåïng Nam âæåüc<br /> xem nhæ mäüt chuáøn mæûc æïng xæí, nhàòm taûo thuáûn låüi cho sæû phaït âaût cuía mäùi gia âçnh näng<br /> dán, træåïc tiãn laì giæî gçn sæïc khoíe, chäúng laûi khê háûu, thåìi tiãút vaì ngoaûi caính khàõc nghiãût.<br /> Tri thæïc phoìng - chæîa bãûnh cuía caïc gia âçnh näng thän Viãût Nam hiãûn nay ngay trong<br /> Âäøi måïi, våïi sæû häúi thuïc cuía kinh tãú thë træåìng cuîng váùn luän luän coï sæû goïp màût cuía nhæîng<br /> phæång caïch phoìng bãûnh, chæîa bãûnh cuía cáy thuäúc nam sàôn saìng trong gia âçnh. Nhæîng baûc<br /> haì, têa tä, hæång nhu, laï tre, cuïc táön, laï boíng, ngaíi cæïu,.v.v. dæåìng nhæ sàôn coï âáu âoï trong<br /> væåìn, trong haìng raìo cuía mäùi gia âçnh, cuía haìng xoïm âãø sàôn saìng giuïp mäùi gia âçnh æïng phoï<br /> khi caím säút, âau mçnh, nhæïc moíi...<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  TrÞnh Hßa B×nh 79<br /> <br /> Tri thæïc vaì æïng xæí âoï coìn haìm chæïa ngay trong “vàn hoïa àn” cuía cæ dán näng thän<br /> Viãût Nam. Ngæåìi näng dán Viãût Nam coï nhæîng kinh nghiãûm vaì hiãøu biãút vãö yï nghéa, taïc duûng<br /> cuía nhæîng âäö àn, thæïc uäúng mçnh duìng. Tháûm chê, ngay caí trong caính ngheìo, hoü coìn biãút bäø<br /> sung thæïc àn giaìu âaûm tæì âáûu, âäù .v.v. thay vç thët caï,.v.v. Mäüt khêa caûnh khaïc âaïng chuï yï laì,<br /> trong truyãön thäúng æïng xæí cuía ngæåìi näng dán Viãût Nam coìn coï sæû kãút håüp caïc thuäüc tênh ,<br /> sàõc thaïi cuía âäö àn dán daî, âiãöu âoï phaín aïnh roî neït yï thæïc phoìng, chæîa bãûnh, sàn soïc sæïc khoíe<br /> ngay trong âåìi säúng thæåìng ngaìy. Xung quanh näüi dung naìy, tháût laì coï nhiãöu kinh nghiãûm vä<br /> cuìng phong phuï.<br /> Song, âiãöu cao hån caïc vê duû âoï laì, trong âåìi säúng váút vaí cuía mçnh, tæì xæa tåïi nay,<br /> ngæåìi näng dán Viãût Nam âaî chuí âäüng bäú trê, sàõp âàût mäüt nãön nãúp sinh hoaût, täø chæïc âåìi säúng<br /> haìi hoìa, hoü âi nguí såïm vaì thæïc dáûy såïm cuìng våïi màût tråìi. Triãút lyï phæång Âäng, lä gêc cuía<br /> âåìi säúng giaín dë, maûnh khoíe chênh laì chuí træång mäüt cuäüc säúng laình maûnh, “tæû nhiãn nhæ<br /> nhiãn”, chuí âäüng hoìa âäöng trãn cå såí thæìa nháûn thiãn nhiãn.<br /> Trong âiãöu kiãûn kinh tãú thë træåìng, sæû bçnh làûng cuía âåìi säúng näng thän êt nhiãöu coï<br /> biãún âäüng, nhæng nhæîng kinh nghiãûm cäø truyãön vãö chàm soïc sæïc khoíe váùn giæî nguyãn giaï trë,<br /> vaì giæî mäüt vë trê xæïng âaïng, âáöy yï nghéa trong hãû æïng xæí cuía gia âçnh näng thän. Vaì, tháût sæû<br /> coï yï nghéa nãúu nhæîng váún âãö âaûi loaûi âoï âæåüc giåïi khoa hoüc quan tám khai thaïc, nghiãn cæïu<br /> vaì âaïnh giaï.<br /> *<br /> * *<br /> Qua nhæîng kãút quía khaío saït vaì sæû lyï giaíi åí trãn, coï thãø âi âãún nháûn xeït ràòng coï nhiãöu<br /> yãúu täú vaì âiãöu kiãûn taïc âäüng âãún caïch æïng xæí thæûc tãú trong viãûc thæûc hiãûn vai troì chàm soïc<br /> sæïc khoeí cuía gia âçnh åí nhæîng mæïc âäü khaïc nhau, tæì nhæîng âiãöu kiãûn chuí quan cuía häü gia<br /> âçnh âãún caïc âiãöu kiãûn xaî häüi trãn âëa baìn. Nhæng âaïng læu yï nháút coï leî laì trçnh âäü “vàn hoïa<br /> y tãú” noïi chung coìn tháúp, tæì âoï chæa nháûn tháúy thaïi âäü coi troüng âuïng mæûc trong caïch æïng xæí<br /> chæîa trë äúm âau. Vç váûy, âoï laì âiãöu tháût âaïng læu tám âäúi våïi nhæîng ngæåìi laìm cäng taïc quaín<br /> lyï xaî häüi, chàm soïc sæïc khoíe cuía nhán dán, nhæîng ngæåìi laìm cäng taïc phaït triãøn cäüng<br /> âäöng,v.v... laì bàòng caïc näù læûc khäng mãût moíi, tuyãn truyãön váûn âäüng âãø khäng ngæìng náng<br /> cao dán trê noïi chung vaì “vàn hoïa y tãú - sæïc khoíe” cho nhán dán.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />